Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը թուրք գործընկերոջը պատմել է Սոչիում կայացած եռակողմ հանդիպման մասին՝ արդյունքները գնահատելով դրական։ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Թուրքմենստանից վերադառնալիս ինքնաթիռում թուրք լրագրողներին մանրամասներ է պատմել Ալիեւի հետ ունեցած զրույցի մասին։ Մասնավորապես, ըստ նրա, Ալիևը տեղեկացրել, որ Արաքսի երկայնքով ավտոճանապարհ են կառուցելու։ Դրան զուգահեռ՝ քննարկվում է դեպի Իգգդիր ճանապարհ կառուցելու հարցը։

«Ալիևն ասել է, որ այդ հանդիպումը շատ արդյունավետ է անցել։ Հանդիպման ընթացքում լուծվել է Արաքս գետի երկայնքով երկաթուղային ճանապարհի և ավտոմոբիլային մայրուղու կառուցման հարցը։ Բացի այդ, կա այլ թեմա, որը վերաբերում է դեպի Իգդիր ավտոբանին (Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հետ սահմանին — խմբ.)։ Դա հաջող քայլ կլինի Նախիջևանի խնդիրը լուծելու համար, ինչպես նաև Հայաստանի տարածքով անցնելու համար։ Մարդիկ կկարողանան երթևեկել, ապրանքները հնարավոր կլինի տեղափոխել»,- ասել է Էրդողանը։

Թուրքիայի նախագահը հիշեցրել է, որ առաջարկել են նաև ստեղծել Ռուսաստանի, Թուրքիայի, Ադրբեջանի, Հայաստանի, Վրաստանի և Իրանի մասնակցությամբ «3+3» հարթակը։

Պուտին- Փաշինյան-Ալիև եռակողմ հանդիպումը տեղի է ունեցել նոյեմբերի 26-ին՝ Սոչիում և շարունակվել մոտ երեք ժամ: Մասնավորապես, երկրների ղեկավարները պայմանավորվել են մինչև տարեվերջ ստեղծել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատման և սահմանազատման մեխանիզմներ, քայլեր ձեռնարկել հայ-ադրբեջանական սահմանի կայունության և անվտանգության մակարդակի բարձրացման ուղղությամբ:

Թուրքիայում սոցիալական վիճակն ավելի է սրվում։ Հացի համար հերթեր են գոյացել։ Ազգային արժույթի սրընթաց անկումով պայմանավորված արձանագրվել է սննդամթերքի բարձր գնաճ, ինչի պատճառով կտրուկ ավելացել է հացի սպառումը։

Վերջին ամիսներին գների շեշտակի բարձրացումն ու գործազրկությունը սկսել է առավել շատ աչքի ընկնել։ Ստամբուլում հանգստյան օրերին պարետային ժամ սահմանելուց առաջ ուշադրությունը գրավել են այս հերթերը։ Քաղաքացիներն այլևս չեն կարողանում իրենց թույլ տալ սննդամթերք գնել, ստիպված հացն են գնում, ինչի պատճառով էլ հերթեր են գոյացել։ Անգամ հերթերում քաղաքացիները միմյանց հրելով փորձում են հաց ձեռք բերել, լինում են նաև բախումներ։ Համացանցում հայտնվել են դրանց մասին վկայող տեսանյութերը։ Թուրքական աղբյուրների փոխանցմամբ Ստամբուլի բնակիչները էժան հացի համար են երկար հերթ կանգնել։ Սա թուրքական իշխանությունների տնտեսական քաղաքականության ֆիասկոն է։

Թուրքիայում դեկտեմբերի 1-ին գումարվելու է նվազագույն աշխատավարձի սահմանման հանձնաժողովի նիստը, որի ընթացքում կորոշվի 2022 թվականի հունվարի 1-ից աշխատողներին վճարվելիք նվազագույն աշխատավարձի չափը։

Թուրք փորձագետները, հաշվի առնելով թուրքական լիրայի ռեկորդային արժեզրկմամբ պայմանավորված գնաճը, կանխատեսում են, որ նվազագույն աշխատավարձը կբարձրացվի 30-35 տոկոսով՝ հասցվելով 3․500-4․000 լիրայի (280-320 դոլար)։

Հիշեցնենք, որ վերջին ամիսների ընթացքում թուրքական ազգային արժույթը՝ լիրան, շարունակում է օրեցօր արժեզրկման ռեկորդներ գրանցել ամերիկյան դոլարի, եվրոյի և ֆունտ ստերլինգի նկատմամբ։ Այսպիսով լիրան աշխարհում ամենից շատ արժեզրկված դրամական միավորը։ Արժեզրկման հերթական ռեկորդները գրանցվեցին Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի՝ տնտեսության վերաբերյալ հայտարարություններից հետո։

Տեսանյութը՝ «Փաստինֆո»-ի տելեգրամի ալիքում։

Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը համարում է, որ «Զանգեզուրի տրանսպորտային միջանցքը դառնում է իրականություն»:

«Այդ նոր տրանսպորտային ենթակառուցվածքը կդառնա Արեւելք-Արեւմուտք եւ Հյուսիս-Հարավ միջանցքի կարեւոր մասը»,-հայտարարել է Ալիեւը՝ Աշխաբադում Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության (ՏՀԿ) անդամ երկրների առաջնորդների 15-րդ գագաթնաժողովի ժամանակ ելույթ ունենալիս: Ընդ որում՝ նա համոզմունք է հայտնել որ ՏՀԿ երկրները կօգտվեն Զանգեզուրի միջանցքի հնարավորություններից»:

Նրա խոսքով՝ երկրի իշխանություններն անցկացնում են լայնամասշտաբ աշխատանքներ Ղարաբաղի «օկուպացված» ու այսպես կոչված «Արեւելյան Զանգեզուրի» տարածքները վերականգնելու ուղղությամբ: «2021 թվականին այդ նպատակով պետբյուջեից հատկացվել է 1,3 միլիարդ դոլար, 2022 թվականին կհատկացվեն առնվազն նույնքան միջոցներ»,-նշել է նա՝ հավելելով, որ Ղարաբաղն ու «Արեւելյան Զանգեզուրը» հայտարարվել են «կանաչ էներգիայի» գոտիներ. այդ տարածքներում արեւային էներգիայի պոտենցիալը գնահատվում է 7200 մեգավատ, քամու էներգիան՝ 2000 մեգավատ:

ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան ամենշաբաթյա ճեպազրույցի ժամանակ անդրադարձել է նոյեմբերի 16-ին ադրբեջանական հարձակումների ֆոնին Ռուսաստանի դրսևորած միջնորդական ջանքերին:

«Ռուսաստանի արդյունավետ միջնորդական ջանքերի արդյունքում լարվածությունը սահմանին վերացվել է: Մենք շարունակում ենք հետևել սահմանին տիրող իրավիճակին՝ և՛ մեր զինվորականների, և՛ սահմանապահների գծով շփումներ իրականացնելով հայ  և ադրբեջանցի գործընկերների հետ»,- ասել է ՌԴ ԱԳՆ ներկայացուցիչը՝ պատասխանելով նոյեմբերի 16-ին սահմանային իրադարձությունների ֆոնին Հայաստանի կողմից ՀԱՊԿ-ին կամ Ռուսասանին դիմելու մասին հարցին:

Դիվանագետը չի մասնավորեցրել՝ արդյոք պաշտոնական դիմում եղել է, թե ոչ:

Զախարովա հավելել է, որ ներկա պահին մեծ ուշադրություն է դարձվում տրանսպորտային և տնտեսական կապերի ապաշրջափակմանն ուղղված խնդիրներին:

Սպիտակ տունը վերջերս հայտարարեց, որ ավելի քան 100 երկրների հրավիրել է մասնակցելու  դեկտեմբերի 9-10-ը կայանալիք առցանց «Ժողովրդավարության  գագաթնաժողովին»: Այս մասին իր հոդվածում գրել է «Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր Հարութ Սասունյանը:

Նա, մասնավորապես, նշել է. «Գագաթնաժողովի հրավիրվածների թվում են Հայաստանն ու Վրաստանը, բայց ոչ Ադրբեջանն ու Թուրքիան, որոնք բռնապետական երկրներ են։ Հետաքրքիրն այն է, որ վերջին երկու երկրները չէին դժգոհել գագաթնաժողովում իրենց բացակայությունից, մինչև իմանալը, որ Հայաստանը հրավիրված է։

Սպիտակ տունը հայտարարեց, որ նախագահ Ջո Բայդենն ասել է. «մեր ժամանակի մարտահրավերն է ցույց տալ, որ ժողովրդավարությունները կարող են գործել՝ «բարելավելով իրենց սեփական ժողովրդի կյանքը և լուծելով աշխարհի առջև ծառացած ամենամեծ  խնդիրները»: Նախագահը «վերականգնեց մեր դաշինքները մեր ժողովրդավար գործընկերների և դաշնակիցների հետ՝ համախմբելով աշխարհը՝ ոտքի կանգնելու մարդու իրավունքների խախտումների դեմ, լուծելու կլիմայական ճգնաժամը և պայքարելու համաշխարհային համավարակի դեմ, այդ թվում՝ պատվաստանյութերի հարյուրավոր միլիոն չափաբաժիններ նվիրաբերելով աշխարհի տարբեր երկրների»։

Սպիտակ տան հայտարարության մեջ նաև ասվում է, որ այս գագաթնաժողովին «մոտ մեկ տարի անց կհետևի երկրորդ, անձնական ներկայությանբ գագաթնաժողովը: Առցանց գագաթնաժողովը, որը տեղի կունենա [2021 թ․] դեկտեմբերի 9-10-ին,  կքաջալերի  հանձնառություններն ու նախաձեռնությունները երեք հիմնական թեմաներով՝ պաշտպանություն ընդդեմ բռնապետության, կոռուպցիայի դեմ պայքար և մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքի խթանում: Մեկ տարվա խորհրդակցությունից, համակարգումից և գործողություններից հետո նախագահ Բայդենն այնուհետև կհրավիրի համաշխարհային ղեկավարներին հավաքվել ևս մեկ անգամ՝ ցուցադրելու իրենց հանձնառությունների ուղղությամբ ձեռք բերված առաջընթացը:

Երկու գագաթնաժողովները համախմբելու են պետությունների, քաղաքացիական հասարակության, բարեգործության և մասնավոր հատվածի ղեկավարներին, ինչը հնարավորություն կտա համաշխարհային ղեկավարներին լսել միմյանց և իրենց քաղաքացիներին, կիսել հաջողությունները, խթանել միջազգային համագործակցությունը և անկեղծորեն խոսել ժողովրդավարության առջև ծառացած մարտահրավերների մասին, որպեսզի միասին ամրապնդեն հիմքերը ժողովրդավարության նորացման համար»:

Սպիտակ տան այս հայտարարությունից հետո բուռն քննարկում ծավալվեց, թե ինչու որոշ երկրներ հրավիրված են գագաթնաժողովին, իսկ ուրիշները՝ ոչ: Ակնհայտ է, որ այս գագաթնաժողովի նպատակն է՝ զինակցություն ձևավորել ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ՝ ընդդեմ իր մրցակիցների՝ Չինաստանի և Ռուսաստանի։ Արդյոք հրավիրված ղեկավարներից ոմանք ունե՞ն մտահոգություն, որ իրենց կդիտարկեն որպես «արևմտամետ» և «ընդդեմ Չինաստանի ու Ռուսաստանի»: Սա հատկապես զգայուն խնդիր է Հայաստանի համար, որն ամուր ռազմական և տնտեսական կապեր ունի Ռուսաստանի հետ և գտնվում է Չինաստանի հետ սերտ հարաբերություններ հաստատելու գործընթացում։

Ինչպե՞ս կվերաբերվեն Չինաստանն ու Ռուսաստանը Հայաստանի մասնակցությանը նման հակամարտական գագաթնաժողովին։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, որն ընդունել է ԱՄՆ-ի հրավերը, պետք է լրջորեն մտածի նման գագաթնաժողովին իր մասնակցության համար ռուսական բացասական արձագանքի մասին։ Սակայն մասնակցությունից հրաժարվելը ևս կարող է հետևանքներ առաջացնել Միացյալ Նահանգների հետ։

Մինչ Հայաստանը ողջունում է իր հրավերը ժողովրդավարության գագաթնաժողովին, Փաշինյանը, ցավոք, նահանջել է ի սկզբանե իր հռչակած ժողովրդավարական արժեքներից՝ հետապնդելով կամ բանտարկելով ցուցարարներին, լռեցնելով լրատվամիջոցներին և միակողմանի որոշումներ ընդունելով՝ առանց հասարակության կամ նույնիսկ իր իշխող շրջապատում գտնվողների կարծիքը հաշվի առնելու: Ինչ-որ մեկի համար, որն իշխանության եկավ ժողովրդավարական գաղափարներ պաշտպանելով, Փաշինյանը հունիսյան ընտրությունների ժամանակ տարօրինակ կերպով քարոզարշավ իրականացրեց՝ պահելով մուրճը ձեռքին և սպառնալով ջարդել իր քաղաքական հակառակորդների գլուխները։

Հայաստանին հրավիրելով գագաթնաժողովին` Միացյալ Նահանգները, հավանաբար, հրապուրում է Հայաստանի կառավարությանը մերձենալ Արևմուտքի հետ: «Գագաթնաժողովի կազմակերպման աշխատանքներում ներգրավված ամերիկացի պաշտոնյան «Ռոյթերս»-ին ասել է, որ աշխարհի բոլոր տարածաշրջաններից հրավերներ են ուղարկվել ժողովրդավարության տարբեր փորձ ունեցող երկրների: «Խոսքը չէր գնում հաստատելու, որ «Դուք ժողովրդավարական եք, դուք ժողովրդավարական չեք»: Դա այն գործընթացը չէ, որի միջով մենք անցել ենք»: Բայդենի վարչակազմի պաշտոնյաներն ասում են, որ իրենք պետք է «ընտրություն կատարեին»՝ ապահովելու տարածաշրջանային բազմազանություն և լայն մասնակցություն», հաղորդում է «Ռոյթերսը»։

Բնականաբար, Ադրբեջանը և Թուրքիային այնքան էլ գոհ չէին, որ Հայաստանին հրավիրել են գագաթնաժողովին, մինչդեռ իրենց անտեսել էին։ «ԱզերՆյուս» թերթում հրապարակված՝ «Ժողովրդավարության գագաթնաժողովը կամ երկակի ստանդարտների վառ օրինակը» վերնագրով հոդվածում Այյա Լմահամադը մեջբերում է Ադրբեջանի խորհրդարանի պատգամավոր Վուգար Իսկանդարովին, որը դժգոհել է. «Ծիծաղելի է, որ այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Ադրբեջանը, Թուրքիան և Հունգարիան, չեն հրավիրվել գագաթնաժողովին, որտեղ ժողովրդավարության մակարդակը շատ ավելի բարձր է, քան հրավիրված երկրների մեծ մասը»։ Իսկանդարովը պետք է լիովին կույր լինի՝ չտեսնելու մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումները և ժողովրդավարության բացակայությունը Ադրբեջանի և Թուրքիայի բռնապետական վարչակարգերում։

Ադրբեջանական «Դեյ.ազ» լրատվական կայքը էլ ավելի հեռուն գնաց՝ պնդելով, որ Հայաստանը հրավիրվել է շնորհիվ ԱՄՆ-ում ամերիկահայերի  ազդեցության. «Պետք չէ խորանալ նախորդ տարիների մեջ, բավական է տեսնել, թե ինչ է եղել և շարունակվում է տեղի ունենալ Վաշինգտոն-Հայկական սփյուռք հարաբերություններում վերջին մեկ տարվա ընթացքում։ Ամերիկյան դիվանագիտության խոնարհումները Երևանի նկատմամբ,  հակաադրբեջանական անվերջ քննարկումներն ու հայկական լոբբիի պնդմամբ կայացված որոշումները ինքնին խոսուն են»։

Թեև ադրբեջանական այս կայքը լիովին ուռճացված գնահատական է տվել Վաշինգտոնում ամերիկահայերի հզորությանը, այնուամենայնիվ, դա ողջունելի հաճոյախոսություն է։ Ադրբեջանն ու Թուրքիան կարող են չվախենալ Հայաստանից, բայց թվում է, որ նրանք սարսափում են ԱՄՆ-ում հայկական լոբբիի քաղաքական ազդեցությունից»:

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Իրանի ԱԳՆ խոսնակ Սաիդ Ղաթիբզադեն հայտնել է, որ երկրի նախագահ Իբրահիմ Ռայիսին Դուշանբեում նոյեմբերի 28-ին կայանալիք Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության գագաթնաժողովի շրջանակում կարող է առաջին հանդիպումն անցկացնել ադրբեջանցի գործընկեր Իլհամ Ալիևի հետ: Ղաթիբզադեն այս մասին հայտնել է Ադրբեջանի փոխվարչապետ Շահին Մուստաֆաևի՝ նախօրեին Թեհրան կատարած այցի ֆոնին: Այս մասին գրում է կովկասագետ, «Ռեգնում» գործակալության խմբագիր Ստանիսլավ Տարասովը՝ նկատելով, որ նախօրեին այցով Թեհրան ժամանած թուրք արտգործնախարար Մևլյութ Չավուշօղլուն հայտնել էր Էրդողանի՝ դեկտեմբերին Իրան կատարելիք հնարավոր այցի մասին:

Անդրադառնալով Ռայիսի-Ալիև հարաբերություններին՝ Տարասովն ընդգծում է որոշ արձանագրային նրբություններ՝ կապված քաղաքական ենթատեքստի հետ: Ղաթիբզադեն նշել է, որ «երկու երկրի ղեկավարների համար բնական են երկկողմ հանդիպումները գագաթնաժողովների շրջանակներում»: Դա այդպես է, նկատում է քաղաքագետը, չէ որ գագաթնաժողովի մասնակիցները շփվելու են միմյանց հետ, և հնարավոր է նաև ոչ պաշտոնական երկխոսություն: Սակայն «հանդիպում գագաթնաժողովի շրջանակում» եզրույթը կարևոր առանձնահատկություն ունի. դա գլխավոր իրադարձություն չէ, որի համար հավաքվել են գագաթնաժողովում, թեև չի կարելի բացառել որոշակի պայմանավորվածությունների ձեռք բերումը: 

Ըստ Տարասովի՝ խնդիրն այն է, որ Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո Իրան-Թուրքիա-Ադրբեջան եռանկյունում ճաքեր են ի հայտ եկել, որոնք կողմերը տարբեր պատճառներով փորձում են փակել: «Թեհրանն այժմ ստիպված է վերաիմաստավորել իր քաղաքականությունը տարածաշրջանում: Նախկինում այնտեղ ռուսական հեգեմոնիա էր, այժմ իր աշխարհաքաղաքական հավակնություններն սկսել է արտահայտել Անկարան, որը Բաքվի հետ դաշինքով գերուժի գործոն է ստեղծում իրանական հյուսիսում: Օբյեկտիվ իրականությունն այնպիսին է, որ այդ ուժը կարող է զգալի ազդեցություն ունենալ Իրանի ադրբեջանակաբնակ շրջաններում տեղի ունեցող իրադարձություններ վրա»,- ընդգծում է մասնագետը:

Ավելին, Թեհրանը հրապարակավ հայտարարում է Ադրբեջանում Իսրայելի աճող ազդեցության շուրջ իր մտահոգության մասին: Սակայն Անդրկովկասում ինքնուրույն աշխարհաքաղաքական խաղ վարելու համար Իրանը ներկա պահին անհրաժեշտ ռեսուրսներ չունի պատմական-խորհրդանշականից բացի: Այդ իսկ պատճառով՝ գործողությունների բոլոր ենթադրյալ տարբերակներից նախընտրելին Իրանի համար մեկն է՝ յուրատեսակ պաշտպանիչ գոտու կազմավորումը Ռուսաստանի հետ դաշինքում: Առավել ևս, որ Թեհրանը ներկա պահին գտնվում է երկու գործոնի ՝ միջազգային ասպարեզում իր քաղաքական մելուսացման և Անդրկովկասում զսպման լուրջ ազդեցության տակ, ինչպես նաև առանձին էթնիկ խմբերի (ադրբեջանցիների և քրդերի)՝ իրենց անհատականությունունը պահպանելու թափ հավաքող փորձերի:

Ըստ Տարասովի՝ գտնվելով նման իրավիճակում՝ Իրանն այժմ փորձում է ժամանակ շահել՝ չվանելով իրենից հարևան տարածաշրջանային խաղացողներին՝ Անկարայի և Բաքվի տեսքով, սակայն դեռևս շատ չի մտերմանում նրանց հետ:  

«Պատահական չէ, որ շատ փորձագետներ ենթադրում են իրանական քաղաքկանության ակտիվացում ռուսական ուղղությամբ: Այստեղից էլ գալիս է Իրանի դադարը Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ նոր հարաբերություններ կառուցելու հարցում: Ինչպես գրում է Al Bawaba հորդանանյան պարբերականը, Իրանին այժմ «հեղինակային հաղթանակ է պետք», որի նպատակը «ներքին լարվածության թուլացումն է այսպես կոչված՝ էթնոսների հետ հարաբերություններում, ինչպիսիք են արաբ-ահվազները՝ հարավ-արևելքում, քրդերը՝ հյուսիս-արևմուտքում և արդեն իրանաբնակ ադրբեջանցիները՝ երկրի հյուսիսում»: Պատահական չէ, որ իրանական տեղեկատվական օրակարգում Ադրբեջանի հետ համակարտութունն ու Թուրքիայի հետ տարաձայնությունները երկրորդ պլան են մղվել, որպեսզի «դիվանագիտական հալոցքի հնարավրություն ստեղծվի այդ երկրների հետ»: Թեհրանում «մարսում են» նոր աշխարհաքաղաքական իրողությունը, որը տարածաշրջանում ստեղծվել է Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո»,- եզրափակում է կովկասագտը

BBC-ի միջազգային թղթակից Սթիվեն Ռոզենբերգը Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի հետ հարցազրույցի ժամանակ հետաքրքրվել է, թե օրերս կայացած հեռախոսազրույցի ժամանակ Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելն ինչպես է իրեն դիմել՝ պարոն նախագա՞հ, պարոն Լուկաշենկո՞, թե՞ Ալեքսանդր Գրիգորիևիչ:

Սրան ի պատասխան Լուկաշենկոն նշել է.«Իսկ ինչո՞ւ է դա ձեզ անհանգստացնում: Բելառուսում պարոն նախագահը հենց պարոն Լուկաշենկոն է։ Ինձ համար դա ընդհանրապես նշանակություն չունի»:

Սակայն Ռոզենբերգը նրան ընդհատել է.«Ինչպես գիտեք՝ Եվրամիությունում Ձեզ չեն ճանաչում որպես օրինական նախագահ։ Հետաքրքիր է՝ ինչպես է նա … »:

Սակայն Լուկաշենկոն, թույլ չտալով, որ լրագրողը շարունակի, ասել է.«Լսե՛ք, ինձ չի հետաքրքրում, թե ինչ եք Եվրամիությունում մտածում Բելառուսի նախագահի մասին։ Ես չեմ ընտրվել Եվրամիության կողմից: Դուք ինձ չեք ճանաչում արդեն քառորդ դար։ Դու, Սթիվ, ենթադրում եմ, ուղղակի տեղյակ չես: Արդեն քառորդ դար է, ինչ ինձ չեն ճանաչում Եվրամիությունում և ի՞նչ»:

Սակայն լրագրողը հերթական անգամ հարցրել է, թե ինչպես է իրեն դիմել Մերկելը։

«Լսե՛ք, բելառուս ժողովուրդն է ինձ ընտրում։ Ուստի ինձ համար կարևոր է, թե ինչպես է ինձ ընկալում իմ ժողովուրդը»,- պատասխանել է Լուկաշենկոն:

«Լեգիտիմության այս հարցը Ձեզ համար կարևո՞ր է», — հարցրել է BBC-ի թղթակիցը:

Լուկաշենկոն ասել է.«Բացարձակ: Ինձ համար բացարձակապես էական չէ՝ ինչպե՞ս եք ինձ այնտեղ ընկալում՝ լեգիտիմ կամ ոչ լեգիտիմ։ Թքած ունեմ, թե այսօր ինչ են մտածում իմ մասին Անգլիայում կամ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում կամ Եվրամիությունում: Որովհետև ամբողջ աշխարհը տեսել է ձեր դեմքը: Ձեր դեմքը: Դուք դա տեսաք այս սահմանին (նկատի ունի միգրացիոն ճգնաժամը-Tert.am)։ Հետևաբար, ինձ առանձնապես չի անհանգստացնում, թե ինչպես եք ինձ վերաբերվում այնտեղ։

Մենք մեզ համար գործընկերներ ու դաշնակիցներ կգտնենք առանց Մեծ Բրիտանիայի։ Մենք նախկինում այնքան էլ չենք համագործակցել ձեզ հետ։ Դե, դուք չեք ուզում, լավ,  պետք էլ չէ: Մենք չենք մեռնի, ինչպես որ դուք եք ուզում։ Մենք չենք մեռնի, մենք կապրենք և ամեն օր ավելի լավ ենք ապրելու, քանի որ ունենք երկրներ, որոնց հետ համագործակցում ենք, հսկայական երկրներ։

Իսկ այն, ինչ պետք է վաճառենք (մենք շատ քիչ ենք վաճառել Եվրամիությանը), մենք կվաճառենք՝ չնայած ձեր պատժամիջոցներին։ Ես, անշուշտ, ապուշ չեմ և հասկանում եմ, որ ո՛չ ինձ, ո՛չ ձեզ, և առավել ևս՝ ինձ պետք չեն այդ պատժամիջոցները։ Բայց եթե դուք սկսել եք ինձ հետ խոսել պատժամիջոցների լեզվով և չճանաչել իմ օրինականությունը, լավ, Աստված քեզ հետ։ Նորից եմ ասում՝ քառորդ դար է, ես սովոր եմ դրան»։

Երևանը և Բաքուն պայմանավորվել են վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և նախագահ Իլհամ Ալիևի հանդիպման մասին, որը կկայանա դեկտեմբերի 15-ին Բրյուսելում։ Ղեկավարները վերջին անգամ հանդիպել են հունվարի 11-ին Մոսկվայում՝ ստորագրելու տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակման մասին համաձայնագիրը, որն այդպես էլ չի իրականացվել՝ նույնիսկ մասամբ։ Ենթադրվում էր, որ ռազմական գործողությունների ավարտի մեկամյակի օրը՝ նոյեմբերի 9-ին, առաջնորդները կրկին կհանդիպեն ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջնորդությամբ, եթե ոչ անձամբ, այլ տեսակոնֆերանսի ձևաչափով։ Բայց այս գագաթնաժողովը հետաձգվեց անորոշ ժամանակով, և դրա փոխարեն նորը ծագեց՝ միացյալ Եվրոպայի մայրաքաղաքում՝ Արևելյան գործընկերության հարթակում, գրում է Коммерсантъ-ը, որի հոդվածը ներկայացնում ենք ստորև.

«Ճիշտ է, Մոսկվայում, Երևանում և Բաքվում Коммерсантъ-ի զրուցակիցների կարծիքով՝ չարժե խոսել ձևաչափերի միջև մրցակցության մասին, քանի որ ռուսական միջնորդությանն այլընտրանք պարզապես չկա։ Շաբաթ՝ նոյեմբերի 20-ին, Հայաստանի արտգործնախարարությունը հաստատել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի մասնակցությունն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ հանդիպմանը։ Այս մասին գերատեսչությունը հայտնել է ռուսական միանգամից երկու գործակալության՝ «Ինտերֆաքս»-ին և «ՌԻԱ Նովոստի»-ին: Բաքուն նույնպես համաձայնել է հանդիպմանը, ընդ որում մի քանի ժամ առաջ, ինչի մասին հայտնել է Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն։ 

Հարկ է նշել, որ ընդամենը երկու շաբաթ առաջ՝ պատերազմի ավարտի տարելիցին ընդառաջ, օրակարգում Նիկոլ Փաշինյանի և Իլհամ Ալիևի բոլորովին այլ հանդիպում էր։ Այն պետք է տեղի ունենար ոչ թե եվրոպական, այլ ռուսական միջնորդությամբ՝ Վլադիմիր Պուտինի մասնակցությամբ։ Սակայն բառացիորեն վերջին պահին Նիկոլ Փաշինյանն ասաց, որ «նոյեմբերի 9-ի հանդիպման մասին պայմանավորվածություն չկա», որից հետո ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը խոստովանեց, որ հանդիպումը չի կայանա։

«Իհարկե, ինչ-որ փուլում նման շփումներ անհրաժեշտ կլինեն, բայց որպեսզի դրանք հնարավոր լինեն, անհրաժեշտ է երեք կողմերի համաձայնությունն ու պատրաստակամությունը»,- ասել է նա։

Շատ փորձագետների կարծիքով, այս հանդիպման խափանումը և դրա համար նախապատրաստված փաստաթղթի ստորագրումը նախադրյալ դարձավ նոյեմբերի 16-ին Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին սրման համար, ինչը հանգեցրեց բազմաթիվ զոհերի։ Միաժամանակ սահմանին լարվածությունը պահպանվում է։

«Բրյուսելում հանդիպման մասին լուրը որոշակի անակնկալ էր, և տեղեկություններ կան, որ նախաձեռնությունը եղել է հայկական կողմից», — Коммерсантъ-ին ասել է ադրբեջանցի քաղաքագետ, «Վալդայ» միջազգային քննարկումների ակումբի փորձագետ Ֆարհադ Մամեդովը:

«Բացի այդ, կարող ենք արձանագրել, որ Հայաստանը հրաժարվել է հանդիպել Մոսկվայի միջնորդությամբ՝ տրանսպորտային միջանցքների և սահմանի վերաբերյալ համաձայնագրերի ստորագրմամբ։ Ադրբեջանական դիրքորոշումն այն է, որ եթե Բրյուսելում կայանալիք հանդիպումը նպաստի այդ հարցերի վերաբերյալ որոշումների կայացմանը, ապա մենք չենք հրաժարվի դրանից»,- ընդգծել է Մամեդովը, որի համոզմամբ՝ Ռուսաստան-Հայաստան-Ադրբեջան եռակողմ ձևաչափը, այնուամենայնիվ, կմնա հիմնականը և այլընտրանք չունի։

«Միևնույն է, ի վերջո, բոլոր որոշումները կկայացվեն Բաքու-Մոսկվա-Երևան ձևաչափով, քանի որ Բրյուսելը չունի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցողի օրինական կարգավիճակ»,- վստահ է  զրուցակիցը։

Ադրբեջանցի փորձագետի հետ այս հարցում զարմանալի միաձայնություն են դրսևորել նաև հայ գործընկերները։

«Փաստն այն է, որ դեկտեմբերի 15-ին Նիկոլ Փաշինյանն ու Իլհամ Ալիևը, այնուամենայնիվ, պետք է լինեին Բրյուսելում՝ Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովին մասնակցելու համար: Չեմ կարծում, որ բրյուսելյան հանդիպմանը կողմերը կստորագրեն այնպիսի փաստաթուղթ, որը համաձայնեցված չէ Մոսկվայի հետ»,- պարբերականին ասել է հայ քաղաքագետ Բենիամին Պողոսյանը։

Մեկ այլ հայ քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանը, իր հերթին, չի թաքցրել, որ Ռուսաստանի և հակամարտող երկու կողմերի միջև որոշակի դժգոհություն է կուտակվում, ինչը նրանց ստիպում է նոր ձևաչափեր փնտրել։

«Ռուսաստանը չի արտահայտում իր դիրքորոշումը և փորձում է հանդես գալ ոչ հրապարակային, իսկ Թուրքիան, ընդհակառակը, բացահայտորեն աջակցում է Ադրբեջանին: Ավելին, Ռուսաստանը  որպես միջնորդ է հանդես գալիս բանակցություններում, որոնք հայկական կողմի համար չեն կարող ավարտվել ոչ մի դրական բանով»,- Երևանի դժգոհության պատճառները պարբերականին բացատրել է Միքայելյանը։

Սակայն, Միքայելյանի կարծիքով, այդ բացասական միտումը չի կարող շտկվել նույնիսկ Բրյուսելի կողմից. «Բաքվի դիվանագիտական կշիռն ավելի մեծ է, և Երևանը չունի իր հստակ ռազմավարությունը: Մյուս կողմից, քանի որ ԵՄ-ի փափուկ ուժն ավելի լավ է աշխատում, նրա մասնակցությունը բանակցություններին ավելի գրավիչ է թվում։ Այսպիսով, հայկական կողմը փորձում է ինչ-որ կերպ ընդլայնել մանևրելու դաշտը»,-նշել է քաղաքագետը:

ՌԴ ԳԱ Համաշխարհային տնտեսության և միջազգային հարաբերությունների ազգային հետազոտական ինստիտուտի Հետխորհրդային հետազոտությունների կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Ստանիսլավ Պրիտչինը կարծիք է հայտնել, որ բանակցային ձևաչափերում մրցակցության մասին խոսելու կարիք չկա։

«Ի՞նչ կարող է առաջարկել Եվրամիությունը, բացի հարթակից։ Նրանք չեն տիրապետում իրավիճակի մանրամասներին, չունեն հարցեր լուծելու գործիքներ։ Ամենայն հավանականությամբ, խնդիրն այլ է՝ կողմերից յուրաքանչյուրն ակնկալում է, որ Եվրամիության մասնակցությունը կօգնի փոխել ուժերի հարաբերակցությունը և ճնշում գործադրել հակառակորդի վրա. Հայաստանը հույսը դնում է Ֆրանսիայի՝ իր վաղեմի և հուսալի դաշնակցի օգնության վրա, մինչդեռ Ադրբեջանը հույս ունի, որ Եվրամիությունը կգրավի իր կողմը, քանի որ ինքն էներգիա մատակարարող է։ Բանակցություններն ցույց կտան, թե ում խաղադրույքն ավելի արդարացված կլինի»,-ասել է փորձագետը:

Մոսկվայի միջնորդության առանցքային նշանակությունը պահպանելու մասին փորձագետների խոսքերը հաստատում է Նիկոլ Փաշինյանի կիրակի օրը Վլադիմիր Պուտինին ուղղված զանգը։ Զրույցի ընթացքում Հայաստանի վարչապետը «երախտագիտություն է հայտնել Ռուսաստանի ակտիվ միջնորդական ջանքերի համար» և քննարկել «տարածաշրջանում տիրող իրավիճակը և դրա կայունացմանն ուղղված միջոցառումները»»։

Լենինգրադի մարզում ավտովթարից հետո մեքենայի բեռնախցիկից դուրս է ընկել սպանված տղամարդու մարմինը, հայտնել են 47news-ը:

Պորտալի տեղեկատվության համաձայն՝ Mitsubishi Galant մեքենան, որում դիակ էին տեղափոխում, բախվել է Ա-121 «Սորտավալա» մայրուղու վրա գտնվող ճամփեզրի արգելապատնեշին, արդյունքում դին հայտնվել է ճանապարհին:

Նրանք տանում էին թաղելու այլանդակված ու սպանված մարդուն, բայց վթարի էին ենթարկվել Լենինգրադի շրջանի մայրուղու վրա։ Դիակը դուրս է թռել, նրանք խուճապի են մատնվել՝ դեն նետելով բահերը։

Նոյեմբերի 20-ի առավոտյան ժամը 5-ի սահմաններում Ճանապարհային ոստիկանության տեսուչը տղամարդու մարմին է հայտնաբերել «Միթսուբիշի Գալանտ» — ի մոտ, որը բախվել էր Ա-121 «Սորտավալա» ավտոճանապարհի 24-րդ կիլոմետրի վրա ճամփեզրի արգելապատնեշին: Ոստիկանության կողմից արդեն հարցված ականատեսների խոսքով՝ բախումից անմիջապես հետո ավտոմեքենայից դուրս է նետվել կամ երկու, կամ երեք մարդ։ Բայց ասֆալտի վրա մնացել է մեկը, ոչ թե այն մարդկանցից, ովքեր ուղեւորվում էին մեքենայի սրահում։ Ավելի ճիշտ, մեկնում էր, բայց բեռնախցիկում եւ մահացած։

Դիակի կոկորդը կտրված է եղել մի ականջից մինչև մյուսը, այնպես, որ վթարի հետևանքով գլուխը բառացիորեն պոկվել է։ Այն մնացել է կպած միայն սիմվոլիկ՝ ողնաշարին։

Սպանվածը Երեւանում ծնված 50-ամյա պետերբուրգցի Արկադի Ղազինյանն էր։ Իսկ մեքենան պատկանում է Հայաստանից նրա ծանոթին, բայց նա ներսում չի եղել, և նա, ամենայն հավանականությամբ, ոչ մի կապ չունի կատարվածի հետ։

Սպանվածի մասին հայտնի է, որ նա Պետերբուրգ է ժամանել 1996 թվականին։ Ապրել է կնոջ հետ Նեւսկի շրջանում, ամուսնալուծվել է։ Վերջին հայտնի հասցեն Սանկտ Պետերբուրգի Լուսավորության պողոտայում է: Հնարավոր է՝ այնտեղ ապրել է նոր կնոջ և անչափահաս որդու հետ։ Նրա ձեռնարկատիրական գործունեության հետքերը բաց աղբյուրներում չեն երևում, թեև, ըստ նախնական տեղեկությունների, Ղազինյանը փոքր շինարարական բիզնես է ունեցել։

Վթարի տեսանյութը` «Փաստինֆո»-ի տելեգրամի ալիքում

«Թուրքիայի արտգործնախարար Մևլութ Չավուշօղլուն այցելել է Իրան։ Սա նրա առաջին այցն էր հարևան երկիր Էբրահիմ Ռաիսիի՝ Իրանի նախագահի պաշտոնը ստանձնելուց և ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որում Թուրքիան և Ադրբեջանը գործում էին տանդեմով և որը Թեհրանի վրա ազդել է ոչ միայն դիվանագիտական մակարդակով։ Այն ժամանակ բանը հասել էր նրան, որ արկերը թռնում-անցնում էին սահմանի վրայով ու խուճապ առաջացնում տեղի բնակիչների մոտ։ Իսկ հետո, երբ Նախիջևանում սկսվեցին Ադրբեջանի և Թուրքիայի «Անխորտակելի եղբայրություն-2021» մարտավարական համատեղ զորավարժությունները, Իրանը երկար տարիների ընթացքում առաջին անգամ սկսեց ռազմական ստորաբաժանումներ և զինտեխնիկա տեղափոխել իր հյուսիսարևմտյան սահմաններ։

Թեհրանին սկսեց անհանգստացնել բառացիորեն ամեն ինչ՝ Անդրկովկասում սահմանների պահպանման խնդիրը, այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» հնարավոր ի հայտ գալը, որը Հայաստանի տարածքով կկապի  Ադրբեջանի արևմտյան հատվածը Նախիջևանի հետ, մերձավորարևելյան հակամարտության հնարավոր տեղափոխումը կովկասյան տարածաշրջան՝ իրանա-թուրքական առճակատման համատեքստում, և այն, որ երկրորդ ղարաբաղյան հակամարտությունը փոխեց տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական քարտեզը։ 

Այսպիսով, որոշ հաղորդակցություններ, որոնք նախկինում Իրանը կապում էին Հայաստանի և Ղարաբաղի հետ, անցան Բաքվի վերահսկողության տակ։ Ադրբեջանը սկսել է վերահսկել Ղարաբաղ և Հայաստան գնացող իրանական տրանսպորտը։ Փաստացի Իրանի ամբողջ հյուսիսային սահմանը՝ արևմուտքում Սորայա և Արաքս գետերի միախառնումից մինչև արևելք՝ Աստարա, հայտնվել է թուրք-ադրբեջանական վերահսկողության տակ։ Հետևաբար, եթե անգամ չլուծելու, ապա գոնե այս հարցերը պարզաբանելու համար էր կոչված Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի Գլխավոր վեհաժողովի 76-րդ նստաշրջանի շրջանակներում ԱԳ նախարարների մակարդակով ձեռք բերված պայմանավորվածությունն առ այն, որ երկրների ղեկավարների մակարդակով Թուրքիա-Իրան-Ադրբեջան եռակողմ հանդիպում պետք է անցկացվի: Բայց կարծես թե, այսպես կոչված, «հաշտարար գագաթնաժողովը» չստացվեց Թեհրանի և Բաքվի միջև առկա տարաձայնությունների պատճառով։ Այժմ  Իրան ուղարկեցին Չավուշօղլուին, որին վիճակ ընկավ շագանակները կրակից հանելը։ Ելնելով դրանից՝ կարելի է խոսել այս այցելության որոշ առանձնահատկությունների մասին։

Չավուշօղլուն իր իրանցի գործընկեր Հոսեյն Աբդոլլահիանի հետ համատեղ մամուլի ասուլիսում խոսել է Անկարայի պատրաստակամության մասին՝ համագործակցելու Թեհրանի հետ երկարաժամկետ համագործակցության ճանապարհային քարտեզի վրա, որը պետք է նախապատրաստվի Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի Իրան կատարելիք այցին ընդառաջ։ Միաժամանակ այցի ժամկետը չի նշվել։ Չավուշօղլուի լրագրողական թիմի անդամ, թուրքական Türkiye հրատարակության թղթակիցը հայտնել է, որ խոսքն «առաջիկա ամիսների» մասին է, և «նախագահ Էրդողանի այցը Թեհրան կապված կլինի Թուրքիան և Իրանը Բարձր մակարդակի համագործակցության խորհրդի աշխատանքներին մասնակցելու հետ»։ Ուստի, ճանապարհային քարտեզի մասին Թուրքիայի արտգործնախարարի հայտարարությունը վաղաժամ է թվում։ Բացի այդ, Իրանի արտգործնախարարը խոսել է երկու երկրների միջև երկարաժամկետ համագործակցության մասին միայն հուշագրի պատրաստման մասին։

Ինչևէ, գործարքի մշակման մասին լուրերն անսպասելի են թվում՝ հաշվի առնելով երկու երկրների միջև հարավկովկասյան ասպարեզում առաջացած լարվածությունը։ Ինտրիգն այն է, թե ինչ կետեր են նրանք ներառելու ճանապարհային քարտեզում կամ հուշագրում:

Մնացածի հարցում Թեհրանում կայացած բանակցությունները սովորական բնույթ են կրել։ Կողմերը խոսել են սիրիական ճգնաժամի և դրա քաղաքական կարգավորման հեռանկարների, Աստանայի ձևաչափի վերականգնման մասին, անդրադարձել են Աֆղանստանից Իրանի տարածքով Թուրքիա միգրացիայի խնդրին և սահմանային անվտանգությանը։ Կողմերը մտքեր են փոխանակել նաև Աֆղանստանում կայունության ապահովման, ներառական կառավարություն ստեղծելու և հումանիտար ճգնաժամը կանխելու ուղղությամբ կոնկրետ քայլեր ձեռնարկելու վերաբերյալ։

Երկխոսության ընթացքում, ի թիվս այլ հարցերի, արծարծվել է Անդրկովկասի թեման, որը Թեհրանի համար ավելի զգայուն է դառնում, քան Իրաքն ու Սիրիան։ Կողմերը համակարծիք են եղել, որ «Թուրքիայի, Իրանի և Ադրբեջանի ազգային և կրոնական կապերը չպետք է թույլ տան որոշ արտաքին ուժերի» մթագնել իրենց հարաբերությունները, սակայն չի նշվում, թե որ ուժերի մասին է խոսքը։ Այսինքն՝ եղել են միայն խոսակցություններ՝ առանց կոնկրետ որոշումների։ Բայց նաև ցանկություն է եղել գտնելու փոխգործակցության կետեր, այլ ոչ թե առկա վեճերը բացահայտ թշնամանքի վիճակի հասցնելու»։