Երբ ես փոքր էի, հաճախ էի լսում փսփսոցներ բռնաբարությունների մասին: Տատս միշտ զգուշացնում էր, որ չվստահեմ տղաներն, որ նրանց մտքում միայն մի բան է: Տատս իրավունք ուներ էդպես մտածելու, դառը փորձ ու ճակատագիր ուներ աչքի առաջ: Նրա մոտ ազգականի աղջկան, գեղեցկուհի Եվգենին անտառում չգիտես ով բռնաբարել էր: Էդ մասին իմացել էին տնեցիք, երբ Եվգենիի փորը սկսել էր աճել: Քանի որ աղջիկը համեստ ու պարկեշտ էր, ոչ ոքի մտքով չանցավ, որ նա սեփական որոշմամբ է հայտնվել էդ հետաքրքիր վիճակում:

Սկսեցին փորփրել, ու պարզվեց, որ գյուղի հարուստի տղան է բռնաբարել: Աղջիկը վախից ոչ մեկի հետ չէր խոսում: Տնեցիք էլ հարուստի առաջ վախից ոչինչ չէին կարողանում անել: Եղբայրը փորձեց խոսել տղայի հետ, ինչին պատասխան ստացավ՝ «Քուրդ աղջիկ չէր, աղջիկ լիներ տիրություն կանեի», որը բացարձակ սուտ էր: Բայց դե, 50-ականների սկզբին ո՞վ էր համարձակվում գեղի հարուստի դեմ դուրս գա: Հարուստը համաձայնվեց վճարել միայն աբորտի փողը, որը պիտի լիներ արդեն ոչ թե աբորտ, այլ արհեստական վաղաժամ վիժում:

Մի խոսքով, Եվգենի տնեցիք սրան զոռով տարել են բժշկի: Եվգենն ուզում է էդ երեխուն ունենա, մայրն ու եղբայրներն ասում են՝ ոչ: Եվգենը լացում էր, տատս միշտ հիշում էր դա, ու ինքն էլ աչքերը լցնում: Եվգենին արհեստական վիժում կազմակերպեցին ու երեխային՝ մոտ 7 ամսական, մեռած հանեցին փորից: Էդ օրվանից Եվգենը ոչ ոքի հետ բառ չփոխանակեց: Մի երկու տարի անց նրան գտան ցախանոցում կախված… Մայրը գլխին էր տալիս մնացած ողջ կյանքը, Եվգեն էր կանչում ու լացում:

Սա իմ հիշողության մեջ տպված առաջին բռնաբարության պատմությունն է, բայց ոչ վերջինը:

Դպրոցում, մի դասարան ինձնից ցածր մի Հելեն կար՝ լավ սովորող, երաժշտական գնացող, կոմերիտական ակտիվիստ, սիրուն մի աղջիկ: Հելենը իրենից տարիքով մեծ մի տղայի հետ էր ընկերություն անում: Օրերից մի օր էլ լսեցինք, որ էդ տղան իր խմած ընկերների հետ անտառում Հելենին բռնաբարել են: Հելենը մի քանի օր դասի չեկավ, ամբողջ քաղաքը նրա մասին էր խոսում: Ու խոսակցությունների մեջ, հիմնականում մեղադրում էին Հելենին, որ՝ «Տղեքի հետ խի՞ ա մենակ անտառ գնացել», հաշվի չառնելով, որ տղեքի մեջ նրա ընկերն է եղել՝ սիրած տղան: Հելենը դառել էր «փչացած», նրան «փչացրել» էին:

Հետագայում, մնացած ողջ մայիս ամիսը Հելենը հազվադեպ էր դպրոց գալիս, գալուց էլ ոչ մեկի հետ չէր շփվում, ավելի ճիշտ՝ ոչ ոք նրա հետ չէր շփվում: Մենք, մի քանի համարձակներս էինք նրան մոտենում ու փորձում մեղմել խեղճի խայտառակությունը: Դպրոցն ավարտելուց հետո լսեցինք, որ Հելենը նշանվել է հենց էդ նույն տղայի հետ՝ եղբայրներն էին ստիպել: Հելենը իր 10-րդ դասարանի օրերն էր դպրոցում հաշվում, քանի որ ավարտելուց հետո պիտի ամուսնանար, ամուսնանար մեկի հետ, ով իրեն տվել էր ընկերներին զվարճանալու համար…

Բայց տարվա կեսն էլ չէր անցել, երբ Հելենն էլի կորավ դպրոցից: Լսեցինք, որ ուղեղում ուռուցք կա, տարել են Երևան վիրահատելու: Ուռուցքն էլ առաջացել էր ըստ երևույթին, երբ նա դիմադրել էր ու զանազան հարվածներ կերել գլխին, նաև ընկել, ինչի հետևանքով էլ լերդացած արյան մասսան վեր էր ածվել ուռուցքի, կամ նման մի բանի, հաստատ ախտորոշումը չգիտեմ: Ասում էին, որ էդքան էլ լուրջ բան չի, քաղցկեղ չի, կհեռացնեն կանցնի: Բայց արի ու տես, որ Հելենի անիծված բախտը ստեղ էլ չբերեց: Վիրահատությունն անցել էր հաջող, իսկ երբ նարկոզից հետո միջանցքում պառկած է եղել սայլակի վրա, պտտվել է ու ընկել ներքև, գլուխը խփել ու գանգը մեջտեղից բացել ու մահացել է…

Հիմա արդեն քաղաքը սգում էր Հելենի համար, այն նույն Հելենի, ում համարում էր «փչացած», ում հետ չէին ուզում շփվել ընկերները, ում մասին ասում էին, թե՝ «բախտը բերել ա, որ էդ տղեն ուզել ա, թե չէ ի՞նչ էր անելու տենց անունը գցած ո՞վ կուզեր նրան»:

Մի ուրիշ պատմություն, վերջերս տեղի ունեցած, ինձ մոտ մարդկանցից մեկի հետ: Շուշանը խելոք, համեստ ու բարի աղջիկ է, փոքրամարմին, նիհար, օրուգիշեր աշխատում էր, որ տունը պահի: Մի օր էլ զանգեց, թե՝ ինձ բռնաբարել են: Եկավ, ծեծված, դեմքն ամբողջովին կապտած, աչքերը լացելուց կարմրած… Պատմեց, որ ընկերուհու ու երկու տղաների հետ գնացել են հաց ուտելու, ինչ-որ օբյեկտ: Սրանցից մեկը սիրաբանում էր Շուշանի ընկերուհու հետ, բայց մյուսը՝ որ Շուշանին էր հավանել, նրա դուրը չէր գալիս:

Ոնց է ստացվում, սրանք մնում են սենյակում մենակ: Էս տղան սկսում է համոզել Շուշանին կենակցել, ինչին Շուշանը դիմադրում է: Որից հետո, տղան, ինչպես հետո իմացանք,ամուսնացած ու երեխատեր տղամարդը, սկսում է բռունցքներով հարվածներ տեղալ Շուշանի դեմքին, ոլորել թևերը, խփել գլխին: Շուշանը գոռում է, բայց ընկերուհին ու մյուս տղամարդը չեն լսում: Չեն լսում նաև օբյեկտի աշխատակիցները, զարմանալի է բայց չեն լսում: Հոգնած ու ծեծված, Շուշանը վախից սկսվում է, ու տղամարդն անում է իր գործը:

Խառնվեցինք իրար, մտածում էինք, թե ի՞նչ անենք: Դիմեցինք ոստիկանություն ու զզվեցինք ինքներս մեզնից, բոլորին, ով ինչ-որ կերպ լսել էր, կամ մասնակից էր պատմությանը, քարշ էին տալիս քաղմաս ու երկար սպասեցնելուց հետո հարցաքննում, հիմնականում հիմար հարցեր տալով: Իսկ Շուշանի գլխին ի՜նչ հարցաքննություն էին սարքել, էլ ասելու չի: Է´լ ոնց ես ոտքերդ բացել, է´լ որտեղիդ է սկզբից ձեռք տվել, է´լ որ դիրքով ա բռնաբարել, ու էլի ու էլի մի շարք նվաստացուցիչ մանրուքներ, որ բռնաբարված աղջկան բոլորովին պետք չէր ամեն օր հիշել, ու ամեն օր կանչում էին քաղմաս, ու ամեն օր տալիս նույն հարցերը: Իմ դատավոր ընկրեն ինձ խորհուրդ տվեց հետ վերցնել դիմում-բողոքն ու փորձել բռնաբարողի հետ «համաձայնության գալ», ինչը նշանակում էր, որ պետք է բռնաբարողը դրամական փոխհատուցում տա: Ընկերս նաև ասաց, թե նրանք կհամաձայնվեն, քանի որ բռնաբարության գործով ինչքան էլ դատեն, մեկ է, հանցագործ աշխարհում նրան էդ ընթացքում կհասցնեն զոնայում «պիտուխացնել», ու օրը սև անել, նույնիսկ հանցագործ աշխարհը բռնությունը համարում է հանցանք: Դրա համար էլ էդ բռնաբարողը ամեն ինչ անում է, որ բանտ չընկնի, վճարում են ոստիկանությանը, դատավորներին, ամենուր, ուր հնարավոր է, տներ են վաճառում, միայն թե էդ հոդվածով բանտ չնստեն: Ու նաև ասեց, որ շատ քիչ բռնաբարության դատավարություններ են, որ վերջացել են համարժեք պատժի դատապարտմամբ: Ես փոխանցեցի Շուշանին ընկերոջս ասածներն ու թողեցի, որ ինքը ընտրի, ինչպես վարվի: Դատարավարության չհասավ գործը, ինչպես ես հակացա: Թե հետաքննության ո՞ր էտապում էր Շուշանը դադարացրել էդ ամենը, ես չիմացա: Իմ գործը ուրիշ էր՝ Շուշանի հետ զրուցել, որպեսզի նա իրեն մեղավոր չհամարի, որպեսզի բռնաբարությունը նրա կյանքը չբռնաբարի հետագայում, որ նա կարողանա նորմալ կյանքի վերադառնալ ու չատի տղամարդկանց, ինչպես լինում է մեծամասնության դեպքերում: Շուշանը չընկճվեց, ու ես ուրախանում եմ նրան նորից ժպտերես ու կայտառ տեսնելով, զարմանում եմ, որ էդ փոքրիկ աղջիկը, կինը, ո՞նց է ուժ գտել իր մեջ հաղթահարելու բռնության ենթարկվածի կոմպլեքսը: Շատ լավ է, որ կան Շուշանի նման կանայք, բայց վատ է, որ նրանք ավելի շուտ բացառություն են:

Երբեք չէի մտածի, որ այս թասը իմ կողքով էլ վազն չի անցնի: Ամեն մեկն էլ էդպես է մտածում, որ հա, կան, լինում են դեպքեր, բայց եթե ուշադիր լինես, ու ինքդ թույլ չտաս, քեզ հետ էդպիսի բան չի կարա պատահի: Բայց պատահեց, երբ ես 18 տարեկան էի: Մեջբերեմ իմ «Բալագոյե» վեպից էդ հատվածը, որի հիման վրա «Եկել եմ ապրեմ» ֆոտոինստալացիան եմ արել վերջերս:

«Էդ Սուրիկը Լիլիթի հետ էր սովորում, ես էլ գնում էի հաճախակի Լիլիթի մոտ` ուսումնարան, ու գնում էինք միասին համերգների, ման էինք գալիս: Մի օր էլ գնացի, Լիլիթը չկար: Բայց լավ համերգ կար կոնսում: Էդ Սուրիկին տեսա ու իրա հետ գնացի, դե ճանաչում էի հանգստյան տնից: Համերգը պրծավ, սա թե` արի գնանք մի հատ ընկեր ունեմ, նենց էկզոտիկ արվեստանոց ա սարքել իրա համար, հենց կողքն ա: Ասի լավ, գնանք, հըլը մութ չէր, գարուն էր, ժամը իննը կլիներ երևի: Գնացինք մտանք մի հատ շենքի մուտք, սա ասեց արի, ներքև ա պետք իջնել: Իջա: Նկուղ էր մի հատ: Տեսա բան չկա, սովորական նկուղ ա էլի: Ասի բա ո՞ւր ա էկզոտիկան: Ասեց էս ա: Ասի հո դու խելա՞ռ չես, արի դուրս գանք, ստեղ մութ ա: Սա սկսեց ինձ կպնել, փորձում էր համբուրի, ես հրում էի: Վախեցա ուժեղ: Դե տղա էր, ինձանից ուժեղ էր: Ասեցի սրա հետ հըլը խաթրով խոսամ: Ասի հա, գիտեմ ուզածդ ինչ ա, բայց խի՞ ստեղ, կարող ա նորմալ տեղ լինի, ես էլ ուզեմ, բայց էս կեղտոտ տեղը ի՞նչ հաճույք կարա մարդ ստանա սեքսից: Ասեց՝ ես կստանամ, եթե դու քեզ հանգիստ պահես, դու էլ կստանաս: Ասի, բայց ես հիվանդ եմ, դաշտան եմ: Չհավատաց: Հանեցի տակդիրս ու ցույց տվի, բայց դե արդեն վերջի օրերն էին համարյա բան չկար վրեն: Սա ասեց ոչինչ, ինչքան էկզոտիկ, էնքան լավ: Ասեցի չէ, հիմա կգոռամ: Ասեց գոռա: Ես գոռացի: Մեկ էլ հետևից մի հարված հասավ ծոծրակիս, ու ես անջատվեցի: Ուշքի եկա, տեսնեմ, շորերս հանել ա ներքևից, բլուզկես համարյա պատառոտած, իմ սիրելի կարմիր բլուզկեն, յուբկաս էլ պլիսսե սպիտակ յուբկա էր, սաղ արյան ու նկուղի կեղտի մեջ: Ներսս էլ զզվելի ու կպչան թաց: Վահեի հետի կուսաթաղանթի փնտրտուքների հետևանքով իմ ունեցած վագոնի պոլկի անհաջող սեքսից հետո ես սեքս չէի արել հըլը, չնայած ինքը ուզում էր, ես ասում էի չէ, մենք սեքս չենք արել որ շարունակենք, մենք կուսաթաղանթ ենք ստուգել: Դե ի՞նչ ուզեի, ցավոտ ու տհաճ մի երևույթ: Չէ, չէի ուզում: Իսկ էս Սուրիկը ինձ բռնաբարել էր: Գլխիս տվել էր ու ուշագնաց վիճակում բռնաբարել… Ես բան չխոսացի, լալկվել էր մի տեսակ շոկից: Սա ծամոն հանեց, թե ուզո՞ւմ ես, ես էլ սուս փուս վերցրեցի: Հետո պիջակը գցեց ուսերիս ու մենք հասանք Աբովյանի անցումի վճարովի զուգարանը: Ընդեղ մտա, շշմած ու ոչ մի բան չհասկացող վերացած հայացքով փողը տվի, աշխատողին ասի ընկել, եմ, բայց նա երևի հասկացավ ամեն ինչ, որովհետև կռուժկա տվեց, ասեց գնա լվացվի: Լվացվեցի, յուբկաս հանեցի լվացի, բլուզկայիս կտրված կոճակը կարեցի, յուբկաս լավ ա բարակ էր, ֆենի տակ չորացրեցի ու հագա: էս Սուրիկը սպասում էր դուրսը: Չհասկացա, թե ինչի՞: Տարավ, ինձ նստացրեց տրոլեյբուսը ու ես գնացի: Չէի կարա գնամ տուն, գնայի ի՞նչ ասեի: Ասեի մամա, պապա ինձ բռնաբարել են, որովհետև ես էնքան հիմար եմ գտնվել, որ ամառվա ծանոթիս, ընկերուհուս դասընկերոջ հետ, որը դաժե սիրած ունի, և ես իրան ճանաչում եմ, գնացել եմ ինչ որ նկարչի էկզոտիկ արվեստանոց նայելու, որը դուրս ա էկել փուստ ու ինձ բռնաբարե՞լ են: Կասեին բոզ ես, պոռնիկ ես, ապուշ ես, չէին խղճա, չէին հասկանա, չէին ասի գնանք դրան սպանենք, ինձ կարող ա սպանեին ծնողներս: Ուզում էի լացեմ, չէր լացվում: Ինձ բռնաբարել էին, ինձ ճմռթել էին ու քամակ էին սրբել ինձանով, օգտագործել էին պոռնիկի նման, հըլը պոռնիկին իրա կամքով են օգտագործում ու փող են տալիս, իսկ ինձ բռնի էին օգտագործել, ու փող էլ չէին տվել, մի հատիկ ծամոն էին տվել… Ես ինձ կեղտի տոպրակ էի զգում, օգտագործած տակդիր, մեջը պրծած պրեզերվատիվ: Ես կեղտ էի տեղովս ինքս ինձ համար: Իջա Լիլիթի կանգառում, գնացի իրանց տուն, ու պատմեցի: Լիլիթը չհավատաց սկզբից, էնքան դաժան ու անհավանական թվաց դա իրան, բայց դե ես էի ասողը, ո՞նց չհավատար: Ինձ չայ տվեցին, ես լացեցի մի բոլ, հետո լողացա ու գլուխս ձեռներիս մեջ առած շվարած նստեցի: Էն մասին, որ կարելի ա դատի տալ, մտքովս էլ չանցավ, որովհետև Հայաստանում եթե քեզ բռնաբարում են` դու պիտի ամաչես, ոչ թե դա քեզ հետ անողը, դու կդառնաս բոզ սաղի աչքում, ոչ թե բռնաբարողդ հանցագործ: Կասեն, եթե ասեղը չուզի, թելը չի թելվի, դե ես ասեղ էի, ու գլխիս տված ասեղ էի, ու եսիմ ինչքան էին ինձ թելել: Նենց էին թելել չոր–չոր, որ ահավոր ցավեր ունեի, համ ներսս, համ փորիս մեջ: Դե ի՞նչ անեի, նստեցի Լիլիթենց տանը մինչև տասներկուսը, հետո զանգեցի, ասեցի մնում եմ ստեղ տնեցոնց: Հաճախ էի մնում Լիլիթենց տանը, նենց որ կասկածանքի առիթ չեղավ: Մենակ հաջորդ օրը պարզվեց, որ հերս ա տրանսպորտից տեսել ինձ էդ Սուրիկի հետ ամեն ինչից հետո, որ իրա պիջակը ուսերիս, լավ ա հըլը զուգարանից հետո, գնում էի որ նստեմ տրոլեյբուս: Հորս ասեցի, որ դա ես չեմ եղել, որ ես Լիլիթենց տանն եմ եղել ժամը իննից: Դե հիմա, կամաց–կամաց սկսեցի համակերպվել էն մտքի հետ, որ ինձ բռնաբարել են, ու դրա մեջ սարսափելի բան չկա: Բայց սիրտս ճաքում էր: Լիլիթը էդ Սուրիկի սիրածին ասել էր, Սուրիկն էլ ասել էր մթոմ ես սիրահարված եմ իրան, դրա համար տենց բաներ եմ մոգոնում: Ուրիշ, նորմալ քաղաքակիրթ երկիր լիներ, ես չէի վազի հասարակական զուգարան լվացվելու, որ մաքրեմ ուրիշի հանցագործության հետքերը իմ վրայից, այլ կգնայի դատական բժշկի մոտ անալիզ կտայի, ու հետո կնստցնեի Սուրիկին, որ բանտում իրա նմաններին ոնց որ անում են, իրան էլ պիտուխացնեն, որ հասկանա, թե ի՞նչ ա նշանակում ՉԵՄ ՈՒԶՈՒՄ: Դե հիմա ես Հայաստանում էի, ու միակ նպատակս էն էր, որ կարամ նորմալանամ էդ սաղ պատմությունից հետո: Մի երեք ամիս նենց էի ինձ ներշնչել, որ չնայած ամեն ամիս դաշտան էի տեսնում կանոնավոր, մեկ ա մտածում էի, թե էդ կեղտոտ սեքսը ինձ հղիացրել ա հրեշով, ու էն աստիճանի էի ներշնչել, որ փորս սկսել էր մեծանալ: Հետո կամաց–կամաց հանգստացա, ոչ մեկը չունեի, ոչ մեկին չէի սիրում, ատում էի տղամարդկանց հոտին, նույնիսկ նենց էի ինձ մեղավոր ու կեղտոտ զգում, որ ուզում էի դառնամ միանձնուհի, ափսոս չգտա վանքի տեղը: Ասին չկա Հայաստանում: Տասնութ տարեկան էի դառել էդ գարնանը ես:»

Ես ուժ գտա իմ մեջ շարունակել ապրել, ու ապրում եմ, 17 տարի լռելուց հետո ես խոսացի այդ մասին վեպի մեջ, հիմա էլ պատկերավոր արտահայտել եմ ֆոտոինստալացիայի միջոցով: Ես ուզում եմ դրա մասին խոսալու ամոթը վերանա մեր միջից, ոնց որ եթե խոսայինք փողոցում քեզ վրա ցեխաջուր շփած մեքենայի վատ արարքից, այ էդպես էլ խոսանք սրա մասին:

Բայց որո՞նք են բռնաբարությունների պատճառները:

Էլի գամ իմ սիրած թեմային «Կարմիր խնձորի» ինստիտուտին: Իմ կարծիքով, նախամուսնական սեռական ժուժկալությունը հանդիսանում է հայկական իրականության մեջ կատարվող բռնաբարությունների պատճառներից մեկը: Տղաները սեքս են ուզում ու չունեն, աղջիկներից շատերը չեն զբաղվում մինչ ամուսնանալը սեքսով իրենց սիրածների հետ, սրանք էլ անբավարավածությունից թռնում են սրա-նրա վրա: Նաև դրա անպատժելիությունը, ու հասարակության վերաբերմունքը բռնաբարվածներին, որը լավագույն դեպքում կարող է լինել խղճահարությունը նպաստում է դրան:

Բռնաբարություն եմ համարում նաև մեր ազգի մեջ միջնադարից մնացած զոռով «փախցնելու» սովորույթը, երբ աղջկան փախցնելուց հետո նրա վերադառնալը տուն սրբապղծության նման մի բան է: Ինքս ունեմ ծանոթներ, որոնց փախցրել են, իսկ երբ նրանք ուզել են հետ գան տուն, տնեցիք չեն ընդունել, յանի՝ «Էդ ա քու բախտը, հարմարվի»: Բայց չէ՞ որ դա նույնպես բռնություն է: Քանի -քանի կյանքեր են խորտակվել բռնաբարության հետևանքով, քանի կանացի ճակատագրեր են դարձել ողբերգական, քանիսի՞ն են այդ բռնացողներին նստացրել, քանի՞սն են լուռ ու մունջ ապրում գուցե էդպիսի մի բեռ մեջները պահած… Ո՞վ գիտի:

Պակաս չեն նաեւ ամուսնական բռնաբարությունները, այստեղ շատ դժվար է որսալ պահը, թե ե՞րբ, որ դեպքում է բռնաբարություն տեղի ունենում: Իմ կարծիքով ցանկացած դեպքում, երբ կինն ասում է՝ «ՈՉ»:

Իմ ցանկությունն է իհարկե, որ այդ բռնաբարությունները չլինեն, իսկ լինելուց էլ անպայման պատժվեն մեղավորները, որպեսզի մյուսները հասկանան, թե ինչ է նշանակում «Չեմ ուզում»: Բայց ավելի շատ, ես կուզեմ, որ էն պատմությունները, որոնք ես ներկայացրեցի, էդ թվում նաև սեփական կյանքից, ֆոտոինստալացիան, ինչ-որ կերպ օգնեն կանանց ու աղջիկներին, որոնք ենթարկվել են բռնության, հասկանան, որ իրենք մեղավոր չեն, ու որ բոլոր տղամարդիկ չեն բռնարար, որ կյանքը շարունակվում է, ու նրանք մենակ չեն:

Ես կոնկրետ իմ օրինակով ուզում եմ ցույց տալ, որ ամոթ չի բռնաբարված լինելը, ամոթ չի դրա մասին խոսալը, թող ամաչեն բռնաբարողներն ու էդ ամենը կոծկողները: Եթե յուրաքանչյուր կին պատրաստ լինի հրապարակել բռնաբարության փաստը, նշելով անուններ ու հասցեներ, պաշտոններ ու կոչումներ կոնկրետ մարդկանց, ապա տղամարդիկ էլ կվախենան գործ ունենալ էդ համարձակ կանանց հետ, նրանք կիմանան, որ չեն կոծկելու, որովհետև մեղքն են կոծկում, իսկ բռնաբարության մասին ահազանգում են, աղաղակում են ու պատիժ պահանջում:

Ոչ ոք մեղավոր չի, ոչ մի կին, ոչ մի պարագայում, երբ նրան բռնաբարում են: Սա պետք է հիշեն կանայք: Մի վախեցեք, հանեք էդ կեղծ ամոթի շպարը, խոսացեք, պատմեք, կիսվեք: Աղջիկներ, մի ամաչեք հայտնել զանազան սեռական ոտնձգությունների մասին ձեր հարազատներին ու համապատասխան հսկող կառույցներին,. Լինի դա աշխատավայրում, թե դպրոցում կամ բուհում: Կան հանցագործություններ, որոնց մասին լռելը հանցագործություն է ոչ պակաս, քան ինքը հանցանքը:

Լուսինե Վայաչյան

BBC News-ը տեղեկացնում է, որ Եգիպտոսի դատարանը միլիոնատեր Հիշամ Թալաատա Մուստաֆային դատապարտել է 15 տարվա ազատազրկման` լիվանցի երգչուհի Սյուզաննա Թամիմի սպանությունը կազմակերպելու համար:

Երկրորդ դատապարտյալ Մոխսեն Ալ-Սուխարին, որը կատարել է սպանությունը, ցմահ բանտարկության է դատապարտվել: 2009թ. մայիսին Ալ-Սուխարիին դատապարտել են մահվան, սակայն 2010թ. մարտին վերաքննիչ դատարանը փոխել է վճիռը, քանի որ միլիոնատերը բողոքել է հետաքննության ժամանակ տեղի ունեցած խախտումների համար: Երգչուհու սպանության գործը նորից պետք է ուսումնասիրվեր:

Սյուզաննա Թամիմին սպանել էին 2008 թ.: Ալ-Սուխարին մորթել է երգչուհուն վերջինիս` Դուբայում գտնվող բնակարանում: Որոշ տեղեկությունների համաձայն` երգչուհուն գլխատել էին:

Հետաքննությունից պարզվել է, որ նախկին ոստիկան, այնուհետև Մուստաֆայի թիկնապահ Ալ-Սուխարին համաձայնել է սպանել երգչուհուն 2 միլիոն դոլար ստանալուց հետո: Եգիպտացի միլիոնատերը սերտ հարաբերությունների մեջ է եղել երգչուհու հետ: Նա որոշել է սպանել աղջկան այն բանից հետո, երբ վերջինս հրաժարվել է ամուսնանալ իր հետ: Մուստաֆային ձերբակալել են 2008 թվականին:

Հիշամ Թալաատ Մուստաֆայի գործը մեծ աղմուկ բարձրացրեց արաբական աշխարհում: Մուստաֆան Եգիպտոսի ամենահարուստ մարդկանցից մեկն է: Վերջինս եղել է սոցիալ -դեմոկրատական կուսակցության անդամ և պատգամավոր:

Շատ են լինում ծիծաղելի ֆանտազիաներ, անհեթեթ երբեմն, չես կարողանում հասկանալ, թե ինչի՞ արդյունքում են էդ ֆանտազիաները ծագում տեսքից նորմալ մարդու մոտ: Օրինակ, կան տղամարդիկ, որոնք ուզում են կռվել, իսկականից կռվի բռնվել մեզ հետ: Տիկին Ռիման նախապատրաստում ա տանջատունը համապատասխան ձեւերով, ես հագնվում եմ «wrestling»- հագուստ՝ այսինքն «բարեցի» նման, ոնց որ ըմբշամարտիկ, կամ առանց օրենքների մարտեր որ լինում են, այ տենց: Մտնում ենք սենյակ, ուր Ռիման արդեն մատրաս ա դրել, որ մենք կռվենք: Էնքան ծիծաղելի ա էդ վախտ, դու ամեն ինչ մոռանում ես, էն, որ դու նեղ լատեքսի շոր ես հագել, կամ էլ որ էդ մարդը գրգռվում ա, սաղ էրոտիկ սեքսուալ մտքերը թռնում են, կորչում:

Էլի շատ ծիծաղելի բաներ կան: Կան, որ ասում են՝ իբր անմեղ, փոքրիկ աղջիկ են իրանք, ես էլ իրանց հետապնդում եմ, որ բռնաբարեմ: Նայում եմ էդ մարդուն՝ մեծ, չաղ, պապիկիս տարիքի, մորուքով, մտածում եմ ՝ «այ մարդ, գոնե մի պարիկ դիր գլխիդ, կամ աղջկա մի չուլ հագի, որ ինձ էդքան ծիծաղելի չլինի, որ կարենամ գործս անեմ»: Էդ փոքր սենյակում իմպրովիզացիա անելով` պետք ա թատրոնի թագուհի դառնաս: Իսկական պիես ա: Էս ծիծաղելն ա, որ ինձ հիշացնում ա էդ գործի մեջ, որ ես կարամ ուրախ լինեմ, որ ես մարդ եմ, որ կյանքս վատ չի: Ու հիշում եմ, որ վատ մարդ չեմ, որ մաքուր եմ ներքուստ, չնայած էս արտաքին այլասերվածություններին, որով զբաղվում եմ, որովհետեւ կյանքն ի վերջո հաճելի ա, լավ բան ա: Եթե կան ծիծաղելի բաներ, ուրեմն քո մարդկայնությունը չի կորել…

Մյուս աղջիկները՝ տիրուհիները, պատմում են նույն կլիենտի մասին, ով իրենց մոտ էր մի քանի ամիս առաջ, ասում էին, որ հա փորձում էր իրենց վրա նստել, ու պատմում էին, իրար խորհուրդ էին տալիս, թե ոնց անեն, որ կլիենտի հախից գան, որ իմանան ոնց պահի հաջորդ տիրուհին, եթե էդ կլիենտը իրան Մյուս աղջիկները՝ տիրուհիները, պատմում են նույն կլիենտի մասին, ով իրենց մոտ էր մի քանի ամիս առաջ, ասում էին, որ հա փորձում էր իրենց վրա նստել, ու պատմում էին, իրար խորհուրդ էին տալիս, թե ոնց անեն, որ կլիենտի հախից գան, որ իմանան ոնց պահի հաջորդ տիրուհին, եթե էդ կլիենտը իրան պատվիրի, նույնիսկ փորձում են հոգեվերլուծությամբ պարզել, թե ինչի՞ ա էդ մարդը ուզում էն, ինչ պիտի չուզի կոնկրետ իր սեռական շեղման դեպքում: Ինչ՞ կարա սպասի աղջիկը նրանից, ի՞նչ անի էս կամ էն դեպքում:

Ոնց ասել էի նախորդ նամակներում, շատ բարակ ա էդ գիծը ՝ ստորանալու ու ստորացնելու: Եթե գործդ լավ չես անում, տղամարդը ընթացքում երբեմն ուզում ա դեպի իրան շեղի սեսիան, այսինքն՝ ինքը քեզ ծեծի ու ստորացնի: Դու էլ, մտածելով որ շատ կվճարի, որոշ չափով երբեմն թույլ ես տալիս, որ շեղի… Իսկ պետք ա հասկանալ` երբ ասել «ոչ», երբ ա պետք խփել, երբ՝ ծիծաղել, ու ինչ անել, երբ լռություն է, երբ անելու էլ բան չկա: Պետք ա նաեւ լավ անես ամեն ինչ, որ ինքդ հավանես: Պետք ա ինքդ հարգես, երբ նրանք անհարգալից են լինում…

Աղջիկների հետ շատ լավ եմ զգում ինձ, նրանց հետ անցկացրած ժամանակս չեմ համարում կորած: Մեզ մոտ ուրիշ ձեւի ա, մնացած առեւտրային սեքս-բնագավառների նման չի, մենք իրար մրցակից չենք համարում մեզ, ոնց որ ուրիշ տեղերում: Նույնիսկ ստրիպտիզի պարողներն են իրար հետ «հագնում» ժամանակ առ ժամանակ, չնայած չես կարա ասես, որ իրանք սեքս-աշխատողներ են՝ չեն հարգում իրար որպես կին, որպես մարդ, միայն մրցակցություն ու գոյության պայքար: Մեզ մոտ չենք հայհոյում իրար, տենց բան չկա: Հակառակը՝ իրար «դուխ» ենք տալիս, որ ամեն մեկիս ինքնագնահատականը բարձրանա, որովհետեւ չես կարողանա տիրուհի լինել, եթե քեզ չհարգես որպես կին, չպաշտպանես ինքդ քեզ, քո ներքնաշխարհը: Եթե կեցվածքդ սկսի խղճահարություն առաջացնել, ապա կլիենտը հենց սեսիայի ժամանակ շատ հեշտ կարա շեղում անի:

Մի ուրիշ բան էլ կա՝ էստեղ քեզ ստիպում են, որ սահմաններդ հասկանաս, որ հասկանաս քո գերակշռությունը, առավելությունը ստրիպ պարողների կամ դրսի պոռնիկների նկատմամբ: Երբեք չեն ասի քեզ, որ նրանց պես վարվես: Նրանք վատն են, նրանք իրար են վաճառում եւ իրենց: Մենք մեր հատուկությունն ենք պահում ու պաշտպանում: Դա ա տիրուհու իսկական տիրությունն ու տիրապետությունը, որ ինքն առանձնահատուկ ա: Դրա համար էս գործի մեջ, ի տարբերություն մարմնավաճառության, չկան առնող, գիժ, խելագար մարդիկ: Պետք ա քո տիրապետությունը պահես միշտ, չմոռանաս քո ուժը, քո դիրքը, քո յուրահատուկությունը: Աղջիկները մեծամասամբ շատ առողջ են սնվում. Սալաթներ են ուտում, ձկնեղեն, միս շատ չեն օգտագործում, ալկոհոլ չեն խմում: Ու բազմաթիվ հետաքրքիր զբաղմունքներ ունեն: Յոգայից մինչեւ անասնաբուժություն, կավագործությունից մինչեւ պոեզիա…

Հայրիշխանությունը բոլոր կանանց սարքել ա նույնը, մենք ենք ստեղծում մեր յուրահատուկ լինելը, մեր տարբերություններն ու պաշտպանում ենք դա: Իսկ էս գործի մեջ անպայման պետք ա սահմանները հստակ պահես, թե չէ ինքդ քեզ չես հարգի:

Աղջիկները գիտեն, որ սա իրանց գործն ա, բայց որ շատ «կինոյի» նման գործ ա: Իրար հարց են տալիս՝ «Ո՞նց էր սերիադ», ու մեկ-մեկ նենց լավ մոմենտներ են լինում, երբ տիրուհիներից մեկը, կլիենտին ավելի ստորացնելու համար, նրան զոռով, կապկպած ու շղթայած բերում, մեզ ցույց ա տալիս, ստրկացնում ա դրան մեր առաջ: Ու մենք ծիծաղում ենք էդ մարդու վրա, որը դրանից ավելի ա գրգռվում…

Մենք գիտենք, որ փոքրամասնություն ենք էս աշխարհում, մի աշխարհում, ուր կինը վաճառվում ա, ուր ենթարկում են թրաֆիքինգի, կան մարմնավաճառներ, որոնց ցավ են պատճառում, ծեծում, ինչ ասես կարան անեն նրանց հետ…

Մենք հատուկ ենք, մենք պաշտպանված ենք, մենք էլիտար ենք, ու մենք իրար հասկանում ենք:

Դժվար ա էս գործի դրական ու բացասական կողմերը համեմատել ու որոշել`որն ա շատ, բայց ասեմ, որ դրական կողմերը հաճախ գերակշռում են: Հաջորդ պատմությունը դրա մասին կլինի:

Շարունակելի

Լուսինե Վայաչյան

Նորայր, Գագիկ, Կառլեն…

Էռնա, Նատա, Կատյա, Էլյա, Լորենա, Լայմա, Վիկա, Քրիստինա, Սիլվա…

Սրանք այն տրանսսեքսուալներն են, որոնց ես անձամբ ճանաչում եմ, որոնք իմ ընկերներն են, ծանոթներն ու Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները: Շատ-շատերը կան, որ չեմ ճանաչում: Նրանք ներքուստ մի սեռի էության զգացողություն ունեն, սեռական ու սոցիալական վարքագիծ՝ հակառակ սեռի մարմնի ու սոցիումով պարտադրված դերի մեջ բանտարկված, ու սեփական երկրում չունեն սեռափոխության վիրահատություն անցնելու հնարավորություն:

Բոլորս էլ սխալական ենք, այդ թվում նաեւ Աստված:

Մենք գետերի հուներ ենք փոխում, տափաստաններ ենք ծաղկեցնում, մենք դեմքեր ենք «հավաքում» մեզ դուր չեկած սեփականների տեղ, արհեստական ինտելեկտ ու բանականություն ենք ստեղծում ու օգտագործում, մենք հսկայական հեկտարներով գենետիկորեն փոփոխված բույսեր ենք աճեցնում ուտում, արհեստական արեւային վաննաներ ենք ընդունում, մենք երեխաներ ենք ստանում կոլբաների միջից, շուտով երեւի արհեստական մարդ էլ կկլոնավորենք…

Աշխարհում ամենուր մարդիկ սեռ էլ են փոխում, բայց ոչ Հայաստանում: Ինչո՞՚ւ մեր սիրելի դերասանուհի Շերի դստեր որդի դառնալը մենք ընդունում ենք, բայց մեր մեջ ապրող տրանսսեքսուալների նույն սեռափոխությունը հայերիս թվում է սրբապղծություն, իսկ օրենսդրական բյուրոկրատական ապարատն ու հնացած բժշկական մոտեցումներն այն անհնար են դարձնում Հայաստանում:

Տրանսսեքսուալիզմը (փոխսեռականություն) շատ երկրներում դասվում է գենդերային՝ սեռական իդենտիֆիկացիայի՝ նույնականացման հիվանդությունների շարքին, որի միակ բուժումը սեռափոխության վիրահատությունն է: Հայաստանում, ցավոք, դա հնարավոր չէ իրականացնել: Մեր տրանսսեքսուալները սեռը փոխելու համար պետք է դիմեն զանազան խորամանկությունների, քանի որ մեզ մոտ չկա ո´չ օրեսնդրական, ո´չ առողջապահական հիմք այդ կարգի վիրահատություններն օրինական դաշտում իրականացնելու համար:

Նրանք պետք է գնան արտասահման, օրինական կամ զարտուղի ճանապարհներով, երկար ճանապարհ անցնեն նախ քաղաքացիություն ստանալու համար, հետո էլ զանազան հոգեբանական հետազոտություններ անցնեն, փող գտնեն հորմոնային թերապիայի ու վիրահատության համար, և եթե ամեն բան ստացվի, փոխեն սեռը` համապատասխան իրենց գենդերային ինքնազգացողության ու հետո առհավետ մոռանան հայրենիք վերադառնալու մասին, քանի որ փաստաթղթեր չկան. այստեղ նրանք ոչ ոք են՝ ոչ էն սեռի են, որով գնացել են, ոչ էլ նոր:

Պարզվում է` մենք ունենք օրենսդրությամբ նախատեսված այսպիսի մի կետ.

Հոդված 70. Քաղաքացիական կացության ակտի գրառման մեջ ուղղում կամ փոփոխություն կատարելու մասին ՔԿԱԳ մարմնի եզրակացությունը Քաղաքացիական կացության ակտի գրառման մեջ ուղղում կամ փոփոխություն կատարելու մասին ՔԿԱԳ մարմնի եզրակացությունը կազմվում է հետեւյալ դեպքերում.

գ) Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով բժշկական կազմակերպությունը տվել է սեռի փոփոխության մասին սահմանված ձեւի փաստաթուղթ:

Այստեղ խնդիր է ծագում արդեն բժիշկների հետ: Ողջ աշխարհում տրանսսեքսուալիզմն ախտորոշվում է մեկ-երկու տարիների ընթացքում, որի ընթացքում մարդն ապրում է իրեն ցանկալի գենդերային դերում: Հետո, եթե այլ հոգեբանական շեղումներ չեն գրանցվում, ախտորոշվում է տրանսսեքսուալիզմ: Հայաստանում այդպիսի բժշկական հաստատություններ չկան: Այստեղ մաքսիմում կարող են ուղարկել կարիոտիպի անալիզի, հետազոտել քրոմոսոմային կապերն ու ըստ դրա որոշել` բիոլոգիապես կի՞ն է, թե՞ տղամարդ, թե՞ երկսեռ է: Նույնիսկ այդ դեպքում պլաստիկ վիրաբույժն իրավունք չունի վիրահատելու. օրինական թույտվություն չունի, չեն տալիս: Իսկ եթե քրոմոսոմները չունեն երկսեռական կապեր, ապա մարդուն ուղղակի ուղարկում են հոգեբույժի մոտ` «բուժվելու» ու «նորմալ» մարդ դառնալու:

Մեր բժիշկները կամ չգիտեն, կամ չեն ուզում իմանալ, որ երկսեռն ու փոխսեռը տարբեր բաներ են: Ողջ հանրապետությունում չկան մասնագիտացված էնդոկրինոլոգներ ու հոգեբույժներ, ովքեր կարող են տալ այդ ախտորոշումը:

Նորայրը տղամարդու իր էությամբ գոյատեւում է կանացի մարմնի մեջ: Նա շատ երկար ճանապարհ է անցել, փնտրել է հոգեբաններ, այլ ինստիտուտներ, որտեղ կարող է անցնել այդ հետազոտությունն ու ստանալ փաստաթուղթ, որ նա տրանսսեքսուալ է ու իրավունք ունի վիրահատվելու: Ժամանակին կապվել է Մոսկվայի քաղաքային հոգեբանության ու էնդոկրինոլոգիայի կենտրոնի (այդ կառույցը եւ Ռուսատանի մի շարք այլ կառույցներ իրավասու են տալ այդպիսի փաստաթուղթ ) ղեկավար Ստեփան Մաթեւոսյանի հետ: Նա ասել էր, որ Հայաստանում նման ինստիտուտ չկա, բայց ուզում էր բացել: Որոշ ժամանակ անց ասաց՝ քանի որ նման մարդիկ Հայաստանում քիչ են, ապա ինքն էլ դրանով չի զբաղվում:

Երեւանում Նորայրը հանձնել է կարիոտիպային անալիզ, որը ցույց է տվել կանացի քրոմոսոմային կապեր: Նրան ասել են, որ ինքը բիոլոգիապես կին է, եւ էնդոկրինոլոգը նրան խորհուրդ է տվել «բուժվել» սեքսոպաթոլոգ-հոգեթերապեւտ Վրեժ Շահրամանյանի մոտ, որը չգիտես ինչ բժշկական մեթոդներով հանձն է առնում «բուժել» ողջ ԼԳԲՏ հայությանը: Երբ Նորայրն ասել է, որ Առողջապահության համաշխարհային ասոցիացիան վաղուց է հանել տրանսսեքսուալիզմը հոգեկան հիվադությունների շարքից, ու ինքը նման բուժման կարիք չունի, բժիշկը հասկացել է, որ նա քաջատեղյակ է, եւ ի պատասխան դրան` առաջարկել է մեկնել Ռուսաստան` ասելով, որ Հայաստանում այլ բուժման ձեւ չկա:

Հիմա Երեւանից ու Հայաստանից հույսը բոլորովին կտրել է, բայց արտերկրում էլ, եթե երկրի քաղաքացի չես, շատ բարդ է այդ ամենի իրականացումը: Կարող ես միայն մեկնել Թայվան կամ այլ երկիր, ուր անլեգալ կատարում են նմանատիպ վիրահատություններ: Ասում է, որ մենք իրավականորեն ունենք այդ կետը, որով կարելի է անձնագիր փոխել: Ասում է նաեւ, որ մեր բժիշկները տգետ են, ու քանի որ եթե ունես բժշկական փաստաթուղթ, բայց ձեւը պարզ չէ, ու պարզ էլ չէ, թե ումից կարելի է պարզել, նրանք մի մասնագետից մյուս մասնագետի մոտ են ուղարկում մարդուն:

Մեկը մյուսից տեղյակ չեն, բժիշկները հղում են տալիս օրենսդրական բացերին, օրենքն էլ ասում է՝ բերեք բժշկական փաստաթուղթ: Բժիշկներն էլ ի՞նչ կարող են տալ, եթե անգամ տրանսսեքսուալիզմն ու հերմոֆրոդիտիզմն իրարից չեն տարբերում: Եթե քեզ մոտ XX46 է, անկախ նրանից դու քեզ ինչ սեռի ես զգում, դու կին ես ու վիրահատության կարիք չունես: Վիրաբույժը վերջինն է այս շղթայի մեջ, նա չի կարող որևէ բան անել առանց օրինական թույլտվության ու հոգեբանի, էնդոկրինոլոգի ու սեքսոպաթոլոգի եզրակացության:

Միջազգային պրակտիկայում ընդունվել է F64.0 տրանսսեքսուալիզմ ախտորոշումը, իսկ Հայաստանում ոչ մի կառույց դա չի անում: Նորայրը դեռ ոչ մի հայ բժշկի չի հանդիպել, ով գիտի, թե իրականում ինչ է տրանսսեքսուալիզմը: Նորայրը հարցի մասին բավականին ինֆորմացիա ունեցող գրագետ մարդ է, բայց չէ՞ որ կան այնպիսիները, որ չգիտեն ոչինչ, վաղ հասակում են դիմում բժշկի, նրանց սխալ ուղու վրա են դնում, ուղարկում «բուժվելու», համարում են հոգեկան հիվանդ` դրանով իսկ առավել բարդացնելով նրանց բաժին ընկած առանց այդ էլ դժվար կյանքը…

Նորայրը կարծում է, որ սեռափոխության վիրահատության մասին խոսելիս պետք է ամենավերջում անդրադառնալ վիրաբույժներին: Մինչեւ նրանց հասնելը շատ բան կա մեզ մոտ, որ պետք է անել:

Մենք Նորայրի հետ միասին փորձեցինք ինչ-որ բանից սկսել, ինչ-որ քայլեր անել, որպեսզի կարողանանք իմանալ, թե ինչն է անհնարին դարձնում նման վիրահատությունների իրականացումը Հայաստանում, եւ ո՞ւմից ի՞նչ ենք պահանջում:

1. Պետք է բժշկական ուսումնական հաստատություններում, ուր ամեն ինչ շատ հին է, սկսած դասագրքերից վերջացրած «սովետական» դասախոսներով ու մենթալ հայկական բարքերով, ուշադրությունը սեւեռել գենդերային նույնականացման գիտական մոտեցումների ու խնդիրների վրա:

2. Պետք է բժիշկներին իրազեկել՝ մի խումբ էնդոկրինոլոգների, հոգեբանների ու հոգեվերլուծողների, սեքսոպաթոլոգների ու էնդոկրինոլոգների ուղարկել` միջազգային նորմերին համապատասխան վերապատրաստվելու:

3. Մեզ պետք է կառույց, ինստիտուտ, հիվանդանոց, ուր մարդիկ կկարողանան դիմել, հետազոտություն անցել ու ստանալ ախտորոշում:

4. Պետք են բարձրակարգ էնդոկրինոլոգներ, ովքեր գիտեն, թե ինչ է պետք տրանսսեքսուալներին, ու կկարողանան նրանց ճիշտ բուժում նշանակել, եւ քանի որ սեռափոխությունից հետո էլ հորմոնային թերապիան ցմահ է, կարողանան տրանսսեքսուալներին ճիշտ սպասարկել:

5. Եւ վերջում միայն, այդ ամենից հետո, ըստ բնականոն պահանջարկի կհայտնվեն վիրաբույժներ, ովքեր պատրաստ կլինեն իրենց ծառայություններն առաջարկել:

6. Պարզաբանել ու հստակեցնել հոդված 70 գ. կետում խոսվող «սեռի փոփոխության մասին սահմանված ձեւի փաստաթղթի» ձեւն ու բովանդակությունը:

Եթե առաջիկայում հնարավոր լինի այս քայլերն իրականացնել, բավականին մեծ առաջխաղացում կունենանք Հայաստանում սեռափոխության վիրահատությունները հնարավոր դարձնելու հարցում:

Լուսինե Վայաչյան

Ինֆորմացիոն աջակցությունը՝ http://trans-armenia.blogspot.com/ կայքի

Չկա մարդկային կյանքի մեջ ավելի խոսուն պատկեր, ավելի համոզիչ փաստ, ավելի ազդեցիկ միջոց դաստիարակության, կրթության, հոգևոր զարգացման համար, քան կյանքի օրինակը։ Սովորել ճշմարտությունը կյանքի մասին` կյանքի իսկ լեզվով` մարդկային կերպարների օրինակի ուժով ահա ամենամեծ դպրոցը, ամենաազդու կրթական մեթոդը:

«Վարք Սրբոցի» բաղձանքն է, որ մեր ժամանակներում ապրող հայ մարդը գիտենա ի վերուստ իրեն տրված կյանքը հավասարակշռել. տալու «Կայսրինը` կայսեր և Աստծունը` Աստծուն»:

Բուլղարական ИА “Фокус” – ը հայտարարել է, որ Բուլղարիայի և Հունաստանի իշխանությունների համատեղ օպերատիվ գործողությունների արդյունքում անօրինական ձևով դոնորական ձվաբջիջ վաճառելու կասկածանքով ձերբակալվել է յոթ մարդ: Կասկածներ կան, որ հանցախումբը զբաղվում է նաև մարդկանց թրաֆիքինգով և հարկադիր մարմնավաճառությամբ:

47 -ամյա հույն վիրաբույժը ձերբակալվել է հենց հիվանդանոցում, որտեղ նա պատրաստվում է ձվաբջիջ պատվաստել 23-ամյա ռումինացի կնոջը: Բացի նրանից ձերբակալվել են նաև Բուլղարիայի հինգ քաղաքացիներ և 37-ամյա ռումինուհի, որը միաժամանակ եղել է ձվաբջջի անօրինական դոնոր և հետագայում խաբեությամբ իր տրամադրության տակ է վերցրել իր 6 հայրենակիցների:

Հետաքննությունը ցույց է տվել, որ հանցախմբի գործունեությունը շարունակվել է առնվազն ութ ամիս:Այդ ընթացքում նրանք Ռումինիայից, Բուլղարիայից և Հունաստանից խաբեությամբ դուրս են բերել կանանց, սպառնացել և հարկադրաբար ստիպել զբաղվել մարմնավաճառությամբ, ինչպես նաև դառնալ ձվաբջջի դոնոր`խոստանալով տալ 2 հազար եվրո, իսկ անպտուղ զույգերին ձվաբջիջները վաճառել են 25.000 եվրոյով:

Հանցագործների ընդհանուր շահույթը կազմել է հարյուր հազարավոր եվրոներ: Տեղեկություններ չեն հաղորդվում, թե որ երկրներ են մատակարարվել անօրինական ձվաբջիջները: Հանցագործներին մեղավոր ճանաչելու դեպքում նրանց կազատազրկեն 10-20 տարով:

Քաղաքացու համար քաղաքական ազատությունը հոգեկան հանգստություն է, որը հենվում է իր անվտանգության մեջ համոզված լինելու վրա։
Շ.Մոնտեսքյո

Ինձ համար, իմ արժեքային համակարգում բարձրագույն արժեքն ազատությունն է՝ իր բանական դրսևորումներով: Փոքրուց միշտ ցանկացել եմ լինել ազատ ու անկախ: 88-ի զարթոնքին 20 տարեկան էի, հույսով ու հավատով գնում էի միտինգների ու նստացույցերի. ուզում էի` իմ փոքրիկ, տանջահար Հայաստան երկիրն անկախանա, ու ես լինեմ աշխարհի բոլոր քաղաքակիրթ երկրների քաղաքացիների նման՝ ազատ ու անկախ:

Ես հասկանում եմ, որ կոմունիստական հասարակարգը չէր կարող առողջ լինել ու ինքնուրույն գոյատևել առանց բռնատիրության, բայց, համենայն դեպս, ես այդ երկրում ինձ ավելի ապահով ու պաշտպանված էի զգում, քան այսօր՝ անկախ Հայաստանում: Անկախության հռչակագիրն ընդունվեց, երբ ես ռուսաստաններում փոքր երեխա պահող ջահել կին էի, «պերեստրոյկան» եկել ու դատարկել էր խանութները, ու իմ առօրյան, ինչպես բոլորինը, կազմված էր հիմնականում հերթեր կանգնելուց ու մթերք հայթայթելուց: Ու երբ ռուսներն ինձ ասում էին, որ սովետի քանդման մեջ մենք ենք մեղավոր մեր ցույցերով, ես հպարտություն էի զգում ու ամեն կերպ փորձում էի հասանելի դարձնել մեր՝ Ղարաբաղի հայկականացման հարցը: Չնայած նրան, որ անկախությունը հռչակվեց առանց ինձ, երկիրն էլ 10 տարի ապրեց առանց ինձ, էդ հռչակագիրը ջնջեց տարավ իմ բոլոր երազանքները, որոնք կապված էին ստաբիլ «սովետի» հետ` ես բուհից հետո պետք է աշխատեի ինչ-որ հաշվողական ինստիտուտում, հետո դիսերտացիա պաշտպանեի, բնակարան հերթագրվեի ու մի 10 տարի հետո ստանայի: Այսինքն՝ 2000 թվականին ես տնատեր պետք է լինեի:

Բայց ես կենցաղային մուկ-տիկնիկ չէի, որ միայն նյութական ու սոցիալական խայծեր կուլ տալով բավարարվեի: Ես հավատում էի: Ես հույսեր էի կապում իմ երկրի «անկախ» բնորոշման հետ: Մտածում էի, որ ազատ երկրի քաղաքացին պետք է հարգանք ունենա այլ երկրների սահմաններն անցելիս, նրան պետք է արժանապատիվ ընդունեին մյուս անկախները….

Իրականում պարզվեց, որ բոլոր հույսերս փուչ են…

Պարզվեց, որ իմ երկրի անկախությունը ոչ միայն ձևական է, որը պիտի ոչ մի կերպ չազդեր իմ անհատականության ընկալման վրա, որպես երկրի քաղաքացի, այլև վնասակար ու ապականիչ: Երբ ես մտնում եմ եվրոպական երկրներից մեկի դեսպանատուն հայցվորի կարգավիճակով, անցնում եմ հարցազրույցներ, ներկայացնում զանազան փաստաթղթեր իմ` վստահելի անձ լինելու մասին, որ ես ԱՐԺԱՆԻ ԵՄ նրանց երկիր մուտք գործելու թույլտվություն ստանալու, ես հասկանում եմ, որ իմ երկիրը, նրա քաղաքացին հավատ չեն ներշնչում, որ ամեն երկիր վախենում է, թե մենք կմտնենք իր տարածքն ու չենք ցանկանա վերադառնալ հայրենիք, ու շատ էլ ճիշտ է անում, որ վախենում է, որովհետև դա այդպես է:

Անկապ Անկախություն…

Ի՞նչ է տվել մեզ անկախությունը: Մի պատերազմ, որը կյանքեր է տարել, հողեր է նվաճել, որոնք չգիտես ինչու չենք օգտագործում. Ղարաբաղում մնացել է սովետի ժամանակների բնակչության լավագույն դեպքում 20 տոկոսը: Ղարաբաղցիք դուրս հոսեցին «ազատագրված» տարածքներից անկախանալուն պես, ցրվեցին աշխարհով ու գերբնակեցրին Երևանը: Ղարաբաղցիք, որ դարեր ի վեր անուն են հանել որպես խիզախ, չհանձնվող ու տոկուն տեսակ, լքել են իրենց անկախ հողերը:

Ղարաբաղը առանց Հայաստան չի կարող լինել: Ղարաբաղը Հայաստանի ծուռ հայելին է: Այսօր Ղարաբաղի հարցը սառեցված է. լուծումը ոչ մի կերպ չի երևում:

Մարդիկ շարունակում են դուրս գնալ:

Հայաստանը ևս անկախանալուց հետո մեծ արտահոսք ունեցավ: Բայց լավ է, գուցե բարին դա էր, թե չէ ո՞նց էինք էդքան մարդ կերակրելու: Մեր հիվանդ հայությունը, որը սնվում է դրսից, ո՞նց էր ապրելու, եթե ամեն ընտանիք չուենանար գոնե մեկը դրսում: Հիմա ի՞նչ, էդ ընտանիքներն անկա՞խ են: Հայաստանը դարձել է «գրանտակեր», միջազգային կազմակերպություններին խաբող ու ստախոս երկիր:

Մի երկիր չի կարող լինել ազատ ու անկախ, քանի դեռ նրա քաղաքացին ձեռքը մեկնած է պահում` մուրալու համար:

Քաղաքացին չի կարող լինել ազատ ու անկախ, քանի դեռ նրա պետությունը չի հոգում նրա առողջության մասին, ու մարդկային կյանքը չի գնահատվում ամեն ինչից թանկ: Մի երկիր չի կարող լինել անկախ, որը մարիոնետի պես շարժվում է ռուսի կամ էլ հետո ում բաժին կհասնի թելիկներով:

Ընդդիմությունը չի կարող լինել անկախ, քանի դեռ կախված է մոնիտորինգի համար արված անիմաստ միտինգների մարդաքանակից ու չի ընդունում մի ճշմարտություն, որ հեղափոխությունն առաջին հերթին պետք է տեղի ունենա մարդկանց գիտակցության մեջ, հետո դուրս գա փողոցներ, թե չէ կմնանք նույն ղեկավարելի, գայլից վախեցող ոչխարի հոտը:

Ընտրությունը չի կարող լինել ազատ ու լեգիտիմ մի երկրում, որտեղ Աստվածը փողն ու ծանոթն են, սրբությունները՝ սեփական փակ տարածքը՝ ընտանիք, ընկերներ:

Մարդը չի կարող լինել ազատ ու անկախ իր երկրում, քանի դեռ այդ երկիրը կախված է իշխանական կլանների ներիշխանական «ռազբոռկեքից» ու ամենաշատը 10 մարդու քմահաճույքից: Ու իրականում նույնիսկ նրանք անկախ ու ազատ չեն:

Մարդը չի կարող իրեն համարել ազատ, քանի դեռ կառչած է կեղծ ավանդապաշտությունից, կուսության ինստիտուտից, եվրոպական ու ամերիկյան հովանավորչությունից…

Պետականությունը չի կարող լինել ազատ ու անկախ, քանի դեռ մարդը կախված է ճղճիմ կենցաղային հարցերից, քանի դեռ նա վախ ունի իր ընտանիքի համար, չի կարող քաղաքացիական դիրքորոշում արտահայտել։

Պաթետիկ թեմաներն ինձ մոտ միշտ լավ չեն ստացվել, ես դասական հայրենասեր չեմ: Ինձ համար մեծ հաշվով միևնույն է` անկա՞խ է իմ պետությունը, թե՞ ոչ: Ինչպես շատ-շատերի համար:

Միայն գիտակից ու առողջ բանականություն ունեցող մարդը կարող է հասկանալ ազատության ու անկախության իմաստը, գնահատել ու պահպանել, պայքարել նրա համար: Միայն այդպիսի անհատականությունները կարող են ունենալ անկախ միավորումներ, պետականություն: Ի՞նչ անկախություն կարող է լինել մի երկրում, ուր մարդը ներքուստ ազատագրված չէ գոնե ինքն իրենից ու թմրամոլի պես պետք ունի հասարակական կարծիքի: Ամեն ինչ արվեց, որ իրական կապը կտրվի մարդկանց միջև։

Մեր հասարակությունը մասսաներն են: Այն կազմված չէ ինչ-որ գաղափարի շուրջ ինքնաբուխ ծագած բազմություններից: Այն չունի այլ հասարակական միավոր, քան ամբոխը, ժողովուրդը, մասսան՝ ընտրազանգվածը: Եւ ոչ հասուն անհատների միությունը:

Անկախություն ու ազատություն եք ուզում՝ ազատագրեք առաջին հերթին ինքներդ ձեզ, ձեր նախապաշարմունքներից, կարծրատիպերից, ուրիշի կարծիքը թող չլինի կարևոր ձեր ներքին՝ մարդկային արժեքային համակարգից բխող, եթե ունեք այդպիսին, դիրքորոշումից:

Ինչևէ, եթե կա սենց անկապ Անկախության մի օր, ապա պետք է շնորհավորել:

Շնորհավորում եմ բոլորիս Անկապ անկախության օրվա առթիվ:

Ու թող գալիք տարի գոնե անկախությունը անկապության չվերածվի մեր կյանքում:

Փառք ու պատիվ անկախության համար զոհվածներին, նրանք հո չգիտեի՞ն…

Լուսինե Վայաչյան

Հ.Գ. Մի քանի օր առաջ տարածքում ինչ-որ վթար էր տեղի ունեցել, շրջակայքում ջուր չկար: Դույլերով շրջում էի մոտերքում, հոսող ջրի ձայն էի փնտրում: Տեսնեմ՝ մարդիկ գնում են ջրի .գնացի հետևներից: 55-60 տարեկան մի մարդ, որը հավանաբար մարզից եկել էր Երևան գոյատևելու, այնպես էր հայհոյում էս անկախությունը, էս երկրին, ղեկավարներին… Նա դժգոհ էր, որ անկախության օրը տոնական է, ու ինքը չի կարող այդ օրն աշխատել: Ասում էր. «Ի՞նչիս ա պետք էդ անկախությունը, հանգիստ չունեմ, չգիտեմ` երբ ա օրը սկսում, երբ մթնում: Սովետի վախտ ես ինձ մարդ էի զգում, ամառները ծով էի գնում, ես ազատ էի, հիմա ես ազատ չեմ, ես իմ օրվա հացի ստրուկն եմ»:

Նկարը՝ ocean-ի

Էսօրվա թեման ներքին անմեղությունն ա՝ մաքրությունը, բարոյականությունը, ոնց կուզեք` անվանեք: Առանց «կլիշե»-ների: Ես ինձ հաճախ հարց եմ տալիս` կարա՞մ ես էս գործի մեջ մնամ մաքուր ներքուստ, չապականվել, զգալ ինձ կին: Չեմ ասում՝ նամուսով, թասիբով եւ այլն, որոնք կարգին մարդկանց համար են, ոչ թե իմ: Ոնց եմ ե´ս զգում ինձ: Իմ ներքին բարոյականության սահմանները պահպանելով կարո՞ղ եմ մաքուր մնալ էս հանգամանքներում: Իսկ առհասարակ կարա՞ մարդը, գտնվելով սենց վիճակի մեջ, մնա մաքուր:

Մեզ մոտ շատ լավ աղջիկներ են աշխատում, որոնք, ինչ էլ պատահի, չեմ ասի, որ վատն են, փչացած են, շեղված են կամ շփոթված: Մեր աղջիկները ոսկի աղջիկներ են, ոսկի մարդիկ են: Ես ինձ լավ եմ զգում նրանց մեջ, ինձ թվում ա` բոլորս էլ իրար հետ լավ ենք զգում: Բոլորն էլ էս գործն անում են հանուն ինչ-որ մի բարի նպատակի:

Նունեն փոքր երեխա ունի, ամուսինը ռուսաստաններում կորել ա, ինքն էլ ռայոնից ա, ուր գործ չկա, Ռուզանի մայրն ա ծանր հիվանդ, արյան ռակ ունի, Սոնան բիզնես էր անում, նախանցած տարվա դեֆոլտը լավ խփեց, մնաց պարտքերի տակ, ամենատարիքովը՝ Սինարեն, տղայի ուսման վարձն ա աշխատում, որն Անգլիայում սովորում ա: Նրանք էլ բոլոր մարդկանց նման ունեն երազանքներ, պլաններ:

Ադրինեն ամուսնացած ա մի շատ լավ տղայի հետ, որն արդեն հինգ ամիս ա` գործ չունի, իսկ Ադրինեն ձեւ ա անում, յանըմ չգիտի… Ասել ա, որ սուպերմարկետում օպերատոր ա ընդունվել, ու մի ութ ժամ ստիպված նստում ա տանջատանը: Ես ոչ մի ուրիշ տեղ չեմ հանդիպել, որ կանայք սենց խորությամբ իրար հասկանան ու հարգեն, լսեն ու օգնեն:

Ու տնեցիներից ոչ ոք չգիտի, որ էս կանայք էս գործին են: Դե, որ ցերեկվա ժամերին ա, էդքան կասկածներ չի առաջացնում: Երբ ես վատ եմ լինում, բոլորն ինձ շրջապատում են ու խոսում ինձ հետ, ամենալավ հոգեբանից էլ լավ են օգնում, որովհետեւ նույն դաշտից ենք, նույն աշխարհում ենք, նույն շրջանակում ենք գտնվում:

Էս գործին գալով` ես ամեն ինչի սպասում էի, բայց ոչ, որ էս անմարդկային երկրում մարդկայնություն կգտնեմ հենց էստեղ… Էս կանայք, որոնցից ամեն մեկը մի ողբերգություն ա ապրել, տարբեր տարիքի ինը հոգի են՝ 25-55 տարեկան, բոլորն էլ ջահել են երեւում իրենց տարիքի համար. էդքան բարի ու հասնող կլինե՞ն:

Բոլորս կեղծանուններով ենք աշխատում, չնայած գիտենք բոլորի անունները: Նունեին ասում են «տիրուհի Անաստասիա»: Նույնիսկ ներսում իրար դիմում ենք կեղծանուններով, տենց ենք սովորել, մարդ ես, հանկարծ կլիենտներից մեկնումեկը չլսի: Համ էլ իսկական անունները մաքուր ենք պահում, «տիրուհու» հետ մի տեսակ չի ստացվում արտաբերել: Տանջատնից դուրս էլ ոչ ոք ոչ ոքի չի հանդիպում:

Բոլորս ապրում ենք երկու տարբեր կյանքերով, տարբեր աշխարհներում: Իսկական անունը մարդու իրական աշխարհն ա բացահայտում: Նույնիսկ եթե անունն էդքան էլ «փափուկ» չի, բայց կարան լսեն ու արդեն բարի պատկերացնեն նրանց, որը գործի մեջ պետք չի…

Բոլորս էլ գիտենք, թե ինչի համար ենք մենք էստեղ, ու բոլորս հարգում ենք իրար ու մեր ընտրությունը: Մենք ստեղ ենք գալիս տիրուհի լինելու: Վատ, կամ լավ, հուսամ՝ լավ: Սուսանը մեծ պարտք ունի, թանկ իրավաբան ա վարձել ու կաշառք ա տվել, որ եղբորը չնստացնեն ինչ-որ չգործած հանցանքի համար, հետո ամուսնուց բաժանվել ա, հենց էս գործը գտել ա, որովհետեւ չի կարողացել խաբի… Միշտ ուրախ ա, շատ պոզիտիվ մարդ ա: Ցածրահասակ, մի քիչ թմբլիկ, արհեստական կրծքեր ա դրել, որ շատ կլիենտ ունենա: Ու ասում ա, որ իրա նախկին փոքր կրծքերը իրա մտքերի հետ հաշտ էին, էս մեծերը խանգարում են մտածել՝ ճնշում են: Նա ինձ շատ մոտ ա, իրան եմ դարդերս պատմում, ինքն էլ օգնում ա խորհուրդներով, ուժ ա տալիս ու հույս…

Նա նախկին կյանքում պետաշխատող էր, ինչ-որ նոմենկլատուրային թղթաբանությամբ էր զբաղվում: Հա, մեկ էլ Յոգայի նման ինչ-որ բանի դասեր ա տալիս հասարակական հիմունքներով: Տանջատանը էզոթերիկ գրականություն ա կարդում, տիբեթյան բժշկության մասին, հոգեբանական գրքեր, նաեւ Տարոյի կարտերով գուշակություններ անել գիտի:

Առաջին օրը, որ եկա, գժվում էի: Մտա հանգստի սենյակ, Սուսանը մենակ նստած էր լափ-թոփը գրկին: Ես էլ ներվային էի շատ, տիկին Ռիման ասել էր, որ հիմա կլիենտ կգա, որը խիստ տիրապետություն ա ուզում, ես էլ ի՞նչ իմանայի` էդ տիրապետությունն ինչ ա: Մտածում էի, որ սեսիան պրովալ եմ տալու: Սուսանն ասեց. «Լիլիթ ջան, նայի, բոլորս էլ անցել ենք էդ վատ ու տհաճ պահերը: Դու ինքդ քեզ համարի Արարչի պատկերը: Մտի էնտեղ ասելով. «Մերսի, երկրագունդ, մերսի Արարիչ, դու ինձ նման ես»:

Դու պիտի հավատաս, որ Աստված կարա լինի կին, նաեւ տղամարդ: Մտի ու ասա Աստծո անունը, ասա` դու իմ մեջ ես, իմ միջոցով աշխատիր էս մարդու վրա»:

Հաջորդ անգամ ինքն ինձ հետ եկավ իմ սեսիային ու օգնեց անցկացնեմ: Երկու տիրուհի մի սենյակում էինք: Շատ լավ սեսիա չէր, բայց ծիծաղելի էր, էնքան ծիծաղելի էր, որ կլիենտը մեզ հետ ծիծաղում էր, էնքան էինք կատակներ անում: Դրա ֆանտազիան էն էր, որ իբր իրան կինոյում նկարում են ու պոռնիկ են անվանում:

Ես ասեցի. «Այ տղա ջան, ի՞նչ ես անելու, այ պոռնիկ ջան, ո՞նց ա քո ֆիլմը կոչվելու»: Ասեց`«Դրախտի ծակերը»: Տղան չուզելով ծիծաղում էր, բայց զգացվում էր, որ դուրն ա գալիս, որ ես խենթ տիրուհի եմ: Սուսանը հազիվ էր ծիծաղը պահում: Հետո սկսեցինք ուրիշ փիս բառեր ասել նրան, ինքն էր տենց ուզում:

Շարունակելի…

Լուսինե Վայաչյան

Հենրի Ֆորդ. «Իմ կյանքը, իմ նվաճումները»

ԱՄՆ ամենահայտնի կապիտալիստներից մեկը`Հենրի Ֆորդը, ծնվել է 1863 թվականի հուլիսի 30-ին` Իռլանդիայից գաղթած էմիգրանտի ընտանիքում: Երբ լրացավ 16 տարին, նա մեկնեց Դետրոիտ` աշխատելու: 1888-1899 թթ. աշխատել է «Edison Illuminating Company» ընկերությունում, որպես ինժեներ-մեխանիկ: Դա այն ժամանակներն էին, երբ ԱՄՆ-ում արտադրվում էին միայն չափերով մեծ ավտոմեքենաներ, որոնց արժեքը կազմում էր մոտ 2 հազար դոլար, և, իհարկե, մատչելի էր միայն եզակի մարդկանց։

Հենրին միշտ իր ազատ ժամանակը տրամադրում էր ավտոմեքենայի կոնստրուկցիաներ պատրաստելուն: Նա ձգտում էր ստեղծել այնպիսի մի մեքենա, որ կլիներ չափերով համեմատաբար փոքր, համեմատաբար էժան ու հանրամատչելի: Նա առաջիններից էր, որ հասկացավ, որ գերշահույթ կարելի է ստանալ, երբ արտադրված ապրանքը հասանելի կլինի ոչ թե մի քանի հարյուր, այլ հարյուր հազարավոր մարդկանց: Եվ վերջապես 1893 թվականին նրան հաջողվեց ավարտին հասցնել իր առաջին ավտոմեքենան:

Հենրի Ֆորդը կարողացավ հեղափոխություն մտցնել արտադրության կազմակերպման մեջ: Նա ուներ ձեռնարկության ղեկավարման իր մեթոդները.

1. Աշխատել ոչ թե լոկ շահույթի համար, այլ արտադրությունը զարգացնելու համար:

2. Արտադրության կազմակերպել հիմքում դնելով աշխատանքի բաժանման և հոսքային արտադրության կազմակերպումը: Այս մեթոդն ունի իր պատմությունը: Մի անգամ Հենրին, մտնելով սպանդանոց, տեսնում է իրար կողքի կախված մսակտորներ: Մի ուրիշ բանվոր, ձգելով երկրորդ պարանը, դրանք տեղափոխում էր չորանոց: Տեսնելով դա` նրա մոտ միտք հղացավ մարդու կատարած բազմաբնույթ աշխատանքը բաժանել պարզագույն գործողությունների: Ինչպես գիտենք հոսքային այս մեթոդը, որն ապահովում է արտադրության մաքսիմալ արագություն, հաջողությամբ կիրառվում է մինչ այժմ:

3. Աշխատակիցների վերապատրաստումը և խրախուսական համակարգի ներդրումը: Նրա աշխատողների աշխատավարձերը բարձրանում էին ամուսնանալուց, երեխայի ծնվելուց և այլն:

Ահա այս երեք սկզբունք-բանաձևերի հիման վրա նա կառուցեց մի կայսրություն, որը հզորագույններից էր հզորագույնների մեջ:
Շատերը Հենրի Ֆորդին համարում էին շահագործող բիզնեսմեն: Սակայն նրա այս համակարգը ապացուցում է հակառակը:
Ասում են` նրա գործարանի մոտ մշտապես հավաքվում էին աշխատանք փնտրող մարդկանց հոծ բազմություն:

Ավա~ղ, նրա հետնորդները, չդիմանալով նոր եկող մագնատների մրցակցությանը չկարողացան պահպանել հզորագույնի կոչումը, սակայն Հենրի Ֆորդը համաշխարհային տնտեսության մեջ թողեց ուրույն ձեռագիր, որը ժամանակի ընթացքում հարստացրեց միլիարդավոր մարդկանց:

Գոռ Ենգոյան

«DivahaR»

Եկեք միասին բռուցքվենք իսկույն
Ու ահեղ թնդանք ոսոխին ընդդեմ,
Ստեղծենք այնպիսի Հայաստան կանգուն
Որ չնչին թվա թշնամին մեր դեմ:
Դեվ
***
Անտարբեր դարձած մարդկային աչքեր,
Լույսը կորցրած, մահացած սրտեր,
Ստվերներն են ձեզ իշխում
Կապելով թեվերն ազատության…
«Ստվերներ»՝ Ուրուբանի

Վերջերս ամեն տեղից բզբզոցի պես լսում եմ՝ «DivahaR», Ֆեյսբուքում ընկերներիս հավանած երաժշտության մեջ հանդիպում եմ «DivahaR»-ին, նշանակում է՝ երկրպագում են, նաև երաժշտական շրջանակներում լսում եմ, որոշակի նախանձով ասված՝ որ շատ խոստումնալից black metal համարյա մաքուր աղջկական կազմով խումբ է(միայն հարվածորդն է տղա, բայց պետք է հետագայում աղջիկ լինի, չնայած Դեվն ասում է, որ դա ինքնանպատակ չի): Նրանք դրսից զանազան հրավերներ ունեն, նաև այստեղ երկրպագուների ստվար մի զանգված ունեն, որն, իհարկե, համերգին Արտաշ Ասատրյանի չափ մարդ չի հավաքի, բայց դե անդերգրաունդ երաժշտությունը միշտ էլ որոշակի քանակությամբ երկրպագուների է հավակնել, այն բնավ հանրային չէ: «Դեվ» բեմական մականունով Շուշանը՝ սև շորերով, նուրբ, մի քիչ գունատ, փոքրամարմին, սլացիկ ու գեղեցիկ աղջիկ է: Նայում ես նրան, ու զարմանում, թե ինչպե՞ս է այս փոքրիկ աղջկա փոքրիկ բերանից այսպիսի ձայն դուրս գալիս: Զրուցում եմ նրա հետ` որպես Շուշանի, և նրան բացահայտել փորձելով` ուզում եմ իմանալ` ովքե՞ր են այդ ըմբոստ աղջիկները, որ մեր պատրիարխալ միջնադարյան ֆեոդալիզմի և ժամանակակից քաղաքակրթության վաղ կրկնօրինակի խառնուրդը դարձած, քարե դարի մենթալիտետով հայ հասարակությանը ձեռնոց է նետում `ի դեմս այստեղ ծնված այդ ծանր երաժշտության:

Շուշան Ռուբենյան, ինքը՝ Դեվ: Տակավին երիտասարդ է ՝ 22 տարեկան: Ռոք եվ մետալ երաժշտության հանդեպ մանկուց հատուկ սեր ունի: 10 տարուց ավել է անդավաճան է իր նախընտրած երաժշտությանը, «DivahaR» խմբի հիմնադիրն ու վոկալիստն է: Ավարտել է ԵՊՀ-ն: Իրեն կոչում է, առաջին հերթին, բանաստեղծ, գրող, հետո՝ երաժիշտ:

— Ո՞ւմ երաժշտությամբ ոգեշնչված ես դու հասել «DivahaR»-ին:

— Ինձ մետալ երաժշտությունը գլոբալ է օգնել` վերացական առումով: Իսկ ինչ վերաբերվում է black metal-ին, ապա իմ հիմնական ոգեշնչողները կան ու եղել են «Burzum», «Emperor», «Dark Funeral» «Mayhem» խմբերը:

— Ինչո՞ւ «DivahaR» Դեվ, ինչի՞ հետ է դա կապված, հենց նրա՞, ում մասին մտածում եմ:

— Քրիստոնեության մեջ Դեվը, բնականաբար, չարի կրողն է, ու քանի որ «DivahaR»-ը դեմ է քրիստոնեության ուսմունքի բացարձակ ճշմարտությանը, ինչպես ցանկացած կրոնի, որի մեջ մենք տեսնում ենք միայն աղտ ու մարդկանց կառավարելու միջոց: Մենք հերքում ենք նաև Դեվի պերսոնաժի` չարի հետ նույնացումը: Ինչ վերաբերվում է Արարչին, ապա մեր գիտակցության սահմանները ի զորու չեն տալ նրա սահմանումը, եթե, իհարկե, այն գոյություն ունի… Նաև Դեվը ծագումնաբանորեն եկել է դիվային(divine, Дива) բառից, որը նշանակում է «ոչ երկրային, աստվածածին էակ», այսինքն՝ երկնային: «DivahaR»՝ երկնային ընտյալ:

— Ո՞րն է Ձեր ասելիքը, ի՞նչ եք ուզում ասել Ձեր երաժշտությամբ:

— Նախ, առաջինը՝ ստեղծել որակյալ metal երաժշտություն, դա հիմնական առաքելությունն է: Գաղափարախոսական տեսանկունից ու նոտաների նմանատիպ համադրումից, որից կազմված է մեր երաժշտությունը, դա ճշմարտության քաղցն է ու նրա որոնման մեջ գտնվելը: «DivahaR»-ով մենք փորձում ենք մարդկանց մոտեցնել բնությանը՝ երաժշտության ու բառերի ներդաշնակությամբ մարդկանց հասցնել ճշմարտությունը՝ բնության կատարելության և արիականության գաղափարների համադրմամբ: Մեր երգերն ունեն լիրիկական-խոհափիլիսոփայական տեքստեր, ինչպես նաև վառ արտահայտված է հայրենասիրական ոգին:

— Ծանր երաժշտությունը ինձ մոտ հաճախ ագրեսիա է առաջացնում, սակայն ես ինքս գիտեմ իմ աղջկա օրինակով, որ նաև օգնում է դուրս գալ դեպրեսիայից և հանել ագրեսիան, եթե այն արդեն կա: Սա ինձ տարօրինակ ու հակասական է թվում:

— Ընդհանրապես metal երաժշտությունն ունի իր իրական լսարանը, որն ընկալում է երաժշտությունը` հասկանալով այն: Ամեն մարդ չի կարող հասկանալ ու լսել metal: Այդ իսկ պատճառով դա նրանց մոտ դա ագրեսիա է առաջացնում, որովհետև նրանք լսում են, բայց չեն ընկալում, նրանց համար դա նույնիսկ կարող է աղմուկ լինել ու ճնշել: Դրա համար էլ black metal-ն էլ համարվում է անդերգրաունդային՝ ընդհատակյա, ոչ բոլորին հասու ու հասկանալի: Մենք չունենք ձգտում ունենալ միայն համակիրներ: Մենք ուզում ենք լինել սիրված միայն այդ երաժշտության իսկական երկրպագուների կողմից, որոնք անպայման չէ, որ մեզ լսելով ագրեսիվ դառնան: Մեր երգերում կա նաև լույս ու արեվ:

— Լավ, անցնենք «շաբլոն» հարցերին: Ե՞րբ է ծնվել խումբը, ի՞նչ է արել, հիմա ովքե՞ր են խմբի կազմում:

— 2008 թվականին ինձ մոտ ծնվեց խումբ ստեղծելու գաղափարը: Ես այն ժամանակ կիթառ էի նվագում, ինձ միացավ կիթառահար Ուրուբանին(Անահիտ), ու մենք սկսեցինք նվագել ու երգեր գրել: Դեռ չէինք երգում: Դեռ խումբ ստեղծելու տեսլականն այդքան պայծառ չէր: Շուտով մեզ միացավ ևս մի աղջիկ` դաշնակահար, և արդեն խումբը ինչ-որ չափով ուրվագծվեց: Հետագայում խումբը համալրվեց նաև բաս-կիթառահարով և դաշնակահարը փոխվեց: Հետո ես՝ Դեվս, դարձա խմբի վոկալիստը և խումբ մտավ երկրորդ կիթառահարը՝ Սկադին(Նարե): Այսպիսով, 2009-ին «DivahaR»-ը ձևավորվեց որպես լիարժեք խումբ,: Խումբը չուներ հարվածորդ, եվ որպես հրավիրված հարվածորդ եկավ Կորյունը:

Առաջին համերգը եղավ մարտի 6-ին «Ստոպ» ակումբում: Երկրորդ համերգը նվագեցինք Հայաստանի «metalhead»-ների կողմից ընդունված ու սիրված «Sacrond» խմբի հետ Տիկնիկային թատրոնում մայիսի 14-ին: Մեր երրորդ համերգը կայացավ Տիկնիկային թատրոնում` «Highland» մետալ փառատոնին, հարվածորդն էլ Հարութն էր: Դեկտեմբերի 25-ին, «DivahaR»-ը կնվագի «Metalfront»-ի՝ Հայաստանում մետալ երաժշտությունը տարածող միակ կազմակերպության նախաձեռնած «ARMed Fest» փառատոնին, որը տեղի կունենա «Ավանգարդ» ակումբում: Խմբի հրավիրված հարվածորդը Լեվոնն է: Այս համերգին մենք կներկայանանք էլի փոքր-ինչ փոփոխված կազմով:

— Ի՞նչ պլաններ ունեք ապագայի հետ կապված: Լսել եմ, դրսից ինչ-որ առաջարկներ, հրավերքներ ունեք:

— Առաջիը մեր երգերի ձայնագրությունն է, ձայնասկավառակ թողարկելու նպատակը: Դրսից առաջարկներ կան, իհարկե, ԱՊՀ ռեգիոնից ու Եվրոպայից, դեռ չեմ ուզում հրապարակել մանրամասները, կարծում եմ,որ շուտով կլսեք այդ մասին:

— Ո՞վ է ձեր պրոդյուսերը, ի՞նչ միջոցներով եք ուզում սկավառակ թողարկել, ընդհանրապես, ո՞վ է հոգում ողջ ֆինանսական ծախսերը:

— Խմբի պրոդյուսերը «Metalfront» ընկերության հիմնադիր «Արամազդն» է: «Metalfront» ընկերությունն, ընդհանրապես, աջակցում է բազում հայկական մետալ խմբերին, իր վրա է վերցրել Հայաստանում մետալ երաժշտությունը զարգացնելու տարածելու առաքելությունը: Ծախսերը հոգում ենք խմբի անդամներով, նաև մեզ օգնում է, իհարկե, «Metalfront» ընկերությունը:

Ես մետալի սիրահար չեմ, բայց մելոման եմ, ու կարողանում եմ որակյալ երաժշտությունը զանազանել էժանագին փոփից: Դրա համար էլ հավանում եմ «DivahaR»-ին՝ որակով գործ անելու ու համարձակության համար: Համարձակ, ըմբոստ աղջիկները մեր երկրի ապագան են: Ցանկացած ըմբոստություն մեր օրերում պետք է ողջունելի լինի: Այս աղջիկների պես համարձակ ստեղծագործող ու յուրօրինակ կերպարները դեռևս հատուկենտ են ու չեն ընդգրկվում մեր «սնամեջ ու հնազանդ» հայուհու կերպարի մեջ: Բայց իսկական հայուհին նա է, որի համար արժեքներից կարևորը խիզախությունն ու համոզմունքներին հավատարիմ լինելն է: Հուսով եմ,որ որոշ ժամանակ անց «DivahaR»-ի մասին կլսենք մետալոման հանրության ոչ միայն հայկական հատվածից:

Լուսինե Վայաչյան