«Օրեր» եվրոպական ամսագիրը՝ էլոկտրոնային հասցեն՝ orer.eu մի դրվագ է հրապարակել ԵՄ Արևելյան գործընկերության և Վիշեգրադյան քառյակի (Լեհաստան, Չեխիա, Սլովակիա, Հունգարիա) արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների ղեկավարների հանդիպումից, երբ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտգործնախարարները ընդհարվել են: Եվրոպական ամսագրի հրապարակումն ամբողջությամբ, որը վերնագրված է «Նալբանդյանը շշպռեց մեջ ընկած Մամեդյարովին»՝ ստորեւ.

ՊՐԱՀԱ.– Չեխիայի մայրաքաղաք Պրահայում երեկ և այսօր հանդիպում անցկացրին Վիշեհրադյան քառյակի (Չեխիա, Լեհաստան, Հունգարիա, Սլովակիա) արտգործնախարարները։ Խորհրդակցությունների ու բանակցությունների համար ժամանել էին նաև Եվրամիության Արևելյան գործընկերության վեց պետությունների՝ Ուկրաինայի, Վրաստանի, Մոլդովայի, Հայաստանի, Ադրբեջանի և Բելառուսի արտգործնախարարները, ինչպես նաեւ Եվրամիության Եվրոպական հարևանության և ընդարձակման հարցերով գերագույն հանձնակատար Յոհանես Հանը, ԵՄ արտաքին գործողության ծառայության, Շվեդիայի, Նիդեռլանդների և Գերմանիայի արտագործնախարությունների ներկայացուցիչները։

Այսօր  Չեխիայի արտգործնախարարության Չերնինի պալատում հրավիրված մամուլի ասուլիսին մասնակցում էին վերը նշված պաշտոնյաները։

Անշուշտ եվրոպացի պաշտոնյաների և լրագրողների ուշադրության կենտրոնում Եվրամիության անդամ պետությունների կողմից ընդունելիք փախստականների ֆիքսված քվոտաներն ու Թուրքիայի քաղաքացիների համար առանց մուտքի արտոնության` առանց վիզայի ռեժիմի սահմանման հարցերն էին։

Բնականաբար «Օրեր» ամսագրի  ուշադրության միակ խնդիրը Ադրբեջանի ապրիլյան ագրեսիան ու ղարաբաղյան շրջանում աճող լարվածությունն էր։

Աննա Կարապետյան. (Orer.eu խմբագիր).– Ես ներկայացնում եմ Պրահայում տեղակայված եվրոպական «Օրեր» ամսագիրը: Եվ իմ հարցն ուղղում եմ  Վիշեհրադյան քառյակի երկրների արտաքին գործերի նախարարներին: Իրականում, այժմ Կովկասում շատ լարված իրադրություն է, ուստի ես քաղաքականապես կոռեկտ չեմ լինի, իմ հարցը կլինի ուղիղ։ Ադրբեջանի զինված ուժերի մի զինվոր մեկ ամիս առաջ տեղի ունեցած քառօրյա պատերազմի ժամանակ ցուցադրաբար գլխատել է Լեռնային Ղարաբաղի ՊԲ զինվորի, այնուհետև այդ անդամահատված գլուխը ձեռքին նկարահանվել ֆոտո և տեսախցիկների առջև: Միայն մի քանի օր առաջ Ադրբեջանի նախագահը բարձրագույն պարգևի է արժանացրել պատերազմի այդ հանցագործին այնպես, ինչպես ժամանակին պարգևատրել էր ադրբեջանցի մարդասպանին, ով, ինչպես գիտեք, Բաքու էր արտահանձնվել Հունգարիայից: Ցանկանում եմ իմանալ, թե ինչո՞ւ քաղաքական գնահատական չեք տալիս այս ԴԱԻՇ-ԻԼԻՊ ոճի վարքագծին` և´ զինվորի, և´ նախագահի, հետևաբար` հենց երկրի: Շնորհակալություն:

Էլմար Մամեդյարով.- (Ադրբեջանի արտգործնախարար). – Այս հարցին հավանաբար ես պիտի պատասխանեմ։

Աննա Կարապետյան. (Orer.eu խմբագիր) .– Ոչ պարոն, Մամեդյարով, ես գիտեմ, թե Դուք ինչ եք պատասխանելու։ Ես ցանկանում եմ լսել Վիշեհրադյան քառյակի երկրների արտաքին գործերի նախարարներին։

Էլմար Մամեդյարով. – Ես էլ Ադրբեջանի արտգործնախարարն եմ։ Եթե հարց եք  տալիս, ինչպե՞ս չեք կամենում պատասխան լսել…

Ադրբեջանի արտգործնախարարին բնականաբար դուր չեկավ հարցի մեր ձևակերպումը, ու նա, բնականաբար, երկար սկսեց կրկնել ՄԱԿի 4 բանաձևերի, Ադրբեջանի գրավյալ տարածքների ու մեզ ու միջազգային հանրությանն արդեն վաղուց հայտնի բոլոր նման դրույթները։  Ի մասնավորի նա նաև ասաց.

Էլմար Մամեդյարով. … ՄԱԿ-ն իր  բանաձևերում պահանջում է, ոչ թե կոչ է անում, այլ պահանջում է, որպեսզի հայկական ուժերն անմիջապես ու լիովին դուրս բերվեն Ադրբեջանի հանրապետության բռնազավթված հատվածներից։ Խնդիրը Լեռնային Ղարաբաղը չէ, խնդիրն ավելացված 7 տարածքներն են, որտեղ երբևէ հայ չի բնակվել… Հիմնական խնդիրն այն է, որ բանը բանից անցել է… Ժամանակը ճիշտ է, մենք պետք է ճեղքում ունենանք։ Հայկական կողմն ի վերջո ընդունում է, որ այսօրվա ստատուս քվոն չի կարող ունենալ այլևս։ … Հայկական զորքերը պետք է վերադարձվեն զորամասեր…

Էդվարդ Նալբանդյան.  (ՀՀ արտգործնախարար). –  (Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Էլմար Մամեդյարովի խոսքից հետո). Բավականին երկար դասախոսություն էր, սակայն չտրվեց շատ ուղիղ և հստակ ձեւակերպված հարցի պատասխանը: Որովհետև ես համաձայն եմ, որ արդեն բանը բանից անցել է՝ մարդասպաններին Ադրբեջանի ազգային հերոսներ հռչակել: Դա արվեց Ռամիլ Սաֆարովի դեպքում և հիմա, դուք տեղյակ եք բոլոր բռնություններին, նրանց, որոնք իրականացվել են Արցախի դեմ լայնածավալ, բավականին լավ ծրագրված և կազմակերպված ագրեսիվ ռազմական գործողությունների ընթացքում ԴԱԻՇ-ի ոճով: Միգուցե ոչ ԴԱԻՇ-ի ոճով, այլ՝ Բաքվի ոճով, որովհետև դրանից առաջ Սաֆարովի դեպքն էր: Երեք պատանդ հայ զինվորներ գլխատվել են, և նրանց գլուխները ցուցադրվել են Ադրբեջանի գյուղերում և քաղաքներում: Եվ մարդասպաններից մեկը ընդամենը երկու օր առաջ ազգային հերոս հռչակվեց Ադրբեջանի նախագահի կողմից:

Ես չեմ անդրադառնա այս հիմնահարցի ակունքներին, սակայն շատ լավ հայտնի է, որ հակամարտությունը առաջացել է Արցախի դեմ Ադրբեջանի ագրեսիայի հետևանքով՝ տխրահռչակ ահաբեկչական կազմակերպությունների հետ սերտորեն կապված վարձկանների ներգրավմամբ: Ադրբեջանի ԱԳ նախարարը վկայակոչեց ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի չորս բանաձևերը: Ինչու՞ չորս: Որովհետև յուրաքանչյուր բանաձևի ընդունումից հետո Ադրբեջանը հրաժարվում էր դրանք հարգել: Եվ չորս բանաձևերը ընդունվել էին մեկ նպատակով՝ դադարեցնելու ռազմական գործողությունները: Ադրբեջանը չէր հարգում դրանք: Առ այսօր՝ Ադրբեջանի, Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի կողմից 1994թ. զինադադարի եռակողմ անժամկետ համաձայնագրի ձեռքբերումից հետո, երեք համանախագահ պետությունները, իմիջիայլոց, սրանք բոլորի համար քաջածանոթ փաստեր են, ՄԱԿ ԱԽ մշտական անդամները երբեք չեն արել որևէ հղում ԱԽ այդ բանաձևերին: Որովհետև ԱԽ բանաձևերն ընդունվել են, ինչպես ասացի, զինադադարի հասնելու նպատակով: Եվ զինադադարը հաստատվեց 1994թ. մայիսին՝ վերոնշյալ եռակողմ համաձայնագրով, ապա վերահաստատվեց 1994թ. հուլիսին և հետո 1995թ. փետրվարին:

Իմիջիայլոց, այս գործողության ընթացքում՝ վերջին գործողության, ադրբեջանցի դիվանագետները փորձում էին այնպես ներկայացնել իրավիճակը, թե իբր նշված համաձայնագրերը կորցրել են իրենց ուժը: Վերբալ նոտա է ուղարկվել Վիեննա՝ ԵԱՀԿ քարտուղարություն՝ նշելով, թե տվյալ համաձայնագրերը կորցրել են իրենց ուժը: Իմ գործընկերը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի երեք համանախագահներին հայտնել է, թե Ադրբեջանի դեսպանը նման քայլ կատարելու ցուցում չուներ, դա իր միակողմանի, անձնական նախաձեռնությունն էր: Եվ քանի որ վերբալ նոտան հետ չէր կանչվել, եռանախագահները ստիպված էին տարածել իրենց սեփական վերբալ նոտան՝ տեղեկացնելով, որ 1994 և 1995թթ. երեք համաձայնագրերը անժամկետ են, և նրանք պետք է հարգվեն և ամբողջովին կյանքի կոչվեն, իսկ 2016թ. ապրիլի 5-ին Մոսկվայում ձեռք բերված բանավոր պայմանավորվածությունը նպատակ էր հետապնդում դադարեցնելու ռազմական գործողությունները, վերականգնելու 1994 և 1995թթ. զինադադարի համաձայնագրերը:

Այնուհետև Ադրբեջանի մեկ ուրիշ դիվանագետ մեկ այլ վերբալ նոտա տարածեց Նյու Յորքում՝ ՄԱԿ-ում: Կրկին իմ գործընկերը եռանախագահներին հայտնեց, թե դա եղել է առանց իր ցուցումների, դիվանագետը դա զուտ սեփական նախաձեռնությամբ էր իրականացրել և տարածել այդ նամակը: Բայց քանի որ վերբալ նոտան հետ չէր կանչվել, երեք համանախագահները, հիշեցնեմ, որ նրանք ՄԱԿ ԱԽ երեք մշտական անդամներ են՝ Ռուսաստան, Միացյալ Նահանգներ, Ֆրանսիա, ստիպված էին նախորդ շաբաթ օրը տարածել նամակ՝ հայտնելով, որ 1994 և 1995թթ. եռակողմ զինադադարի համաձայնագրերը պետք է հարգվեն լիարժեքորեն:

Ի՞նչ ունենք այսօր: Լեռնային Ղարաբաղի դեմ ագրեսիայի՝ ապրիլի սկզբի ագրեսիայի շատ բացասական հետևանքներ: Եվ մենք պետք է շարունակենք ջանքեր գործադրել եռանախագահների հետ միասին, որպեսզի վերականգնենք բանակցային մթնոլորտը և ապահովենք, երաշխավորենք, որ չի կրկնվի այն, ինչ տեղի ունեցավ ապրիլի սկզբին: Այդ նպատակով առաջին հերթին հարկավոր է կիրառել հրադադարի խախտումների քննության մեխանիզմ ստեղծելու մասին համանախագահների առաջարկը, որը մերժվել է Ադրբեջանի կողմից և ընդունվել Հայաստանի և Արցախի կողմից: Մեկ այլ առաջարկ ևս՝ տեղում մեծացնել, ընդլայնել, ամրապնդել ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի գրասենյակի և թիմի կարողությունները, այլ ոչ թե սահմանափակել այդ թիմի կարողությունները, ինչին ձգտում է Ադրբեջանը:

Սա այն է, ինչ ունենք, և Հայաստանը կշարունակի ջանքեր գործադրել եռանախագահ երկրների հետ միասին՝ գտնելու հակամարտության բացառապես խաղաղ, բանակցային լուծում:

Լյուբոմիր Զաորալեկ. (ՀՀ Չեխիայի արտգործնախարար).- Մենք անշուշտ մեր քննարկումների ժամանակ անդրադարձել ենք բոլոր վիճահարույց խնդիրներին, Արևելյան գործընկերության տարածքի բոլոր հակամարտություններին` ՈՒկրաինայի Դոնբասի շրջանին, Մերձդնեստրին, սառեցված  հակամարտություններին և բնականաբար Լեռնային Ղարաբաղի վերջին իրադարձություններին։ Կարող եմ այստեղ հստակ ու միանշանակ նշել Վիշեհրադի անդամ պետությունների դիրքորոշումը, որ բոլոր հակամարտությունները, նաև Լեռնային Ղարաբաղի հակամատրությունը, չեն կարող կարգավորվել սպառազինությունների միջոցով, այդ հակամարտությունը կարող է կարգավորվել միայն խաղաղ ճանապարհով` հիմնվելով միջազգային իրավունքի վրա։   Դրա համար ձևավորված է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, ու հարկավոր է ուղիներ որոնել լարվածությունը թուլացնելու համար։ Մեր այս հանդիպումների նման հանդիպումները կարևոր են, քանի որ հարթակ են ստեղծում երկխոսության ու բանակցությունների համար։ Պետք է ասեմ, որ երկու կողմն էլ ըմբռնումով են մոտենում Վ4-ի այս մոտեցումներին, սրանում են տեսնում ապագայի հիմքերը։

***

Վերջում նշենք, որ  Չեխիան այժմ Վիշեհրադյան քառյակի նախագահող պետությունն է ու հիշեցնենք, որ հենց Եվրամիության Պրահայի 2009 թվականի գագաթնաժողովի ժամանակ սկիզբ դրվեց ԵՄ Արևելյան գործընկերությանը։  Այսօր այս գործընկերության  համատեղ հրապարակված հայտարարությունում ևս նշվում է,  որ ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորմանն այլընտրանք չկա։

Եվս մեկ կարևոր կետ` Վ4ի նախարարները շեշտել են, որ Հայաստանի, Ադրբեջանի և Բելառուսի հարաբերությունները Եվրամիության հետ պետք է ձևավորվեն առանձնակի,  յուրաքանչուր պետությանը համար իր տարբերակով։

Աննա Կարապետյան Orer.eu (Հայաստանի արտգործնախարարի ելույթը թարգմանվել է ՀՀ ԱԳՆ կողմից) «Օրեր»-ի հարցը և Հայաստանի արտգործնախարարի պատասխանը։

Չնայած 1994 և 1995թթ. զինադադարի եռակողմ համաձայնագրերը անվերապահորեն հարգելու վերաբերյալ եռանախագահների և միջազգային հանրության հորդորներին` Ադրբեջանը շարունակում է հրադադարի խախտումները: Ինչպես տեղեկացրին ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության մամուլի, տեղեկատվության եւ հասարակայնության հետ կապի վարչությունից, այս մասին ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Էդվարդ Նալբանդյանն ասել է Հելսինկիի համալսարանում ունեցած ելույթում: Ստորև ներկայացնում ենք ելույթն ամբողջությամբ.

«Պրոֆեսոր Քիվիեն,
Տիկնայք և պարոնայք,

Շնորհակալ եմ Ալեքսանդերի ինստիտուտին և Հելսինկիի համալսարանին ինձ հյուրընկալելու և Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած վերջին զարգացումները քննարկելու հնարավորություն ընձեռնելու համար:

Ղարաբաղյան հակամարտության հիմքում միջազգային իրավունքի առանցքային սկզբունքներից մեկի՝ ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի իրացումն է: Տասնամյակներ շարունակ այդ իրավունքի իրականացումը խոչընդոտվել է բռնակցման, էթնիկ զտումների, կոտորածների և ռազմական ագրեսիայի պատճառով: Այնուամենայնիվ, պատմությունը բազմիցս ապացուցել է, որ անհնար է անտեսել ինքնորոշման ուղին բռնած ժողովուրդների ընտրությունը:

Չկարողանալով խնդիրը լուծել ռազմական ճանապարհով՝ Ադրբեջանը ստիպված էր 1994թ. մայիսին Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի հետ կնքել զինադադարի, 1994թ. հուլիսին՝ զինադադարի վերահաստատման և 1995թ. փետրվարին՝ հրադադարի ամրապնդման մասին անժամկետ համաձայնագրերը: Հաջորդող տարիների ընթացքում բանակցություններն անցկացվել են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ: Ի դեպ, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի առաջին համանախագահներից մեկը Ֆինլանդիան էր (այս գործընթացում ներգրավված են եղել այնպիսի ականավ որ ֆին դիվանագետներ, ինչպես Հեյկի Տալվիտիեն և Ռենե Նիբերգը): Այս ձևաչափով բանակցությունների բազմաթիվ փուլեր են տեղի ունեցել նախագահների, արտաքին գործերի նախարարների մակարդակով, սակայն, արդյունք չի արձանագրվել Ադրբեջանի կողմից համանախագահների առաջարկությունների շարունակական մերժման պատճառով: Բանակցությունների էությունը եղել է մի կողմից խնդրի քաղաքական կարգավորում գտնելու անհրաժեշտությունը, իսկ մյուս կողմից՝ Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի միջև շփման գծի երկայնքով և հայ-ադրբեջանական սահմանին հրադադարի ռեժիմի ամրապնդումը:

Այս ապրիլի սկզբից Ադրբեջանը լայնամասշտաբ ռազմական ագրեսիվ գործողություններ սանձազերծեց Լեռնային Ղարաբաղի հետ շփման գծի ողջ երկայնքով, որին թիրախ դարձան նաև քաղաքացիական ենթակառուցվածքները և բնակավայրերը: Եղան հարյուրավոր զոհեր և վիրավորներ:

Հրադադարի փխրուն ռեժիմի ավելի քան 20 տարվա ընթացքում սա դարձավ աննախադեպ ապակայունացում՝ ծանր սպառազինության, տանկերի, հրթիռների, հրետանու, օդուժի կիրառմամբ: Բաքվի կողմից հարձակողական սպառազինության շարունակական ձեռքբերումը, սեփական հասարակությանը ռազմատենչ հռետորաբանությամբ սնուցումը և հայերի դեմ ատելության սերմանումը վաղ թե ուշ չէին կարող նման իրադրության չհանգեցնել: Սա այն է, ինչի մասին վերջին տարիների ընթացքում զգուշացրել ենք մեր միջազգային գործընկերներին:

Բանակցային գործընթացում առաջընթացի բացակայության մեջ Ադրբեջանը մեղադրում է հայերին, ինչպես նաև միջազգային հանրությանը, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներին՝ ի դեմս Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի: Նման անհիմն մեղադրանքներին կարելի է արձագանքել մի քանի հռետորական հարցադրումներով: Ո՞վ է մերժում ընդունել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների առաջարկությունները որպես բանակցությունների հիմք: Ո՞վ է ընդդիմանում վստահության ամրապնդման միջոցների ներդրմանն ուղղված բոլոր առաջարկություններին՝ սկսած հասարակություններին խաղաղությանը նախապատրաստելուց մինչև հրադադարի ռեժիմի խախտումների հետաքննության մեխանիզմի ստեղծումը: Ո՞վ է մեղադրում համանախագահ երկրներին, այդ թվում նրանց անվանելով «սադրիչներ» և պիտակավորելով որպես «իսլամաֆոբներ»: Ո՞վ է մշտապես փորձում ղարաբաղյան հիմնախնդրի բանակցությունները տեղափոխել այլ հարթակներ` հակամարտության կարգավորմամբ զբաղվելու միջազգային ման դատ չունեցող և նախկինում որևէ հակամարտություն չկարգավորած կառույցներ: Այդ բոլոր հարցերի պատասխանն է՝ Ադրբեջանը:

Բաքուն ձեռնարկում է բոլոր հնարավոր միջոցները բանակցություններում ցանկացած առաջընթաց տապալելու համար` զուգահեռաբար գնելով աննախադեպ քանակության հարձակողական սպառազինություն և այնուհետև հայտարարելով, թե իրավունք ունի ուժ կիրառել, քանի որ բանակցություններում որևէ հեռանկար չի տեսնում: Առավել պարզ ասած, Ադրբեջանը, ձախողվելով բանակցություններում, փորձեց հաջողություն գտնել ռազմական ճանապարհով, ուր ևս ձախողվեց:

Ուժի կամ դրա սպառնալիքի կիրառումը բազմիցս դատապարտվել է միջազգային հանրության կողմից: Մեր հարևանը էլ ավելի հեռուն է գնացել՝ որդեգրելով զանգվածային ահաբեկման միջոցով իր կամքը պարտադրելու չափազանց վտանգավոր քաղաքականություն:

Քառօրյա պատերազմի ընթացքում մենք Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիական բնակչության դեմ Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից բացառիկ վայրագության ականատեսը եղանք: Կիրառելով «Գրադ» տեսակի հրթիռային կայանքներ՝ Ադրբեջանը հրետանակոծության է ենթարկել Լեռնային Ղարաբաղի դպրոցները, որի հետևանքով աշակերտներ զոհվեցին և վիրավորվեցին: Լեռնային Ղարաբաղի գյուղերից մեկում երեք տարեց անձինք, ներառյալ՝ 92-ամյա կին, դաժան կտտանքների ենթարկվեցին, անդամահատվեցին՝ կտրվեցին նրանց ականջները, և այնուհետև սպանվեցին: Լեռնային Ղարաբաղի զինված ուժերի գերեվարված երեք զինվորներ ԴԱԻՇ-ին բնորոշ ոճով գլխատվեցին: Դա հոխորտանքով ի ցույց դրվեց Ադրբեջանի քաղաքներում ու գյուղերում, հրապարակվեց սոցիալական ցանցերում: Ավելին, երբ Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի միջնորդությամբ տեղի ունեցավ հայ զինծառայողների մարմինների վերադարձ, ակնհայտ էր, որ բոլորն անխտիր ենթարկվել են խեղման: Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիական բնակավայրերի հրետանակոծումը շարունակվում է մինչ օրս:

Դրանք միջազգային հումանիտար իրավունքի կոպտագույն խախտումներ են: Տարիներ շարունակ պետական մակարդակով քարոզվող հայատյացությունը էլ ավելի է խորանում Ադրբեջանում: Սա որևէ մեկի համար գաղտնիք չէ: Ռասիզմի և անհանդուրժողականության դեմ Եվրոպական հանձնաժողովը (ՌԱԵՀ) Ադրբեջանի վերաբերյալ իր զեկույցում խոր անհանգստությամբ ահազանգել է «պաշտոնական և լրատվամիջոցների հրապարակումներում Հայաստանի Հանրապետության վերաբերյալ մշտական բացասակա ն քարոզչության» կապակցությամբ և հորդորել Ադրբեջանի իշխանություններին «համապատասխան կերպով արձագանքել հայերի հանդեպ խտրականության և ատելության քարոզչության բոլոր դրսևորումներին»:

Շարունակաբար ականատես լինելով այս քաղաքականության ողբերգական հետևանքներին՝ մշտապես մեր բոլոր գործընկերների ուշադրությունը հրավիրել ենք այս խնդրի վրա: Ադրբեջանում հայերի նկատմամբ ատելության սերմանումը հանգեցրել է ամենասարսափելի հանցագործությունների, ներառյալ՝ մարդկության դեմ հանցագործությունների: Առավել քան երկու տասնամյակ առաջ Լե ռնային Ղարաբաղում, ինչպես նաև Ադրբեջանի տարբեր շրջաններում բնակվող հայերը արդեն իսկ վերապրել են բռնի տեղահանություն և ջարդեր: Գրեթե մեկ տասնամյակ առաջ Ադրբեջանի զինված ուժերը իրենց ողջ կարողության կիրառմամբ թիրախավորեցին Ադրբեջանի տարածքում մնացած սակավաթիվ հայկական հուշարձաններից մեկը՝ Ջուղայի միջնադարյան գերեզմանատունը: 9-ից 16-րդ դդ. մի քանի հազարի հասնող միջնադարյան խաչքարեր ոչնչացվեցին Ադրբեջանի կառավարության թողտվության պայմաններում, իսկ այդ տարածքը կառավարության կողմից վերածվեց ռազմական օբյեկտի: Այս վանդալիզմի առնչությամբ Հուշարձանների պահպանության 16-րդ միջազգային խորհրդի (ICOMOS) Գլխավոր ասամբլեան հայտարարել է. «այս ժառանգությունը, որը մի ժամանակ իր արժանի տեղն էր զբաղեցնում համաշխարհային գանձերի ժառանգության մեջ, այսօր այլևս չի կարող փոխանցվել ապագա սերունդներին»: Նախիջևան միջազգային փաստահավաք առաքելություններ ուղարկելու մեր բազմաթիվ կոչերը, ինչպես նաև մի շարք միջազգային կազմակերպությունների և երկրների փորձերը մերժվեցին Ադրբեջանի կողմից:

Հարգելի բարեկամներ,

Լայնամասշտաբ ռազմական գործողություն ձեռնարկելուն զուգահեռ Ադրբեջանը նաև մեկ այլ նպատակ է հետապնդում: Փորձ է կատարվում չեղարկել 1994-1995թթ. զինադադարի համաձայնագրերը: Լեռնային Ղարաբաղի, Ադրբեջանի և Հայաստանի կողմից ստորագրված զինադադարի եռակողմ այդ համաձայնագրերն անժամկետ են: Ավելին, 1994թ. զինադադարի վերահաստատման համաձայնագրով կողմերը պարտավորվել են «պահպանել զինադադարի ռեժիմը մինչև քաղաքական մեծ պայմանագրի կնքումը»: ԵԱՀԿ համապատասխան որոշումներով ու հայտարարություններով բազմիցս աջակցություն է հայտնվել այդ համաձայնագրերին։

ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներն արդեն իսկ հայտնել են իրենց դիրքորոշումը Ադրբեջանին՝ կրկին և կրկին ընդգծելով, որ 1994 և 1995թթ. համաձայնագրերը, որոնք, ինչպես և նախկինում, շարունակում են անժամկետ մնալ, հանդիսանում են հակամարտության գոտում ռազմական գործողությունների դադարեցման հիմքը: Համանախագահները կոչ են արել խստորեն հարգել վերոնշյալ համաձայնագրերը և թույլ չտալ դրանց ոտնահարումը:

Ադրբեջանի արկածախնդրությունը մեծ վնաս է հասցրել բանակցություններին և լրջորեն խաթարել է խաղաղ գործընթացը: Այսօր մենք համանախագահների հետ միասին ջանքեր ենք գործադրում Ադրբեջանի կողմից սանձազերծված ագրեսիայի հետևանքները հաղթահարելու ուղղությամբ: Առանց հրադադարի ռեժիմի իրական ամրապնդման՝ բանակցային գործընթացը կհանդիսանա սոսկ ադրբեջանական շանտաժի գործիք: Այդ համատեքստում միջազգային հանրությունը, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները, ինչպես նաև ԵԱՀԿ նախագահությունը ընդգծել են հրադադարի ռեժիմի խախտման հետաքննության մեխանիզմի ստեղծման անհրաժեշտությունը: Հայաստանը և Լեռնային Ղարաբաղը մշտապես ողջունել են այդ առաջարկները:

Ադրբեջանը ոչ միայն մերժեց դրա իրականացում ը, այլ նաև հրադադարի ամրապնդման միջոցառումները հրապարակայնորեն ամենաբարձր մակարդակով որակեց որպես «տարօրինակ և զավեշտալի առաջարկություն»: Փաստորեն 21-րդ դարում կան առաջնորդներ, որոնց համար մարդկային զոհերը կանխող նախաձեռնությունները կարող են թվալ տարօրինակ և զավեշտալի: Սա մարդկային կյանքի հանդեպ, այդ թվում նաև սեփական քաղաքացիների կյանքի հանդեպ պաշտոնական Ադրբեջանի ղեկավարության իրական վերաբերմունքի վկայությունն է:

Մյուս առաջարկությունը, որի իրականացումը շարունակ խոչընդոտվում է Ադրբեջանի կողմից, ԵԱՀԿ գործող նախագա հի անձնական ներկայացուցչի գրասենյակի և նրա թիմի կարողությունների ընդլայնումն է: Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը աջակցում են այս առաջարկությանը, սակայն Բաքուն ոչ միայն չի ցանկանում լսել այդ մասին, այլև անում է ամեն ինչ նվազեցնելու դրա դերակատարությունը` մտադրություն ունենալով արգելափակելու նրանց գործունեությունը, ինչպես եղավ Բաքվում ԵԱՀԿ գրասենյակի պարագայում: Ավելին, Ադրբեջանը սկսել է խոչընդոտել ԵԱՀԿ դիտորդների կողմից շփման գծում դիտորդական առաքելությունների իրականացմանը:
ԼՂ հակամարտության էությունը, որի մասին ես նշեցի ելույ թիս սկզբում, եղել է և մնում է Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի՝ ազատ և անվտանգ կերպով իր ապագան տնօրինելու իրավունքը:

Լեռնային Ղարաբաղը երբևէ չի եղել անկախ Ադրբեջանի մաս: Այն բռնակցվել է Խորհրդային Ադրբեջանին Ստալինի կողմից: Ավելին, տասնամյակների ընթացքում Ադրբեջանը Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ իրականացրել է էթնիկ զտումների քաղաքականություն` սպառնալով ԼՂ ժողովրդի ֆիզիկական անվտանգությանը, իսկ այնուհետև սանձազերծել բացահայտ ագրեսիա Լեռնային Ղարաբաղի դեմ՝ միջազգային ահաբեկչական կառույցների հետ կապ ունեցող վարձկանների օգտագործմամ բ:

Չնայած 1994 և 1995թթ. եռակողմ զինադադարի համաձայնագրերը անվերապահորեն հարգելու վերաբերյալ եռանախագահների և միջազգային հանրության հորդորներին՝ Ադրբեջանը շարունակում է հրադադարի խախտումները` շփման գծի ողջ երկայնքով կենտրոնացնելով ծանր զինտեխնիկա և զորքեր, էլ ավելի ուժգնացնելով իր ռազմատենչ հռետորաբանությունը և իրականացնելով սադրիչ քարոզչություն միջազգային հարթակում` փորձելով հայկական կողմին մեղադրել այն ամենում, ինչ հենց ինքն է անում և այդպիսով փորձելով հող նախապատրաստել նոր ռազմական հարձակումների համար, որոնք կարող են ու նենալ անկանխատեսելի բացասական հետևանքներ ամբողջ տարածաշրջանի համար: Վաղուց ժամանակն է, որպեսզի միջազգային հանրությունը հստակ քայլեր ձեռնարկի Ադրբեջանին կարգի հրավիրելու նպատակով:

Ներկա պայմաններում ինքնորոշման իրավունքի իրացումը ոչ թե ԼՂ ժողովրդի սոսկ ձգտումն է, այլ հիմնախնդրի արդարացի լուծման միակ բանալին:

Տիկնայք և պարոնայք,

Ապրիլյան լայնամասշտաբ ռազմական հարձակումը լուրջ հարված էր՝ ուղղված բանակցային գործընթացին և առավել քան 20 տարվա ընթացքում համանախագահների գործադրած ջանքերին: Այժմ հսկայական ջանքեր են անհրաժեշտ՝ բանակցային գործընթացի համար համապատասխան բարենպաստ պայմանների հաստատման նպատակով:

Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղն ապացուցել են իրենց հանձնառությունը ղարաբաղյան հիմնախնդրի՝ բացառապես խաղաղ բանակցությունների ճանապարհով կարգավորմանը: Դժբախտաբար, Ադրբեջանը մշտապես ընդդիմանում է դրան: Տարածաշրջանում նոր պատերազմից խուսափելու համա ր միջազգային հանրության ջանքերը պետք է ուղղված լինեն պարտադրելու ԼՂ հիմնախնդրի խաղաղ կարգավորումը:

Շնորհակալություն»:

1991 թվականի մայիսի 1-7-ը, ռուսական տանկերի մասնակցությամբ, ազերիներին հաջողվեց իրենց բնօրրանից դուրս հանել «ամենապնդաճակատ» հայերին՝ գետաշենցիներին։

Անցել է ուղիղ 25 տարի: Ապրիլյան այս օրերին գետաշենցիները ծնկաչոք դուրս եկան իրենց հայրենի գյուղից։ «Ժողովուրդն անմեղ նստած` ՕՄՕՆ-ը, 200 տանկը վերցրած, եկավ, սաղ գյուղը պատեց ու ժողովրդին տուս քիցեց, ծնկաչոք գյուղի միջով քացինք մինչև Հաջի շենին տակը, ծնկաչոք՝ ոչխարի նման, թորքերն էլ ասում ին՝ կակ բառան, վերտալյոտնը մեզ ածեցին տարան Ստեփանակերտ»,- Գետաշենի տեղահանության օրերը NewsBook-ի հետ զրույցում հիշեց գյուղի բնակչուհի Էռնա Ավագյանը։

Հակառակորդը քառորդ դար անց էլ նույնն է մնացել՝ վստահեցնում է գետաշենցի Սվետլաննա Պողոսյանը։ Ապրիլյան ռազմական գործողությունները նրան հիշեցնում են Գետաշենի տեղահանությունը։ 76-ամյա կինը լուրերի ոչ մի հաղորդում բաց չի թողնում, հետևում է, թե ինչպես են ադրբեջանցիները սպանում հայ զինվորներին, խաղաղ բնակիչներին գնդակահարում և անդամահատում։

Նրա խոսքով՝ ադրբեջանցիները նույնն էլ գետաշենցիների հետ են արել, ոչ մի տարբերություն, թշամին ձեռագիրը չի փոխել։

«Մեր գյուղացի Մելսիկի կլյոխն էլ կտրեցին, իրանց հայաթում թողեցին, քինացին։ Քյամալենք ասում նրան սպանեցին իրա հայաթում։ Անկողնում հիվանդ պառկածներին կացնահարեցին։ Մի օրվա մեջ 20 գետաշենցու են սպանել։ Մի քանի գյուղացու ականջները կտրեցին, եղել է, որ մարդկանց քիթն էլ են կտրել։ Կանանց են բռնաբարել»,- ծնկներին տալով` պատմեց կինը։

Ապրիլին Արցախում հակառակորդի գնդակից դպրոցի բակում  սպանված 12-ամյա Վաղինակ Գրիգորյանը գետաշենցի Սվետլաննա Պողոսյանին հիշեցնում է իր համագյուղացի Արամայիս Սահակյանին։ 12-ամյա գետաշենցին նույնպես դպրոց գնալու ճանապարհին գնդակահարվել է։

Սվետլաննա Պողոսյանը Հայաստան է հասել միայն հագի խալաթով, նույնիսկ շորերը չի կարողացել հետը վերցնել։ Չի հասցրել, որովհետև տարեց ու հաշմանդամություն ունեցող հորը պետք է Երևան հասցներ։ Բռնագաղթի և գյուղի տեղահանության ժամանակ ազերիները գյուղացիներին խոշտանգումների են ենթարկել։

«Ծնկաչոք հասել ինք մինչև վերտալյոտների կոշտը, ուժե տուսընք կյալիս։ Սաղ կնանիք խալաթներով ոչ մեկը մի շոր էլ հըսցրել չար, վար յորօնի։ Լոխ ժողովրդին կանգնեցրել  են, թորքն էլ ասում է՝ կռացի-պիրցացի։ Իմ պապաս հիվանդ մարդ ար, չէր հարում քայլի, ասում էին՝ կռացի-պիրցացի, ես թորքին խնդրեցի, վար հիվանդ մարդ է թողեք թո ինքը մի տեղ նստի, ռուսերենով ասեցին՝ չէ, թիվանգին ծերով իմ պապային խփում ու ասում՝ կռացի-պիրցացի»,- արցունքները սրբելով` հիշեց տարեց կինը։

Ադրբեջանցիները մտնում էին գետաշենցիները տները ու թալանում։ Հիվանդանոցն ու 30 տուն հրդեհել են։ Գետաշենի եկեղեցիները նույնպես հրդեհել են։ Գյուղ այցելած բժիշկներին, մտավորականներին ու հարյուրավոր գետաշենցիների գերի են տարել։

«Էդ հինչ ար գյուղին հալը, մեր, մանուկ սաղ լացին ինում, եկեղեցիքը լոխ պաժառին տվին, մունք էլ վախենալուց պադվալներան տուս չինք կարում կյանք։ Մեզ էլ թորքը ստիպեց, վար դրմում կիրենք, վար մեր հոժար կամքով տուսընք կյալիս, ստիպեցին` կամ դիմում կիրեք, կամ էլ վերջներդ եկել ա: Ոչ մեկ չկիրեց, թորքերը գնացին, պոստերում կանգնած տղերքին սպանեցին, մտան գյուղ ժողովրդին ծեծ ու ջարդ արեցին։ Չթողեցին, որ դակումենտներս վերցնենք։ Գյուղը տանկերով շրջափավել էր, մնացել առանց կապի միջոցի»,- ծննդավայրում անցկացրած վերջին դժնդակ օրերը հիշեց գետաշենցի Ասյան։ Գետաշենցիների խոսքով, եթե Ռուսաստանն ադրբեջանցիների կողմը չբռներ, Գետաշենը չէր ընկնի, քանի որ գետաշենցին հերոսաբար պայքարում էր ադրբեջանական զորքի դեմ։ 1991 թվականին ՀՀ վարչապետ Վազգեն Մանուկյանն ասել էր, որ Գետաշենի անունը հայոց պատմության մեջ ոսկե տառերով կգրվի: Գետաշենցիները 25 տարի անց հիշեցնում են, որ մինչև առայժմ այս կոչին ոչինչ չի հետևել, ավելին՝ գետաշենցին իշխանության տեսադաշտից դուրս է մնացել։

Գետաշենցիների մի մասն այսօր ծվարել են Հայանիստում, Արզնիում, Արտամետում և այլ բնակավայրերում, շարունակելով հողի հետ կռիվ տալով, իրենց օրվա հացը հոգալ։

Նյութի աղբյուրը ` Newsbook.am

Արմավիրից Արցախ մեկնեց մեծածավալ կամավորական ջոկատ՝ «Սև հովազ» կամավորական ջոկատի նախկին հրամանատար Ռուստամ Գասպարյանի գլխավորությամբ: Կամավորականներին ճանապարհելու էին եկել հարազատները, մարտական ընկերները, որոնք պատրաստվում են մեկնել մյուս հոսքի ժամանակ:

Վերջինս Tert.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ սա հերթական կամավորական խումբն է, որի կազմում նաև համայնքի ղեկավարներ կան,  ջոկատը կմեկնի դիրքեր՝ իր ուժով ու փորձությամբ կանգնելու հայ զինվորի կողքին, մասնակցելու մարտական գործողություններին:

Մեկնողներն էլ ասացին, որ գնում են բարձր տրամադրությամբ՝ «մի թիզ հող չզիջելու» սկզբունքով:

Ռուստամ Գասպարյանն էլ ասաց, որ իր ջոկատը հենց հիմա էլ դիրքերում է, ինքը եկել է նոր հերթափոխ տանելու:

«Կատվին ինչքան էլ առյուծի շոր հագցնեն, շանը տեսնելուց փախնելու է: Մարդուն «դուխ» հոգին է տալիս, մեր տղերքը «դուխով» են, գնում են՝ հաղթանակով հետ գան»,- նշեց ջոկատի ղեկավարը:

https://www.youtube.com/watch?v=S00mz7AQw0Y

Հունիսի 7-ին ԱՄՆ Կալիֆորնիայի նահանգում տեղի կունենան դաշնակցային, նահանգային և քաղաքային ընտրաշրջանների նախնական ընտրություններ:

Լոս Անջելեսի մարզային խորհրդի 5-րդ ընտրաշրջանի երկարամյա վերահսկիչ Մայքլ Անտոնովիչի պաշտոնավարման շրջանը կավարտվի առաջիկա նոյեմբերին: Վերջինիս թափուր աթոռի համար կպայքարեն 8 թեկնածուներ, որոնց թվում է Գլենդելի ներկայիս քաղաքապետ՝ Արա Նաջարյանը:

Արա Նաջարյանը մասնագիտությամբ իրավաբան է, նա քաղաքային խորհրդի անդամ է արդեն 11 տարի: Հայտնի քաղաքական գործիչը որդին է ազգային բարերաներ տեր և տիկին Վարդգես և Մերի Նաջարյանների:

Եթե Արա Նաջարյանը ստանձնի նոր պաշտոնը նրա ընտրաշրջանում կհաշվվի մոտ 2 միլիոն բնակիչ. նրանցի 300 000 ամերիկահայեր են: Եթե Նաջարյանը հաղթահարի առաջին և երկրորդ փուլերը և ստանձի այդ կարևոր պաշտոնը, նա Լոս Անջելեսի նահանգային խորհրդում կլինի առաջին հայ պաշտոնյան:

Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի օրերին Լեռնային Ղարաբաղի իշխանությունները ընդունել էին Ստեփանակերտը ռմբակոծելու մասին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի արած հայտարարությունը եւ պատրաստվել նման զարգազման դեպքում հակահարված տալու: Այս մասին Արցախի Հանրային Հեռուստատեսությանը  եւ «Մեդիատոն» ընկերությանը տված հարցազրույցում ասել է Արցախի Հանրապետության նախագահ Բակո Սահակյանը:

«Ընդունել ենք այդ հայտարարությունը եւ անհպահաղ պատրաստվել ենք նման զարգացման: Կասկածի առնել նրանց նպատակները, կնշանակի մենք շարունակում ենք մնալ մոլորված վիճակում: Դպրոցում սպանված մեր երեխան, մեր գլխատված տղաների մարմինննրը, իրենց բնակարանում գնդակահարված մեր 90-ամյա ծնողները եւ մյուս վայրագությունները փաստում են, որ նրանք հերթական անգամ գալիս էին գլխատելու մեզ բոլորիս, հոշոտելու  մեր նախնիների գերեզմանները, բռնաբարելու մեր կանանց եւ քույրերին: Հետեւաբար գտնում եմ, որ մենք պարտավոր ենք համարժեք որակումներ տալ նրանց գործողություններին, մեր հետագա բոլոր միջոցառումները իրականացնել այդ դաժան ճշմարտությունից ելնելով»,- ասել է Բակո Սահակյանը:

Բակո Սահակյանը նշել է, որ դրանից հետո ինքը հրաման է տվել կրակային դիրքեր դուրս բերել մեր զենիթահրթիռային համակարգերը, համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգերը, հրթիռային համակարգերը, այդ թվում հեռահար նշանակության հրթիռային համակարգերը:

«Եթե Ադրբեջանը նման քայլի դիմեր, անհապաղ կրակ էինք բացելու, եւ այդ պատասխանը նման զարգացման դեպքում կլիներ համարժեք»,- ասել է նա:

news.am

Ամերիկայի Մացյալ Նահանգները ոչ թե մեկ, այլ մի քանի անգամ փաստացի ճանաչել է Հայոց Ցեղասպանությունը, այլ հարց է, որ ԱՄՆ-ի ներկայիս նախագահ Բարաք Օբաման չի օգտագործում «գենոցիդ» բառը: Այս մասին ապրիլի 25-ին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ նշեց  «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի խմբագիր Հարութ Սասունյանը:

Ըստ նրա` Հայոց ցեղասպանություն ճանաչելը նշանակում է, որ տվյալ երկրի կառավարությունն ընդունում է մի բանաձև այն մասին, որ իսկապես հայերի ցեղասպանություն եղել է:

«ԱՄՆ-ի կառավարությունը 1951 թվականին առաջին անգամ հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող  պաշտոնական փաստաթուղթ է ներկայացրել միջազգային դատարան, որում նշվել է, որ 20-րդ դարում եղել են երկու ցեղասպանություններ` հայերի և հրեաների»,- ասաց Հ. Սասունյանը` հավելելով, որ այդ թվականին հայությունը տեղյակ չի եղել նշյալ որոշման մասին, այլապես հենց 1951 թվականին կփակվեր հայոց ցեղասպանության ճանաչաման հարցն ԱՄՆ-ի կողմից:

Նրա խոսքերով` 1975 թվականին ԱՄՆ-ի կոնգրեսը միաձայն կերպով դարձյալ մի բանաձև է ընդունում, ըստ որի` ճանաչել է հայոց ցեղասպանությունը, երրորդ նման բանաձևն ընդունվում է 1984 թվականին, երբ ԱՄՆ-ի կոնգրեսը հենց «գենոցիդ» բառն է օգտագործում և ճանաչում ցեղասպանությունը, իսկ 1981 թվականի ԱՄՆ-ի նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանը նախագահական հռչակագիր է ստորագրում, որում ցեղասպանությունն անվանում է հենց այդ բառով:

Հ. Սասունյանի կարծիքով` ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբամայի կողմից ցեղասպանություն եզրույթի չօգտագործումը չպետք է շփոթության մեջ գցի հայությանը, քանի որ դրանով ԱՄՆ-ի նախագահն ընդամենն ապացուցում է, որ ինքը չի կատարում իր նախապես տված խոստումը և փաստացի դառնում է ստախոս:

«Կներեք, բայց երեխայական մոտեցում է, երբ հայ մտավորականը կամ քաղաքական գործիչը նշում է, թե ԱՄՆ-ն երբեք չի ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, քանի որ Թուրքիայի դաշնակիցն է. պետք է նշեմ, որ ճանաչում ասելը չի ենթադրում տվյալ երկրի արտաքին քաղաքական ուղղության փոփոխություն»,- ընդգծեց Հ. Սասունյանը:

Վերջինիս պնդմամբ` Հայաստանն 100 տարի անց այլևս չպետք է միջազգային հանրությունից պահանջի ցեղասպանության ճանաչում կամ դատապարտում, այլ շեշտը դնի իրավական հարթությունում հայոց պահանջատիրության վրա. «Հատուցման հետ կապված առաջին քայլը նախորդ տարի կատարեց Արամ Վեհափառը, ով դիմելով Թուրքիայի սահմանադրական դատարան` պահանջելով  Սիսի պատմական կաթողիկոսարանի կալվածքները»:

Անդրադառնալով Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետության անկախության միջազգային ճանաչմանը` Հ. Սասունյանը նշեց. «Այս հարցում ժամանակին սփյուռքահայությունն իր անտեղյակության պատճառով ոչ մի գործունեություն չէր ծավալում, սակայն արցախյան պատերազմից հետո սփյուռքահայությունը սկսեց ցեղասպանության ճանաչմանը զուգահեռ բարձրաձայնել և միջազգային հանրությանն իրազեկել արցախահայության խնդրի մասին: Սակայն այստեղ մի նրբություն կա, երբ մենք դիմում ենք միջազգային կառույցներին Արցախի անկախության ճանաչմանը վերաբերող խնդրով, մեզ հարցնում են, թե ինչու այդ դեպքում Հայաստանը չի ճանաչում ԼՂՀ անկախությունը»:

«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի խմբագրի համոզմամբ` Հայաստանը արցախյան հիմնախնդրի հարցում պետք է ավելի խորը գնա և հայտարարի, որ Արցախը Հայաստանի մի մասն է այնպես, ինչպես ցանկացած այլ հայկական մարզ:

Նրա փոխանցմամբ` սփյուռքահայությունն ունի բավարար ներուժ այս հարցում Հայաստանին օգնելու, մասնավորապես, սփյուռքահայությունը կարող է միաժամանակ զբաղվել թե ցեղասպանության, թե Արցախի անկախության ճանաչման հարցերով:

Ըստ Հ. Սասունյանի` Հայաստանի և Արցախի բարձրագույն ղեկավարությունն իրավունք չունի թույլ և անգործունյա լինել ապրիլի 2-5-ը Արցախում կատարված ողբերգական իրադարձությունների հարցում և պատշաճ կերպով հավաքելով անհրաժեշտ փաստեր` պետք է դիմի միջազգային դատարան, քանի որ թշնամուն անհրաժեշտ է սանձել ոչ միայն ռազմական ուժով, այլև դատարանով:

Ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գծում ապրիլի սկզբին Ադրբեջանի սանձազերծած քառօրյա պատերազմը և հատկապես դրա հետևանքները բարոյահոգեբանական ճնշող ազդեցություն ունեցան ոչ միայն Հայաստանում, Արցախում, արտերկրում բնակվող մեր միլինավոր հայրենակիցների վրա, այլև այն մարդկանց, ում թվում է, թե որևէ իրադարձություն այլևս չի կարող կոտրել: Բայց միայն թվում է: Հայոց-ցեղասպանության ակնաատես-վերապրածները, որոնց շուրջ հանրության ուշադրությունը որպես կանոն առավել մեծանում է  Մեծ եղեռնի տարելիցին ընդառաջ,  նույնպես անմասն չմնացին այն համահայկական ցավալի իրադարձություններից, որոնց ականատես եղանք բոլորս:

«Հուզվում էր ամեն զինվորի մասին իմանալով: Շատ էր հուզվում..:  Շատ արտահայտվող չէ, բայց թուրքերին էր մեղադրում, ասում էր. «ապրեն մեր տղաները, որ մուսալեռցիների նման պայքարում են իրենց հողի համար»»,-«Արմենպրես»–ի  հետ զրույցում նշում է 104-ամյա Սիլվարդ Ատաջյանի թոռնուհին` Նունե Ատաջյանը:

ԼՂ հակամարտության գոտում վերջին իրադարձությունները ստիպում են Սիլվարդ Ատաջյանին վերհիշել անցյալը` հեմամատականներ տանելով Մուսա լեռան ինքնապաշտպանական մարտերի հետ: 53 օր շարունակ թուրքական զորեքրի հարձակումները հաջողությամբ հետ մղողների շարքում են եղել նաև ականատեսի հայրը և հորեղբայրը, ում նա համեմատում է այս օրերին հանուն հայրենիքի կյանքը զոհաբերած տղաների հետ:

«Ամեն մի երիտասարդ զոհի համար ցավում է ու ափսոսում»,- հավելում է Հայոց ցեղասպանության ականատես-վերապրածի թոռնուհին:

104-ամյա կինը իրադարձություններին ակտիվ հետևում է հեռուստացույցով`  բաց չթողնելով միմյանց հաջորդող լրատվական թողարկումները:

Իր կենսուրախությամբ, բնատուր տոկունությամբ, կյանքի փորձով  իմաստնացած այս կինը  հույս ունի,  որ համակարտությունը շուտափույթ կավարտվի, և մեր երկիրը 1915 թվականի պես  հերթական անգամ գերտերությունների մշտական շահերի հետևանքով չի հայտնվի վտանգի մեջ:

Կարճատև, բայց կորուստներով հագեցած պատերազմի բոթը թեև փոքր ինչ ստվերել է, բայց բոլորովին չի ջնջել նրա սրտից այն ցավալի ապրումներն ու մտորումները, որոնք բերում է իր հետ յուրաքանչյուր գարնանամուտ: Որքան ժամանակ էլ անցնի, Մուսա լեռան, Հայոց ցեղասպանության, կոտորածի, գաղթի,  ընտանիքի անդամների կորստի անդառնալի հետքերը ստիպում են նրան արտասվել: Արցունքների մեջից ամեն տարի հիշում է հարազատներին,  հայրենի բնաշխարհի գեղեցկությունն ու կարծես մտովի տեղափոխվում «էրգիր»: Հայրենիքը ամենից շատ հիշեցնող իրը, այնտեղից բերված  խխունջապատ զարդատուփն է, որում խնամքով պահում է ընտանեկան լուսանկարներն ու իր  փաստաթղթերը:

«Ապրելու ապրիլը» տարեց կնոջ կյանքում խորհրդանշական է: Ապրիլի 7-ին լրացավ նրա 104 ամյակը: Տարեդարձն, ինչպես ամեն տարի, նշեց ընտանիքի անդամների, ծոռնիկի ջերմ շրջապատում: Տիկին  Սիլվարդը  մայրաքաղաքում  բնակվող չորս  ականատեսներից մեկն է, ով, չնայած 2015թ. փետրվարին կատարված ոտքի  բարդ վիրահատությանը, շարունակում է ապրել ընտանիքի առօրյա հոգսերով:

Իր եզակի հասակակիցների նման, պատերազմի գինն իմացող այս մարդն  առաջին հերթին ցանկանում է, որ ժառանգներն ապրեն խաղաղ երկնքի տակ:

2016թ. ապրիլի տվյալների համաձայն`  Հայաստանում բնակվում է  Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած 21 անձ, նրանցից 4-ը` տղամարդ: Օրեցօր նրանց թիվը պակասում է. 2014թ.ականատես-վերապրածների թիվը հասնում էր 39-ի, նրանցից  25-ը կին էր, 14-ը տղամարդ:

Հայոց ցեղասպանության ականատես-վերապրածները անմասն չեն պետության ուշադրությունից: ՀՀ առողջապահության նախարարությունը գործընկեր կառույցների հետ տրամադրում է  շարունակական բժշկական օգնություն և սպասարկում: Հանրապետությունում բնակվող ականատեսները  ստանում են անհրաժեշտ բժշկական օգնություն,  ապահովվում դեղերով  և բժշկական պարագաներով:

այոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ 2013թ. ապրիլի սկզբից մեկնարկած «Արմենպրես» լրատվական գործակալության «Ականատեսը» հատուկ նախագիծը երկու տարի շարունակ եռալեզու տարբերակով հանրության դատին հանձնեց  նախորդ դարասկզբին մարդկության դեմ գործված մեծագույն ոճիրներից մեկի կենդանի վկաների 32 պատմություն: 

ditaket.am

Աշխատանքները պետք է շարունակել, քաղաքական տարբեր շրջանակներին մեր կողմը սիրաշահելու փորձեր անել. Yerkir.am-ի հետ զրույցում ասաց ՀՅԴ Բյուրոյի Հայ դատի և քաղաքական հարցերի գրասենյակի ղեկավար Կիրո Մանոյանն՝ անդրադառնալով ղարաբաղա-ադրբեջանական սահմանին ապրիլի սկզբին Ադրբեջանի կողմից սանզազերծված լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններին միջազգային հանրության արձագանքին:

«Մինչև հիմա բավարար դրական արդյունք չկա, բայց դա չի նշանակում, որ չպետք է շարունակենք աշխատանքները: Ո՛չ, պետք է շարունակենք, բայց պիտի անդրադառնանք նրան, որ ինչ-որ շահեր կան և, այդ շահերից ելնելով են շատ քաղաքական ուժեր առաջնորդվում: Ադրբեջանի հետ շահ, Թուրքիայի հետ շահ, տարբեր  շահեր կարող են լինել, բայց անհրաժեշտ է, որ մենք մեր աշխատանքները շարունակենք՝ ցույց տալու՝ այս ամբողջ իրավիճակն ում մեղքով է»,- ասաց Մանոյանը:

Հարցին, թե հայկական կողմի որդեգրած քաղաքականությունը որքանո՞վ է արդյունավետ, և ավելի շահեկա՞ն չէր լինի, որ մենք հարձակողական դիրք գրավեինք, Մանոյանը պատասխանեց.

«Ես  այս մասին  մասնավոր կարծիք չունեմ, բայց քաղաքական քայլերը, որոնք հայտարարվեցին, անհրաժեշտ են: Անկախ զինադադարից՝ մենք դիվանագիտական տեսնակյունից էլ պետք է համարժեք  պատասխանենք, այսինքն՝ այն, ինչ նախագահը հայտարարեց, պետք է  գործադրվի»:

Մանոյանին խնդրեցինք տեսակետ հայտնել նաև ռուսական հայտնի Известия պարբերականում տեղ գտածհրապարակման վերաբերյալ, որում նշվում էր, որ  ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը պատրաստ է անձամբ համոզել երկու կողմի քաղաքական գործիչներին փոխզիջման անհրաժեշտության մեջ: Պարբերականի աղբյուրի խոսքերով՝ հակամարտության կարգավորման ռուսական պլանը հետևյալն է՝ վերադարձնել Ադրբեջանին տարածքի մի մասը, խաղաղապահներ մտցնել հակամարտության գոտի, վերադարձնել փախստականներին և լեգիտիմացնել Ղարաբաղը (այսինքն՝ ապահովել սահմանների բաց լինելը և վերականգնել տնտեսական կապերը), այնուհետև, երբ կրքերը հանդարտվեն, հանրաքվե անցկացնել:

«Նախ՝ վստահ չեմ, որ դա իրականություն է, այսինքն՝ վստահ չեմ, որ այդպես կլինի,  բայց որ անհրաժեշտ է՝ մեր  որոշածներն ու հայտարարածները գործադրենք, որպեսզի նման  կացությունների առջև  չհայտնվենք, նորից մեր կեցվածքը կրկնողի, բայց չանողի վիճակում  չհայտնվենք, փաստ է: Կարծում եմ՝  նոր տարբերակ չէ այս տարբերակը, որի մասին լրատվամիջոցները խոսում են:  Այդպիսի տարբերակը, բնականաբար, անընդունելի է, Դաշնակցության համար դա անընդունելի է»,- ասաց նա:

Մանոյանը նշեց նաև, որ չի բացառում լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների վերսկսում:

«Չի բացառվում, որ ավելի լայնամասշտաբ գործողությունների սկիզբ լինի, ես ինչքան կարդացել եմ, հետևել եմ, դիմացի կողմը էլի զորք է հավաքել»,- նշեց նա:

ՀՅԴ Բյուրոյի Հայ դատի և քաղաքական հարցերի գրասենյակի ղեկավարն անդրադարձավ նաև ռուսական խաղաղապահների հնարավոր ներկայությանը տարածաշրջանում:

«Հատկապես ռուսական խաղաղապահների ներկայությունը, կարծում եմ, անհասկանալի կլինի, որովհետև նախ՝ խաղաղապահներին վստահելն անվտանգության հարց է, մեծ խնդիր է, աշխարհի ոչ մի վայրում խաղահապահները չեն կարողացել որևէ մեկին պաշտպանել, լավագույն դեպքում իրենք իրենց են պաշտպանել: Երկրորդ՝ ռուսական ուժերի մուտքը կարող է նաև դուռ բանալ այլ հարևանների ցանկությունների առաջ, օրինակ՝ Թուրքիայի»,- ասաց նա:

Մանոյանը նշեց նաև, որ զինադադարի նոր պայմանագրի կնքման անհրաժեշտություն չի տեսնում:

«Եղածն արդեն խախտում են, նորը ստորագրում են, որ ի՞նչ»,- կարծիք հայտնեց ՀՅԴ Բյուրոյի Հայ դատի և քաղաքական հարցերի գրասենյակի ղեկավարը: