Սթրեսը մեր օրգանիզմի պատասխան ռեակցիան է այն լարվածություններին, որոնք գալիս են արտաքին աշխարհից կամ մեր իսկ ներաշխարհից։ Սթրեսը միանգամայն նորմալ ռեակցիա է, որի միջոցով մեր օրգանիզմը պաշտպանում է իրեն հուզական ու ֆիզիկական լարումներից,. կամ ծայրահեղ իրավիճակներում հանդիպող վտանգներից։

ՍԹՐԵՍՆԵՐԸ ԼԻՆՈՒՄ ԵՆ ՖԻԶԻԿԱԿԱՆ ԵՎ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ

• Ֆիզիկական սթրեսները կարող են առաջանալ չափից շատ աշխատելու, բավարար չքնելու, անբավարար սնվելու, հիվանդությունների հետևանքով։
• Հոգեբանական սթրեսներն առաջանում են ուժեղ ապրումների, անհանգստության, նյարդային լարվածության դեպքում։ Օրինակ. աշխատանքից զրկվելիս, թոշակի անցնելիս, ֆինանսական պրոբլեմներ ունենալիս, մտերիմ մարդու հիվանդության կամ կորստի դեպքում, ընտանիքում կամ աշխատատեղում կոնֆլիկտների ժամանակ։

ԱՐԴՅՈ՞Ք ԲՈԼՈՐ ԴԵՊՔԵՐՈՒՄ ՍԹՐԵՍԸ ՎԱՏ Է

Սթրեսը միշտ չէ. որ վնասակար է։ Իրականում սթրեսների քիչ քանակությունը նույնիսկ օգտակար է։ Օրինակ. մենք չենք կարող որևէ աշխատանք լավ կատարել և այն հասցնել իր ավարտին, եթե ժամկետների սահմանափակության պատճառով որոշակի սթրես չապրենք։ Այդպիսի լարումները միանգամայն նորմալ են և թույլ են տալիս ավելի լավ կազմակերպել մեր կյանքը։ Վնասակար է սթրեսների չափից ավելի մեծ քանակությունը և դրանց երկարատև ազդեցությունը։ Սթրեսների առատությունը այնպիսի պրոբլեմներ է ծնում, ինչպես անքնությունը, գլխացավերը կամ մեջքացավերը։ Ծայրահեղ շատ սթրեսները նպաստում են կյանքին պոտենցիալ սպառնացող այնպիսի հիվանդությունների զարգացմանը, ինչպիսիք են սրտային հիվանդություններն ու արյան բարձր ճնշումը։

ՍԹՐԵՍԻ ՆՇԱՆՆԵՐԸ

• ճնշվածության, գրգռվածության, մեղավորության, հոգնածության զգացում
• գլխացավեր, ստամոքսի ցավեր, քնի խանգարումներ
• առանց պատճառի ծիծաղելը կամ լաց լինելը
• ձեզ հետ կատարվող վատ բաների համար ուրիշներին մեղադրելը
• իրավիճակի միայն վատ կողմը տեսնելը
• զգում եք, որ ձեզ հաճույք պատճառող բաներն այլևս զվարճալի չեն կամ հոգնեցնում են
• նեղվում, վրդովում եք այլ մարդկանցից կամ ձեր պարտականություններից

ԻՆՉՊԵՍ ԽՈՒՍԱՓԵԼ ՍԹՐԵՍՆԵՐԻՑ ԵՎ ՉԵԶՈՔԱՑՆԵԼ ԴՐԱՆՑ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ

• Ձեզ մոտ սթրես առաջացնող իրավիճակների ցուցակ կազմեք։ Որքան որ հնարավոր է, խուսափեք սթրեսային իրավիճակներից։ Եթե խուսափելն անհնար է, ապա փոխեք այդ իրավիճակները։ Խրոնիկական սթրեսների հաղթահարման և կայուն հաջողության համար որոշ ժամանակ և ջանքեր կպահանջվեն, քանի որ երբեմն հարկ կլինի փոխել սովորությունները, ապրելաոճը։
• Միաժամանակ մի քանի գործեր մի ձեռնարկեք։ Լարված կամ սթրեսային վիճակում գտնվող մարդկանց համար սովորական ծանրաբեռնվածությունները երբեմն անտանելի են թվում։ Ծանրաբեռնվածության այդ զգացումից ազատվելու լավագույն ճանապարհը մեկ գործի վրա կենտրոնանալն է։ Նախապես ընտրեք ամենակարևոր գործը, կենտրոնացեք դրա վրա, ավարտեք այն և հետո նոր անցեք հաջորդին։
• Եթե գործերով ծանրաբեռնված եք, ապա սովորեք ասել «ոչ» և լրացուցիչ գործեր հանձն մի առեք։ Մարդկանց բացատրեք դրա պատճառը։ Չի բացառվում, որ Դուք ավելի շատ պատասխանատվություն եք վերցնում Ձեզ վրա, քան կարող եք կրել կամ պետք է կրեք իրականում։
• Հիշեք, որ ոչ մի մարդ, այդ թվում նաև Դուք, կատարյալ չէ։ Չափից ավելի շատ բան մի պահանջեք ինքներդ Ձեզանից կամ ուրիշներից։
• Ազատվեք լարվածությունից՝ Ձեզ համար հաճելի որևէ բան անելով։
• Կանոնավոր կերպով ֆիզիզկական վարժություններ անելը սթրեսները թոթափելու լավագույն միջոց է։ Քսան-երեսուն րոպե տևողությամբ ֆիզիկական վարժանքներն առույգացնում են և՛ մարմինը, և՛ միտքը։
• Խուսափեք ալկոհոլի կամ դեղամիջոցների օգնությամբ Ձեր պրոբլեմները լուծելու փոձերից։ Դա հեշտ և գայթակղիչ ճանապարհ է թվում, բայց իրականում ալկոհոլն ու դեղամիջոցները ոչ միայն եղած պրոբլեմները չեն լուծում, այլ նոր պրոբլեմներ են առաջացնում։ Դրանցից կախվածություն է առաջանում, ընտանեկան պրոբլեմներ են ի հայտ գալիս, վատանում է առողջական վիճակը։
• Սովորեք թուլացնել Ձեր մարմինը։ Մկանային լարվածությունը թոթափելը օգնում է ոչ միայն խնայել ուժերը, այլև կարգավորել հոգեկան վիճակն ու տրամադրությունը։ Մի քանի րոպե նստեք փակ աչքերով և ներքին հայացքով գրանցեք մարմնի տարբեր մասերում եղած լարումները։ Գրանցելով լարվածությունը, ավելի ուժեղ ձգեք համապատասխան մկանները, այնուհետև թուլացրեք դրանք։ Սկսեք ճակատից, այնուհետև անցեք դեմքին, պարանոցին, ձեռքերին, կրծքավանդակին և այլն։
• Կարող են օգտակար լինել Ձեր ընտանիքի անդամների կամ ընկերների հետ զրույցները, որովհետև դրանք հնարավորություն են տալիս արտահայտել Ձեր զգացումները։
• Հիշե՛ք։ Սթրեսը նորմալ ռեակցիա է բոլոր տարիքների մարդկանց համար։ Սթրեսների պատճառը ոչ թե արտաքին իրադարձություններն ու երևույթներն են, այլ դրանց նկատմամբ մեր ռեակցիաները։ Մեր ռեակցիաները մեր վերաբերմունքի ու մտածելակերպի արդյունքն են։ Մենք չենք կարող լիովին վերահսկել արտաքին աշխարհը, մեզ հետ կատարվող բոլոր իրադարձությունները, բայց մենք կարող ենք սովորել վերահսկել մեր ռեակցիաները և անհրաժեշտության դեպքում փոխել դրանք։

Հրաչյա Ամիրյան

Պետական բուհերի առկա ուսուցման առաջին և երկրորդ կուրսերի անվճար համակարգում չընդգրկված բարձր առաջադիմություն ունեցող և սոցիալապես անապահով ընտանիքների 750 ուսանողներ Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամի կողմից ստացել են կրթաթոշակներ: Այդ նպատակով ՀՀ կառավարությունը հիմնադրամին է տրամադրել 60 միլիոն դրամ: Կրթաթոշակների հավաստագրերն ուսանողներին է հանձնել վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը:
«Հայաստանի երիտասարդական հիմնադրամի այս նախաձեռնությունն ստացել է կառավարության աջակցությունը, քանի որ մենք պարտավոր ենք կրթությունը դարձնել հասանելի և խթանել, որպեսզի ուսանողները կրթություն ստանալու գործում լինեն շահագրգիռ: Ֆինանսական միջոցների բացակայությունը չպետք է բարձրագույն կրթություն չստանալու պատճառ հանդիսանա: Այսուհետ մեր ծրագրերն ուղղված են լինելու այս խնդրի լուծմանը»,- ասել է Տիգրան Սարգսյանը:
Վարչապետը նշել է, որ կրթական համակարգում իրականացվելու են կրթության որակի բարձրացմանն ուղղված բարեփոխումներ, որպեսզի այն համապատասխանի միջազգային չափանիշներին: «Աղքատություն ծնող պատճառներից մեկը կրթության անհասանելիությունն է: Այստեղ է, որ պետությունը պետք է լինի անապահով ընտանիքների օգնականը, ստանձնի պարտավարություն՝ նրանց համար կրթությունը հասանելի դարձնելու համար»— նշել է Տիգրան Սարգսյանը՝ հավաստիացնելով, որ կրթաթոշակների տրամադրման այս քաղաքականությունը կրելու է շարունակական բնույթ:
Կրթաթոշակ ստանալու մրցույթին մասնակցել են հանրապետության պետական բուհերի ավելի քան 1800 ուսանողներ, այդ թվում` 100-ն առաջին, 1700-ը երկրորդ կուրսերից: Կրթաթոշակ ստացած 750 ուսանողներից 90-ը հանրապետության մարզերում գործող պետական բարձրագույն ուսումնական հաստատություններից են, այդ թվում` Գավառի և Գորիսի պետական համալսարաններից, ԵՊՀ-ի Իջևանի մասնաճյուղից, Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի Գյումրու և Եղեգնաձորի մասնաճյուղերից, Երևանի, Վանաձորի, Կապանի այլ բուհերից:

Տագնապի վիճակը մի համակարգ է, որը մարդուն ազդարարում է վտանգի մասին։ Պատկերացրեք, որ դուք գալիս եք տուն և տեսնում եք, որ այնտեղ կողոպտիչներ են։ Ձեր սիրտն սկսում է արագ աշխատել։ Ձեռքերի ափերը քրտնում են։ Մտքերը սրընթաց հաջորդում են իրար։ Այսպիսի իրավիճակներում տագնապը կարող է լրացուցիչ ուժ դառնալ, որն օգնում է հաղթահարել վտանգը։ Ավելի նորմալ իրավիճակներում, երբ դուք ինչ-որ բան եք անում, տագնապը կարող է ձեզ եռանդ հաղորդել տվյալ գործը կատարելու համար։
Երբեմն սակայն տագնապը կարող է անկառավարելի լինել։ Տագնապի այսպիսի դրսևորման ժամանակ մարդն առանց ակնհայտ պատճառի վախ կամ սարսափ է զգում։ Տագնապի այս ձևը շատ ճնշող է և կարող է քայքայել մարդու կյանքը։

ՏԱԳՆԱՊԻ ՏԱՐԱՏԵՍԱԿՆԵՐԸ

Տագնապը կարող է դրսևորվել որպես լարվածության, անհանգստության ընդհանրացված զգացում։ Որպես հանկարծակի ծագող խուճապ։ Որպես որոշակի իրավիճակների նկատմամբ վախ (ֆոբիա)։ Որպես տրավմատիկ իրավիճակներին տրվող պատասխան հակազդում։

1. Անհանգստության ընդհանրացված զգացումը
շարունակական անհանգստություն է կամ վախ, որը կապված չէ կոնկրետ դեպքի կամ իրավիճակի հետ, կամ էլ ավելի ուժգին է, քան պետք է լինի տվյալ իրավիճակում։ Օրինակ. երբ դուք մշտապես անհանգստանում եք երեխայի համար, որը կատարելապես առողջ է։ Ընդհանրացված տագնապի նշաններն են.
— մկանային լարվածություն
— դող
— սրտի զարկերի արագացում
— շնչառությունը դառնում է մակերեսային
— բերանը չորանում է
— թեթև գլխապտույտ, սրտխառնոց
— դյուրագրգռություն
— քունը խանգարվում է
— կենտրոնանալ չի հաջողվում։

2. Խուճապ:
Խուճապի դեպքում կյանքի որոշակի ժամանակաշրջաններում մարդու մոտ խուճապային գրոհների կրկնվող վիճակներ են առաջանում։ Պատկերացրեք, որ դուք դուրս եք եկել տնից ինչ-որ տեղ գնալու համար։ Հանկարծ սիրտն սկսում է արագ աշխատել, անհանգիստ եք զգում, թվում է, որ ձեզ կկորցնեք, որ ձեր վերջը մոտ է։ Արդյո՞ք դա իրականում տեղի է ունենում։ Ոչ։ Ավելի հավանական է, որ դուք խուճապային գրոհի եք ենթարկվել։ Գրոհը տևում է 5-ից 30 րոպե, թեև նրա ամենաուժեղ աստիճանը տևում է մի քանի վայրկյան։ Գրոհը կարող է ներառել հետևյալ նշանների մի մասը.
— շնչասպառ լինելու զգացում
— կրծքավանդակում ճնշում կամ ցավ
— սրտի աշխատանքի արագացում
— քրտնում
— թեթևակի գլխապտույտ, սրտխառնոց
— շնչառությունը դառնում է մակերեսային կամ կոկորդը սեղմվում է
— դող
— ջերմության կամ ընդհակառակը, սառը հոսանք
— ձեռքերը կամ ոտքերը թմրում են կամ ծակծկում են
— ինքնահսկումը կորցնելու վախ, ինչ-որ բան անելը դժվարանում է, թվում է հիմա կխենթանաս կամ կմեռնես։

Ժամանակին չբուժվելու դեպքում խուճապային գրոհները կարող են ֆոբիաներ առաջացնել։

3. Ֆոբիաներ:
Ֆոբիան շատ ուժեղ վախ է յուրահատուկ ինչ-որ բանից՝ օրինակ մարդկանց բազմությունից, օձերից, սարդերից, կամուրջներից, բարձրությունից, բաց կամ փակ տարածություններից, հասարակական կարծիքից և այլն։ ֆոբիաները պրոբլեմ են դառնում միայն այն դեպքում, երբ մարդուն հանում են կյանքի նորմալ հունից։ Օրինակ. բաց տարածություններից վախենալիս (ագորաֆոբիա) մարդը դուրս չի գալիս տնից, որովհետև վախենում է խուճապի նոպա ունենալ և վստահ չէ, որ կկարողանա հաղթահարել դա։

ՏԱԳՆԱՊԻ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԸ:
Տագնապը կարող է կապված լինել լինել օրգանիզմում քիմիական բալանսի խախտման, հիվանդության, դեղորայքի օգտագործման կամ չգիտակցվող հուշերի հետ։

ԻՆՉՊԵՍ ՀԱՂԹԱՀԱՐԵԼ ՏԱԳՆԱՊԱՅԻՆ ՎԻՃԱԿՆԵՐԸ:
Տագնապի վիճակները կարելի է հաղթահարել և կառավարել։ Ահա որոշ մեթոդներ և խորհուրդներ։

* Սովորեք թուլանալու ձևերը։ Դրանց մեջ մտնում են մկանային թուլացումը, խորը շնչառությունը, յոգայով զբաղվելը։ Մկանային թուլացումը շատ պարզ է։ Ընտրեք որևէ մկան, թեթևակի ձգեք այն, իսկ մեկ-երկու վայրկյան հետո նորից թուլացրեք այն։ Այդպես արեք մարմնի բոլոր մկանների հետ։ Փորձեք սկսել ոտքերից և աստիճանաբար բարձրացեք վերև։
*Կանոնավոր կերպով ֆիզիկական վարժություններ կատարեք։ Տագնապային մարդիկ սովորաբար ֆիզիկական վարժանքներ չեն անում։ Մինչդեռ վարժությունները ձեզ հնարավորություն կտան ոչ միայն մարմնապես լավ զգալ, այլև պակասեցնել տագնապը։
* Շատ լավ, լիարժեք քնեք։
* Խուսափեք ալկոհոլը և դեղերը չարաշահելուց։ Թվում է, թե ալկոհոլը կամ դեղերը կարող են նվազեցնել տագնապը, բայց դրանց երկարատև գործածումը ուժեղացնում է տագնապը։
* Խուսափեք կոֆեինից։ Կոֆեին պարունակվում է սուրճի, թեյի, շոկոլադի և որոշ ըմպելիքների մեջ։ Կոֆեինը կարող է ուժեղացնել ձեր տագնապի զգացումը։ Խուսափեք նաև նիհարելու, հազի, մրսածության համար նախատեսված դեղերից, որոնք կոֆեին են պարունակում։
* Խորհրդակցեք բժշկի կամ հոգեբանի հետ։ Նրանք կօգնեն ձեզ տագնապը հաղթահարելու ունակությունները զարգացնող ծրագիր կազմել։ Բժիշկը կարող է նաև համապատասխան դեղեր նշանակել։

 Հրաչյա Ամիրյան

Մարտն այս տարի լրիվ իր դերի մեջ է. գժվել է եղանակը ու չի տաքանում: Գժվել է նաև քաղաքական դաշտը. իրար հերթ չեն տալիս համագումարները, տոներն ու ասուլիսները : Դեռ երեկ էլ ֆեյսբուքի օգտատերերն առաջարկում էին օրը դարձնել տոնական, քանի որ այսօր էլ քնի ու երազների միջազգային օրն է:

Մի քանի օր առաջ ՀՀկ համագումարն էր, այսօր Ազատ դեմոկրատների համագումարն է վաղը` ԲՀԿ-ի, վաղը տոն է նաև ԱԻՄ-ի համար.«25 տարի առաջ օրը` Մարտի 17-ին է ստեղծվել «Ազգային ինքնորոշում» միավորումը, այսօր այս մասին ասուլիսում ասաց ԱԻՄ առաջնորդ Պարույր Հայրիկյանը:

ԱԻՄ-ը ՀՀ ում գործող կուսակցություններից առաջինն էր, որի նախանշած մի շարք դրույթներ ժամանակին իրագործվեցին, սակայն, ԱԻՄ-ի ղեկավարը չկարողացավ պահել իր քաղաքական դիրքը, վերածվելով մարդ կուսակցության.

Պարույր Հայրիկյանը իրավմամբ կարծում է, որ ԱԻՄ-ի 25ամյակը պետք է արժանավայել նշվի, բայց ոչ որպես կուսակցության, այլ որպես նոր քաղաքական որակ ներդրողի:

Գրպանահատը

Գունդը ափի մեջ

Ինչպես տեղեկացնում է lifenews.ru-ը,  Ուրբինո համալսարանի բնական գիտությունների ֆակուլտետի շրջանավարտ, կոսմետոլոգ Սիլվանա Կազոլին որոշել է Հռոմի պապ Բենեդիկտոս 16-րդի համար ստեղծել իր սեփական բույրը:

Այն  վաճառքի չի հանվի և կթողարկվի միակ օրինակով:

«Օդեկոլոնը կունենա կիտրոնի, գարնանային բույսերի բույր, որը սեր կփոխանցի բնությանը, վայրի կենդանիներին, ինչպես նաև խաղաղություն և հանգստություն կտարածի», — ասել է Կազոլին:

Կազոլին արդեն օծանելիքներ է ստեղծել այնպիսի հայտնի անձանց համար, ինչպիսիք են Սթինգը, Մադոննան և Իսպանիայի թագավոր Խուան Կարլոսը, տեղեկացնում է lifenews.ru-ն:

Ինչպես տեղեկացնում է The Wall Street Journal-ը,  Google կորպորացիան սկսում է իր որոնման համակարգի նորացումը, որպեսզի պահպանի շուկայում առաջատար դիրքը:  Մի քանի ամիսների ընթացքում որոնման համակարգը էջի վերևում ավելի շատ փաստեր և օգտատերերի հարցումներին ուղղակի պատասխաններ է բերելու:

Ընկերությունը չի պատրաստվում հրաժարվել գլխաբառերով որոնման համակարգից, որը որոշում է կայքի նշանակությունը նրանում պարունակվող բառերի միջոցով: Google-ը պատրաստվում է մտցնել սեմանտիկ որոնման համակարգը՝ հիմնված բառի ակտուալ իմաստի հասկացման գործընթացի վրա:

Ընկերության կառավարիչներից Ամիթ Սինգալը հայտարարել է, որ սեմանտիկ որոնման շնորհիվ համակարգը տվյալներ է ներկայացնելու՝ հիմնված տարբեր բառերն ասոցացնելու վրա:

Forbes-ը անդրադարձել է  աշխարհի  ամենաերիատսարդ միլիարդատերերին  և կազմել վարկանիշային աղյուսակ, որում  շատերի տարիքը չի գերազանցում 30-ը:

Առաջին հորիզոնականը զբաղեցրել է Facebook սոցցանցի հիմնադիր Մարկ Ցուկերբերգը: Հրատարակության տվյալների համաձայն` 27 տարեկանում նա վաստակել է 17.5 մլրդ դոլար:

Ցանկում տեղ են գտել նաև Ցուկերբերգի նախկին գործընկերները, որոնք կանգնած են եղել սոցցանցի ակունքներում` Ջասթին Մոսկովիչն ու Էդուարդո Սավերինը, որոնք վաստակել են 3.5 մլրդ և 2 մլրդ դոլար՝ համապատասխանաբար:

Վարկաշային աղյուսակի երկրորդ հորիզոնականում կոլումբացի մագնատ Ալեխանդրո Սանտոյի որդին է` Դոմինգոն 9.5 մլրդ դոլար կարողությամբ:

Եռյակը եզրափակում է ասիացի միլիարդատեր Յոշիկացու Թանական` Gree խաղային սոցիալական պլատֆորմի հիմնադիրը, որը Ճապոնիայում ունի 30 մլն օգտատեր: Նրա կարողությունը գնահատվում է 4.3 մլրդ դոլար:

Նրան հաջորդում է Շոն Փարքերը, որը վաստակել է 2.1 մլրդ դոլար:
Վարկանշային աղյուսակում տեղ է գտել նաև գեղեցիկ սեռի մեկ ներկայացուցիչ` 30-ամյա Յան Խուենյանը՝ իր 4.5 մլրդ դոլար կարողությամբ, որը նա ժառանգել է հորից` դեվելոփերական ընկերության հիմնադրից:

Մարտի 14-ին առավելապես արևմտյան շրջաններում,  15-ին, 16-ին հանրապետության ողջ տարածքում, 17-ին արևելյան շրջաններում սպասվում են տեղումներ, 16-ին ամենուրեք ձյան տեսքով, 18-ին` առանց տեղումների եղանակ:  Ինչպես տեղեկացրեցին ՀՀ ԱԻՆ մամուլի գրասենյակից` քամին հարավ-արևմտյան   5-10 մ/վրկ, 15-17-ին  առանձին վայրերում` ուժգնացում 20-25 մ/վրկ,  լեռնային շրջաններում և լեռնանցքներում սպասվում է բուք, ճանապարհներին` մերկասառույց: Օդի ջերմաստիճանը 14-ին կբարձրանա 2-4, 15-ի ցերեկը, 16-17-ին, 18-ի գիշերը աստիճանաբար կնվազի ընդհանուր առմամբ 10-13 աստիճանով:  Երևանում`  Մարտի 14-ին, 17-ին  սպասվում է փոփոխական ամպամածություն, էական տեղումներ չեն սպասվում, 15-ին, 16-ին  ժամանակ առ ժամանակ սպասվում են տեղումներ, 16-ին` ձյուն, 18-ին` առանց տեղումների եղանակ:  15-17-ը հնարավոր է քամու ուժգնացում 15-20մ/վրկ:

Կանանց միամսյակի շրջանակներում տպագրում ենք մոտ մեկ տարի առաջ արված հարցազրույց, սիրված դերասանուհի Հասմիկ Տեր Կարապետյանի հետ.

Միացնենք մեր երեք մեծերի պատգամները ` Չարենցի «միաբանվածությունը», Սիամանթոյի զգուշացումը և Սևակի աններում կոչը` «Ով մոռանա` զույգ աչքով թող կուրանա» և անվախ առաջ շարժվենք` մեր Սուրբերին միայն առաջնորդ ունենալով, — ասում է դերասանուհի Հասմիկ Տեր Կարապետյանը։

— Հասմիկ, այս հարցով եմ սկսում իմ բոլոր հարցազրույցները, կարծես պարզ հարց է`մտավորականի քո բնորոշումը, բայց միևնույն ժամանակ այսօրվա համար բարդ ու պարզության կարոտ հարց է:

— Մարդիկ են, որոնք իրենց մեջ ահավոր մեծ ցավ են կրում: Ցավ տգեղի նկատմամբ, չստացվածի, աղավաղվածի, արժեզրկվածի նկատմամբ: Այն մարդն է, որ իր անձնականը մի կողմ դրած, ցավում է երկրի համար, մարդկանց համար, ժողովրդի, իր գալիքի, իր երկրի թերությունների համար: Երևույթները ինչքան ցավալի են լինում ու թերություններն էլ շատ, ցավը ավելի խորն է լինում և հուսահատությունը` հաճախակի: Բայց զարմանալի կերպով նորից կարողանում է կանգնել, թևաթափ վիճակը հաղթահարել, նորից մտնում է ինչ որ պայքարների մեջ, որ նորից ու նորից խփվի ու թևաթափվի: Այ, սա է մշտական մտավորականի դիրքորոշումը: Չեմ ընդունում կոտրվող մարդկանց, որոնք այլևս ուժ չեն գտնում ոտքի կանգնելու: Ինչու՞, որովհետև գտնում եմ, որ Աստծո առաջ պատասխանատվություն կա: Այն, որ ունենք իրավունք առավոտյան աչքներս բացելու և նորից այս չքնաղ օրն ու արևը տեսնելու, ուրեմն պատախանատու ենք: Քանի շունչ կա քո մեջ, պիտի կատարես առաքելությունդ:

-Հավատո՞ւմ ես, որ մենք ունենք նման մտավորականներ:

-Իհարկե ունենք: Ցավոք, շատերս թևաթափ ենք լինում, մտածելով, որ գործունեության դաշտը պակաս ու թերի է մեզ համար: Թող ինձ չմեղադրեն նրանք, ովքեր նոստալգիա (կարոտախտ) են ապրում Սովետի նկատմամբ և գտնում են, որ շատ բան են կորցրել: Սովետ միության ժամանակ երկու ասպարեզ կար , որտեղ մարդիկ մնացին ազնիվ և նվիրյալ: Դա մշակույթի և գիտության ոլորտն էր: Ցավոք մեր կյանքի փոփոխությունը բերեց նրան, որ թոհ ու բոհի մեջ տիղմ բարձրացավ վեր և գրավեց շատ ոլորտներ: Այն Սովետի ստեղծած, դաստիրակածը, որը անսուրբ երկրի ծնունդ էր, անհավատ երկրի ծնունդ և ավազակաբարո, տիղմ էր, որը երբ բարձրացավ, տակը մնացին ամենակարգինները, որոնք պիտի իրականում ապահովեին եկող սերնդի դաստիարակությունը: Սակայն այս մարդկանց ձեռքերը կապվեցին, անգործության մատնվեցին: Եվ այսօր էլ ամենավատ վիճակում մնացել են հենց այդ երկու ոլորտներն ու ամենակարգին մարդիկ: Այսօր ամենուրեք տիրում է անհարգալից վերաբերմունք օրենքի, իրար նկատմամբ: Շատ կցանկանայի, որ ամեն մեկը զգար հայի արյան հարազատությունը, մի օր արթնանայինք ու բոլորս հարգեինք այն արյունը, որ հոսում է մեր մեջ, ունենայինք մերի զգացողությունը:

-Ունե՞նք մենք գոնե մտավորականների միասնություն:

-Մեր ազգը անհատականությունների ազգ է: Հայրս ասում էր. «Մեր ժողովրդին հնարավոր չէ ոչխարի հոտի նման հավաքել մի դրոշի տակ»: Իրոք հնարավոր չէ: Դե պատկերացրեք, եթե ամբողջ ազգը անհատներից է կազմված, ուրեմն մեր մտավորականը ինչպիսի՞ն է:

-Իսկ միավորվա՞ծ են նրանք, կամ ին՞չը կարող է միավորել մեր մտավորականներին:

-Ամենավտանգավոր, ծայրահեղ վիճակները, որոնք ոչ միայն մտավորականներին, այլև ամբողջ ժողովրդին են միավորում: Ցավոք, մինչև դանակը ոսկորին չի հասնում, չի լինում միավորումը: Դա էլ երևի ազգին բնորոշ հատկություն է: Լավ կլիներ, որ ունենայինք ամենաբարձր մտավորականների ղեկավարող խումբ, որը իմանար ինչ անել, ու՞ր տանել, ինչ՞ գաղափարախոսությամբ տանել, ինչ՞ դաստիարակության հիմքեր դնել, ին՞չը վերականգնել, որը կլիներ ազգային արմատների վրա հիմնված:

-Ին՞չը կարող է տարանջատել մտավորականներին:

-Քաոսը: Աններդաշնակ վիճակները, երբ այնքան շատ են պրոբլեմները, հարցերը, երբ թացն ու չորը խառնվում են իրար: Այսօր չունենք ներքին հարմոնյա: Քչերն են, որ կարողանում են գտնել այն իրենց մեջ: Այդ քաոսը, ցավոք, ուղղակի մահացու է թե՚ ֆիզիկական, և թե՚ հոգեկան իմաստով լավագույնների համար։ Որքան այս վիճակը երկար ձգվի, այնքան մենք կաղքատանանք լավերին կորցնելով։

-Ի՞նչ պահվածք, ի՞նչ դաստիարակություն ունի մեր ժողովուրդը, ինչպիսի՞ն կուզենայիր տեսնել նրան:

-Զարմանում եմ պասիվ մարդկանց վրա: Երբ տեսնում ես հասարակության բացերը` չես կարող անտարբեր մնալ: Ժողովուրդը անդադար բողոքում է, թե՚ իր կյանքից, թե՚ հեռուստատեսությունից, թե՚ երեխաների ապազգայնացումից, վատ հայերեն մատուցելուց և այլն, և այլն: Մենք էլ ենք դա տեսնում: Ես զարմանում եմ, թե ինչու՞ բոլորը բողոքում են, բայց ոչինչ չեն անում: Պետք է ամեն մեկը մի բան ձեռնարկի, ոչ թե սպասի, որ դիմացինը իր փոխարեն գլուխ կոտրի:

-Ինչի՞ց է դա գալիս:

-Դա հասկանալու համար, պիտի 70 տարի հետ գնանք, որովհետև այսօրվա պահվածքը, կեցվածքը 70 տարվա մեջ մշակվածի պտուղն է: Դժվա՞ր է մոռանալ այն շրջանը, որ այդքան լավ գլուխներ եղեռնի մատնեցին, երբ ով, որտեղ, ինչ ձեռնարկությունում աշխատում էր, փեշի տակ տվյալ ապրանքը դուրս էր բերում: Բա ին՞չ պիտի լիներ: Հո ժողովուրդը միանգամից իր տեսակը չէ՞ր փոխելու: Ալան — թալանը որտեղի՞ց եկավ, հենց էն դաստիարակությունից, որ արդեն ստացել էին: Եկանք, հասանք սրան: Հիմա ինչքան ջրեր պիտի հոսեն, ինչքան ջանք պիտի թափենք, որ մաքրված երկրորդ, երրորդ սերունդը գա, որ նոր կարողանան էս կեղտաջրերը զուլալվեն, իսկ տիղմը նստի տակը: Սրա համար ժամանակ է պետք: Մեծագույն ուժը համբերությունն է: Մենք պետք է կարողանանք ոչ թե թևաթափ լինել, այլ համբերությամբ աշխատել, մեր երեխաներին ոչ միայն շորերով ու լաթով ապահովենք, այլ վաղվա քաղաքացու տեսակի հիմքը դնենք, որպեսզի պահպանե՚նք մեր ժողովրդի շարունակելիությունը: Այսօր պիտի դնենք վաղվա հիմքերը:

-Հավատու՞մ ես մեր ազգի ապագային:

-Բնականաբար: Էլի զուլալվելու են այս ջրերը, բայց ժամանակ է պետք և այսօրվա մտավորականի գործը հանուն վաղվա օրվա է:

-Իսկ ո՞րն է այսօր մտավորականի գործը, տեղը:

-Ամեն մեկը, որը ի զորու է իր գործի մեջ, անելու լավը, ճիշտը: Ես ինչ գիտեմ, դա եմ անում: Ես որպես թատրոնի մարդ, գիտեմ, որ կարող եմ երեխայի մեջ մշակել խոսքի կուլտուրա, հարգանք դեպի բառ ու բանը, կիրթ խոսքը: Սա կարևոր է, որովհետև, երբ կիրթ է խոսքը, կիրթ են հարաբերությունները: Ես աշխատում եմ կիրթ խոսք փոխանցել, ընդ որում, դա միայն խոսքի տեխնիկան չէ, դա նաև ներքին, հոգու ֆիզիկական մարզում է, դաստիրակություն։ Եթե ես ուզում եմ քաղաքացի դաստիրակել , սկսում եմ տարրական թվացյալ բաներից, որոնք հզորացնում են մարդու հոգին: Իսկ հզոր մարդը լինում է օգտակար, լավ քաղաքացի, պիտանի մարդ: Հայրս ասում էր.«Մշակույթը սկսվում է դանակ — պատառաքաղի կուլտուրայից»: Ես կուզեյի, որ այսօր դասավանդվեր, նաև Սուրբ Գիրքը և հին հունական առասպելներն ու լեգենդները: Սուրբ Գիրքը և մտավորական է ձևավորում, և գեղարվեստական միտքն է մշակում, չէ՞ որ ամբողջ աշխարհի միտքն ու արվեստի հիմքը այս երկու գրքերն են: Կրթական հարցերում շատ բան կա վերանայելու: Այսօր կարիք կա, որ մեր երեխաներին կրթեն ամենաընտրյալները` համալսարանականները: Մայրենին թերի թողած, ընկել ենք օտարալեզու դպրոցներ ենք ուզում հիմնել: Այնքան շատ են մեր խնդիրները, որ չգիտեմ էլ, ո՞ր ոլորտն է առաջնային: Օրինակ` հեռուստատեսությունը ամենավտանգավոր ոլորտն է: Երբեմն թվում է, թե , ինչ անում են, դիտմամբ են անում, որ մի ամբողջ ժողովուրդ անդամալույծ դառնա: Եթե մեր ժողովուրդը այսքան պասիվ չլիներ, դատի կտար: Մի ժողովուրդ, որի հիմնական դիմագիծը ծանր լինելն է, այսօր մակերեսացվում է: Այո, մենք ծանր ժողովուրդ ենք, որովհետև հազար բան տեսած ենք, յոթ անգամ մտածող ու մեկ` կտրող ժողովուրդ ենք և հոգևոր ենք մեր որակով: Ժամանակին Օյստրախը իր տղային ասում էր. «Եթե ուզում ես իմանալ քեզ աշխարհը կնդունի, թե ոչ, գնա Հայաստան: Եթե հայերն ընդունեն, ուրեմն աշխարհը կնդունի»: Ես ինքս բեմ դուրս եկող մարդ եմ և գիտեմ, որ նույնիսկ ամենատգետ հայի զգացողությունները ճշմարիտ են, որովհետև նրա երակներում դարերի արյուն է հոսում, մեր ներքին զգացողությունները գենետիկորեն խորն են և մենք անկախ մեզանից, չտեսնված զգում ենք ո՞րն է լավ, և ո՞րն է վատ: Մակերեսայնացնելով ու շոուացնելով արվեստը, մենք կորցնում ենք մեր դիմագիծը: KBH-ը եկավ ու գրավեց բոլոր ամբիոնները, հետին պլան մղեց և դասականը, և պրոֆեսիոնալը: Սա մի պատուհաս է արվեստի գլխին: Ինչպես՞ կարելի է: Որպես բեմի մարդ, որն այդքան ջանք է թափել խորանալու իր մասնագիտության մեջ, ես վիրավորվում եմ, որ այսօր կողմնակի մարդը կարող է, գալ և տրա-լյա-լյա անելով ինքն իրեն դերասան համարել, այն դեպքում, երբ դա մշտական խորացման, տառապանքի, որոնման, մշտապես բացահայտելու մասնագիտություն է: Արածներն էլ շատ ծիծաղելի է: Փողոցում հայտնի մարդ լինելը, չի նշանակում լինել մտավորական:

— Քո խոսքը` մտավորականին:

-Ին՞չ ասեմ: Թևերը քշտած պիտի գործ անել: Գործ անել հանուն մեր մայրենիի, հանուն մեր հայրենիի, մեր զավակների, հանուն այս արևի տակ լինելիության: Չհոգնել, չկոտրվել, ուժերի ներածին չափ պատասխանատվության բեռը քարշ տալ: Միևնույն է աշխարհն իր ամբողջ ծանրությամբ քչերի ուսին է, որոնք իսկապես այդ բեռը տանում են: Ատլանտները, որոնք պահում են երկրագունդը` չորսն են, բայց նրանք են պահում: Եթե ես ինձ համարում եմ այդ քչերից մեկը, ուրեմն ես պատասխանատու եմ վաղվա համար:

-Քո խրատը` երիտասարդին, որը կարող է լինել այդ քչերից մեկը:

-Անիմաստ է երիտասարդին որևէ բան ասել, եթե չես դիմում դաստիրակողին: Այսօր ամեն հայ ծնող երկու կարևոր պարտավորություն պիտի ունենա: Առաջինը` ինչ միջոցով ուզում է լինի զավակին ապահովել լավ կրթություն. Հայ ծնողին լավ է բնորոշում Թումանյանը «Գյուղացի Համբոյի տունը կռիվ էր ընկել»: Ամեն մի հայ ծնող միշտ ցանկացել է, որ իր երեխան շատ ավելի բարձր լինի: Սա կա: Պետք է ապահովել ոչ միայն այցելությունը կրթահամալիր, այլ նաև աշխատանքային ռեժիմը, որպեսզի երեխան սովորի սովորել, հաստատել կարգ ու կանոն, կարգապահություն: Երկրորդ պարտականությունը ծնողի այն է, որ դեռ փոքրուց պիտի իր զավակի մեջ սերմանի` այն կրթությունը, որ նա ստանում է, պիտի ծառայեցնի իր ժողովրդին: Այսօր այդ մոտեցումը չկա: Կրթվելու պահանջը գենետիկորեն կա, բայց հանուն ինչի՞ կրթվել, բացակայում է: Այսօր շատ վատ դաստիրակություն ունեն հատկապես հայ տղաները` անկարգապահ են, անպատասխանատու, փնթի, գլուխ պրծացնող և արանք ճղելու բնավորություն ունեն: Մեղադրում եմ ոչ թե տղաներին, այլ ծնողին, հատկապես հայ մայրերին, որոնց համար ընտանիքում տղան կուռք է դառնում: Թող չվիրավորվեն մեր տղամարդիկ, բայց այսօր նրանք մեզ պարտք են: Պարտք են, որովհետև մի դար լաց եղան.« Վա~յ մեր մայրերին սպանեցին, վա~յ մեր կանանց բռնաբարեցին, վա~յ մեր երեխաներին մորթեցին»: Էհ~, չթողնեյիք: Պա՚րտք են մեզ:

-Ին՞չ է երազում Հասմիկ Տեր Կարապետյանը մեզ համար:

-Երբեք ոչնչից չվախենալ: Վախը մեր մեջ շատ է, որովհետև շատ կորուստներ ենք ունեցել: Չվախենալ որովհետև հավատում եմ, որ հզոր երկնային պաշտպանություն ունենք: Ինձ երբեմն թվում է, մեր ժողովուրդը չունի ինքնապաշտպանական իմունիտետ` շուտ է ներում, շուտ է մոռանում, շուտ է հաշտվում: Ահավոր ուզում եմ, որ չմոռանա: Չմոռանա ինչեր ենք քաշել, ինչեր ենք տարել: Շատ են այսօր մոռացողները, և ես զարմանում եմ թե ոնց են այդպես հանգիստ արյան վրայով անցնում, ինչպես են բարեկամական ինչ որ բաներ ծրագրում: Ես քրիստոնյա եմ, բայց չեմ ներում: Չեմ ների, քանի դեռ ծնկաչոք չեն եկել, քանի դեռ չեն ապաշխարհել: Գուցե չնդունվի իմ ասածը, բայց այսօր ես խաղաղասեր էլ չեմ ուզում լինել: Էլ հոգնել ենք: Դարեր շարունակ միայն խաղաղասեր ենք եղել, կարգին, օրինավոր նորմալ ժողովուրդ, ոչ մեկի հողը չենք զավթել, տունը չենք քանդել, երեխային չենք վնասել: Ին՞չ ենք շահել մինչև այսօր: Այսօր ես չեմ ուզում մոռանալ, չափից դուրս բարի լինել, չափից դուրս ներող լինել: Ես ուզում եմ ապրել ուժեղ երկրում: Բավական է: Կամ- կամ: Չեմ ասում ավազակաբարո, մորթող-սպանող, ուզում եմ լինենք ուժեղ, սկզբունքային և ինչու՞ ոչ` հարձակվող: Ուզում եմ ուժեղ երկրի արվեստագետ լինել, որովհետև ամեն մի անհատի հետևում ուժեղ երկիրն է կանգնում, որ նա անհատ ձևավորվի աշխարհի մասշտաբով: Կամ ուժեղ լինենք, կամ չլինենք: Ին՞չ է մեզ մնացել` մի պուճուր վերջին կտոր, որի վրա նույնիսկ գահ դնելու տեղ չկա, որ թագավոր նստի վրան: Մի փոքր հողակտոր է մնացել, եթե խելոք չլինենք, անվախ, ճիշտ, եթե ատամով չլինենք, էտ էլ ենք կորցնելու: Պիտի որոշենք` կամ մեր երկիրը պիտի ուժեղանա ու հզորանա, կամ էդ էլ կորցնենք, վերջանանք գնանք: Սա է այսօրվա գաղափարախոսությունը, այսօրվա հրամայականը: Ո՞րն ենք որոշում` ապրել գետնաքարշ, թե՞ ապրենք հզոր երկրում: Ես գոյատևել չեմ ուզում, այսպիսի կյանքը ինձ հետաքրքիր չէ:

-Այնուամենայնիվ, որպես քրիստոնյա կարո՞ղ ես ներել ապաշխարողին:

-Միայն քննելով ապաշխարողի շարժառիթները և հաշվի առնելով հանգամանքները, թէ ինչու՞ է ապաշխարում:

-Որպես նախաբան կամ վերջաբան:

-Չարենցյան միաբանված ուժի գիտակցումը ինձ համար հետևյալում է. Մենք իսկապես բարձր, հրաշալի ժողովուրդ ենք, նույնիսկ ամենավերջին սրիկան իր մեջ, շատ խորքում ունի սրբություններ, որ նրան հետ է բերում մարդկայինի տիրույթները, շատերը անգիր արած բառեր են կրկնում մեր բարձր նկարագրի մասին, բայց ամենազարհուրելին այն է, որ չկա իսկապես ինքնարժեքավորում, ինքնահարգանք, եթե այն զգային ողջ ներքինով` կսիրեին և կհարգեին նաև դիմացինին: Ցավոք դարերի ընթացքում անցնելով անլուր տառապանքների միջով և մնալով միշտ վշտակիր ու խոցված-վիրավորված, մենք իրար վրա ենք թափում մեր մեջ կուտակված ցավն ու բարկությունը: Կարծում եմ ժամանակն է իրար պահելու-պահպանելու և մեջք -մեջքի տված մեր ամբողջ արդար բարկությունն ու հավաքված մաղձը սլաքի նման ուղղելու մեզ խանգարողների, հերթական անգամ մեզ կողոպտողների դեմ: Աշխարհը միշտ էլ կմնա Սիամանթոյի անզոր ճիչի թիրախը` «Ով մարդկային արդարություն, թող որ թքնեմ քո ճակատին» : Միացնենք մեր երեք մեծերի պատգամները ` Չարենցի «միաբանվածությունը», Սիամանթոյի զգուշացումը և Սևակի աններում կոչը` «Ով մոռանա` զույգ աչքով թող կուրանա» և անվախ առաջ շարժվենք` մեր Սուրբերին միայն առաջնորդ ունենալով: Մեզ` մայրերիս, հիմա կցանկանայի Անդրանիկի մոր և Սոսեի դաստիարակությունն ու մտածողությունը: Առաջինը` երեխան փորում ասեղնագործում էր սրբիչի վրա սպիտակ ձիավոր` վրան տղան ու աղոթքի նման մրմնջում` «Ձին միշտ տակիդ լինի, թուրդ ձեռքիդ լինի», իսկ մյուսը ամուսնու կողքին էր` զենք ու զրահով: Այսօր բոլորիս առաջ ԿԱՄ — ԿԱՄն է` լինի սովորական քաղաքացի, գյուղացի, բանվոր, կուսակցական, չինովնիկ, արվեստագետ, գիտնական, թե կառավարության անդամ: