Ռուսաստանի կողմից Հայաստանին տրամադրվելիք 100 մլն դոլարի նոր վարկի հարցը կառավարության օրակարգում էր: Ռուսաստանը Հայաստանին կտրամադրի 100 մլն դոլարի պետական արտահանման նոր վարկ ժամանակակից սպառազինության և տեխնիկայի ձեռքբերման, մատակարարուﬓերի ֆինանսավորման համար:

«Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և Ռուսաստանի Դաշնություն կառավարության միջև Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանը պետական արտահանման վարկ տրամադրելու մասին» համաձայնագրի կնքման առաջարկությանը համաձայնություն տալու մասին հարցը վերջերս ընդգրկված էր կառավարության օրակարգում։ Ռուսական կողմը վարկը տրամադրում է ռուսական արտադրության ռազմական նշանակության արտադրանքի մատակարարումների ֆինանսավորման համար։ Փաստաթղթով հայկական կողմը վարկի փաստացի օգտագործված գումարը մարում է 15 տարվա ընթացքում՝ տարեկան 3% տոկոսադրույքով: Նախագծում նշվում է, որ հայկական կողմը վարկը պետք է օգտագործի 2018-2022թթ. ընթացքում:

Հիշեցնենք, որ 2016թ․ Ռուսաստանն ու Հայաստանը կնքել էին վարկային համաձայնագիր, որով Հայաստանին տրամադրվում էր 200 մլն դոլար՝ սպառազինություն և ռազմական տեխնիկա ձեռք բերելու համար։ Զենքի մատակարարումը ՀՀ-ին գործընկեր կողմը սկսեց ապրիլյան պատերազմից հետո: Հիմա հայտնի է, որ ռուսական 200 միլիոն դոլար վարկից ծախսվել է 85 տոկոսը, և որ 30 միլիոն դոլարի չափ գումար դեռ կա, որը չի օգտագործվել:

Ընդ որում, հիշեցնենք, որ ՌԴ նպատակային 100 մլն դոլարանոց վարկից հետո ՀՀ պետական պարտքը կազմում է՝ 6 մլրդ 457 մլն դոլար: 2017թ. ավարտին, ըստ ֆինանսների նախարարի, պետական պարտքը կհասնի 6 մլրդ 700 մլն դոլարի: Հաջորդ տարի կհատենք 7 մլրդ դոլարի սահմանագիծը:

Հայաստանն ակնկալում է մինչև տարեվերջ 100 միլիոն դոլարի նոր վարկ ստանալ Ռուսաստանից, «Ռիա նովոստի» գործակալությանն ասել է ՌԴ-ում Հայաստանի դեսպան Վարդան Տողանյանը։ Հոկտեմբերի 12-ին Հայաստանի կառավարությունը հավանություն տվեց համապատասխան համաձայնագրին: Պայմանավորվածության համաձայն՝ Ռուսաստանը տրամադրում է անհրաժեշտ գումարի 90 տոկոսը, իսկ հայկական կողմը պարտավորվում է վճարել մնացած 10 տոկոսը։

Հիշեցնենք, որ ավելի վաղ պաշտպանության նախարար Վիգեն Սարգսյանը հայտարարել էր, որ 200 մլն դոլարի առաջին ռուսական վարկի ռազմական մատակարարումները կավարտվեն մինչև 2017 թվականի վերջ: Վարկի մասին փաստաթուղթը ստորագրվել էր դեռ 2015 թ. հունիսի 25-ին, սակայն ուժի մեջ է մտել 2016 թ. փետրվարի 10-ից:

Այսպիսով, Հայաստանը Ռուսաստանից հերթական վարկն է վերցնելու՝ սպառազինություն գնելու համար: Վարկի գումարը 100 միլիոն դոլար է: Այն տրամադրվելու է տարեկան 3 տոկոս տոկոսադրույքով և 20 տարի ժամկետով:

Համաձայնագրի դրույթների հիման վրա Հայաստանի պաշտպանության նախարարության և «Ռոսոբորոնէկսպորտ» ԲԲԸ միջև կստորագրվեն առանձին պայմանագրեր վերոնշյալ ժամանակակից սպառազինության և տեխնիկայի ՀՀ-ին տրամադրելու կարգի, ժամկետների, այդ ռազմական տեխնիկայի կիրառմանը վերաբերող տեղեկատվության տրամադրման պայմանների, կողմերի պարտավորությունների, դրա նորոգման և տեխնիկական սպասարկման պարտավորությունների, ձեռքբերման համար վճարումների և այլ հարցերի վերաբերյալ:

Հարկ է նշել, որ ՌԴ կառավարության հետ համանման համաձայնագիր կնքվել է 2015թ. հունիսի 26-ին, որն այժմ գործում է: Հայտարարվում է, որ համաձայնագրի կնքումը համապատասխանում է ՀՀ ռազմավարական շահերին և դրա իրագործումը կծառայի ՀՀ անվտանգության ամրապնդման նպատակներին:

Իշխանությունները ոգևորված են, նրանք ասում են՝ Հայաստանը հնարավորություն է ստանում արտոնյալ պայմաններով ժամանակակից զենք-զինամթերք ձեռք բերել ՌԴ-ից: ՀՀ ԱԺ փոխնախագահ Էդուարդ Շարմազանովն օրինակ ողջունելով Ռուսաստանի կողմից Հայաստանին ժամանակակից սպառազինություն ձեռք բերելու համար 100 միլիոն դոլար վարկ տրամադրելու վերաբերյալ համաձայնագիրը` ընդգծել էր, որ դա միտված է Հայաստանի ազգային անվտանգության մակարդակի բարձրացմանն ու ամրապնդմանը. «Այս համաձայնագրով ևս, ինչպես նախկինով, Հայաստանը հնարավորություն է ստանում արտոնյալ պայմաններով ժամանակակից զենք-զինամթերք ձեռք բերել Ռուսաստանից: Մենք Ռուսաստանից զենքը ձեռք ենք բերում ներքին գներով: Որևէ այլ երկիր ոչ միայն նման պայմաններով զենք ձեռք բերելու հնարավորություն չունի, այլև նույնիսկ մոտ չի այդ պայմաններին»: Նա վստահեցնում էր, թե այդ համաձայնագիրը ևս մեկ անգամ վկայում է հայ-ռուսական դաշնակցային հարաբերությունների մասին` շեշտելով, որ 100 միլիոն դոլարի վարկային համաձայնագրով Հայաստանին արդիական սպառազինության նոր խմբաքանակ մատակարարելու մասին համաձայնագրի վերաբերյալ պայմանավորվածությունը ձեռք է բերվել երկու երկրների ղեկավարների մակարդակով: «Հայաստանը և Ռուսաստանը ռազմավարական դաշնակիցներ են, և այս համաձայնագիրը դրա վառ վկայությունն է», ասել էր Շարմազանովը:

Միաժամանակ, փորձագետները քննարկում են, թե ինչ զենքերի համար կծախսվի այդ գումարը: Sputnik Արմենիային, օրինակ` ռազմական փորձագետ Վլադիսլավ Շուրիգինը կարծիք էր հայտնել, թե Հայաստանը լուրջ վերազինման կարիք ունի, պետք են հակատանկային միջոցներ և հակաօդային պաշտպանության ժամանակակից համակարգեր: «Հաշվի առնելով հավանական սպառնալիքները` Հայաստանը հակատանկային միջոցների, հետախուզության և կապի բարձր տեխնոլոգիական միջոցների, հակաօդային պաշտպանության ժամանակակից համակարգերի կարիք ունի», ասել է Շուրիգինը: Ըստ նրա` պարտադիր չէ, որ շարժական հակահրթիռային համակարգեր լինեն, կարող են լինել նաև անիվային, թրթուրավոր համակարգեր, օրինակ` «Ստրելա —10» և «Բուկ» հրթիռային համակարգեր: Շուրիգինի համոզմամբ՝ կապի և հետախուզության լավ միջոցներն այժմ զենքից շատ ավելի կարևոր են. «Ակնհայտ է, որ ցամաքային բանակին պետք են սպառազինություններ, քանի որ հիմնական սպառնալիքը, որին Հայաստանը կարող է բախվել, իհարկե, ցամաքային սպառնալիքն է»: «Հայրենիքի Արսենալ» ամսագրի ռազմական փորձագետ Ալեքսեյ Լեոնկովն էլ Sputnik Արմենիային ասել է, որ 100 միլիոնն այդքան էլ մեծ գումար չէ: «Ամենայն հավանականությամբ, խոսքը կվերաբերի այն զենքին, որը կարելի կլինի գնել գոնե գումարտակի համար: Դա կարող է հրազեն լինել, գուցե նռնակներ», — ասել է Լեոնկովը: Նրա կարծիքով, թե կոնկրետ ինչ զենք կլինի, պարզ կդառնա պայմանավորվածությունների ավարտից հետո:

hayeli.am

Ուրախ եմ տեղեկացնել, որ ադրբեջանցի պաշտոնյաները կարդում են իմ հոդվածները եւ հետեւում իմ խորհուրդներին:

Այս մասին իր հոդվածում գրել է «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ եւ խմբագիր Հարութ Սասունյանը:

Հոդվածը ներկայացնում ենք ստորեւ.

«Դեռեւս 2013 թ. օգոստոսին ես մի հոդված էի գրել՝ «Արցախ այցելողների Բաքվի սեւ ցուցակը օգտակար է Հայաստանին, վնասակար՝ Ադրբեջանին» վերնագրով, լուսաբանելով ադրբեջանցի պաշտոնյաների տխմարությունը՝ մարդկանց սեւ ցուցակում ընդգրկելու համար, որոնք առանց Ադրբեջանի թույլտվության այցելում են Արցախ: Ես ընդգծել էի, որ աշխարհի տարբեր երկրներից Արցախ այցելողներին սեւ ցուցակում ներառելը, առաջին հերթին վնաս է հասցնում Ադրբեջանի շահերին, քանի որ սեւ ցուցակը մեկուսացնում է Ադրբեջանը մնացած աշխարհից… Փաստորեն, որքան սեւ ցուցակում շատ է մարդկանց թիվը, որոնցից շատերը հայտնի անձինք եւ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ են, այնքան ավելի շատ է Ադրբեջանն իրեն զրկում նման կարեւոր այցելուներից:

2013 թ. իմ հոդվածում, մի քանի հայտնի անձանց անուններ մեջբերելուց հետո, որոնք ծաղրել էին Ադրբեջանի կողմից սեւ ցուցակում ընդգրկվելու փաստը, ես առաջարկեցի, որ իմ անունը եւս ավելացնեն սեւ ցուցակում, քանի որ ես նույնպես գնացել էի Արցախ ու հոդված գրել այդ այցի վերաբերյալ: Զարմանալիորեն, իմ առաջարկից կարճ ժամանակ անց, Ադրբեջանի կառավարությունն իմ անունը ավելացրեց սեւ ցուցակում՝ «Հարութ Սասունյան, հայազգի, սիրիացի-ամերիկացի լրագրող»: Դրանից հետո, ես դարձյալ այցելեցի Արցախ…

Պետք է հավելեմ, որ տարիներ առաջ, երբ հայր Ալիեւը Ադրբեջանի նախագահն էր, միջնորդների միջոցով նա ինձ հրավիրել էր Բաքու՝ հանդիպելու իր հետ եւ քննարկելու Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը։ Ես, իհարկե, մերժեցի նրա հրավերը: Ես նույնիսկ հրաժարվեցի նախագահ Հեյդար Ալիեւի առաջարկից հանդիպելու նրա հետ որեւէ երրորդ երկրում, օրինակ Մեծ Բրիտանիայում, եթե չեմ ցանկանում գնալ Ադրբեջան: Ես մերժեցի նաեւ այդ առաջարկը: Այնպես որ, հիմա, երբ հայտնվել եմ սեւ ցուցակում, Ադրբեջանի արտգործնախարարությունը իրենց նախագահին զրկել է ինձ Բաքու հրավիրելու հնարավորությունից…

Ադրբեջանի սեւ ցուցակում ավելի քան 700 անուն կա, ներառյալ խորհրդարանի անդամներ, գործարարներ, լրագրողներ, դերասաններ, ընտրված պաշտոնյաներ եւ այլ հայտնի անձինք: Արցախի վերջին այցելուն, որը կհայտնվի սեւ ցուցակում՝ Էնթոնի Բուրդենն է, որը CNN հեռուստաընկերության աշխարհահռչակ խոհարարական հեռուստաշոուի հաղորդավարն է: Անցյալ շաբաթ նա մեկնեց Հայաստանի Հանրապետություն եւ Արցախ՝ այդ երկու երկրներում հայկական խոհանոցի վերաբերյալ հեռուստածրագրեր պատրաստելու նպատակով, եւ Ադրբեջանը նրան անմիջապես «պերսոնա նոն գրատա» (անցանկալի անձ) հայտարարեց…

Բուրդենի անունն ավելացվել է սեւ ցուցակում՝ «Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության եւ ինքնիշխանության հանդեպ իր անհարգալից վերաբերմունքի համար», հայտնել է Ադրբեջանի ԱԳՆ մամուլի քարտուղար Հիքմեթ Հաջիեւը «Ֆրանս պրես» գործակալությանը: «Ադրբեջանի գրավյալ տարածքներում խոհարարական շոու նկարահանելը վիրավորանք է մեկ միլիոն ադրբեջանցի փախստականների հանդեպ, որոնց բռնի տեղահանել են իրենց տներից», հավելել է Հաջիեւը։ Անիմաստ խոսքեր են։ Միակ բանը, որին ադրբեջանցի պաշտոնյաները հասան՝ Բուրդենի այցի կանխումն էր Ադրբեջան եւ ադրբեջանական խոհանոցի մասին CNN շոուի կազմակերպումը, որը մեծ գովազդ կլիներ երկրի համար:

Ադրբեջանի սեւ ցուցակն ունի մի շարք թերություններ.

1) Մինչ օրս ընդամենը 700 անուն է ներառված սեւ ցուցակում, մինչդեռ տարիներ շարունակ աշխարհի տարբեր երկրներից հարյուր հազարավոր  զբոսաշրջիկներ են այցելել Արցախ: Չնայած Արցախի բոլոր այցելուների անունները հանրությանը հայտնի չեն, սակայն, իհարկե, նրանք 700-ից  ավելի են։ Պարզվում է՝ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ում ինչ-որ մեկը քնած է իր աշխատավայրում։

2) Ինչո՞ւ սեւ ցուցակում ընդգրկված 700 անունների մեջ չկա Հայաստանի Հանրապետության նույնիսկ մեկ քաղաքացի։ Թեեւ Ադրբեջանի պաշտոնյաներին հայտնի չեն Հայաստանից սովորական այցելուների անունները, նրանք, անշուշտ, գիտեն, որ Հայաստանի Հանրապետության նախագահը, վարչապետը եւ այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ հաճախակի այցելում են Արցախ եւ նրանց այցերը հրապարակային են։ Հնարավո՞ր է արդյոք, որ Ադրբեջանը Արցախ այցելող Հայաստանի քաղաքացիներին չի համարում օտարերկրացիներ։ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ի կայքէջը խոստովանում է, որ «Լեռնային Ղարաբաղը ժամանակավորապես դուրս է մնացել Ադրբեջանի Հանրապետության վերահսկողությունից»։ Հնարավո՞ր է, որ Ադրբեջանն այժմ Արցախը համարում է մշտապես «Ադրբեջանի Հանրապետության վերահսկողությունից դուրս մնացած»։

3) Սեւ ցուցակում ընդգրկվածներից շատ քչերն են դժգոհել, որ իրենք չեն կարող այցելել Ադրբեջան։ Ընդհակառակը, նրանցից շատերը հպարտանում են, որ իրենց անունները հայտնվել են Ադրբեջանի սեւ ցուցակում։ Նույնիսկ ավելի ապշեցուցիչ է, երբ որոշ մարդիկ, Արցախ այցելելուց հետո իրենց անունները չգտնելով սեւ ցուցակում, խնդրել են, որ դրանք ավելացվեն սեւ ցուցակում, քանի որ նրանք մեծ պատիվ են համարում այդ ցուցակում լինելը:

Վերջին ամիսներին Ադրբեջանը, իրավիճակն ավելի սրելով, պահանջել է այլ երկրներից՝ իրենց քաղաքացիներին Արցախ այցելելու համար արտահանձնել Բաքվին։ Մի դեպքում, Բելառուսի մի լրագրողի անամոթաբար կալանավորեցին եւ ուղարկեցին Ադրբեջան, որտեղ նրան մի քանի ամիս բանտարկեցին։ Նա վերջապես ազատ արձակվեց՝ Ադրբեջանի վրա միջազգային ճնշումներից եւ Եվրախորհրդի կողմից դատապարտումից հետո։

Սա իշխանության չարաշահում է, ադրբեջանական ճնշումների արտահանում եւ ահաբեկում երրորդ երկրների նկատմամբ, որոնք պետք է ամաչեն ադրբեջանական բռնապետական վարչակարգի հետ համագործակցելու համար:

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Ադրբեջանի և Իսրայելի ռազմատեխնիկական համագործակցությունը գրեթե քառորդ դարի պատմություն ունի: Բաքուն Երուսաղեմից զգալի թվով սպառազինություն է ստանում (ներառյալ` ծանր զենք) և անօդաչու թռչող սարքեր:

Զենքի վաճառքն արգելված չէ, այնուամենայնիվ, օրինաչափորեն` Արցախի Պաշտպանության բանակի հնարավոր կորուստների վերաբերյալ Իսրայելի պատասխանատվության հարցն է առաջ գալիս: Շատերը հիշում են օգոստոսյան դրվագը, երբ իսրայելական արտադրության ԱԹՍ–ն հարված հասցրեց Արցախի հայկական դիրքերին: Եվ մինչ օրս ուսումնասիրվում է այդ հարձակման մեջ իսրայելական Aeronautics Defense Systems ընկերության մասնագետների անմիջական մասնակցությունը:

Մրրկայնության գոտի

Այսօր Ադրբեջանի և Արցախի ԶՈՒ շփման գծում ԵԱՀԿ առաքելության պլանային դիտարկումներն անցան առանց միջադեպերի: Սակայն հոկտեմբերի 24-ին առանձին հատվածներում ադրբեջանական զորքերը զանգվածային հարվածներ հասցրեցին հայաստանյան դիրքերի ուղղությամբ` 23 կրակոց ականանետից:

Տարածաշրջանը տենդի մեջ է, հոկտեմբերի 19-ին Արցախի շփման գծում հայ զինծառայող է զոհվել: Ականանետային կրակոցներին հաջորդեցին «Սպայկ»–ի արձակումները, որոնք Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հերքում է: Բայց չէ որ վերջերս Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներ Սերժ Սարգսյանը և Իլհամ Ալիևը Ժնևում կառուցողական բանակցություններ ունեցան, քննարկեցին արցախյան հակամարտության կարգավորման հարցը:

Պատերազմի և խաղաղության նժարները կրկին տատանվում են: Երբ հակամարտող կողմերից մեկը բարձրակարգ զենք է ստանում, որից պաշտպանություն չկա, օրինաչափորեն այն կիրառելու գայթակղություն է առաջանում,  «փորձարկել» տանկերն ու թուլացնել հակառակորդի մարտական ոգին։ Նման իրավիճակում շատ բան է կախված ռազմաքաղաքական ղեկավարության իմաստուն լինելուց: Օրինակ`հայկական «Իսկանդերները» զսպման խորհրդանիշ են, այդ համալիրի հրթիռները չեն թռչում: Այլ հարց է Ադրբեջանական «Սպայկ» հակատանկային հրթիռային համակարգը:

Իսրայելական Rafael ընկերության հակատանկային բազմաթիրախային հրթիռային համակարգը կարող է բարձր ճշգրտությամբ (95 տոկոս) խոցել ամենաժամանակակից զրահամեքենաները: «Սպայկը» նախատեսված է նաև ամրաշինական շինությունները, հակառակորդի կենդանի ուժը, ցածր արագություն ունեցող օդային և վերջրյա թիրախները խոցելու համար` օրվա ցանկացած ժամի, դժվար օդերևութաբանական պայմաններում` 400-ից 8000 մ հեռավորության վրա: Ընդ որում, կրակողին անհրաժեշտ է միայն ընտրել թիրախը և սեղմել կոճակը, մնացածը հրթիռը ավտոմատ ռեժիմով կանի:

«Սպայկի» առավելությունն այն է, որ այն կարող է ինտեգրվել մեծ թվով հրթիռների հետ, այդ թվում ավիացիոն և ծովային (նույնը չի կարելի ասել, օրինակ, ամերիկյան Javelin հակատանկային հրթիռային համակարգի մասին): Իսրայելական համալիրի հիմնական թերությունն այն է, որ նրա կրակոցը շատ թանկ արժե` միջին արժեքը կազմում է 250 հազար դոլար:

Հակամարտության տրանսֆորմացիա

Արցախում անօդաչու սարքերն առաջին տարին չէ, որ թռչում են, այնուամենայնիվ, մարտական այդ սարքերը, որոնք կարող են ոչնչացնել կենդանի ուժն ու տեխնիկան, համեմատաբար նոր են հայտնվել այստեղ:

Ամբողջությամբ կարդացեք՝ armeniasputnik.am

«Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի հանգեցրած գործոններից շատերը ոչ միայն առկա են, այլեւ էլ ավելի են սրվել», — Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսի Հելսինկյան Հանձնաժողովում անցած Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի շուրջ լսումներին հայտարարել է Միջազգային ճգնաժամային խմբի ներկայացուցիչ Մագդալենա Գրոնոն: Այս մասին հայտնում է «Արմենպրեսը» հղում անելով «Ամերիկայի Ձայնին»:

Նրա խոսքով, կողմերն այսօր չեն վստահում ոչ միմյանց ոչ էլ՝ միջնորդական գործընթացին: Այսպես, Ադրբեջանը միջնորդներին կասկածում է ներկա ստատուս քվոն հավերժացնելու փորձի մեջ, իսկ հայկական կողմն այլեւս չի վստահում անվտանգության երաշխիքներին: Դրանից բացի, Ռուսաստանի, Թուրքիայի, Պակիստանի եւ Իսրայելի զենքերի շնորհիվ հակամարտության տարածաշրջանում, առաջին հերթին Ադրբեջանի կողմից վարած քաղաքականության ջանքերով էլ ավելի է աճել զենքի քանակն ու որակը: Արդյունքում, Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի շփման գիծն աշխարհում առավել ռազմականացված գոտիներից է, նշում է Գրոնոն.

«Տարածաշրջանում գործող մարդասիրական կազմակերպություններն այնքան են մտահոգված, որ այժմ հնարավոր պատերազմի համար գործողությունների ծրագրեր են մշակում»:

Լսումների մյուս մասնակից, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում ԱՄՆ-ի նախկին համանախագահ դեսպան Քերի Քեվինոն ընդգծում է, որ ռազմական գործողությունների հնարավորությունը նվազագույնի հասցնելու համար կողմերին անհրաժեշտ է կյանքի կոչել արդեն իսկ ձեռք բերված պայմանավորվածությունները. Ավելացնել շփման գծում միջազգային դիտորդների թիվը եւ նրանց հրադադարի ռեժիմի խախտման միջադեպերի հետաքննության լիազորություններ տալ:

«Եթե կողմերն ի վիճակի չեն դրանք իրականացնել, մի գուցե, մենք պետք է փոխարենը այլ ուժերի միջեւ համաձայնագրերի ստորագրմանը հասնենք: Օրինակ, Թուրքիան եւ Ռուսաստանը կարող են պարտավորվել չմիջամտել, եթե հակամարտությունը ռազմական գործողությունների վերածվի: Միացյալ Նահանգներն էլ կարող է Ռուսաստանի հետ հատուկ ծառայությունների տվյալներ փոխանակել Լեռնային Ղարաբաղում հրադադարի խախտումների վերաբերյալ»:

Ի պատասխան Ադրբեջանի ներկայացուցչի հարցին թե դեսպանը դրանով հիվանդությունը բուժելու փոխարեն փորձում է վերացնել ախտանշանները, Քերի Քեվինոն պատասխանել է, որ ստեղծված պայմաններում դրան նույնպես պատրաստ է.

«Այո, մենք կվերացնենք ախտանշանները, քանի որ դրանք էլ ավելի են բարդացնում իրավիճակը, քանի որ մարդկային զոհերը դժվարացնում են դեպի կարգավորում ճանապարհը»:

Մինսկի խմբի մեկ այլ նախկին համանախագահ, դեսպան Ջեյմս Ուորլիքն իր կողմից նշեց, որ չնայած լրատվամիջոցների հաղորդումների, կողմերի դիրքորոշումներն իրականում բավականին մոտ են միմյանց.

«Կողմերը մի քանի անգամ գրեթե հասել են համաձայնության, եւ վերջին անգամ դա 2011 թվականին էր»:

Դեսպանի խոսքով, սեղանի վրա դրված առաջարկները, այդ թվում Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեն, անվտանգության միջազգային երաշխիքները, Հայաստանի եւ Ղարաբաղի միջեւ ցամաքային սահմանը եւ Ադրբեջանին շրջանների վերադարձը պետք է դիտարկվեն միայն որպես մեկ հավաքական պայմանագիր:

Անկախ հակասություններից, բոլոր փորձագետները համաձայն են, որ նոր պատերազմ եւ նոր զոհեր պետք չեն եւ ոչ ոքի:

Թուրքական gazeteduvar.com.tr կայքում հրապարակվել է լրագրող Ազիզ Յաղանի հոդվածը «Քարավան 1915» ֆիլմի մասին: Ֆիլմում ներկայացված է հայերի տեղահանությունը՝ թուրքական պետական քաղաքականության թեզերով: Հոդվածը ներկայացնում է akunq.net-ը:

«Ֆիլմում ասվում է․«Առանց որևէ հետին մտքի` տեղահանության որոշում կայացվեց, որը ողբերգության վերածվեց, որի պատասխանատուն սույն որոշումը կայացրած անձինք չեն»։ Դեր Զորում գտնվող մի ճամբարում 1915 թ. կատարված, վրանների և հայերի ծանր դրությունը  ներկայացնող պատկերը վերակենդանացնելու փոխարեն` ռեժիսորը նախընտրել է ցույց տալ սպիտակ ու մաքուր վրանների շրջակայքի հայերին։

Վերջապե՜ս։ «Հայկական հարցի մասին ճշմարտությունը ոչ մի կերպ չկարողացանք ներկայացնել աշխարհին» մտքին ի պատասխան մի ֆիլմը նկարահանվեց։ Դա իրականացրեց ռեժիսոր Իսմայիլ Գյունեշն՝ «Քարավան 1915» անունը կրող իր ֆիլմով։ Արդեն էկրաններին է հայտնվել այդ ֆիլմը, որում  ներկայացվում է 1915 թ․ 200 հայ կանանց ու երեխաների՝ Գիրեսունից (Կերասուն) դեպի Հալեպ 900 կմ ձգվող ճանապարհը ոտքով կտրել-անցնելու տառապագին ճամփորդությունը։ Ֆիլմում բոլոր հայերը թուրքերեն գիտեն, միմյանց հետ կա՛մ թուրքերեն են խոսում, կա՛մ էլ՝ հայերենով տրված հարցին թուրքերենով, իսկ թուրքերենով տրված հարցին էլ հայերենով պատասխանում։

Ոչ միայն ցեղասպանություն տերմինը չկիրառող, այլև անգամ «տեղահանության» փոխարեն «ցեղի աքսոր» եզրը շրջանառության մեջ մտցնել փորձող և դրա մասին քննարկումներին սկիզբ դրած այս ֆիլմը գուցե և կարողանա այս տերմինը ընդունել տալ ոչ միայն ՄԱԿ-ին, այլև՝ ողջ աշխարհին։ Անհրաժեշտ է նաև հետևել և տեսնել, թե ի՞նչ կարող է փոխել այս ֆիլմը` 1915 թվականի ընթացքի և հետևանքների թեմայի առումով։ Հայերի քարավանը պետական պաշտոնական փաստաթղթի համաձայն` հանձնվում է մեկ այլ հսկիչի, որն այն ընդունում է` դարձյալ հիմնվելով պաշտոնական փաստաթղթի վրա։ Իսկ ահա այն, ինչ տեղ է ունենում, կատարվում է այդ ճանապարհորդության ընթացքում։

Ֆիլմում թեև ափսոսանք են հայտնում հայերի տեղահանության համար, բայց վերջինս ներկայացվում է որպես անհրաժեշտություն։ Այնտեղ պատմվում է, որ ոտքով  ճանապարհն անցնելու ամբողջ ընթացքում քարավանի անվտանգությունն ապահովելու համար Օսմանյան պետությունը պատրաստ է եղել և ցանկություն է ունեցել մոբիլիզացնել ձեռքի տակ եղած բոլոր միջոցները, սակայն պատերազմական պայմանները դա թույլ չեն տվել, մինչև իսկ պետական հիմնարկներն են անկարող եղել պաշտպանվել ավազակախմբերի հարձակումներից։ Պատմվում է նաև, որ տեղահանությունը չի կատարվել օսմանցի զինվորների միջոցով, այլ` պայմանագրեր են կնքվել տեղացի փոխադրողների հետ, որոնց էլ հանձնվում էին քարավանները, այսպիսով՝ ֆիլմում անգամ բացառվում էր զինվորների կողմից հայ կանանց ու երեխաներին վնաս հասցնելու հավանականությունը։

Ֆիլմում պատկերվում է, թե իբր հայերի քարավանը ճանապարհի ամբողջ ընթացքում երբեք սովի չի մատնվել, որ իբրև թե ճանապարհ են ընկել խոհարարով, սպասքով, կաթսայով, Գիրեսունի ջրով, ալյուրով և ուտելիքի այլ պաշարով։ Նույնիսկ երեխաներին են ողջ-առողջ տեղ հասցվել։ Այնտեղ ներկայացվում է, որ իբր քարավանի վրա հարձակվողներն ու հայերին թալանողները, ողջակիզողները հայ և դիարբեքիրցի (ֆիլմում չի ասվում, թե դրանք քուրդ ավազակախմբեր են) ավազակախմբերն  են եղել (չերքեզ ավազակախմբեր էլ չկան ֆիլմում), և որ քարավանի անվտանգությունն ապահովողները հայ կանաց ու երեխաներին պաշտպանել են` սեփական կյանքը վտանգի ենթարկելով, ձեռքը ջարդված մի ծեր կնոջ համար մնալու ապահով տեղ են փնտրել, կանանց կյանքն ու պատիվը երբեք վտանգի չեն ենթարկել, քարավանը տեղափոխողների նկատմամբ հայերի զայրույթին ըմբռնումով են մոտեցել։ Ֆիլմի հատկապես հետաքրքիր դրվագներից է այն դրվագը, որում օսմանցի փաշան իբր գորովանքով շոյում է ողջ-առողջ Հալեպ հասցված քարավանի ճանապարհին ծնված երեխայի դունչը։

Ֆիլմում ուշադրություն են գրավում  նաև այն տեսարանները, որոնցում Հալեպ հասած քարավանից առաջ մեկ այլ քարավանն էլ ապահով տեղ էր հասել, հայ երեխաներին խնամելու և կրթություն տալու նպատակով քարավանների մեջ դաստիարակչուհիներ են որոնում, քարավանում գտնվողներին հարցնում են, թե արդյոք ճանապարհորդության ընթացքում վնաս չեն կրել, իսկ  բողոքների դեպքում, մեղավորներին արդարադատության առաջ կանգնեցնելով` պատժում են: Վերջին կադրերից մեկում էլ «օձի» հետ ունեցած խնդիրը «հիմնովին» լուծվում է, քարավանները թալանած անձինք Հալեպում պատժվում են Սալիմի կողմից և այլն։

Ռեժիսորը նաև ներկայացնում է, որ կորած հայ կանանց առնվազն մի մասը ճանապարհին հանդիպած մեկի հետ սեփական կամքով է զվարճանալու գնում, այսինքն՝ տղամարդու հետ փախչում է, ոչ թե` անհետանում։ Հայանուշը Գիրեսունում ամուսնու թաքցրած` ջրից ապակյա մի մեծ տարայի մեջ լցնելով` դժվարությամբ տեղափոխած է լինում այն և «Սա պահի՛ր» ասելով` իր աղջկան՝ Սյուզանին է տալիս, ապա` Սալիմին մի ապտակ հասցնում, ինչը կարող էր ոչ միայն իր աղջկա՝ Սյուզանի, այլ նաև՝ բոլոր հայ, ասորի, լազ, հույն և Պոնտոսի հույն կանանց ճակատագրերը հարցականի տակ դնել։ Ֆիլմն այդ կանանց ու երեխաների ճակատագրերի համար պատասխանատու չի համարում քրդերին. քարավաններով տեղափոխվողների ճակատագրի համար` քուրդ ավազակախմբերին,  իսկ տներում մնացածների համար՝ քուրդ հարևաններին։ Ֆիլմում ասվում է հետևյալը․ «Առանց որևէ հետին մտքի` տեղահանության որոշում կայացվեց, որը ողբերգության վերածվեց, որի պատասխանատուն սույն որոշումը կայացրած անձինք չեն»։

Ֆիլմի վերջում պատկերված այդ ապտակը ռեժիսորի առաջին համարձակությունը չէ. նրա իրական համարձակությունը դրսևորվում է այն դրվագում, երբ Թալեաթ փաշան վիճում է պաշտոնյաների հետ։ Ֆիլմը հատկապես Դիարբեքիրին (կարծում եմ` քրդերին) է անդրադառնում։

Եթե քարավանների անվտանգությունը Օսմանյան պետությունը չէր կարողացել ապահովել, չնայած իբր անկեղծորեն ուզում էր դա, ինչպես ներկայացվում է ֆիլմում, այդ դեպքում ինչու՞ պետությունը հայերին չթողեց իրենց տներում: Թուրքական գյուղեր էլ են ներկայացվում ֆիլմում, որտեղ ցույց է տրվում, որ թուրք գյուղացիները շարունակում էին ապրել իրենց առօրյայով։ Եթե թուրք գյուղացիներն այդքան հանգիստ էին, իրենց գործն էին անում դաշտերում ու պարտեզներում, իսկ ձեռքը ջարդվելու դեպքում այն բուժելու նպատակով տրված գումարը ընդունելիս նույնիսկ այն շատ են համարում, ի՞նչպես է ստացվում, որ հայ կանանց ու երեխաների «տեղահանության» պատճառներին չեն անդրադառնում։

Դեր Զորում գտնվող մի ճամբարում 1915 թ. կատարված, վրանների և հայերի ծանր դրությունը ներկայացնող պատկերը վերակենդանացնելու փոխարեն` ռեժիսորը նախընտրել է ցույց տալ սպիտակ ու մաքուր վրանների շրջակայքի հայերին։ Ռեժիսորը, այնուամենայնիվ, գեղեցիկ լուծում է գտել` թռչունների խռնված երամը ցուցադրելով, ինչպես նաև՝ մինչ ֆիլմի ավարտը միմյանց ձեռքը բաց չթողած քրոջն ու եղբորը ներկայացնելով։

1915 թ․ հայերի գլխին եկածների հարցով հետաքրքրվողներին խորհուրդ կտամ դիտել այս ֆիլմը, որը նկարահանվել է «Բոլորը թող արխիվի փաստաթղթերրը հանեն» մտայնությամբ և խորհրդականների հսկողությամբ։ Ֆիլմը աչքաթող չպետք է արվի, պետք է դիտվի և քննարկվի։ Մարդկանց նման` հասարակություններն էլ հիշողություն ունեն, և 1915 թ․ թուրք հասարակության կողմից երեխաներին և թոռներին փոխանցած այդ օրերի հիշողության, իրականության տերերը հուսով եմ ուշադրությամբ կդիտեն այս ֆիլմը: Կցանկանայի, որ ֆիլմը քննարկվեր նաև հոդվածների միջոցով։ Ֆիլմերի, հոդվածների քննարկումը խիստ արժեքավոր է։

armtimes.com

«Հայաստանի զինվորները վարժված են, նրանք շատ անձնվեր են, միշտ պատրաստ յուրացնելու նոր գիտելիքներ եւ կիսվել սեփական գիտելիքներով մյուսների հետ»,- «Ամերիկայի Ձայն»-ին տված հարցազրույցում ասել է ԱՄՆ-ի Կանզաս նահանգի Ազգային գվարդիայի հրամանատար, գեներալ մայոր Լի Թաֆանելլին:

Գեներալի խոսքով, արդեն երկու տարի շարունակ Հայաստանից Կանզաս զինվորականների մեկ ջոկատ է ժամանում, հայ զինվորները ապրում ու վարժանքներ են անցնում ամերիկացի զինվորականների կողքին. «Մենք ցանկանում ենք օգնել Հայաստանին հզորացնել պաշտպանությունը մի շարք ոլորտներում, այդ թվում՝ արտակարգ իրավիճակների կառավարման բնագավառում»։

Ընդհանրապես, Հայաստանն ու Կանզասի Ազգային գվարդիան ունեն 14 տարվա համագործակցության պատմություն: Պաշտպանական ոլորտում հայ-ամերիկյան ռազմական համագործակցությունը կենտրոնացած է հիմնականում մարդասիրական ոլորտում: Ամերիկյան զինվորականները Հայաստանում նույնիսկ ծերանոցներ են վերանորոգում: Համագործակցության ոլորտներն ընտրում է Հայաստանը: Միացյալ Նահանգները օգնում է պատրաստել եւ զինել Հայկական բանակի բժիշկների եւ խաղաղապահների: Գեներալ Տաֆանելլիի խոսքով՝ Միացյալ Նահանգներն օգնում է հայ զինվորներին համապատասխանել ՆԱՏՕ-ի զորքերի բարձր չափանիշներին. «ԱՄՆ-ի նպատակն է ամրապնդել տարածաշրջանային կայունությունն ու անվտանգությունը, ինչպես նաեւ ժողովրդավարության եւ ազատ շուկայական հարաբերությունների հաստատում»:

Ամերիկյան գեներալը նշում է, որ Հայաստանի՝ ՀԱՊԿ-ի անդամակցությունը որեւէ կերպ չի խանգարում համագործակցություն զարգացնել Հայաստանի հետ. «Այդ փաստը երբեք չի խոչընդոտել համագործակցության մեր ծրագրերին, իսկ մենք աշխատում ենք Հայաստանի պաշտպանության եւ արտակարգ իրավիճակների նախարարությունների հետ»:

Հայաստանի հետ համագործակցության գործում Կանզասի Ազգային գվարդիան որեւէ կերպ կաշկանդված չէ նաեւ Հայաստանի տարածքում ռուսական զորքերի ներկայությամբ, նշում է Լի Թաֆանելլին. «Կանզասի Ազգային գվարդիայի համար Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի առկայությունը որեւէ կերպ խոչընդոտ չի հանդիսացել Հայաստանի հետ մեր գործընկերության համար»:

Կանզասի Ազգային գվարդիայի հրամանատարի խոսքով՝ առաջիկայում Հայաստանի հետ համագործակցությունը շարունակելու է զարգանալ. «Իրոք շատ հետաքրքիր է հետեւել այս գործնական եւ անձնական սերտ հարաբերությունների կայացմանն ու ամրապնդմանը, եւ կարծում եմ, համագործակցության ծրագրերի հաջողության գաղտնիքը հենց այստեղ է: Հենց դա է ամենակարեւոր ապագայի ներդրումը»:

Ոչ մի շաբաթ չի անցնում առանց մի նոր քարոզիչի, որը Ադրբեջանի համար չգրի հակահայկական ապատեղեկատվություն ընդդեմ Հայաստանի կամ Սփյուռքի:

Վերջին նման հոդվածը գրել է Էնդրյու Կորիբկոն, մի անհայտ անձնավորություն, որը ներկայանում է որպես «Մոսկվայի ամերիկացի քաղաքական վերլուծաբան»: Հայտնի չէ, թե ինչ կրթության կամ հմտությունների հիման վրա է նա որակվում իբրև հայկական Սփյուռքի «վերլուծաբան»՝ միայն իրեն հայտնի հիմնավորմամբ նման կեղծ մեղադրանքներ ներկայացնելու համար: Տպավորություն է ստեղծվում, որ Կորիբկոյի հոդվածը պարզապես անտեղյակության հետևանք չէ, այլ միտումնավոր ջանքեր՝ կազմակերպված այն մարդկանց կողմից, որոնց մասին դժվար չէ կռահել…

Կորիբկոյի հոդվածը, որը հրապարակվել է Կանադայի Գլոբալիզացիայի հետազոտական ​​կենտրոնի կողմից, վերնագրված է. «ԱՄՆ-ի հայկական լոբբիի առաքելությունն է՝ սադրել Ադրբեջանին և Ռուսաստանին»: Նույնիսկ վերնագրից ակնհայտ է, որ հեղինակը փորձում է բախում հրահրել Ռուսաստանի և հայերի միջև, երբ իրականում նման բան գոյություն չունի: Հոդվածի վերջում նշվում է, որ այն «նախապես գրվել է Moscow-Baku.ru առցանց տեղեկատվական պորտալի համար», որը հստակ ապացույցներ է ներկայացնում, թե ում է հեղինակը փորձում գոհացնել…

Իր առաջին պարբերության մեջ Կորիբկոն հարձակվում է Կալիֆորնիայի հայերի վրա՝ իրենց ծայրահեղ ազգայնականության և հանուն Միացյալ Նահանգների ու ընդդեմ Հայաստանի շահերի աշխատելու համար: Անշուշտ, այս հայտարարություններից և ոչ մեկը ճիշտ չէ… Հեղինակի նպատակն է՝ անհիմն հակասություններ սերմանել: Ահա Կորիբկոյի կեղծ մեկնաբանության առաջին պարբերությունը.

«Հայաստանի արտաքին քաղաքականության գործիքների մեջ առավել ազդեցիկ զենքերից մեկը ԱՄՆ-ի հայկական սփյուռքի լոբբին է Կալիֆորնիայում, որը պաշտպանում է իրենց հայրենիքի առավել ազգայնական և սադրիչ քաղաքականությունը: Հայաստանի իշխանությունների համար պատասխանատու և գործնական գործիք ծառայելու փոխարեն, ինչը կարող էր մեծ տերությունների միջև լինել հաշվարկված հավասարակշռված քաղաքականություն, սակայն այստեղ դերերը շրջվել են, և Երևանն է օգտագործվում որպես գործիք ու միջոց ԱՄՆ-ի հայկական լոբբիի համար՝ աշխատելով ընդդեմ հայկական շահերի՝ ԱՄՆ-ի առաջխաղացման համար: Բոլոր պետությունները ձգտում են, որ իրենց մարդիկ ստեղծեն ուժեղ և ազդեցիկ սփյուռքի համայնքներ, սակայն հայերը շատ քաղաքականացված են և պարբերաբար բացասական ազդեցություն են ունենում Երևանի վրա, որպեսզի նա հետագայում հայտնվի ամերիկյան վերահսկողության տակ»:

Նախևառաջ, Կալիֆորնիայի հայերը ոչ փորձում են և ոչ էլ կարողություն  ունեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքականության վրա ազդելու համար: Երկրորդ, եթե որևէ մեկը նվազագույն գիտելիք ունենար ամերիկահայերի մասին, ապա կիմանար, որ նրանք հաճախ քննադատում են ԱՄՆ-ի հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, Արցախի վերաբերյալ նրա դիրքորոշումը և Թուրքիայի անխոհեմ ազդեցությունը ԱՄՆ կառավարության ղեկավարների վրա, որոնք հրաժարվում են օգտագործել «Հայոց ցեղասպանություն» եզրը: Հետևաբար, ամբողջովին կեղծ է այն պնդումը, թե Կալիֆորնիայի հայերը կուրորեն ծառայում են Միացյալ Նահանգների շահերին:

Այնուհետև Կորիբկոն մեղադրում է «ԱՄՆ-ի հայկական սփյուռքին»՝ սեպտեմբերի կեսերին կոնգրեսական պատվիրակությանը ոչ միայն Հայաստան տանելու, այլ «լայնորեն լուսաբանված այցի համար դեպի արևմտյան Ադրբեջանի գրավյալ տարածքները»: Արցախի Հանրապետությունը ներկայացնելով որպես «արևմտյան Ադրբեջանի գրավյալ տարածքներ», Կորիբկոն հստակեցնում է, թե ում շահերն է պաշտպանում… Տարօրինակ է, որ հեղինակն այնուհետև այդ կոնգրեսական այցը ներկայացնում է ոչ միայն որպես ամերիկամետ քայլ, այլև՝ «Ռուսաստանին հասցված ընդհանուր ռազմավարական վնաս»: Այսպիսով, Կորիբկոն մեղադրում է ամերիկահայերին ռուսական շահերը Հայաստանում ոտնահարելու համար, որն ամբողջությամբ չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ նրանք ոչ ցանկություն ունեն, ոչ էլ հնարավորություն վնասելու Ռուսաստանին… Հեղինակը պարզապես ցույց է տալիս, թե բացի Ադրբեջանից, ով է իր երկրորդ վճարող տերը…

Այնուհետև Կորիբկոն դիմում է ծայրահեղ չափազանցության՝  հնարելով հետևյալ կեղծ սցենարը ամերիկահայերի մասին. «Իրականում, նրանք ցանկանում են հնարավոր ամեն ինչ անել քանդելու հայ-ռուսական պատմական բարեկամությունը՝ ջղաձգորեն փորձելով Երևանը պոկել Մոսկվայից և բերել Վաշինգտոնի հովանու ներքո»:

Իր կեղծ պնդումը պաշտպանելու համար, հեղինակը նշում է, որ անցած ամիս Հայաստանի քաղաքացիների բողոքները կառավարության պաշտոնյայի՝ ռուսերենով ծրագրերին ավելի մեծ աջակցություն ցուցաբերելու հայտարարության վերաբերյալ, սերտորեն համընկնում են ԱՄՆ-ի Սփյուռքի որոշ տարրերի և նրանց ամերիկյան գործընկերների առաջ քաշած տեսակետին»: Իրականում, որևէ մեկը ամբողջ Սփյուռքում ոչ մի քննադատական խոսք չի ասել ռուսերենի մասին: Այնուհետև Կորիբկոն դիմում է մեկ այլ անհիմն չափազանցության՝ պնդելով, թե Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարությունը «ճնշման ազդեցության տակ տեղի է տվել Սփյուռքի պահանջներին և վերահաստատել է, որ երկրում միակ ազգային լեզուն հայերենն է…. Արդյոք նա մտադրվել էր, թե ոչ, [կրթության նախարար Լևոն] Մկրտչյանն ընկավ տեղեկատվական պատերազմի ծուղակը, որը նրա համար լարել էին ԱՄՆ-ում Սփյուռքի քաղաքական գործունեությունը կազմակերպող խորամանկ ուղեղները»: Սա հեղինակի հերթական հերյուրանքն է…

Կորիբկոն, գերազանցելով տրամաբանության բոլոր սահմանները, պնդում է, որ «ԱՄՆ-ի հայկական լոբբին շատ նման է գյուլենիստներին Թուրքիայում, այն բանով, որ նրանք ևս ներկայացնում են ստվերային իշխանության մի ցանց` մանիպուլյատիվ միջոցներով առաջ բերված կոնկրետ աշխարհաքաղաքական օրակարգով, և երկուսն էլ ծառայում են Վաշինգտոնի շահերի համար, ընդդեմ իրենց հայրենիքների»: Կորիբկոն լիովին սխալ եզրակացությամբ պնդում է, որ «ԱՄՆ-ի հայկական լոբբին վտանգավոր կերպով մոտ է լիակատար վերահսկողության տակ առնելու իր հայրենիքի արտաքին քաղաքականությունը»:

Կորիբկոյի հոդվածը լեցուն է բազմաթիվ այլ կեղծիքներով: Նա, ով պատվիրել է այս հոդվածը, պետք է գիտակցի, որ նման հեղինակներն իրենց ծիծաղելի կեղծիքներով ավելի մեծ վնաս են հասցնում իրենց վճարող տերերի, քան թե Կալիֆորնիայի հայ համայնքի շահերին…

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

«Հայկական Վարկածն» իր հրապարակած՝ «Ահազանգ.Դեպոյի պետի տեղակալը՝ չարաշահելով իր պաշտոնական դիրքը, ողջ կոլեկտիվին «ծնկի» է բերել և պահում է ստրկության մեջ»(.armversion.am/2017/09/20)  հոդվածի վերաբերյալ Տրանսպրորտի կապի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների նախարարությունից ստացել է աշխատակազմի ղեկավար Ս. Ամիրխանյանին ուղղված հետևյալ գրությունը, որը ստորագրել է «Հարավկովկասյան երկաթուղի» ՀԿԵ ՓԲԸ  գործերի կառավարման պետի պաշտոնակատար Վ.Առաքելյանը .

«Հարգելի պարոն Ամիրխանյան, Ձեր 27.09.2017թ. թիվ 8/13.1/17561-17 գրության վերաբերյալ հայտնում ենք, որ «Հարավկովկասյան երկաթուղի» ՓԲԸ-ի ղեկավարության կողմից անցկացվել է ուսումնասիրություն «Հայկական Վարկած» էլեկտրոնային թերթի դիմում -բողոքում ներկայացված հարցերի վերաբերյալ։

Ուսումնասիրության արդյունքներով հոդվածում շարադրված տեղեկությունր չի հաստատվել։ Աշխատանքային կոլեկտիվում անցկացվել է ընդհանուր ժողով, որի ժամանակ միաձայն հայտարարվել է, որ հրապարակված անանուն տեղեկատվությունը հանդիսանում է զրպարտանք։ Ինչ վերաբերում է Երևանի լոկոմոտիվային դեպոյի պետի տեղակալ Ս.Գալստյանի որդիների մասին տեղեկատվությանը, իրոք, նրա երեք որդիներր աշխատում են լոկոմոտիվային դեպոյում, երկուսր մեքենավարներ են, մեկը մեքենավարի օգնական։ Սակայն ստուգումը ցույց տվեց, որ նրանց աշխատավարձը մյուս մեքենավարների աշխատավարձից բարձր չէ։

Ս.Գալստյանի կողմից անշարժ գույքի ձեռքբերման մասին հոդվածում շարադրված տեղեկատվության վերաբերյալ հայտնում ենք, որ ստուգման արդյունքում պարզվել է, որ բնակարան ձեռք է բերել Ս.Գալստյանի որդին Անտոն Գալստյանը, ձևակերպելով բանկում հիփոթեքային վարկ 15 տարի ժամկետով»։

Ինչ է ստացվում. այս գրությունից պարզ է դառնում, որ աշխատակիցների բողոքները քննվում են ընդհանուր ժողովում, ինչպես Խորհրդային Միության ժամանակներում էր։ Պարզ է, որ ընդհանուր ժողովում ոչ ոք չի համարձակվի խոսել մի մարդու դեմ, ով այդքան բան արել ու« մարսել» է:

Ավելին՝ նամակը պարզ հաղորդում է հանցագործության մասին, սակայն ոստիկանության 6-րդ վարչության (որտեղ հոդվածում նշված փաստերն էին ուսումնասիրվում) աշխատակիցը « Հայկական Վարկածին» միայն մեկ հարց ուներ՝ պարզել տեղեկատվության աղբյուրը:

Նշենք, որ մեզ դիմած աշխատակիցները հետաքննիչներին սպասում էին դեպոյում՝ հուսով, որ քննություն կլինի՝ պարզելու հոդվածում բերված փաստերը, իսկ նրանք կարծես շատ բան ունեին պատմելու, բայց ինչպես վերը բերվածից պարզվեց, գործը սահմանափակվել է դեպոյի ընդհանուր ժողովով:

Ցավալի է, որ արդարության հասնելու աշխատավոր մարդկանց վերջին հույսն իրենց անտարբերությամբ սպանում են բոլոր պատկան մարմինները, իսկ ճարպիկները հարցերը լուծում են ու ջրից չոր դուրս գալիս:

Հ.Գ. Ի դեպ,  տարբեր գերատեսչությունների՝ ՀՀ Օբուդսմենին, ՀՀ դատախազությանը, ուղարկված դիմումներից միայն ՏԿՏՏ նախարարությունն է արձագանքել:

Երեկ լոսանջելեսաբնակ նկարչուհի Վերա Հարությունյանը  յուրօրինակ մի կտավ նվիրեց Փարաջանովի տուն- թանգարանին: Մի փոքրիկ հատված՝ «Հայական Վարկածի » և նկարչուհու զրույցից.

— Ինչո՞վ է պայմանավորված վայրի ընտրությունը:

— Փարաջանովի տուն- թանգարանն ինձ համար մի հոյակապ վայր է. բացառիկ է էներգետիկ առումով, այստեղ շուրջդ ամբողջ գլուխգործոցներ են, ես զգում եմ Փարաջանովի ոգին:

— Ի՞նչ կպատմեք Վերա Հարությունյան նկարչուհու մասին:

— Ծնվել եմ Երևանում: 26 տարի առաջ տեղափոխվել եմ ԱՄՆ: 19 տարի չեմ եղել հայրենիքում: Ավարտել եմ Երևանի պետական համալսարանի երկրաբանական ֆակուլտետը՝ ինժեներ -երկրաբան եմ: Ստեղծագործել եմ մանկուց, բայց նկարելու ներքին պահանջ զգացի, երբ մեկնեցի ԱՄՆ մշտական բնակության: Միգուցե շնորհակալ պիտի լինել միգրացիոն դժվարություններին, դրանց շնորհիվ բացահայտվեց այն շնորհը, որ Աստված տվել էր ինձ: Արդեն ԱՄՆ- ում պրոֆեսիոնալ նկարչական կրթություն ստացա:

— Ինչ է փոխվել մեր երկրում, սա առաջին հարցն է, որ հետաքրքրում է հայաստանաբնակներիս:

— Շատ փոխված եմ տեսնում, հիմնականում դեպի լավը։ Ճիշտ է՝ թերություններ կան, բայց ամբողջ աշխարհն է հիմա մոդեռնացված: Մենք շտապում ենք ,անցումային ժամանակաշրջան է երկրում, պետության կայացման համար անկախության 26 տարին քիչ է: Հասկանում եմ, որ ամեն սերունդ ուզում է ինքը տեսնել պետության կայացումը, բայց պետք է համբերել, կարևորը, որ անկախություն ենք ձեռք բերել, որը սքանչելի ու թանկ բան է, և որը պաշտպանել է պետք:

— Այցը հայրենիք որոշակի նպատակ ուներ, պատմեք այդ մասին:

— Եկել եմ Հայաստան «Ծագումով Հայեր» հաղորդաշարի շրջանակներում, որը ՀՀ վարչապետի հրավերով իր 10- ամյակը նշում էր մայր հայրենիքում: Գիտե՛ք, արդեն երկար տարիներ է ստեղծագործում եմ, իմ կտավները ցուցադրվել են ԱՄՆ մի շարք նահանգներում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում, Իսպանիայում, Շվեյցարիայում, Բելգիայում, Հունաստանում,  Ռուսաստանում, Չինաստանում, Հ.Կորեայում, Կանադայում, Իռլանդիայում, Մոնակոյում, Ճապոնիայում, սակայն իմ երազանքն է՝ ցուցադրվել Հայաստանում: Թե՛ սփյուռքի նախարարությունը, թե՛ մշակույթի նախարարությունը տեղյակ են, սակայն ինչ -ինչ պատճառներով դեռ որոշակիացում չկա: Այս այցիս իրականացրեցի իմ նպատակներից մեկը, հուսով եմ՝ մյուսներն էլ իրականություն կդառնան։ Հիսուսին պատկերող կտավների շարք ունեմ, որոնց մի քանիսը բերել եմ ինձ հետ, բերել եմ հատուկ սրբավայրերին նվիրելու նպատակով: Աստծո կամոք, այս կարճ ժամանակահատվածում հասցրեցի մեկնել Իսրայե՝լ ինձ հետ տանելով Հիսուսյան շարքի կտավներից երկուսը. մեկը՝ Երուսաղեմի հայկական առաջնորդանիստ՝ սրբ Հակոբ եկեղեցում նվիրեցի Նուրահան պատրիարքին , մյուսը՝ Թել- Ավիվի հայկական եկեղեցուն: Ինձ համար, որպես հավատացյալի, մեծ պատիվ է, որ իմ գործերը լինելու են Տիրոջ սրբավայրերում: Այնուհետև վերադարձա և մեկնեցի Արցախ, որտեղ Հիսուսի մի կտավ նվիրեցի Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցուն, իսկ մյուսն այսօր նվիրեցի ինձ համար շատ սիրելի մի օջախի՝ Փարաջանովի տուն- թանգարանին: Վստահ եմ, որ այս ամբողջ էներգետիկան ինչ կուտակվեց իմ մեջ, որը տանում եմ ինձ հետ, վերածվելու են յուրահատուկ կտավների:

— Ձեր ստեղծագործությունն ինքնատիպ է. նկարում եք մատերով, իսկ գունային գաման ու պատկերների խաղն ուղղակի անպատմելի զգացողություն են պարգևում դիտողին: Ձեր Հիսուսների շարքն, անշուշտ, ասելիք ունի, հետաքրքիր է՝ ինչո՞վ է պայմանավորված դրանց մեջ Քրիստոսի կիսված դեմքը…

— Ես ստեղծագործելիս ոչինչ չեմ պլանավորում: Սպիտակ կտավի առջև վերանում եմ իրականությունից ու ենթագիտակցությունս ձեռքերիս գույներ է տալիս, որոնք դառնում են պատկերներ: Այդպես է նաև Քրիստոսին պատկերող շարքը. Երկար ժամանակ ես էլ չէի հասկանում՝ ինչու է Հիսուսը կիսատ դեմքով գալիս: Մի օր, սակայն երազ տեսա, որտեղ ստացա պատասխանը. « Ով եմ ես, որ տամ տիրոջ կերպարը լիովին», իսկապես, ես ինձ չեմ վերապահում այդ իրավունքը:

Հ.Գ. Վերա Հարությունյանի աշխատանքներին կարելի է ծանոթանալ www.veraarts.com կայքում։

Մի քանի տասնամյակ շարունակ թուրքական կառավարությունը և նրա քարոզիչները հայտարարում են, որ պետական փաստաթղթերը, մասնավորապես Օսմանյան արխիվները, ամբողջովին բաց են և հասանելի ամբողջ աշխարհի ցանկացած հետազոտողի համար:

Սակայն թուրք պաշտոնյաներն ու նրանց կողմնակիցները լռում են այն մասին, որ Օսմանյան արխիվների բազմաթիվ փաստաթղթեր հեռացվել, ոչնչացվել, վաճառվել կամ մշակվել են: Բացի այդ, որոշ գաղտնի արխիվներ դեռ փակ են օտարների համար:

Անցյալ ամիս թրքուհի լրագրող Ուզայ Բուլութը PhilosProject.org կայքում մի բացահայտող հոդված տեղադրեց՝ «Թուրքիան առանց գրաքննության. գրաքննության և արգելքների պատմություն» վերնագրով՝ մի քանի հարյուրամյակների անցյալ ունեցող թուրքական արխիվների և փաստաթղթերի կարգավիճակի վերաբերյալ: Բուլութը ազատ է նման գաղտնիքներ բացահայտելու հարցում, քանի որ նա այլևս չի ապրում Թուրքիայում և այժմ հաստատվել է Վաշինգտոնում:

Այսօր Թուրքիայում պետական պատվերով արգելափակված է Վիքիպեդիայի կայքը, քանի որ Վիքիպեդիան հրաժարվել է ջնջել այն հոդվածները, որոնք բացահայտում են, որ թուրքական իշխանությունները աջակցում են Իսլամական պետության ահաբեկիչներին: Բացի այդ, Թուրքիայի կողմից արգելափակվել են 127 հազար կայքեր և 95 հազար անհատական վեբ կայքեր, տեղեկացնում է լրագրող Բուլութը:

Այսօրվա հազարավոր կայքերի արգելումը շարունակությունն է Օսմանյան սուլթան Բայազիդ II- ի 1485-ի հրամանագրի, որով մահապատժի էին դատապարտվում բոլոր նրանք, ովքեր գրքեր էին տպագրում թուրքերեն կամ արաբերեն լեզուներով: Այդ արգելքը մնաց ավելի քան երկու դար, հայտնում է Բուլութը: «Այդ արգելքը պատմաբանների կողմից լայնորեն վկայակոչվում է որպես իսլամի մտավոր և գիտական փլուզման հիմնական պատճառներից մեկը արդյունաբերական հեղափոխության արշալույսին»:

Թուրքիայի Հանրապետությունը 1923-ից ի վեր, իր հիմնադիր Քեմալ Աթաթուրքի օրոք, շարունակեց գրաքննության ավանդույթը՝ արգելելով «առնվազն 130 թերթ, ամսագիր և գիրք՝ ըստ Մուստաֆա Յիլմազի և Յասմին Դորենի «Գրաքննությունը հանրապետական ժամանակաշրջանում (1923-1973)» գրքի»: Բուլութի տեղեկացմամբ, Թուրքիայի երկրորդ վարչապետ Ադնան Մենդերեսը, 1950-60-ական թվականներին արգելեց 161 հրատարակություն:

Վերադառնալով արխիվային գրաքննությանը, Բուլութը մեջբերել է թուրք հրեա պատմաբան Ռիֆաթ Բալիին, որը «բացատրում է մշակված կամ ոչնչացված պետական արխիվների պատմությունը իր 2014 թ. գրքում՝ «Թալանի ոչնչացման պատմությունը. տպագրված կամ գրված բառեր, մեռած տառեր, արխիվները դեն են նետել (կամ վաճառել) որպես թափոններ» ….Շատ կուսակցությունների, սենատի և մի քանի այլ կառավարական կամ ոչ կառավարական հաստատությունների արխիվներ կամ փակ են հանրային օգտագործման համար կամ այլևս գոյություն չունեն»: Ըստ Բալիի՝ «Թուրքիայում կուսակցությունների արխիվները փակվել են 1980 թ. սեպտեմբերի 12-ի պետական հեղաշրջման ժամանակ և ուղարկվել SEKA (ցելյուլոզի և թղթի գործարաններ), որպես թղթի թափոն»:

Թուրքիայի Ժողովրդահանրապետական կուսակցության (CHP) արխիվն ամենակարևորն է, քանի որ այն հանրապետության հիմնադրման տարիների կուսակցությունն է: Ինչպես Բալին է գրում. «Ոմանք ասում են, որ այն [արխիվը] այրվել է, իսկ ոմանք՝ որ այն դեն է նետվել սեպտեմբերի 12-ին: Մի քանիսն էլ պնդում են, որ դրանք դեն չեն նետվել, այլ այստեղ են: Այսպիսով, այսօր դա առեղծված է: Արխիվի մեծ մասը գոյություն չունի»:

Բացի այդ, Բալին տեղեկացրել է, որ «նախագահության, Ազգային հետախուզական կազմակերպության (MIT) և Ներքին գործերի նախարարության արխիվները փակ են»: Հետաքրքիր է, Բալին գրի է առել մի տարօրինակ պատմություն, թե ինչպես են «1998 թ. Անկարայում արտգործնախարարության գաղտնի փաստաթղթերը հայտնաբերվել թափոններ վաճառողի մոտ: Նախարարությունը նրան վաճառել էր 15 երկաթյա չհրկիզվող պահարաններ: Հետո պարզվել է, որ նախարարությունն այդ պահարանները վաճառել էր շենքի ներսում ազատ տարածքների բացակայության պատճառով, նույնիսկ առանց նայելու, թե ինչ կար դրանց մեջ»:

Բալին իր գրքում բերում է նաև կարևոր փաստաթղթերի ոչնչացման այլ օրինակներ.

– «Թուրքիայի պատմության ինստիտուտի փաստաթղթերից շատերը, ներառյալ Աթաթուրքի մի նամակ, ոչնչացվել են».

– «1961 թ. Սահմանադրությամբ ստեղծված Սենատի նիստերի բոլոր արձանագրությունները, որ ակտիվ էր մնացել մինչև 1980 թ. սեպտեմբերի 12-ի պետական հեղաշրջումը, ուղարկվել էին Ցելյուլոզի և թղթի գործարաններ (SEKA)».

– «Երբ Կրոնական հարցերի (Դիյանեթ) պետական ֆինանսավորմամբ նախագահությունը 1965 թ. տեղափոխվեց մի նոր շենք, նրա ղեկավարությունն ասաց, որ «հին փաստաթղթերը չեն տեղավորվում նոր շենքի մեջ» և արխիվի փաստաթղթերից մի մասը ուղարկեց SEKA».

– «Երբ 1980-ական թվականներին SEKA-ում թղթի պակաս առաջացավ, պետական կառույցներին կոչ արվեց իրենց հին թղթերն ուղարկել գործարան: Այսպիսով, շատ արխիվներ ինստիտուցիոնալ մակարդակով ոչնչացվեցին».

– 2013 թ. Թուրքիայի ազգային գրադարանի հունարեն, եբրայերեն և ասորերեն լեզուներով հին գրքերը տոննաներով վաճառվեցին, պատճառաբանելով «որ չկային գրադարանավարներ, որոնք կարող էին կարդալ այդ լեզուները»:

Որպես հետաքննող լրագրող Ուզայ Բուլութը եզրակացրել է. «թուրքական հասարակությունից թաքուն պահված այսքան շատ տեղեկատվության միջոցով, թուրքական քարոզչությունը ստեղծել է այնպիսի զանգվածներ, որոնք կուրորեն հետևում են ցանկացած պետական իշխանության, որոնք կորցրել են բարոյական կողմնացույցը և երբեք չեն առարկել կամ արտահայտվել, նույնիսկ երբ ականատես են եղել մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումներ, որոնք չեն հարգում հայացքների տարբերությունը կամ այլակարծության իրավունքը, և պետք է ասել՝ որոնք առաջ են շարժվում պատմության ծայրահեղ սխալ տարբերակով»:

Հաջորդ անգամ, երբ թուրքական կառավարության քարոզիչները գրեն, որ «մեր արխիվները բաց են», դուք կարող եք նրանց ուղարկել այս հոդվածի պատճենը. այնտեղ գտնվող նշանավոր թուրք լրագրող Ուզայ Բուլութի բացահայտումները կփակեն նրանց բերանները…

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր