Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի ամբողջական կանդրադառնանք մեկ այլ հրապարակմամբ:

Լոռին մեր երկրի պատմամշակութային ամենահարուստ տարածաշրջաններից է: Վանական համալիրները մեկը մյուսից հետաքրքիր ու գրավիչ են: Դրանցից մեկը Օձունի վանքն է։ Ներս ես մտնում դարպասներից ու կանաչ սարերի համայնապատկերում իր ողջ շքեղությամբ բացվում է Օձունի հրաշքը:

Օձունի եկեղեցում է ծառայում Տեր-Վրթանես քահանա Բաղալյանը. Եռանդուն, նվիրյալ, պատրաստակամ մի հոգևորական, ով «Հայկական Վարկածին» պատմեց, որ 2006թ.մայիսից Գուգարաց թեմի առաջնորդ Տեր-Սեպուհ արքեպիսկոպոս Չուլջյանի կողմից նշանակվել է Օձունի և ենթաշրջանի հոգևոր հովիվ: Մեր հարցազրույցը ծավալվեց Օձունի խնդիրներ շուրջ.

-Ի՞նչվիճակում էր Օձունի տաճարը, երբ եկաք Օձուն:

-Ինձանից առաջ եկեղեցին երկար տարիներ հոգևոր սպասավոր չէր ունեցել և գտնվում էր անմխիթար վիճակում: Եկեղեցու տանիքներին խոտեր և, անգամ, ծառեր էին աճել: Ինչ արեցինք.

Նախ՝ իմ խնդրանքով համապատասխան կառույցների ղեկավարները եկեղեցին ապահովեցին ջրով, էլեկտրաէներգիայով և գազաֆիկացրեցին, ապա գյումրեցի շինարար Սամվել Տոնոյանի աջակցությամբ վերանորոգեցի եկեղեցու բակի զուգարանները, որոնք կիսակառույց  էին և չէին գործում: Այնուհետև՝ օձնեցիների  և ծնողներիս աջակցությամբ նորոգեցի բակը երիզող պարիսպը: Իմ խնդրանքով օձնեցի ճանապարհաշինարար Սամվել Տիտանյանը մաքրեց եկեղեցո ւ բակը շինարարական աղբից, վերականգնեց մուտքի կամարը և բակի դարպաս կռեց:

—Ինչու՞ տաճարի անմխիթար վիճակը չներկայացրեցիք Մշակույթինախարարությանը և Մայր Աթոռին:

-2007-ին նախկին գյուղապետ Մելիք Այվազյանը գյուղացիների խնդրանքով դիմեց Լոռու մարզպետ Հենրիկ Քոչինյանին, որն էլ իր հերթին խնդրանքով դիմել էր կառավարությանը, բայց Մշակույթի նախարարությունից պատասխանել էին, որ կառույցը գտնվում  է Մայր Աթոռի բալանսի վրա և վերջինիս պարտականությունն  է զբաղվել հուշարձանի պահպանմամբ:

—Իսկ Մայր Աթոռին դիմե՞ լ եք:

-Իհարկե՛, դիմել եմ: 2008թ-ի քահանայից ժողովի ժամանակ, բանավոր կերպով, Օձունի եկեղեցու վթարային վիճակը անձամբ վեհափառ հայրապետին ներկայացրեցի: Վեհափառն ինձ հանձնարարեց լուսանկարներով հիմնավորված իրավիճակը ներկայացնել թեմակալ առաջնորդին, որի համապատասխան դիմումից հետո կաթողիկոսը դիմեց կառավարությանը և որքանով տեղյակ եմ կառավարությունը 2009թ-ին շուրջ 7 միլիոն դրամի հատկացում կատարեց Մշակույթի նախարարությունում նախագիծ և նախահաշիվ կազմելու համար, իսկ 2010թ-ին շուրջ 20 միլիոն դրամի հատկացում արվեց նախնական աշխատանքներ սկսելու համար: Այդ ընթացքում ինձ այցելեցին Արմեն Դավթյանն ու Վանուշ Շերմազանյանը մոսկվայաբնակ օձնեցի Մովսես Վարազդատի Ձավարյանի գլխավորությամբ և հայտնեցին, որ Ձավարյանը պատրաստակամ  է ֆինանսավորել Օձունի եկեղեցու վերականգնման աստվածահաճո գործը:

2011թ-ի մարտի 3-ին Մայր Աթոռի, Մշակույթի նախարարության և Հովհան Օձնեցու անվան հիմնադրամի միջև եռակողմ համաձայնագիր կնքվեց եկեղեցու վերականգնման վերաբերյալ և 2011-2014 թթ-երին կատարվեցին որակյալ և մեծածավալ շինարարական աշխատանքներ՝ ձուլվեց եկեղեցու գմբեթի դարերի ընթացքում քայքայված խաչի կրկնօրինակը, ամրակայվեց եկեղեցո ւգմբեթը, զույգ զանգակատները, նորոգվեցին եկեղեցու աղոթասրահի ծածկասալերը, կարանախցվեցին եկեղեցու որմերը գմբեթից մինչև պատուհանագոգեր, քանդվեցին և վերաշարվեցին աղոթասրահի քիվերը, իսկ պակասող քիվերն ու քարերը լրացվեցին:

Այդ աշխատանքները վնասու՞մ էին եկեղեցու պատմամշակութային արժեքին:

-Ո՛չ, քանի որ եկեղեցին վերականգնվում էր վերականգնող ճարտարապետ Միշա Հակոբյանի նախագծով: Այն արժանացել էրՄշակութի նախարարության գիտամեթոդական խորհրդի հավանությանը և համաձայնեցված էր Մայր Աթոռի ճարտարապետական բաժնի հետ: Վերականգնումն իրականացվում էր ավանդակա նեղանակով և բարդ կրաշաղախով:

-2014թ-ին եկեղեցու վերականգնումն ավարտվե՞ց:

-Առաջին փուլը բարեհաջող կերպով ավարտվեց:

-Իսկ հիմա ի՞նչ աշխատանքներ են իրականացվում:

-2017թ-ի ապրիլի 4-ից սկսվել է վերականգնման երկրորդ փուլը, որը նախատեսված է  ավարտել հոկտեմբերի 5-ին:

-Ի՞նչաշխատանքներ են նախատեսված այս փուլում:

-Այս փուլում նախագծված  է բացել թմբուկի չորս և աղոթասրահի արևելյան պատուհանների ներքևի հատվածների հետագայում շարված հատվածները, որի արդյունքում կունենանք այդ լուսամուտների նախնական ուղղահայաց չափսերը: Խորհրդային շրջանում փայտյա լուսամուտներին փոխարինած մետաղական շրջանակով պատուհանները կրկին փոխարինել փայտյա լուսամուտներով: 1980-ականներին վերաշարման նպատակով քանդված հյուսիսային կամ արակապ սրահի կամարներն ու արևմտյան քիվերը վերաշարել և հյուսիսային սրահը հասցնել հարավայինի նիշին: Սալարկել արտաքին սրահների հատակները և ջրամեկուսացում իրականացնել աղոթասրահի շուրջ և այլն:

—Ի՞նչ առումով է կարևոր այս փուլը և Ձեր կարծիով ,ի՞նչբացթողումներ կան:

-Այս փուլն իմ կարծիքով առանցքային է այն առումով, որ իր մեջ ներառում է 80-ականներին քանդված և չվերաշարված մայր քարերի վերաշարում: Ինձ համար դա արդարության վերականգնման նման մի բան  է: Բայց այս փուլում չի նախատեսված բակի բարեկարգում, որի մեջ կարծում եմ պիտի ներառվի 80-ականերին տեղահանված տապանաքարերի իրենց նախնական տեղերի վերադարձումը, պիտի բացվեն բակի մյուս երեք մուտքերի կամարատակի 1977թ-ին շարված հատվածները և դարբնի կռածո դարպասներ տեղադրվեն: Եկեղեցու բակի չորս մուտքերից դեպի եկեղեցի տանող քարե արահետներ պատրաստել: Ցանկալի կլինի բակում փոքրիկ տաղավար կառուցել, որպեսզի մոմի, սրբապատկերների և հոգևորգրականության վաճառքը եկեղեցու աղոթասրահից դուրս կազմակերպվի:

—Այս աշխատանքները կատարելու դեպքում եկեղեցին ամբողջական տեսքով կներկայանա՞ այցելուներին:

-Ցավոք, ո՛չ: Դրա համար անհրաժեշտ  է ամբողջացնել կամարակապ սրահների թաղերը և դրանց վրա ծածկասալեր տեղադրել, որպեսզի անձրևաջրերը աղոթասրահի ծածկերիցչ թափվեն որմնակամարներին և պատերը խոնավեցնելով թափվեն և փչացնեն արտաքին եռակողմ սրահների հատակի սալիկները:

-Այդ առումով ի՞նչ մոտեցում կա:

-Այդ կտրվածքով պատմամշակութային ամեն կառույցի յուրհատուկ մոտեցում են ցուցաբերում: Օրինակ՝ ամրոցները մասնակի վերականգնվում և կոնսերվացվում են, քանի որ այսօր պրակտիկ չեն օգտագործվում: Վանքերի եկեղեցիներն ամբողջական, իսկ կից կառույցները մասնակի են վերականգնվում: Գործող եկեղեցիների պարագան այլ է, դրանք անշուշտ պետք է բերվեն ամբողջական տեսքի, որպեսզի նախ և առաջ բավարարեն հավատացյալների հոգևոր կարիքները, ապա օտարների մոտ ոչ թե խղճահարություն, այլ հիացմունք առաջացնեն:

—Մենք անշուտ  կհետևենք Օձունի վերականգնման ընթացքին, իսկ Ձեզ համբերություն այս դժվարին, նվիրում  պահանջող գործում:

-Շատ ուրախ կլինեմ, Աստված օրհնի Ձեզ և Օձուն իվերականգնմամբ բոլոր ուրախացողներին:

Զրույցը վարեց Ռուզան Ավոյանը

• 19848997_1099347303499081_1252167263_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19848997_1099347303499081_1252167263_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19849266_1099346606832484_1594103876_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19849266_1099346606832484_1594103876_n-432x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19849272_1099374503496361_1238485379_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19849272_1099374503496361_1238485379_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19858603_1099374386829706_1443113946_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19858603_1099374386829706_1443113946_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19858641_1099345660165912_1451505518_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19858641_1099345660165912_1451505518_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19866415_1099346826832462_1948038182_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19866415_1099346826832462_1948038182_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19866643_1099345663499245_2043004250_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19866643_1099345663499245_2043004250_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19866681_1099374470163031_2110278382_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19866681_1099374470163031_2110278382_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19873909_1099346946832450_1699013833_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19873909_1099346946832450_1699013833_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19873986_1099346510165827_144570685_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19873986_1099346510165827_144570685_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19874080_1099374516829693_182726771_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19874080_1099374516829693_182726771_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19883716_1099346623499149_868237966_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19883716_1099346623499149_868237966_n-450x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19894108_1099374593496352_1079253335_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19894108_1099374593496352_1079253335_n-576x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19894123_1099374560163022_233698117_n

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19894123_1099374560163022_233698117_n-432x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19873909_1099346946832450_1699013833_n (1)

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19873909_1099346946832450_1699013833_n-1-490x350.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

• 19873909_1099346946832450_1699013833_n (1)

  https://armversion.am/wp-content/uploads/2017/07/19873909_1099346946832450_1699013833_n-11.jpg
  Մեր եկեղեցիների ու վանքերի վերականգման խնդիրը եղել և մնում է անվերծանելի թնջուկ։ Այս ոլորտում անելիքներն այնքան շատ են, որ դրանց անդրադարձը լուրջ ուսումնասիրություն է պահանջում: Դրանով անհրաժեշտ է զբաղվել պարբերաբար և այս հրապարակումը միտված է դրան:  Եկեղեցիների վերականգնման թեմային ավելի … Continue reading →
  

Հակառակորդի կողմից TR-107 համազարկային հրթիռային կայանքից իրականացվող կրակային խոցման տեսագրությունից հատվածներ: Ուշադրություն դարձրեք էկրանին ֆիքսված ժամանակացույցին: Հայկական կողմը պատասխան կրակ է բացել ժամը 20:31-ին, այսինքն՝ հակառակորդի կողմից մինչ այդ մի քանի անգամ ձեռնարկված կրակային հարձակումից հետո միայն:

Ձեզ ներկայացվող ձայնագրությունում առկա հակառակորդի խոսակցությունները վկայում են, որ ՊԲ առաջապահ ստորաբաժանումների պատասխան գործողություններն իրականացվել են ադրբեջանական կրակակետի ուղղությամբ: Վերջինս, սովորության համաձայն, այն տեղակայում է բնակելի վայրերում՝ կենդանի վահան դարձնելով խաղաղ բնակչությանը:

Հուլիսի 4-ին Ադրբեջանի բանակի կողմից Արցախի հայկական դիրքերին կրակելու ՊԲ հրապարակումից հետո ադրբեջանական կողմը հաղորդագրություն է տարածել, որում նշվում է, թե Ադրբեջանի Ալխանլի գյուղի ուղղությամբ «հայկական կողմի կրակոցների» զոհ է դարձել երկու քաղաքացիական, ևս մեկը վիրավորվել է։

Ինչպես գրում է  razm.info-ն,  երևում է, որ ադրբեջանական Ալխանլի գյուղի դիրքից և Google Maps առցանց քարտեզից, ադրբեջանական բանակի ստորաբաժանումները դիրքավորված են գյուղի հարևանությամբ, իսկ տեղ-տեղ նաև գյուղի մեջ՝ բնակելի տների կողքին։

Ավելին, Պաշտպանության բանակն իր ավելի ուշ հրապարակած հաղորդագրության մեջ նշում է, որ ադրբեջանական կողմը հուլիսի 4-ի առավոտյան ժամերից ականանետային կրակ է վարել հայկական դիրքերի ուղղությամբ։ Եվ միայն այն բանից հետո, երբ ադրբեջանական կողմը հենց Ալխանլի գյուղի կրակակետերից ՊԲ զորամասի հրամանատարական կետի ուղղությամբ կրակել է TR-107 կայաններով, հայկական կողմը պատասխան հարված է հասցրել, ինչի «արդյունքում վնաս է հասցվել Ալխանլու գյուղում տեղակայված կրակակետին»։

Հատուկ շեշտենք, որ քարտեզ կազմված է դեռևս 2012 թվականի արբանյակային լուսանկարներից, հետևաբար ադրբեջանական դիրքերի և խրամատների տեսքը ներկայում կարող է և փոխված լինել։

Հատկանշական է, որ նույն ուղղությամբ ադրբեջանական բանակը սադրանքների է դիմել նաև նախկինում։ Օրինակ՝ նման սադրանքներից մեկից հետո Ալխանլի գյուղի ուղղությամբ տեղակայված ադրբեջանական հենակետերի նկատմամբ հայկական զինուժը պատժիչ գործողություններ է իրականացրել 2015 թվականին։ Այդ գործողության տեսագրությունը նախկինում հրապարակվել էր ու մեկ անգամ ևս ներկայացնում ենք ընթերցողների ուշադրությանը։

Ավելացնենք, որ հուլիսի 4-ի երեկոյան Պաշտպանության բանակի մամուլի ծառայությունը տեղեկացրել էր, որ նույն օրն ադրբեջանական կողմը հայկական դիրքերի ուղղությամբ կրակել է TR-107 համազարկային կրակի ռեակտիվ կայաններով, ականանետներով և նռնականետներով։

Հայկական կողմը կրակոցների հետևանքով կորուստներ չի ունեցել։ Ավելի ուշ Պաշտպանության բանակը պատասխան հարվածներ է հասցրել թշնամու դիրքերի ուղղությամբ։

razm.info

Ադրբեջանում խոր հիասթափության մեջ են Եվրամիությունից և Բրյուսելի հետ բանակցվող նոր փաստաթղթի՝ Ռազմավարական գործընկերության համաձայնագրի ենթադրյալ բովանդակությունից: Պատճառը բնականաբար կապված է Բաքվի ամենասիրած երգի՝ «տարածքային ամբողջականության», իսկ ավելի ճիշտ՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցի հետ:

Ադրբեջանական քարոզչամեքենայի ամենահայտնի կայքերից մեկում՝ haqqin.az-ում, հրապարակվել է հոդված հետյալ վերտառությամբ՝ «Եվրամիությունը ընտրում է Ադրբեջանը առանց Ղարաբաղի»: Հոդվածում հեղինակը խիստ անկանոն և փնթի դատողություններ է անում` շատ հաճախ խեղաթյուրելով Եվրամիության պաշտոնյաների, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում Եվրամիությունը ներկայացնող Ֆրանսիայի նախագահի արտահայտած դիրքորոշումները ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման մասին: Այնուամենայնիվ, հստակ արձանագրվել է մի փաստ, որ եվրոպական կողմը հրաժարվել է Արևելյան գործընկերության ծրագրի շրջանակներում Ադրբեջանի ու Եվրամիության կողմից բանակցված Ասոցացման համաձայնագրի տեքստում ներառել կետ՝ «Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը և ինքնիշխանությունը ճանաչելու», այսինքն՝ Լեռնային Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի տարածք ճանաչելու մասին: Եվ քանի որ նույնը ամենայն հավանականությամբ լինելու է նաև Ռազմավարական գործընկերության համաձայնագրի պարագայում, ադրբեջանցի վերլուծաբանը գալիս է այն եզրակացությանը, որ «դժվար թե նոր համաձայնագիրը Եվրամիության հետ լինի ռազմավարական. Ադրբեջանը չի կարող քաղաքական-տնտեսական համագործակցության մեջ լինել մի գործընկերոջ հետ, որն անվերապահորեն ու աներկմտաբար չի ճանաչում երկրի տարածքային ամբողջականությունը և ինքնիշխանությունը»:

Քաղաքական գիտությունների թեկնածու Արամ Թերզյանը «Առաջին լրատվական»-ի հետ հարցազրույցում ներկայացրել է ուշագրավ փաստեր Ադրբեջան-Եվրամիություն հարաբերությունների մասին՝ բացատրելով, թե ինչու է Եվրամիությունը 2006 թ. ի վեր հրաժարվում երկկողմ փաստաթղթերում որևէ կետ ներառել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելու մասին:

– Պարոն Թերզյան, ի՞նչ առնչություն են ունեցել Ադրբեջանի ու Եվրամիության միջև վերջին տարիներին բանակցված համաձայնագրերը Ղարաբաղի հարցին:

– Թեև Եվրամիությունը, առաջնորդվելով տարածաշրջանային համագործակցության զարգացման տրամաբանությամբ, հարավկովկասյան երեք երկրներին, այդ թվում՝ Ադրբեջանին ներառել է իր ծրագրերում, մասնավորապես՝ Եվրոպական հարևանության քաղաքականություն և Արևելյան գործընկերություն ծրագրերում, սակայն պետք է նկատենք, որ Ադրբեջանը երբեք պատրաստակամություն չի ցուցաբերել մասնավորապես Արևելյան գործընկերության շրջանակներում նախատեսվող Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման ուղղությամբ: Պատճառը շատ պարզ է՝ դա պիտի ենթադրի Ադրբեջանի իրավական, քաղաքական, տնտեսական օրենսդրության համապատասխանեցում եվրոպական չափորոշիչներին: Այստեղ պիտի կանգ առնենք հատկապես երկու ասպեկտի վրա: Առաջինը, տնտեսական համապատասխանեցումը կենթադրեր երկրում մենաշնորհների դիրքերի զգալի թուլացում: Երկրորդը, ԵՄ-ի առջև ստանձնած քաղաքական պարտավորությունների կատարումը պիտի ենթադրեր Ադրբեջանում մարդու իրավունքների, ժողովրդավարության զարգացման ուղղությամբ առարկայական առաջընթացի ապահովում: Եվ հաշվի առնելով այս երկու հանգամանքները՝ Ադրբեջանը միշտ շատ զուսպ մոտեցում է ցույց տվել՝ ասելով, թե իրենք շահագրգռված են ԵՄ-ի հետ գործակցության ընդլայնմամբ, բայց փորձը ցույց տվեց, որ այդ գործակցությունը նախ և առաջ կապված է էներգետիկ ոլորտի հետ: Ադրբեջանը դիտում է Եվրամիությունը առաջին հերթին որպես նավթի ու գազի սեփական պաշարներն իրացնելու առատ շուկա: Եվրամիությունը նույնպես ժամանակի ընթացքում շեշտը դրեց Ադրբեջանի հետ գործակցության էներգետիկ բաղադրիչի վրա: Մասնավորապես, 2006-ին, երբ մտահոգություններ առաջացան Ռուսաստանից Ուկրաինայի տարածքով եկող գազի պաշարների հուսալիության վերաբերյալ, Եվրամիությունը փորձեց կասպյան պաշարների օգնությամբ դիվերսիֆիկացնել իր էներգետիկ քաղաքականությունը, նվազեցնել կախվածությունը ռուսական գազից, և Ադրբեջանը ձեռք բերեց կարևոր նշանակություն: Հենց նույն 2006 թ. Ադրբեջանի ու Եվրամիության միջև ստորագրվեց էներգետիկ ոլորտում ռազմավարական գործակցության փոխըմբռնման հուշագիր: Այս հուշագրի ներածության մեջ կար մի կետ, որտեղ նշվում էր, թե Եվրամիությունը ճանաչում է Ադբեջանի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանները, այսինքն՝ տարածքային ամբողջականությունը: Նախ և առաջ, դա կապվում էր էներգետիկ ենթակառուցվածքների ֆիզիկական անվտանգության և ռիսկերի նվազեցման հետ: Դա առիթ տվեց ադրբեջանցի փորձագետներին պնդել, որ այս համաձայնագրով Ադրբեջանը ԵՄ-ի հետ գործակցության մեջ ձեռք բերեց առավելություն Հայաստանի նկատմամբ, քանի որ չկա որևէ պայմանագիր, որտեղ Եվրամիությունը հստակ ցույց է տալիս ինքնորոշման իրավունքի նկատմամբ իր վերաբերմունքը: Ավելին, հետագայում, երբ Ադրբեջանը սկսեց չկատարել իր ստանձնած պարտավորությունները Եվրոպական հարևանության քաղաքականության, Արևելյան գործընկերության ծրագրի շրջանակներում, ու Եվրամիությունը մատնացույց էր անում մարդու իրավունքների, ժողովրդավարության անմխիթար վիճակն այդ երկրում, Ադրբեջանը փորձում էր դրան հակադարձել՝ ասելով, թե ԵՄ-ն այդ հուշագրով ճանաչել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, մինչդեռ ոչինչ չի անում այդ հարցի կարգավորման ուղղությամբ, քանի որ նույն Ղարաբաղյան հակամարտության սառեցված վիճակը սպառնալիքներ է ստեղծում էներգետիկ ենթակառուցվածքների համար: Ադրբեջանը պարբերաբար շահարկում է այս հարցը Հարավային գազային միջանցք ծրագրի շրջանակներում: Այս ծրագրով նախատեսվում է գազ հասցնել Եվրամիության շուկա TANAP և TAP գազամուղների միջոցով: Իսկ ծրագրի մատակարարն այսօր Ադրբեջանն է:

– Ներկայումս իրավական ի՞նչ բազա է գործում ԵՄ-ի ու Ադրբեջանի հարաբերություններում:

– Բնականաբար հիմքը 1999 թ. Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիրն է, որի իրավական բազայի վրա հիմնվեցին Եվրոպական հարևանության քաղաքականությունը և Արևելյան գործընկերությունը: Այս համատեքստում Ադրբեջանն իրավական առումով փորձում էր շահարկել նաև այն հանգամանքը, որ Եվրոպական հարևանության քաղաքականության Ադրբեջան-ԵՄ գործողությունների ծրագրում Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը նշված էր որպես առաջին առաջնահերթ ոլորտ, իսկ Հայաստան-ԵՄ գործողությունների ծրագրում այս խնդիրը յոթերորդ առաջնահերթությունն էր: Ադրբեջանցիները փորձում էին սրանից եզրակացնել, որ հիմնախնդրի ադրբեջանակենտրոն կարգավորումը տարածաշրջանային կայունության և համագործակցության զարգացման կարևոր բաղադրիչներից մեկն է, և Եվրամիությունը ընդունում է դա:

Իսկ իրականում Եվրամիությունը միշտ շատ զուսպ մոտեցում է արտահայտվել, երբևիցէ կողմնակալ մոտեցում չի ցուցաբերել, այլ մշտապես հայտարարել է, որ աջակցում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի՝ հիմնախնդրի կարգավորմանն ուղղված ջանքերին: Ընդ որում՝ ԵՄ-ը միշտ նշել է, որ կոնֆլիկտի կարգավորման գործընթացում իր դերն անուղղակի է, այսինքն՝ երկու երկրների հասարակությունների միջև վստահության ձևավորում, երկրներին ԵՄ-ի հետ մերձեցնելով՝ միմյանց մերձեցնելու որոշակի նախադրյալների ստեղծում, և հատկապես շեշտը դրվում էր հետկոնֆլիկտային կարգավորման վրա: Թեզը հետևյալն էր՝ երբ կողմերը վերջնական համաձայնության գան կոնֆլիկտի կարգավորման վերաբերյալ, ԵՄ-ն այդ ժամանակ կներգրավվի հետկոնֆլիկտային կարգավորման գործընթացում: Դա կարող է առնչվել վերաբնակեցման խնդիրներին, դիտորդական առաքելության իրականացմանը և այլն: Բայց մենք չենք կարող նշել որևիցէ փաստաթուղթ, որևէ պաշտոնյայի հայտարարություն, որում նրանք ուղղակիորեն նշեն հակամարտության կարգավորման գործընթացում ԵՄ-ի անմիջական ներգրավվածության, առավել ևս Ադրբեջանի օգտին ներգրավվածության մասին:

– Haqqin.az-ի վերոնշյալ հոդվածում հեղինակը գրում է, թե ԵՄ-ի դիրքորոշումը ղարաբաղյան հարցում հստակ չէ: Ճի՞շտ է արդյոք նման եզրակացությունը:

– Ադրբեջանը հավանաբար պատրանքներ ուներ՝ կապված այն հանգամանքի հետ, որ Հայաստանը անդամակցեց Եվրասիական տնտեսական միությանը և չստորագրեց Ասոցացման համաձայնագիրը ԵՄ-ի հետ, ու քանի որ իրականություն է դառնում Հարավային գազային միջանցք ծրագիրը, որով էապես սերտանում են ԵՄ-Ադրբեջան կապերը էներգետիկ ոլորտում, Ադրբեջանը կկարողանա այս հանգամանքը սահուն կերպով կապել Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում Եվրամիության ադրբեջանակենտրոն կերպափոխման հետ: Սակայն հիմա Ադրբեջանը խոր հիասթափություն է ապրում՝ տեսնելով, որ Եվրամիությունը հավատարիմ է մնում իր սկզբունքային դիրքորոշմանը՝ հիմնախնդրի կարգավորման ներկա փուլին անուղղակի ներգրավվելու մասին: Եվրամիություն-Ադրբեջան նոր գործակցության շրջանակում չի նախատեսվում որևէ կողմնակալ դրույթ, որն արտոնյալ կարգավիճակ կտար Հայաստանի նկատմամբ:

– Էներգետիկ համագործակցությունից և առևտրա-տնտեսական հարաբերություններից զատ, քաղաքական ի՞նչ նշանակություն ունի Ռազմավարական գործընկերության համաձայնագիրը Ադրբեջանի համար: Կարո՞ղ ենք ասել, որ Ադրբեջանը պարզապես փորձում է հետ չմնալ Հայաստանից, որը ևս պատրաստվում է համաձայնագիր ստորագրել ԵՄ-ի հետ:

– Ես չեմ հավատում, որ Ադրբեջանն ընդհանրապես ինչ-որ հետաքրքրություն ունի Եվրամիության հետ քաղաքական գործակցության, հետևաբար նաև երկրում բարեփոխումներ իրականացնելու նկատմամբ: Քաղաքական գործակցություն ասելով՝ ադրբեջանցիները նախ և առաջ հասկանում են հենց ղարաբաղյան հարցը, հիմնախնդրի կարգավորման մեջ ԵՄ-ին ներքաշելը և պարբերաբար այս հարցը շահարկելը: Մյուս կողմից փորձում են ցույց տալ, որ Ադրբեջանն ուժային բոլոր կենտրոնների հետ ունի ռազմավարական հարաբերություններ: Բայց եթե դուրս գանք էներգետիկ ոլորտի շրջանակներից, ապա ռազմավարական գործակցությունը Եվրամիության հետ միայն հռչակագրային հայտարարություն է: Այստեղ որևէ նախադրյալ չկա ռազմավարական գործակցության համար, որովհետև ԵՄ-ն նշում է, որ իր համար բոլոր գործընկերների հետ հարաբերությունների զարգացման հիմքն առաջընթացն է այդ երկրներում՝ քաղաքական բարեփոխումների և մասնավորապես ժողովրդավարության ամրապնդման ուղղությամբ: Եթե դա չկա, ապա ԵՄ-ն չի դիտարկում այդ երկրների հետ խոր և համապարփակ գործակցություն հաստատելու հնարավորություն: Ադրբեջանի միակ առավելությունը էներգետիկ ոլորտն է, որը ստիպում է ԵՄ-ին որոշ քայլեր ձեռնարկել՝ ընդլայնելու համագործակցությունը Ադրբեջանի հետ: Եվրամիությունն իրոք որոշակիորեն ունի Ադրբեջանի էներգետիկ պաշարների կարիքը: Դրանից ոգեշնչվելով՝ ադրբեջանցի տարբեր փորձագետներ և պաշտոնյաներ խոսում են ինչ-որ քաղաքակրթական ընդհանրության, ռազմավարական գործընկերության մասին, բայց իմ խորին համոզմամբ՝ այնտեղ որևէ այլ ասպեկտ չի մնա, եթե հանենք էներգետիկ ոլորտը: Այդ դեպքում ԵՄ-ի քաղաքականությունը Ադրբեջանի հանդեպ միանշանակորեն շատ ավելի կոշտ կլիներ: ԵՄ-ն Ադրբեջանին կդասեր Թուրքմենստանի և Ուզբեկստանի նման երկրների շարքին, եթե հետաքրքրություն չունենար ադրբեջանական էներգապաշարների նկատմամբ:

– Այսպիսով, Դուք համոզված եք, որ ԵՄ-ն թույլ չի տա Ադրբեջանին շահարկել ԼՂ հարցը նոր համաձայնագրի համատեքստում:

– Ադրբեջանին ինչ-որ բան թույլ տալը կամ արգելելը Եվրամիության լիազորություններից դուրս է: Ադրբեջանի արտգործնախարարը պարբերաբար մեղադրում է ԵՄ-ին, որ «խոսում եք մեր պարտավորությունների չկատարումից ժողովրդավարության ուղղությամբ, սակայն ինքներդ չեք կատարում քայլեր Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության վերականգման ուղղությամբ»: Ադրբեջանը շարունակելու է շահարկել, շարունակելու է իր քարոզչական պատերազմը, շարունակելու է ինչ-որ ինտրիգներ փնտրել տարբեր հայտարարությունների և ձևակերպումների մեջ, բայց իրականությունը կախված չէ այն հանգամանքից, թե Ադրբեջանն ինչպես է այն մեկնաբանում: Իրականությունն այն է, որ Եվրամիությունը որևէ հեղափոխական մոտեցում չի ցուցաբերելու կոնկրետ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում: Եվրամիությունը ղարաբաղյան հարցում ընդունում է Մինսկի խմբի ձևաչափը՝ իր ամենաազդեցիկ անդամ պետություններից մեկի՝ Ֆրանսիայի մասնակցությամբ: Իսկ Ֆրանսիայի դիրքորոշումը և քաղաքականությունը մեզ համար պարզ է: Պարզ է նաև այն, որ Եվրամիությունն էական շեղում չի արձանագրի իր սկզբունքներից:

1in.am

Ռուսական աղբյուրները տեղեկացնում են, որ Չեչնիայում հնարավոր է հակաադրբեջանական տրամադրությունների էսկալացիա:

Հայաստանն իրավունք է ձեռք բերել պատժելու ագրեսորին, Eadaily ինֆորմացիոն գործակալության կայքում հրապարակված «Խաղաղություն ուժի միջոցով» վերտառությամբ իր հոդվածում նշում է ռուս հայտնի քաղաքական վերլուծաբան Վյաչեսլավ Միխայլովը:

Ներկայացնում ենք հոդվածն ամբողջությամբ:

Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում իրավիճակը սրացման հաջորդ փուլ է անցել:
Առաջնագծում ակտիվացել են հրետանային հարձակումները, հաճախակիացել հետախուզա-դիվերսիոն ներթափանցման փորձերը: Որպես հետևանք աճել է մարտական զոհերի թիվը: Ադրբեջանը էսկալացիայի համար մեղադրում է  հայկական զորքերին, իրենց  հերթին, Հայաստանը և Լեռնային Ղարաբաղը հայտարարում են առանց այն էլ անկայուն ստատուս քվոն խաթարելու՝ հակառակորդի նոր փորձի մասին:

Լայնամասշտաբ պատերազմ դեռ ոչ ոք չի ցանկանում, սակայն, ուժեղացված պատրաստվում են դրան:

Պնդում են, թե ռազմական լուրջ հաջողության ներուժ Ադրբեջանը չունի: Սակայն, այդ ներուժը նա անշեղորեն կուտակում է:

Անցյալ տարվա ապրիլի էսկալացիայի կրկնությունը քիչ է հավանական մի քանի պատճառներով: Առաջին հերթին, տեսանելի է Բաքվի պարտադրված զսպվածությունը. բոլոր ճակատներում հարձակման անցնելու Բաքվի արձակած հրամանը արտաքին ուժերը, առնվազն մինչև ամառվա վերջ, պարզապես «չեն ընդունի»:

Ադրբեջանին թույլատրված են, այդ թվում իր հիմնական ռազմական դաշնակցի՝ Թուրքիայի կողմից, միայն սահմանափակ ռազմական գործողություններ ղարաբաղյան ճակատում: Թուրքիան և այլ խոշոր արտաքին  «խաղացողներ» գործնականում  ամբողջությամբ զբաղված են Մերձավոր Արևելքում ծավալվող թեժ  իրադարձություններով: Ադրբեջանի ղեկավարությանը հստակ հասկացրել են (և Անկարան, և Մոսկվան), որ հակամարտության գոտում կտրուկ քայլերը խստիվ արգելվում են:

Դրա հետ մեկտեղ, Բաքվի համար «կարմիր լույս» չի վառվում նաև ստատուս քվոյի լոկալ խափանման ճանապարհին: Ցավոք, նման «արգելակ-ազդանշան» մերձկասպյան հանրապետության ռազմա-քաղաքական ղեկավարության վրա չի հեռարձակում նաև ռուսական կողմը:

Այս ամենում մեղքի իր բաժինն ունի նախ և առաջ Հայաստանը:
Հանրապետության խշխանությունները մինչև օրս խուսափում են համարձակ քայլերից, թե՛ ղարաբաղյան հակամարտության դիվանագիտական, և թե՛ հատկապես ռազմական կարգավորման ճանապարհին:

Երևանը նախ ինքը պետք է որոշի իր ռազմավարական նպատակներն և մարտավարական խնդիրները, նախքան Մոսկվայից՝ Բաքվին կոպտորեն զսպել ակնկալելը:

Չնայած իր ագրեսիային և առաջադիմող կամապաշտությանը, Ադրբեջանի կառավարության դիրքորոշումը հստակ է կողքից դիտողի համար: Յոթ տարածքներ դուրս են նախկին Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Հանրապետության վարչական սահմաններից, որոնցից երկուսը մասամբ հայկական ուժերի վերահսկողության տակ են:
Ադրբեջանը «օկուպացիոն զորքերն» այդ տարածքներից հանելու նախապայման է դնում նախքան դեէսկալացիային միտված միջոցառումների իրականացումը և կարգավորման քաղաքական գործընթացի գործարկումը:

Հայերն «անվտանգության գոտուց» դուրս գալ չեն ցանկանում ու հակադարձում են իրենց  նախապայմանով՝ փաթեթային պայմանավորվածությունների ձեռք  բերում, դրանցում ընդգրկելով Լեռնային Ղարաբաղին միջանկյալ կարգավիճակ տալու և առաջիկայում հանրապետությունում հանրաքվե անցկացնելու կետը:

Ադրբեջանի ստորագրությունն այդպիսի «փաթեթի» տակ հղի է անկանխատեսելի հետևանքներով իր քաղաքական ղեկավարության համար: Հետևաբար, Բաքուն, խստորեն պահպանելով էսկալացիայի թույլատրելի սահմանները, փորձում է հետ մղել «զավթիչին»  միջազգային հանրության կողմից իր ինքնիշխանության տակ ճանաչած յոթ շրջաններից:

Հարկ է նշել, որ հայկական կողմնի փաստարկն էլ զուրկ չէ տրամաբանությունից:
Ներկայի ճակատային գծից ցանկացած շեղում դեպի Լեռնային Ղարաբաղի մայրաքաղաք Ստեփանակերտ, ընդհանուր առմամբ,  կվկայի ադրբեջանական իշխանությունների ռազմական ախորժակների և, հետևաբար, լայնածավալ պատերազմի վտանգի մեծացման մասին:

Ոչ պակաս ռացիոնալ է դիտվում նաև հայկական փաստարկը՝ հակամարտության պատճառի առաջնահերթ վերացման անհրաժեշտության մասին: Իսկ պատճառը Արցախի  Հանրապետության հայկական բնակչության ինքնորոշման օրինական իրավունքն է: Եվ միայն այն բանից հետո, երբ  որոշակիություն ի հայտ կգա այս գլխավոր քաղաքական հարցում, կարելի է անցնել հայ-ադրբեջանական երեք տասնամյակ տևած հակամարտության ռազմական հետևանքների շուրջ հակասությունների վերացմանը:

Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը, որ հակամարտության երկու առանձին կողմ են հանդիսանում, սակայն հանդես են գալիս գործնականում նույնական ռազմա-քաղաքական և դիվանագիտական ​​դիրքերից, մտադիր չեն «ազատել» ադրբեջանական հողերը քանի դեռ գործուն միջոցների շնորհիվ չի ամրապնդվել վստահությունը երկարատև դեէսկալացիայի:

Ադրբեջանը, ընդհակառակը, գնում է ռազմական լարվածությունը իրեն անհրաժեշտ աստիճանի վրա պահելու ծեծված ճանապարհով, ցուցադրելով, որ ներկա ստատուս-քվոն իր համար անընդունելի է:

Հայկական քաղաքական-դիվանագիտական ​​փաստարկման տրամաբանությունը, հիմնված ստատուս քվոյի պահպանման վրա, ստեղծված իրավիճակից արդյունավետ ելք չի առաջարկում: Դա մարզական տերմինաբանությամբ «պաշտպանի» դիրքորոշում է, ով մտադրություն չունի անցնել լուրջ հարձակողական ռազմավարության:

Այս ֆոնին Ադրբեջանն իր առջև հարձակվողի ավելի հավակնոտ նպատակներ է դրել: Հակամարտության քաղաքական տիրույթում Բաքուն, որպես կանոն, իրավացի չէ:
Սակայն նրա ռազմական ակտիվությունը, հայկական կողմի նախաձեռնության փաստացի բացակայության կողքին, արտաքին ուժերի կողմից գնալով ավելի շատ է ընկալվում որպես հակամարտության անվիճելի տարր:

Հայաստանի «խորը պաշտպանության» միտումն ավելի  հաստատվեց 2016-ի ապրիլի քառօրյա պատերազմի արդյունքներով: Ի՞նչ էինք մենք լսում Երևանից նախքան անցյալ տարվա աննախադեպ սրացումը: Բավականաչափ խելամիտ հայտարարություններ այն մասին, որ եթե Ադրբեջանը որոշի ռազմական ճանապարհով վերացնել ստատուս-քվոն, Երևանն անհապաղ կճանաչի ԼՂՀ-ի անկախությունը:

Ի՞նչ տեսանք «քառօրյա պատերազմից» հետո: Հայաստանի ղեկավարությունը ոչ միայն խոսքից չանցավ գործի Լեռնային Ղարաբաղի անկախության  ճանաչման հարցում, այլև նույնիսկ խուսափեց շատ ավելի պակաս վճռական քայլերից:

Այդպիսի քայլերից մեկը կարող էր  լինել հետագա բանակցությունները միայն ԼՂՀ ներկայացուցիչների մասնակցությամբ շարունակելու պահանջը: Հակառակ դեպքում, լրիվ անիմաստ են դառնում Հայաստան -Ադրբեջան ֆորմատով քննարկումները:

Դրան պետք է հետևեր Երևանի և Ստեփանակերտի միջև «մեծ պայմանագիր» կնքելը,  նրանում անվտանգության երաշխիքների և ադրբեջանական ագրեսիան կրկնվելու դեպքում փոխադարձ օգնության վերաբերյալ դրույթներ ներառելով:

Տեղին կլիներ նաև ԼՂՀ-ի հստակ հայտարարությունն այն մասին, որ դիտարկում է  իր ապագա սահմաններն ընդլայնելու հարցը և իր սահմաններում մասամբ կամ նույնիսկ ամբողջությամբ կներառի այժմ վերահսկվող յոթ շրջանները:

Եթե ​​Ադրբեջանը ցանկանում է իմանալ, թե Ղարաբաղը ո՛ր սահմաններով է տեսնում իր հետագա կարգավիճակը, ապա թող բանակցությունների սեղանի շուրջ նստի իրենց հետ և քննարկի տարածքների հարցը:

Երևանը բացառիկ հնարավորություն ուներ «զրոյացնել» հակամարտության մեջ «պաշտպանի» իր դերը:

Շանսը բաց թողնվեց և Հայաստանն այժմ ամեն օր ճաշակում է սեփական անվճռականության պտուղները:

Հայկական կողմի գործողություններում չտեսնելով և ոչ մի սկզբունքայնություն, ինչպես նաև քաղաքական կարգավորումն իր համար բարենպաստ հարթություն տեղափոխելու ցանկություն, աշխարհի և տարածաշրջանի տերություններն այժմ անթաքույց անտարբերությամբ դիտում են հակամարտության գոտում Ադրբեջանի կողմից «լռության ռեժիմը» խախտելու աղաղակող փաստերը:

Եթե ​​Հայաստանը անզոր է կամ, որ շատ ավելի վատ է, դա նրան բավարարում է, օրինակ՝ ներքաղաքական պատճառներով, ապա ի՞նչ կարող է անել նույն Ռուսաստանը, երբ ղարաբաղյան առաջնագծում Ադրբեջանը բարձրացնում է էսկալացիայի աստիճանը:

Դրանում Երևանը միայն իրեն պետք է մեղադրի և ուրիշ ոչ մեկին: Իրավիճակն իրենց օգտին փոխել դեռ հնարավոր է, բայց իրականությունը ամենօրյա անխուսափելիությամբ հակառակն է ապացուցում՝ Հայաստանի իշխանությունները չեն դիմում համարձակ քայլերի:

«Կարգավիճակ՝ տարածքների դիմաց» կարգավորման բանաձևից դուրս քննարկումներ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի երեք համանախագահների միջնորդությամբ՝ չեն իրականացվում: Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը անդառնալիորեն մտել է բանակցային օրակարգ: Երևանը շարունակում է պնդել, որ բանակցություններն ինքնին կարող են լիարժեք դառնալ, եթե դրանց մասնակցի Ստեփանակերտը:

Սակայն այդ ելույթները, ինչպես կային, այնպես էլ մնում են զուտ դեկլարատիվ: Քանի որ  Հայաստանը Ադրբեջանի հետ քննարկում է Լեռնային Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակը առանց՝ «ամբողջական ֆորմատով» բանակցություններին ԼՂՀ-ի ներկայացուցիչների մասնակցության:

Հայաստանի կողմից Արցախի անկախության ճանաչումը, անկախ՝ երկու հայկական հանրապետությունների մեկ պետության միավորվելու վերջնական նպատակից, կարող է արմատապես փոխել իրավիճակը ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում:

Ադրբեջանը պետք է իրապես զգա շփման գծում իր սադրանքների հետևանքները: Հակառակորդի դիրքերին միայն սիմետրիկ պատասխան հարվածներով հայկական ուժերը չեն կարող զսպել հակամարտության գոտում ապակայունացում հրահրողին:

Սակայն  Երևանը, որպես կանոն, խուսափում է ԼՂՀ-ի ճանաչման առաջին քայլն անել, բացատրելով իր խուսափողականությունը բացարձակապես ոչ անարդյունավետ և քննադատության չդիմացող պնդումներով:

Իբր, ԼՂՀ ճանաչումը կարձակի Բաքվի ձեռքերը, և նա նոր պատերազմի քարտ-բլանշ կստանա: Միաժամանակ Երևանն արդարանում է նշելով  բանակցությունների փաստացի միակողմանի խզումը, եթե հանկարծ ինքը որոշի հայտարարել ԼՂՀ ճանաչման մասին:

Այս առումով հայ գործընկերներին պետք է մանտացույց անել հետևյալը: Հրադադարի ռեժիմի անարդյունավետությունը, ինչը  հաստատվում է ամենօրյա խախտումներով, ցույց է տալիս, որ պատերազմը դե ֆակտո արդեն ընթանում է Ադրբեջանի հետ, թեկուզ և  տեղայնացված ձևով և ցածր ռազմական ինտենսիվությամբ:

Ինչ վերաբերում է բանակցություններին, դրանք, ըստ էության, չեն էլ սկսվել: Որովհետև հենց հայ դիվանագետներն արդեն գրեթե 20 տարի է խոսում են այն մասին, որ անհրաժեշտ է լիաֆորմատ խաղաղ գործընթացը վերականգնել, ինչն անհնարին է առանց բանակցային սեղանի շուրջ ԼՂՀ  ներկայացուցիչների վերադարձի:

Ինչպե՞ս է, առհասարակ, Երևանը պատկերացնում Ստեփանակերտի վերադարձը կարգավորման գործընթացին, եթե խուսափում է ճանաչել «փոքր» հայկական  մայրաքաղաքը:

ԼՂՀ-ն չճանաչելը casusbelli (պատերազմի առիթ) կդառնա  Ադրբեջանի համար:
Երևանի կողմից սկզբունքորեն սխալ է կարծելը, թե այս կերպ Բաքվին չեն հրահրի պատերազմի, ինչն, իբր անխուսափելի կլինի ԼՂՀ-ի ճանաչման պարագայում:

Սա ի սկզբանե պարտվողական դիրքորոշում է, որը միայն ամրապնդում է Ադրբեջանի իշխանությունների վստահությունը, թե իրենք ճիշտ ուղղությամբ են գնում: Պատշաճ արձագանքը Ադրբեջանին, որի  ներքին խնդիրները «էժան նավթի» բավական տևական ժամանակահատվածում ավելի քան բավարար են, կլիներ մոտավորապես այսպիսի մի բանաձև. «Եթե դուք պատերազմ եք ուզում, մենք առաջինը կսկսենք այն»:

Կանխարգելիչ զանգվածային հարվածներ ադրբեջանական զորքերի կուտակումների ուղղություններո՞վ: Այո՛, ինչո՞ւ ոչ:

«Երկրորդ համարի տակ» խաղալը՝ պաշտպանվելով, միայն հակահարված տալով, չի լուծում երկու հայկական հանրապետությունների համար սկզբունքային հանդիսացող որևէ հարց:

Եթե ​​հակառակորդը չի կատարում  զինադադարի պայմանները, ապա 1994-ի մայիսին ընդունված և 2016-ի ապրիլին փաստացի հաստատված անժամկետ գրավոր համաձայնության երեք կողմերից երկուսը իրավունք ունեն պատժելու ագրեսորին:
Իհարկե, նախքան նման քայլին դիմելը նախ պետք է տեղյալ պահել հակամարտության կարգավորմանը մասնակցող արտաքին ուժերին:

Հետաքրքիր կլիներ այդ ժամանակ տեսնել Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և ԵՄ առաջատար երկրների քայլերը՝ կանխելու ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմը: Հնարավոր է, Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի հենց այդ համատեղ կտրուկ քայլը կստիպի ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման միջազգային հովանավորներին վերադառնալ այն հարցին, որ բոլոր կողմերը հակամարտության մեջ ռազմական ուժ չկիրառելու գրավոր պարտավորվածություն վերցնեն:

Հայկական ղեկավարությունը սովորել է ապրել անկայուն ստատուս-քվոյի պայմաններում,  դեպի Ադրբեջանի տարածք պատժիչ հարվածները հերթագայելով միջազգային ատյաններին դիմելով:

«ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հասցեական հայտարարությունները»՝ սա է  այս օրերին Երևանում քաղաքական գործիչների և փորձագետների շրջանում առավել շրջանառվող արտահայտությունը:

Իբր, Ռուսաստանի, Միացյալ Նահանգների և Ֆրանսիայի դիվանագետների «թիրախային» կոչերով կարելի է խելքի բերել Բաքվին, նրան պոտենցիալ ագրեսորից հետևողական խաղաղարար դարձնելով:

Ավելի մեծ անհեթեթություն, թերևս, դժվար է պատկերացնել: Այս ամիս առաջնագծում այդքան շատ կորուստների պարագայում գերտերությունների արձագանքին Հայաստանի քաղաքական գործիչների ապավինումը ծայրահեղ ինքնախաբեության է և իր գործն ուրիշի ուսերին դնելու փորձ:

nyut.am

ՀՀ Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Մովսես Հակոբյանը վստահեցնում է, որ այս պահին սահմանում լարվածություն չկա:

«Առաջապահ ստորաբաժանումները լիարժեք տիրապետում են սահմանային իրավիճակին»,- ասաց ՀՀ Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետը:

Անդրադառնալով միջազգային և տեղական այն վերլուծություններին, իբր թե Արցախի գլխին պատերազմի ամպեր են կուտակվել, գլխավոր շտաբի պետն ասաց, որի չի կարող  մեկնաբանել դրանք, քանի որ չի կարդացել:

«Զինված ուժերն ունեն իրենց վերլուծությունները, որոնք փաստում են, որ հայկական զինուժը լիարժեք կարող է կանխել պատերազմը և հարկ եղած դեպքում նաև կազմակերպել պաշտպանություն»,- նշեց Մովսես Հակոբյանը:

Ռուսաստանից նոր ռազմատեխնիկա է մատակարարվել Ադրբեջան: Բաքվի նավահանգիստ հասած ժամանակակից սպառազինության մեծ խմբաքանակը մոտ ժամանակներս ուղղվելու է մերձճակատային գոտի, հայտնում է ԱՊԱ գործակալությունը՝ վկայակոչելով երկրի պաշտպանության նախարարությանը:
Համաձայն միջկառավարական համաձայնագրի և Ադրբեջանի ու Ռուսաստանի Դաշնության միջև ռազմատեխնիկական համագործակցության շրջանակներում իրականացվել է ռազմատեխնիկայի պլանային մատակարարում, գրում է գործակալությունը:
Նշվում է, որ «այդ սպառազինությունն ուժեղացնելու է զրահապատ տեխնիկա, ամրություններ, փոքր արագության օդային թիրախներ, կենդանի ուժ և այլ օբյեկտներ խոցելու Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումների մարտական և մարտավարական հնարավորությունները»:
Նշվում է, որ ռուսական ռազմական տեխնիկայի և սպառազինության մատակարարումն Ադրբեջան «շարունակվելու է»:

Արցախի եւ Ադրբեջանի սահմանագծի վրա միաժամանակ երեք եւ ապա չորրորդ զոհ տալը իհարկե ցնցիչ է եւ խորագույն ցավ է պատճառում համայն հայկական աշխարհին։

Վերջին շրջանում նկատելի էր, որ շփման գծի երկայնքով հայկական կողմը դիրքերը օժտել էր ռազմական արհեստագիտության համարժեք սարքերով, պաշտպանունակության աստիճանաչափը բարձրացնող եւ հակառակորդի շարժումներին մինչեւ խորքերը դիտարկող տեսանելիության գործիքակազմերով։ Իբրեւ այս իրողությունների անմիջական արդյունք զգալիորեն չեզոքացվել էր թշնամու ոտընձգությունների արդյունաւետությունը։

Այժմ կարգը խախտվում էր դարձյալ եւ դիպուկահարներին հաջողվում էր խփել թիրախների, երիտասարդ կյանքերի, իրենց հայրենիքի սահմանը պաշտպանող զինվորների։

Բնական է, որ ադրբեջանական կողմը չպիտի ձեռնածալ մնար եւ պիտի շարունակեր սահմանագիծը թեժ պահելու իր վարքագիծը, հատկապես բանակցությունների վերսկսման հաւանականության նախօրեին։ Պատերազմական իրավիճակի խաբկանք ստեղծել, բանակցությունների ստատուս քվոն փոխելու եւ արմատական լուծումների առաջնորդելու ձախողած մարտավարություները վերակիրառելով։

ԵԱՀԿ-ի ՄԽ-ի համանախագահների վերջին հասցեական հայտարարությունից հետո, Ադրբեջանը վերստին դիմել էր միեւնույն արկածախնդրական միջոցին։ ԵԱՀԿ-ի երեւանյան գրասենյակը փակելով, անվերջ հրադադար խախտելով, հասցեական մեղադրանքները անտեսելով Բաքուն շարունակում էր փաստորեն իր հետեւողականությունը ցույց տալ հարձակողապաշտության եւ հյուծման ռազմական այս քաղաքականության դրսեւորում։

ԵԱՀԿ-ն այս դեպքում իր հեղինակությունը պահելու խնդիր ունի։ Պատահածը պարզապես պատասխան է ԵԱՀԿ-ի կողից հնչած հասցեական մեղադրանքին, փոխանցելու, որ միջազգային ընտանիքի որոշած միջնորդական այս ձեւաչափի կողմից հնչած հայտարարությունները որեւե իմաստ չունեն Բաքվի համար։

ԵԱՀԿ-ն հետեւողականություն ցույց տալու խնդիր ունի անմիջականորեն. հաւասար պատախասնատվությունից դեպի հասցեական մեղադրանք անցում կատարած ԵԱՀԿ-ն այս դեպքում կանգնել է իր քայլերի ուղղությամբ նոր հանգրվան թեւակոխելու անհրաժեշտության առաջ։ Բաքուն կրակելով հայկական կողմի վրա՝ կրակում է նաեւ ԵԱՀԿ-ի վրա։

Բաքուն իր անհամաձայնությունը հայտնելով պատճառ է դառնում ԵԱՀԿ-ի գրասենյակի փակվելուն. Բաքուն չի ընդառաջում մշտադիտարկման համար շփման գիծը հավելյալ գործիքակազմերով օժտելու միջազգային առաջադրանքին։ Բաքուն շարունակում է խախտել հրադադարը։ Բաքուն անտեսում է հասցեական մեղադրանքը։ Ուրեմն…

Ուրեմն ԵԱՀԿ-ին մնում է հասցեականից անցնել պատժականի։ Այլապես, Բաքվի կողմից սանձազերծվող ռազմական արկածախնդրությունների հետեւանքները կարող են անկանխատեսելի լինել եւ պատճառ դառնալ նոր բռնկումների։

Ռազմական արկածախնդրության վերլուծումը համոզում է, որ Բաքուն չի վստահում իր ուժերին վերսկսելու համար լայնածաւալ պատերազմ։ Ապրիլյան կասեցումը, եւ ոչ միայն կասեցումը, այլ հայկական ուժերի առաջխաղացումը ու Բաքվի կողմից հայտարարված միակողմանի զինադադարը այդ համոզման հիմնաւորմանն են ծառայում։ Եղածը փորձ է հյուծման պատերազմի եւ դասական մարտավարություն` բանակցությունների վերսկսման նախօրեին շփման գիծը հրդեհելու։

ԵԱՀԿ-ի լիազորությունները վերաբերում են առաւելաբար միջնորդելու, բանակցությունների սեղանի շուրջ կողմերը համախմբելու, հրադադարը հսկելու։ ԵԱՀԿ-ն սակայն իր հեղինակությունը պահելու համար դիրքորոշումների մագլցողականության հետեւողականություն ցույց տալու անհրաժեշտության առաջ է կանգնել։ Այս պատճառով էլ տեսանելի տրամաբանական հաջորդ միակ հանգրվանը հասցեականից հետո պատժելիություննն է։

Զինվորաքաղաքական իրադարձությունները համոզում են սակայն, որ միջազգային ընտանիքից հրապարակային այս ակնկալությունները, որոնք օրինաչափ են եւ համահունչ հայկական կողմի կիրառած արտաքին քաղաքականության, գետնի վրայ բաւարար չպիտի լինեն սանձահարելու ադրբեջանցի պաշտոնական արկածախնդիրներին։

Պատժիչ ու ցավոտ գործողութիւնների հակադարձությունը իրեն է վերապահում հայկական կողմը, որը ահաբեկչական պետական միաւորի հետ վարվելու մարտավարության է տիրացել արդեն։ Իրադրությունները հուշում են, որ հայկական կողմը ե՜ւ իբրեւ դիւանագիտություն, ե՜ւ իբրեւ զինված ուժեր`

Ա. Պիտի շարունակի միջազգային ընտանիքից պահանջել հասցեականից պատժելիության անցումը.

Բ. Պիտի շարունակի ռազմական բարձր արհեստագիտությամբ օժտել ամբողջ սահմանագիծը

Գ. Իրեն պիտի վերապահի թշնամու հաւանական բոլոր ոտընձգությունները սանձահարելու, պատժելու եւ զսպելու առաջնային գործառույթների իրականցումը։

ՇԱՀԱՆ ԳԱՆՏԱՀԱՐՅԱՆ

«Ազդակ» թերթի գլխավոր խմբագիր

Մեր խորին ցավակցությունն ենք հայտնում երեկ և այսօր Արցախի և Ադրբեջանի միջև շփման գծում ադրբեջանական զինված ուժերի կողմից իրականացրած զինադադարի կոպտագույն խախտումների հետևանքով զոհված զինծառայողների հարազատներին և ծառայակիցներին։

ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները իրենց վերջին հայտարարության մեջ դատապարտեցին զինադադարի խախտումները` մատնանշելով, որ Ադրբեջանն է առաջինը կրակ բացում: Ադրբեջանը այսպիսի սադրանքներով է արձագանքում այդ հասցեական հայտարարությանը` ի ցույց դնելով իր ողջ արհամարհանքը:

Բաքու համանախագահների այցի նախաշեմին, առանց միջազգային պարտավորություններին համապատասխան ծանուցման լայնածավալ զորավարժությունների անցկացումը, 1994-1995 թթ. զինադադարի եռակողմ անժամկետ համաձայնագրերի շարունակական խախտումները, իրավիճակի սրմանն ուղղված նոր քայլերը, Ադրբեջանի բարձրագույն ղեկավարության կողմից միջազգային հանրությանը, առաջին հերթին Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներին նետած հերթական մարտահրավերն է, որին համարժեք արձագանքի բացակայությունը կարող է ընկալվել Ադրբեջանի կողմից որպես նոր արկածախնդրությունների խրախուսում։

Ակնհայտ է, որ Բաքուն, չկարողանալով խաղաղ կարգավորման գործընթացը տանել իր նախընտրած ուղիով, փորձում է առավելության հասնելու պատրանք ստեղծել առաջնագծում, որը նույնպես դատապարտված է ձախողման, և հղի է անկանխատեսելի հետևանքներով, առաջին հերթին իրավիճակի լարումը նախաձեռնող կողմի համար:

ՀՀ ԱԳՆ