Քաղտեխնոլոգ Վիգեն Հակոբյանը կարծում է, որ նախապատրաստվում են ինչ-որ փաստաթղթեր, որոնք վերջնական արդյունքում գուցե կվերածվեն խաղաղության պայմանագրի։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նա նշեց, որ դա ենթադրում է սահմանների ճանաչում և շատ այլ զգայուն հարցերի լուծում։

Նա հիշեցրեց, որ նախորդ գումարման խորհրդարանի Պաշտպանության, անվտանգության և ներքին գործերի հանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարյանը շտապեց ազդարարել, որ կա մտադրություն բանակցություններ սկսել խաղաղության պայմանագրի շուրջ։ Նման արտահոսքեր երկրի պաշտոնատար անձանց կողմից ժամանակին եղել են։

Հիմա, ըստ նրա, խոսքը հավանաբար նախնական պայմանավորվածությունների մասին է, որոնք շոշափվել են նախորդ բանակցային գործընթացների ժամանակ, բանավոր ձևաչափով և որոնց գագաթնակետը լինելու է խաղաղության պայմանագիրը։  

«Ալիևը գաղտնազերծում է շատ ու շատ պայմանավորվածություններ, նախկինում էլ շատ բաներ իմանում էինք նրա շուրթերից կամ նրա կողմից վերահսկվող մամուլից, հետևաբար Ալիևն այժմ փորձում է արագացնել գործընթացը` բացելով խաղաքարտերն ու խաղալով կատալիզատորի դեր։ Չի բացառվում, որ Ալիևի շուրթերով խոսում են նաև որոշ շահագրգիռ աշխարհաքաղաքական կենտրոններ, որոնք նույնպես փորձում են խաղը բացել` ստիպելով, որ ինչ–ինչ պայմանավորվածությունների կիրակումն արագանա»,– նշեց քաղտեխնոլոգը։    

ակոբյանի խոսքով` մենք հնարավոր պայմանագրի մասին տեղեկանում ենք ոչ միայն ադրբեջանական կամ երրորդ երկրների աղբյուրներից, այլև մեր ընդդիմադիր շրջանակներից։ Թեկուզ հիշենք, որ դեմարկացիայի ու դելիմիտացիայի մասին համաձայնագրի նախագիծը նույնպես դաշտ մտցվեց ընդդիմադիրների կողմից, ինչից հետո Նիկոլ Փաշինյանը ստիպված խոստովանեց, որ իսկապես կա նման փաստաթուղթ և նույնիսկ հայտարարեց, որ դա հայանպաստ փաստաթուղթ է, և ինքը պատրաստ է այն ստորագրել։ 

Քաղտեխնոլոգի գնահատմամբ` հայկական կողմը որդեգրել է գաղտնապահության մարտավարություն, բայց միշտ կանգնում է փաստի առջև` նոյեմբերի 9-ի համաձայնագիրն էլ ստորագրվեց առանց որևէ նախազգուշացման։ Դրանից հետո մի քանի անգամ ականատես ենք եղել մի իրողության, երբ ձեռք բերված պայմանավորվածությունը գաղտնազերծվում է կա՛մ հակառակորդի, կա՛մ երրորդ կողմի միջոցով, ինչից հետո ՀՀ իշխանությունը խոստովանում է գործընթացի առկայությունը։ 

Փելոունի ուղղման ընդունումը ամերիկյան Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի հստակ ուղերձն է Հայաստանի դեմ ագրեսիա իրականացնող Ադրբեջանին: «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում այսպիսի կարծիք հայտնեց ՀՅԴ Բյուրոյի անդամ, ՀՅԴ Բյուրոյի Հայ Դատի և քաղաքական հարցերի գրասենյակի պատասխանատու Կիրո Մանոյանը՝ տեղեկացնելով, որ Հայ Դատի հանձնախումբն այժմ աշխատում է գործընթացն ավարտին հասցնելու և Ադրբեջանին հատկացվող ամերիկյան ռազմական օգնության ամբողջական արգելափակմանը հասնելու համար: Այս համատեքստում Կիրո Մանոյանը կարևորում է Կոնգրեսի 907-րդ բանաձևի վերականգնումը:

«Ինչ որ եղել է՝ օրենսդիր մարմնի մեծամասնության կողմից է արվել: Թե ինչ որոշում կընդունի Սպիտակ տունը՝ դա էլ ուրիշ հարց է: Պարզ է, որ սա հստակ ուղերձ է Ներկայացուցիչների պալատի կողմից: Բայց Վաշինգտոնում ուրիշ դերակատարներ էլ կան: Խոսքը ե՛ւ Սենատի, ե՛ւ Սպիտակ տան մասին է: Ճիշտ է՝ ե՛ւ երկու պալատի մեծամասնությունները, ե՛ւ նախագահը հիմա նույն [Դեմոկրատական] կուսակցությունից են, բայց անպայման ամեն ինչ ճիշտ նույն ձևով չեն տեսնում և ճիշտ նույն ձևով չեն անելու: Ուրեմն, աշխատանքները շարունակվելու են, որպեսզի այնպես լինի, որ բոլորն էլ հստակ պատգամ ուղարկեն Ադրբեջանին», – ասաց Հայ Դատի երևանյան գրասենյակի պատասխանատուն:

Կիրո Մանոյանի գնահատմամբ՝ օրինագծի ընդունման վրա ազդել են տարբեր գործոններ, այդ թվում՝ նախորդ տարվա պատերազմը և Ադրբեջանի ներկայիս ագրեսիվ գործողությունները Հայաստանի սահմանին: Բայց առավելապես կարևոր դեր է խաղացել Ամերիկայի Հայ Դատի հանձնախմբի աշխատանքը:

«Վերջին օրերին բազմահազար հայորդիներ դիմել են իրենց ներկայացուցիչներին՝ կոնգրեսականներին, որպեսզի քվեարկեն առաջարկված օրինագծի ընդունման օգտին», – նշեց դաշնակցական գործիչը՝ ավելացնելով, որ վերջնական որոշման համար անհրաժեշտ է, որ Փելոունի ուղղումը հաստատի նաև Կոնգրեսի վերին պալատը՝ Սենատը: Այլ խոսքերով՝ Ներկայացուցիչների պալատում ընդունվելուց հետո օրինագիծը պետք է գնա Սենատ, որտեղ հաստատվելուց հետո Կոնգրեսի երկու պալատներն իրենց ընդունած տարբերակները պետք է համադրեն իրար հետ:

«Պալատներից յուրաքանչյուրը, նախ, իր տարբերակն է քվեարկում, հետո միացյալ հանձնախումբ կամ հանձնաժողով է ստեղծվում, որը փորձում է համադրել, վերջում էլ նրանց եզրակացությունը՝ վերջնական, միացյալ տարբերակը, կրկին կգնա երկու պալատների հաստատման», – բացատրեց մեր զրուցակիցը:

Մանոյանը պարզաբանեց՝ Ադրբեջանին ամերիկյան ռազմական օգնության վերջնական դադարեցմանը հասնելու համար Փելոունի ուղղման հաստատումը Կոնգրեսի երկու պալատներում բավարար չէ, քանի որ Ներկայացուցիչների պալատը և Սենատը քվեարկում են միայն այն հատկացումների վերաբերյալ, որոնք նախատեսված են բյուջեով: Մնացածը Պենտագոնի՝ պաշտպանության դեպարտամենտի լիազորությունն է ԱՄՆ օրենսդրության 333-րդ հոդվածի համաձայն: Փելոունի ուղղումը չի արգելափակում Պենտագոնի կողմից հայեցողաբար ռազմական տեխնիկայի տրամադրումը: Այդ հատկացումներն արգելափակելու համար անհրաժեշտ է վերականգնել 907-րդ բանաձևը, որն արգելում էր ԱՄՆ կառավարությանը օգնություն հատկացնել Ադրբեջանին այնքան ժամանակ, քանի դեռ Ադրբեջանը չի դադարեցրել Հայաստանի շրջափակումը և ուժի այլ կիրառումները Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ: Հայ Դատի հանձնախմբի վաշինգտոնյան գրասենյակից հայտնել են, որ այժմ աշխատանքներ են տարվում նաև այդ ուղղությամբ:

Հայ Դատի երևանյան գրասենյակի պատասխանատու Կիրո Մանոյանն էլ ասում է, որ եթե նաև հաջողվի հասնել Կոնգրեսում 907-րդ բանաձևի վերագործարկմանը, ապա այլևս ոչ մի տեսակի ռազմական օժանդակություն չի գնա Ադրբեջան:

«Դա առանձին բարեփոխման առաջարկ է: Իրենք իրավունք ունեն նաև բանաձևի տեսքով ընդհանուր բյուջեի փոփոխման վերաբերյալ առաջարկներ անել: Կա համապատասխան հանձնաժողով, որը որոշում է, թե որ առաջարկները որպես բարեփոխում պիտի ներկայացվեն լիագումար նիստին: Հիմա այդ գործընթացն է գնում», – պարզաբանեց Կիրո Մանոյանը:

Ադրբեջանական ԶՈՒ կողմից իրականացված սադրանքի հետևանքով հայկական կողմն ունի 3 զոհ, 5 վիրավոր։ 4 վիրավոր զինծառայողի տեղափոխել են մոտակա կայազորային հոսպիտալ, առաջին բուժօգնություն ցուցաբերել։

«Կառաուլ էինք կանգնած։ Մառախուղ էր, խառն էր ու մութ։ Իրենց բլինդաժը մեզնից 10 մետր էր ներքև, կառաուլը մեզ էր նայում, որ էդ կողմ չգնանք։ Միանգամից սկսեցին կրակել։ Չհասկացա ինչ կատարվեց, գրանատամյոտը որ գցեցին՝ աչքերիս դեմը բան եղավ, կրակել եմ, բայց շատ չեմ հասցրել՝ անընդհատ ընկնում էի՝ չէի կարողանում»,- Զինուժ մեդիային պատմել է վիրավոր զինծառայողներից մեկը։

Վիրավոր հերոսներից Անդրանիկ Ալեքսանյանն էլ տեղեկացրել է, որ սովորական ծառայություն էին իրականացնում։ Հանկարծակի թշնամին կրակ է բացել 03։30-ին, համարժեք պատասխան ստացել։
ՀՀ ԶՈՒ ռազմաբժշկական վարչության պետ Սահակ Օհանյանը տեղեկացրել է, որ 4 վիրավորներից մեկի վիճակը ծայրահեղ ծանր է, երկուսի վիճակը բավարար է, մեկինը՝ միջին ծանրության: Նրա խոսքով, մեկ վիրավոր առավոտյան 10.30-ին արդեն տեղափոխվել է կենտրոնական հոսպիտալ. «Ներկա պահին ընթանում է վիրահատություն: Երկու վիրավոր գտնվում են դեպի կենտրոնական հոսպիտալ տեղափոխման ճանապարհին, մեկ վիրավոր բուժումը շարունակելու է կայազորային հոսպիտալում, նրա տեղափոխման խնդիր չկա
Մտահոգում է ժամկետային զինծառայող Վաչագան Արտուշի Մարտիրոսյանի վիճակը, ում վիճակը բժիշկների կողմից գնահատված է ծայրահեղ ծանր: Նա երկու անգամ է վիրավորում ստացել. առաջին անգամ ազդրի շրջանում, երկրորդ անգամ՝ հակառակորդի կողմից կիրառված ականանետի պայթյունից դեմքի ու պարանոցի շրջանում վիրավորում է ստացել: Կայազորային հոսպիտալում անհրաժեշտ առաջին վիրաբուժական օգնությունը ցուցաբերվել է, վիճակը կայունացվել է և ռեանիմացիոն մեքենայի աջակցությամբ ներկայումս գտնվում է ճանապարհին»,- ասաց նա:

ՀՀ իշխանությունները Ադրբեջանին են հանձնել պետական գաղտնիք պարունակող փաստաթղթեր։ Այս մասին գրում է «Փաստինֆո»-ն՝ հղում անելով ՀՀ պաշտպանության նախարարության և  Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակի գրավոր հարցման պատասխաններին։

Հայտնի է, որ  հայկական կողմը Ադրբեջանին է փոխանցել Աղդամի, ապա՝ Ֆիզուլիի և Զանգելանի ականապատ տարածքների վերաբերյալ քարտեզները՝ դա ներկայացնելով որպես բարի կամքի դրսևորում։

«Փաստինֆո»-ն գրավոր հարցում է ուղարկել ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ, ՀՀ ՊՆ և Արցախի ՊԲ՝ պարզելու, թե արդյոք սահմանված կարգով դրանք գաղտնազերծվել են, ով է կայացրել որոշումը՝ ականապատ տարածքների տեղորոշման վերաբերյալ փաստաթղթերն ադրբեջանցիներին տրամադրելու վերաբերյալ։ Այսպես, ՀՀ ԶՈՒ ԳՇ-ից մեր հարցմանն ի պատասխան հայտնել են, թե ականապատված տարածքների վերաբերյալ քարտեզներ անունով փաստաթղթեր չունեն, հետևաբար՝ տեղեկատվություն տրամադրել չեն կարող։ ԳՇ-ի կողմից նման պատասխան ստանալուց հետո նույն կառույցին երկրորդ հարցումն ենք ուղարկել՝ այս անգամ նշելով «ականների տեղորոշման հնարավորություն տվող որևէ փաստաթուղթ» չեզոք եզրույթը, սակայն ԳՇ-ից կրկին հրաժարվել են պատասխանել հարցերին։

Նույն հարցի առնչությամբ լրատվամիջոցը գրավոր հարցում է ուղարկել ԱՀ ՊԲ, որտեղից նշել են, որ տեղեկատվության տրամադրել չեն կարող, քանի որ հայցվող տեղեկատվությունը պարունակում է պետական գաղտնիք համարվող տեղեկություններ։

Նույնաբովանդակ պատասխան է ստացվել ՀՀ ՊՆ-ից։ «Ի պատասխան ՀՀ պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատարին հասցեագրված Ձեր 30․06․2021թ N 59-Ա-21 հարցման՝ հայտնում եմ, որ հարցման վերաբերյալ տեղեկատվություն տրամադրելը մերժվում է՝ հիմք ընդունելով «Տեղեկատվության ազատության մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին կետի և ՀՀ կառավարության 13,03,1998թ N173 որոշմամբ հաստատված ցանկի 5-րդ և 8-րդ կետերի պահանջները, քանի որ հարցապնդվող տեղեկությունները գաղտնի են»,- նշված է ՀՀ ՊՆ-ի կողմից տրամադրված պատասխանում։

Այլ խոսքով՝ ՀՀ իշխանությունները առանց գաղտնազերծելու պետական գաղտնիք համարվող տեղեկատվությունը փոխանցել են թշնամի երկրին, եւ սա այն դեպքում, երբ ոչ միայն տրամադրված փաստաթղթերը, այլ անգամ  դրանց  գաղտնազերծված-չգաղտնազերծված լինելու մասին տեղեկատվությունը հայ հասարակության համար համարվում է պետական գաղտնիք։

Ավելի մանրամասն՝ սկզբնաղբյուրում։

Հետպատերազմայն փուլում Ադրբեջանը ձեռնարկում է հնարավոր բոլոր քայլերը Հայաստանի նկատմամբ իր առավելությունն առարկայական դաշտ բերելու համար։ Մամուլի ասուլիսում այս մասին ասաց «Հենակետ» վերլուծական կենտրոնի ղեկավար, «Պատիվ ունեմ» դաշինքի անդամ Տիգրան Աբրահամյանը։

Նրա խոսքով այս զարգացումներն անհայտությունների մեծ համակարգ են իրենց մեջ պարունակում և դեռևս պարզ չեն հիմնական ուղղությունները. «Հայաստանի իշխանությունները կարծես թե առանձնապես դեմ էլ չէին նոր փոփոխություններին, զիջումներին։ Մի փոքր արհեստականություն կա նաև Հայաստանի իշխանությունների հայտարարություններում»,-ասաց Տիգրան Աբրահամյանը։

Վերջինս նկատեց՝ Երասխը կարևոր հանգույց է և հարավային գլխավոր մայրուղին այդտեղով է անցնում։ Փորձագետի խոսքով այդ հատվածում ադրբեջանցիների համար ցանկացած դիրքային բարելավում կարող է մեզ համար անդառնալի հետևանքներ ունենալ։

«Ադրբեջանը երկու խնդիր է լուծում։ Առաջինը իր համար ռազմավարական և մարտավարական առումով հնարավորություններ ստեղծել Հայաստանին մինչև վերջ ճնշելու և բանակցային գործընթացում առավելագույնը ստանալու համար։ Երկրորդը, սա գործընթաց է, ինչը ցանկության, կամքի և ստեղծված պայմաններում Ադրբեջանին հնարավորություն կարող է տալ լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններ իրականացնելու և արդյունավետ մարտ վարելու համար»,-ասաց Տիգրան Աբրահամյանը։

Մի քանի ադրբեջանական կայքեր հայտնել են, որ Ադրբեջանում հայերն անցած հոկտեմբերին՝ Արցախյան պատերազմի ընթացքում, ուղերձ են հղել «Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ-ին, աշխարհի հայերին և Ղարաբաղում ապրող հայերին»։

Ադրբեջանական կայքերից մեկը (Report News Agency) պնդել էր, որ Ադրբեջանում «տասնյակ հազարավոր հայերի մի խումբ ստորագրել է ուղերձը»։ Միայն այս մեկ նախադասությունից կարելի է ասել, որ այս տեղեկատվությունը կատարյալ սուտ է, քանի որ Բաքվում «տասնյակ հազարավոր հայեր» չկան: 1988-ին և 1990-ին ադրբեջանական ամբոխի կողմից Սումգայիթում, Բաքվում և այլուր Ադրբեջանում հայերի դաժան ջարդերից հետո գրեթե բոլոր հայերը փախել են այդ երկրից՝ իրենց կյանքը փրկելու համար:

Ադրբեջանում մնացած մի քանի հայերը նրանք են, ովքեր ամուսնացել են ադրբեջանցիների հետ: Ապրելով անընդհատ վախի մեջ ՝ նրանք օգտագործում են ադրբեջանական անուններ՝ իրենց իսկական ինքնությունը քողարկելու համար:

Ես երկու անգամ փորձեցի պարզել՝ արդյոք այս նամակը իսկական է, թե կեղծ: Նախ, դիմեցի ադրբեջանական կայքերից մեկին, որը հղում էր արել այդ նամակին՝ խնդրելով նամակի լուսապատճենը։ Ես ուզում էի տեսնել, թե քանի հոգի է ստորագրել այն, և նրանց անունները: Ադրբեջանական կայքը, որն, ամենայն հավանականությամբ, ֆինանսավորվում է Ադրբեջանի կառավարության կողմից, պատասխանեց, որ իրենք ի վիճակի չեն «մանրակրկիտ հետաքննություն իրականացնել» Միակ տեղը, ուր հայտնվել է կեղծ նամակի ամբողջական տեքստը, եղել է ադրբեջանական կայքէջը (Armenia.az), որը շարունակաբար տեղադրում է հարյուրավոր հակահայկական հոդվածներ՝ հայերեն և ռուսերեն: Այս հոդվածները գրում են ադրբեջանցիները, որոնք նախկինում ապրել են Հայաստանում և վարժ տիրապետում են հայերենին:

Նամակը ճշտելու իմ հաջորդ փորձը Հայաստանում ենթադրյալ ստացողի՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի տեղեկատվական բաժնի հետ էր։ Կաթողիկոսությունը տեղյակ չէր նման նամակ ստանալու մասին և նշեց, որ այն, ամենայն հավանականությամբ, Բաքվի սովորական հերյուրանքներից մեկն է:

Ընթերցողներին զվարճացնելու համար այստեղ ներկայացված են հատվածներ կեղծ հայկական նամակից՝ տեղադրված 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին ադրբեջանական Armenia.az կայքում:

«Այսօր Ադրբեջանում ապրում են տասնյակ հազարավոր հայեր։ Այս երկրում բոլոր մարդկանց նկատմամբ, անկախ կրոնից, կամ ռասայից՝ վերաբերվում են միանման։ Յուրաքանչյուր մարդ այս երկրում օգտվում է՝ Ադրբեջանի սահմանադրությամբ նրա քաղաքացիներին ներկայացվող միևնույն իրավունքներից»։ Նամակի այս առաջին երկու նախադասություններում կա երկու ակնհայտ սուտ. «Ադրբեջանում ապրում են տասնյակ հազարավոր հայեր», և նրանց «վերաբերվում են միանման», ինչպես Ադրբեջանի մյուս բոլոր քաղաքացիներին:

Ենթադրյալ հայ նամակագիրները դիմել են Գարեգին Բ կաթողիկոսին`օգտագործելու իր «հեղինակությունն ու ուժը՝ Ադրբեջանի դեմ Հայաստանի օկուպացիոն քաղաքականության դադարեցման, օկուպացված ադրբեջանական հողերը իրենց տերերին վերադարձնելու ուղղությամբ։ Աջակցություն ցույց տալ անարդար արյունահեղությունը կանխելու հարցում»։ Ոչ մի իսկական հայ նման հայտարարություն չէր անի, բացի եթե նրա կյանքին վտանգ է սպառնում:

Նամակում այնուհետև դիմում են «աշխարհի հայերին և տարբեր հայկական լոբբիներին՝ իրենց աջակցությունը կենտրոնացնել նրա վրա, որպեսզի մարդիկ ապրեն խաղաղության պայմաններում»՝ պնդելով, որ Ադրբեջանի Գյանջա (Գանձակ) քաղաքում Կարինա Գրիգորյան անունով մի հայուհի ծանր վիրավորվել է հայկական հրետակոծության ժամանակ։ Դժվար թե այդպիսի հայ կին բնակվի Գանձակում: Մի բան հաստատ է. Ադրբեջանում ոչ մի հայ չէր ունենա այդքան ակնհայտ հայկական անուն: Հայկական անուններով անձինք, որոնք ապրում էին Ադրբեջանում, կամ սպանվել են կամ փախել երկրից շուրջ 30 տարի առաջ:

Նամակում շարունակվում էր պնդումը, որ Ադրբեջանը «հակաահաբեկչական գործողություններ է անցկացնում միայն իր տարածքում, ցանկանալով օկուպացիայից ազատագրել իր պատմական հողերը»։ Ադրբեջանի համար կեղծավորության գագաթնակետն է պնդել, որ նա պայքարում է ահաբեկչության դեմ՝ անցյալ տարվա պատերազմում մի քանի հազար սիրիացի իսլամիստ ահաբեկիչներին Արցախի դեմ կռվելու համար բերելուց հետո:

Նամակն այնուհետև կոչով դիմում էր «Ղարաբաղի (Արցախի) հայերին», կեղծ պնդմամբ, թե «30 տարի առաջ դուք երջանիկ էիք Ադրբեջանի հողերում, որտեղ հիմա ապրում եք։ Ձեր նյութական բարեկեցությունը բարձր էր, ձեր բոլոր իրավունքները պաշտպանված էին, որովհետև Ադրբեջանը մեր նկատմամբ միշտ վերաբերվել է, որպես իր քաղաքացիների։ Իսկ այժմ Հայաստանի մաֆիոզային ղեկավարությունը ձեզ վերածել է սեփական խաղերի զոհի։ Մենք շատ ենք ափսոսում դրա համար։

Դուք նույնպես ունեք մարդու նման ապրելու իրավունք և հնարավորություն, բայց Հայաստանը ձեզ զրկել է դրանից։ Ուշքի եկեք, քանի դեռ ուշ չէ և հրաժարվեք այդ խաղում գործիք դառնալուց։ Ադրբեջանը կպաշտպանի ձեր բոլոր իրավունքները, այդ թվում նաև ձեր անվտանգությունը։ Մենք հանդիսանում ենք դրա վառ օրինակը»։

Այս նամակի բովանդակությունն ավելի շուտ կատակերգության է նման, քան հավաստի ուղերձի: Նրանք, ովքեր հորինել են այս նամակը, այնքան մոլորված են, որ կարծում են՝ հայերը կհավատան նման ակնհայտ ստերին:

Նամակը վերջապես կոչով դիմել է հայ մայրերին․«Մի փակեք աչքերը Ադրբեջանի հողերում ձեր երեխաների մահվան վրա, որովհետև դուք նրանց աշխարհ չեք բերել, որպեսզի դառնան այս, կամ այն ուժերի խաղերի զոհեր»։ Շատ հուզիչ է, որ Ադրբեջանի կառավարությունը, դիմակավորվելով որպես Բաքվի հայեր, այդքան հոգ տաներ հայ մայրերի և նրանց երեխաների բարեկեցության մասին․․․

Այս կոչի մեջ միակ լավ բանն այն է, որ Ադրբեջանի կառավարությունը մեծ գումարներ է վատնում՝ այսպիսի անօգուտ նամակներ և կայքեր պատրաստելու համար՝ վճարելով ադրբեջանցիներին, որոնք այլապես գործազուրկ կլինեին: Ոչ մի հայ չի հավատալու նման կեղծ լուրերի մեկ բառին, որոնք հայտնվում են Armenia.az (az՝ Ադրբեջան) կայքում: Ես առաջարկում եմ, որ Ադրբեջանի կառավարությունը ստեղծի նաև հեռուստառադիոկայան՝ հայերեն հաղորդումներ հեռարձակելու համար՝ ավելի շատ գումար վատնելով, որը իրենց ղեկավարները դեռ չեն թալանել․․․

Ես չեմ կարծում, որ սա իսկական դիմում է Բաքվի հայերի կողմից: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ եթե չնչին ճշմարտություն կա հայտարարված նամակում, դա նշանակում է, որ Ադրբեջանը որդեգրել է Թուրքիայի քաղաքականությունը՝ իր հայ և այլ փոքրամասնություններին ստիպել կեղծ քարոզչական հայտարարություններ տարածել՝ կոծկելու համար մարդու իրավունքների իր կոպիտ խախտումները:

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
www.TheCaliforniaCourier.com
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Հունական Greek City Times պարբերականն անդրադարձել է Բաքվում այդ երկրի դեսպան Նիկոս Պիպերիգոսի՝ դիվանագիտական կորպուսի այլ ներկայացուցիչների հետ ներկայում Ադրբեջանի վերահսկողության տակ գտնվող Շուշի քաղաք կատարած այցելությանը:

Լրագրող Փոլ Անտոնոպուլոսը նշում է, որ  ադրբեջանական ռեժիմը վերջերս ավելի քան քառասուն դիվանագետի համար քարոզչական շրջագայություն էր կազմակերպել դեպի Լեռնային Ղարաբաղի ներկայիս գրավյալ տարածքներ, որոնք թե՛ պատմական, թե՛ ժողովրդագրական առումներով հայկական են:

Լրագրողը ուշադրություն է հրավիրում այն հանգամանքի վրա, որ  նախորդ տարի, երբ Հունաստանի դեսպանն իր հավատարմագրերն էր հանձնում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևին, վերջինս ասել էր, որ «Բաքուն ամեն հարցում, այդ թվում նաև Արևելյան Միջերկականում թուրք-հունական տարաձայնություններում, աջակցում է եղբայրական Թուրքիային, և դա գաղտնիք չէ»:

«Եվ չնայած, որ  դեսպան Պիպերիգոսին ադրբեջանցի բռնապետը բացահայտորեն ասել է, որ իր երկիրը կուրորեն կաջակցի Թուրքիային՝  Արևելյան Միջերկրականում  Հունաստանի ծովային իրավունքները գողանալու հարցում, նա, այնուամենայնիվ, անցած հանգստյան օրերին միացավ քարոզչական շրջագայությանը»,-գրում է լրագրողը:

Նա հիշեցնում է, որ Թուրքիայի հովանավորությամբ Լեռնային Ղարաբաղ ներխուժումը հանգեցրել է սարսափելի ռազմական հանցագործությունների, ինչպիսիք են գլխատումները, սպիտակ ֆոսֆորի օգտագործումը և եկեղեցիների կանխամտածված թիրախավորումը, անգամ լրագրողների դեմ կրկնակի հարվածներ հասցնելը: 

Անտոնոպուլոսը վերհիշում է, որ Հունաստանի արտաքին գործերի նախարար Նիկոս Դենդիասը ամենաբարձր մակարդակի օտարերկրյա պաշտոնյան էր, որն այցելել է Հայաստան 2020 թ.-ի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ընթացքում, այն բանից հետո, երբ Հունաստանի հասարակությունը հանդես եկավ պատերազմի մեջ գտնվող երկրին աջակցություն հայտնելու պահանջներով: 

«Այնուամենայնիվ, Հունաստանի հասարակությունն այժմ վրդովված է, որ դեսպան Պիպերիգոսը միացել է ադրբեջանական ռեժիմի կողմից կազմակերպված քարոզչական շրջագայությանը, հատկապես որ ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի դեսպանները հրաժարվել են նրանց միանալուց»,- գրում է Անտոնոպուլոսը:

Նա նշում է, որ չնայած Ադրբեջանը չի ճանաչում Թուրքիայի կողմից ստեղծված «Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետություն» անվամբ ապօրինի սուբյեկտը, բայց նրա Նախիջևանի ինքնավար շրջանը խախտում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 541 բանաձևը և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի 550 բանաձևը:

«Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվում որոշումներ կայացնողներն առայժմ պաշտոնապես չեն ճանաչել այսպես կոչված «Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետությունը»՝ վախենալով, որ Հունաստանը և Կիպրոսը կարող են պատասխան հարվածներ հասցնել՝  ճանաչելով Լեռնային Ղարաբաղը որպես անկախ հանրապետություն: Այստեղ հարց է առաջանում, թե ինչու է դեսպան Պիպերիգոսը միացել քարոզչական շրջագայությանը Լեռնային Ղարաբաղի գրավյալ տարածքներ, հատկապես, երբ ամերիկացի, ռուս և ֆրանսիացի գործընկերները հրաժարվել են դա անել»,- գրում է Անտոնոպուլոսը:

Նշվում է, որ դեսպան Պիպերիգոսը չի պատասխանել այս առնչությամբ սոցցանցերի օգտատերերի կողմից տրված հարցերին: Հունաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը չի պատասխանել հրապարակման պահին պարբերականի ուղարկած հարցերին:

Վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանը կառավարությունում հանդիպում է ունեցել Արցախի Հանրապետության նախագահ Արայիկ Հարությունյանի հետ:

Հանդիպումը Հայաստանում տեղի ունեցած արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից և Նիկոլ Փաշինյանի՝ հուլիսի 7-ին Ռուսաստանի Դաշնություն կատարած աշխատանքային այցից անմիջապես հետո առաջինն է:

Նիկոլ Փաշինյանը հանդիպման ժամանակի ասել է․ «Մեծարգո պարոն նախագահ, ողջունում եմ Ձեզ կառավարությունում: Սա տեղի ունեցած արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո մեր առաջին պաշտոնական հանդիպումն է, և շատ կարևոր է, որ ձևակերպենք առաջիկա անելիքները: Մենք իրար հետ շատ դժվար ճանապարհ ենք անցել, նկատի ունեմ՝ Արցախի Հանրապետությունը, Հայաստանի Հանրապետությունը, մեր ժողովուրդը: Եվ ծանր փորձության օրերին մեր ժողովրդին առաջնորդելու բեռն ու պատիվը մեր ուսերին է ընկած, և մենք պարտավոր ենք մեր առաքելությունը պատվով կատարել:

Իհարկե մենք, նաև՝ դուք էլ հիմա մի փոքր ավելի շատ, ես էլ նախընտրական շրջանում և դրանից առաջ, շատ ենք խոսել տեղի ունեցածի հանգամանքների մասին: Եվ դեռ կան հանգամանքներ, որոնց, իհարկե, անդրադառնալու առիթ կունենանք: Շատ կարևոր եմ համարում ընդգծել, որ նաև նախընտրական շրջանում ես հստակ ձևակերպել եմ 44-օրյա պատերազմի բոլոր հանգամանքների մանրակրկիտ քննությունը, և կարևոր է, որ կարողանանք ձևակերպել այնպիսի ֆորմատ ու այնպես կազմակերպել աշխատանքը, որ այդ աշխատանքը լինի վստահելի, որովհետև շատ կարևոր հարցերի պատասխաններ պետք է ձևակերպվեն:

Բայց նաև կարևոր եմ համարում արձանագրել, որ 44-օրյա պատերազմից հետո մենք միասին բավականին լուրջ ջանքեր ենք գործադրել Արցախում բնականոն կյանքը վերականգնելու համար:

Այս ընթացքում երևի տասնյակ աշխատանքային հանդիպումներ ենք ունեցել, մի մասը լուսաբանվել է, մյուս մասը չի լուսաբանվել: Եվ ես, անկեղծ ասած, շատ գոհ եմ մեր գործակցության մակարդակից, այն որոշումները, որ մինչև հիմա իրագործվել են, կարծում եմ՝ բավականին արդյունավետ են:

Հույս ունեմ՝ Արցախի մեր հայրենակիցները զգում են այդ որոշումների արդյունավետությունը, բայց, իհարկե, առաջիկայում ռազմավարական ծրագրեր կան քննարկելու, ես նկատի ունեմ՝ սոցիալ-տնտեսական ոլորտում: Իհարկե, մեր օրակարգում հարցերի հարցը շարունակում է մնալ Արցախի կարգավիճակի ճշգրտման խնդիրը: Եվ պետք է արձանագրենք, որ նոյեմբերի 9-ից հետո ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հանդես են եկել հայտարարությամբ, ըստ էության, արձանագրելով այդ օրակարգը, որպես աշխատանքային օրակարգ: Եվ մենք, պետք է այստեղ նույնպես մեր անելիքները ճշգրտենք, նոր իրադրության մեջ փորձենք որոշակի ռազմավարություն որդեգրել և մեր նպատակներին հասնելու ուղիները մատնանշել:

Կրկին ողջունում եմ Ձեզ, համոզված եմ, որ այսօր քննարկումների արդյունքում նոր լիցք կտանք այն ծրագրերին, որոնք արդեն իրականացվում են, և կձևակերպենք առաջիկա նախագծերը»։:

ԱՀ նախագահ Արայիկ Հարությունյանը նշել է․ «Մեծարգո պարոն վարչապետ, նախ ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել ընդունելության համար: Ցանկանում եմ նաև հաջողություն մաղթել ընտրությունների արդյունքում ժողովրդի վստահության քվեն ստանալու և ապագայում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության ղեկը շարունակելու առումով: Համոզված եմ՝ այն ծրագրերը, որ քննարկել ենք, բերելու են Արցախի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը:

Պետք է համախմբենք հայությունն Արցախի շուրջ: Իհարկե, տարիների, տասնամյակների ընթացքում հայությունը միշտ եղել է Արցախի կողքին, միշտ աջակցել է, բայց այսօր ավելին՝ քան երբևէ, անհրաժեշտ է մեծ համախմբվածություն, և այդ դա մեզ հաջողվելու է:

Ուզում եմ միանշանակ արձանագրել այն, որ այսօր սոցիալ-տնտեսական առումով խնդիրները կարգավորվում են և սոցիալական այն ծրագրերը, որոնք իրականացրել է Հայաստանի կառավարությունը, միանշանակ Արցախը հանել է շոկային վիճակից: Այսօր սոցիալական քաղաքականությունը թույլ է տալիս վստահ հայտարարել, որ չկա ընտանիք, որը չի եղել ուշադրության կենտրոնում, և միանշանակ այդ ամենը միայն ու միայն Հայաստանի կառավարության կողմից հատկացված գումարների շնորհիվ: Իսկ «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի հավաքագրած գումարներն արդեն իսկ սկսել են ուղղվել բնակարանաշինությանը և ենթակառուցվածքների զարգացմանը: Այսօր Արցախը մի մեծ շինհարթակ է: Ծրագրերը պետք է շարունակել և առաջին հերթին՝ բնակարանաշինությունը, որը մեր գլխավոր խնդիրն է: Այսօր Արցախում բնակարանների խնդիրն այնքան խիստ է, որ օրը մեկ բնակարան կառուցելն էլ քիչ է: Մեր ծրագրերն իրականացնելու համար պետք է հասնենք նրան, որ առնվազն օրը մինչև 4-5 բնակարան կառուցենք: Այդ ծրագիրն ենք ուզում ներկայացնել հայությանը, որպեսզի ամեն մի հայ առաջիկա տարիներին մասնակցի բնակարանաշինության ծրագրերին:

Բայց, իհարկե, Արցախի ամենակարևոր խնդիրը անվտանգային, կարգավիճակի խնդիրն է: Եվ, բարեբախտաբար, կարգավիճակի առումով սկզբունքն ինչպիսին եղել է մինչ պատերազմը, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կողմից օրակարգային փոփոխություն չի կրել:

Մենք պետք է ձգտենք, որ դա մնա օրակարգում: Ձեր բոլոր հայտարարությունները, մեր հայտարարությունները, որ Արցախի անկախության ճանապարհը քննարկման ենթակա չէ, վկայում է այն մասին, որ պետք է շարունակենք մեր պայքարը: Իսկ անվտանգության առումով, ուզում եմ վստահեցնել, որ Պաշտպանության բանակի և խաղաղապահ ուժերի կողմից իրավիճակը համատեղ վերահսկվում է: Իրականում բարդ է աշխարհագրությունը, բայց, բարեբախտաբար, որևէ լուրջ մտահոգող խնդիր չի եղել: Այսօր ընթանում է բերքահավաք, որևէ խնդիր կամ խոչընդոտ չկա: Ընթանում են նաև ենթակառուցվածքների վերականգնման աշխատանքները հենց այսօրվա շփման գծի երկայնքով:

Մենք ունենք համատեղ քննարկելու ծրագրեր՝ վերականգնելու այն, ինչ կորցրել ենք, ինչը շատ ծանր և երկար աշխատանք է պահանջում:

Մեծարգո պարոն վարչապետ, ուզում եմ նորից հաջողություն մաղթել՝ այն մեծ պատասխանատվությունը, որ ստանձնել եք շատ բարդ ժամանակահատվածում՝ պատվով կատարելու համար»:

Հանրահայտ  BBC հեռուստառադիոկորպորացիան ռեպորտաժ է պատրաստել հայ գերիների մասին` նշելով, որ 
պատերազմը  Լեռնային Ղարաբաղում ավարտված է, բայց մի քանի տասնյակ կամ նույնիսկ հարյուրավոր մարդիկ, հաստատ ոչ ոք չգիտի, հայ զինծառայողներ մի քանի ամիս է, ինչ գտնվում են Բաքվի բանտերում: Նրանք տան համար նամակներում գրում են, որ իրենց մոտ ամեն ինչ կարգին է, բայց նրանք, ովքեր բախտ են ունեցել վերադառնալու, խոսում են անընդհատ ծեծի և անմարդկային վերաբերմունքի մասին: Զինվորականների հարազատները խնդրում են միայն մեկ բան՝ իրենց ամուսիններին, որդիներին և եղբայրներին վերադարձնել հայրենիք: Բայց իրավիճակը պարզ չէ. Ադրբեջանում ձերբակալվածները չեն համարվում ռազմագերիներ, այնտեղ նրանց մեղադրում են զինադադարի մասին համաձայնագրի ստորագրումից հետո իբր կատարված տարբեր հանցագործությունների համար:

«Ողջույն, իմ սիրելի ընտանիք: Նամակները ստացա և շատ ուրախ էի, որ ձեզ մոտ ամեն ինչ կարգին է: Ես լավ եմ, սիրելիներս: Պապ ջան, սիրելիս, մի հուսահատվիր: Ձեր որդին լավ է: Հոգ տարեք ձեր մասին, հետևեք առողջությանը: Մամ ջան, իմ սիրելի, թանկագին մայրիկ, հոգ տար քեզ, ոչ մի վայրկյան մի հուսահատվիր ու շատ մի անհանգստացիր: Պապ ջան, խնդրում եմ գնա մեր եկեղեցի, մոմ վառիր, սիրելիս»,-A4 թերթի վրա նամակը հայերենով գրված է 2021 թվականի մայիսի 25-ին: Ուղարկողը Սեդրակ Սողոմոնյանն է, որը անազատաության մեջ է գտնվում Բաքվում:

26-ամյա Սեդրակ Սողոմոնյանը տանն էր, երբ Հայաստանն ու Ադրբեջանը հրադադարի մասին հռչակագիր են ստորագրել: 

«Իսկ հետո զանգահարեցին. դիրքերում հերթափոխ էր: Այնտեղ՝ սահմանին, ամեն մեկը հսկում է իր տարածքը: Նրանք նաև ուզում էին վերցնել կրտսեր որդուս, բայց ես նամակ գրեցի, որ չի կարելի միաժամանակ երկու մարդ տանից տանել», — պատմել է Սեդրակի հայրը՝  Սամվելը:

Վերջին անգամ հայրը և որդին հեռախոսով խոսել են դեկտեմբերի 13-ին, երեկոյան 16-ի սահմաններում: Սեդրակը ասել է, որ իրեն փոխարինում են, և որ շուտով կվերադառնա տուն: Դրանից հետո կապը խզվել է: Առավոտյան ընտանիքն իմացել է, որ որդին գերեվարվել է:

«Ադրբեջանցիները շրջապատել են նրանց: Ասել են` տղերք, զենքերը վայր դրեք և դուրս եկեք, մենք ձեզ կհանձնենք մոտակայքում կանգնած ռուսներին: Բայց չեն հանձնել, խաբել են», — պատմել  է Սամվել Սողոմոնյանը:

Սեդրակ Սողոմոնյանը և մյուս զինվորները տեղակայված էին Լեռնային Ղարաբաղի Հադրութի շրջանի Հին Թաղեր գյուղում:  Այնտեղ հեռախոսակապը վատ է, տեղանքը՝ դժվարանցանելի: Պատերազմի վերջին գյուղը փաստացի գտնվել է առաջնագծում: Ըստ պայմանագրի՝ այդ հատվածում նոր գծում պետք է ռուս խաղաղապահներ լինեին: Սակայն համաձայնագրի կնքման պահին և հետագա մի քանի օրը բավական շատ շփոթություններ են եղել: Ռուս խաղաղապահներն իրենց քարտեզներում նշել են, որ գյուղն անցել է Ադրբեջանին և տեղակայվել են  գյուղից 15 կմ հեռու: Նույնը մտածում էին ադրբեջանցիները: Հայերը շարունակում էին իրենց զինվորներին փոխարինել գյուղի մերձակայքում գտնվող հենակետում:

Չճանաչված ԼՂՀ-ում դեկտեմբերի 12-ի իրադարձությունները նկարագրում են այսպես. հայ զինվորականները կանգնած են եղել Հին Թաղերում, երբ գյուղին մոտեցել են ադրբեջանցիներ և նշել, որ տարածքն իրենց է պատկանում: Հայերը չեն համաձայնել: Հրաձգություն է սկսվել: Ուղիղ հարցին, թե ով է փաստացի այդ պահին վերահսկել այդ տարածքը, չի կարողացել պատասխանել Հայաստանի ՄԻՊ Արման Թաթոյանը. «Կարծում եմ՝ այդ տարածքը վերահսկվում էր Հայաստանի կողմից, սակայն ես պետք է նորից ճշտեմ»: Ադրբեջանը տեղի ունեցածն անվանում է հակաահաբեկչական գործողություն: Ռուս խաղաղապահները տեղի ունեցածից հետո արագ ուղղել են իրենց քարտեզները՝ պատասխանատվության գոտում ներառելով Հին Թաղերը: Այժմ Բաքուն ձերբակալվածներին անվանում է «զինված խմբավորման անդամներ»: 

BBC-ի այն հարցմանը, թե Հայաստանի քանի քաղաքացի է ձերբակալվել համանման մեղադրանքներով, Բաքուն չի պատասխանել: Հատկանշական է, որ Արման Թաթոյանի անձնական հաշավարկի համաձայն` խոսքն առնվազն 300 գերու մասին է:

Միևնույն ժամանակ Ադրբեջանի ԱԳՆ խոսնակ Լեյլա Աբդուլլաևան հայտարարել է, որ հայ ռազմագերիներին ստորացնելու մասին պնդումներն անհիմն են:

Հիմա հայրենիք վերադարձած հայ զինվորները խոսում են Ադրբեջանի կողմից հայ զինծառայողների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի մասին: Հակոբ Հովհաննիսյանը ՝ լայն ժպիտով նիհարիկ տղան, անմիջապես խնդրում է չնշել իր իսկական անունը և զգուշացնում. «Եթե ինչ-որ բան ասելով կարող եմ վնասել այնտեղ գտնվող տղաներին, կնախընտրեի չխոսել…»:

Հակոբն ու մյուս ծառայողները շրջափակման մեջ են ընկել անցյալ տարվա հոկտեմբերի 2-ին` Մատաղիսում:  Շրջափակման մեջ են մնացել 20 օր, հետո գերի վերցվել:

«Մենք համոզված էինք, որ նրանք մեզ կանգնեցնելու են և սպանելու: Այս դեպքի համար մենք նռնակ ունեինք մեզ պայթեցնելու նպատակով, բայց չկարողացանք  հերոսի պես մեռնել»,-վերհիշել է Հակոբը, որը սկզբում հայտնվել է Բաքվի ռազմական ոստիկանության բաժանմունքում:

«Խցիկը մեծ էր: Սակայն մեզ պահում էին ձեռնաշղթաներով: Սկզբում խցիկում միայն մեկ ձերբակալված կար, հետո նրան տարան ու մենակ մնացի: Ծեծը շարունակվել է չորս օր` յուրաքանչյուր երկու ժամը մեկ՝ կարծես գրաֆիկով: Զուգարան չէինք կարողանում գնալ: Ես չէի ուտում և չէի խմում երեք օր»,-պատմել է նախկին գերին:

Հինգերորդ օրը Հակոբին տեղափոխել են Ադրբեջանաի պետական անվտանգության ծառայության բաժանմունք, որտեղ ծեծը նորից շարունակվել է:

«Ամեն օր մեզ հարցաքննում էին և կրկին ծեծում, սակայն արդեն ավելի ուժեղ: Հոկտեմբերի 29-ին մեզ 40 րոպե տեղափոխում էին բանտ և ամբողջ ճանապարհին առանձնակի դաժանությամբ ծեծում»:

Հարցաքննության ժամանակ քննիչներին հետաքրքրել է տանկերի, Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանի բունկերի տեղը:

Լսելով Սեդրակ Սողոմոնյանի նամակի մասին, որում զինվորն ասում է, որ իրեն լավ է զգում, Հակոբը գլուխը շարժում է.«Այնտեղից անհնար է որևէ ազդանշան ուղարկել: Մեզ ասացին, որ եթե ավելորդ բան գրվի, նամակը տեղ չի հասնի: Կարմիր խաչը միանգամից չի վերցնում նամակները, նախ դրանք կարդում են Ադրբեջանի իշխանությունները, մարդիկ, ովքեր լավ խոսում են հայերեն: Հետևաբար, դուք փորձում եք գրել միայն` ամեն ինչ լավ է, ես կվերադառնամ տուն: Եվ ես նույն կերպ եմ գրել»:

Մեկ այլ գերի` Կարինա Սարգսյանը, սրբում է արցունքները: Նրա իրական անունը շատերին հայտնի է, բայց նա խնդրում է այն չնշել, քանի որ չի ցանկանում, որ իր պատմությունը կրկին հիշեն հայկական լրատվամիջոցները:  Մի քանի ամիս առաջ Կարինան դարձավ սոցիալական ցանցերում տարածված տեսանյութի հերոսուհին, որը մեծ աղմուկ բարձրացրեց: Տեսանյութում վերմակի մեջ փաթաթված կինը կանգնած է տան շեմին, երբ նրան են մոտենում երկու զինվոր. «Մենք ադրբեջանցի զինվորներ ենք, եկել ենք մեր հայրենիք»: «Բարի գալուստ ձեր տուն», — պատասխանում է կինը: 

«Երբ ինձ գերի վերցրին, ասացին` պետք է ձերոնց տեղեկացնենք, որ դու մեզ մոտ ես: Բայց պետք է կարդալ այս տեքստը`բարի գալուստ ձեր տուն։ Նրանք գտան մի ինչ-որ մառան, այնտեղ` ծածկոց, գցեցին վրաս։ Ես արդեն հազիվ էի կանգնում։ Նրանք ինձ վալերիանկա տվեցին։ Չնայած ես կասկածում եմ, որ դա վալերիանկա էր, որովհետև հանկարծ ամեն բան ինձ համար մեկ դարձավ։ Պարզապես մեկ»,-նշել է կինը։

«Ես զինվորական մարդ եմ, ինձ համար սա երրորդ պատերազմն է։ Երբ գնացի, այնտեղ (Ջրական, Ջեբրայիլ) շատ վիրավորներ կային, շատ դիակներ։ Եվ պետք էր առաջին օգնություն ցուցաբերել, որպեսզի հետո տղաներին ուղարկեինք հոսպիտալ։ Այստեղ թոքերի բորբոքում ստացա։ Եվ երբ նահանջելու ժամանակն էր, հասկացա, որ ծանր քաշի, այտուցների և հիվանդության պատճառով պարզապես չեմ կարող լեռներ բարձրանալ»,-նշել է Սարգսյանը` հավելելով, որ մնացել է մենակ։

Երեք օր Կարինա Սարգսյանը անցկացրել է շրջափակման մեջ։ Հետո դուրս է եկել  քիչ, թե շատ հարթ ճանապարհ և առաջ գնացել։ Ապա ձայներ է լսել։ Ադրբեջանցիներն էին։ Կինը թաքնվել է ձորակում, նրան չեն նկատել։ Նա գիտեր, որ ձորակից երեք կիլոմետր հեռու հայկական հոսպիտալն է։ Ձորակներով անցնելով ու շրջանցելով ադրբեջանցի զինվորներին՝ նա հասել է շենք։ Բայց այնտեղ արդեն մարդ չկար։ Տարածքն անցել էր ադրբեջանական ուժերի վերահսկողության տակ։ Նախկին հոսպիտալից ոչ հեռու լքված խանութ էր… Կարինան թաքնվել է շինությունում։ Մի քանի անգամ խանութ են մտել զինվորականներ, թեյ, սուրճ, ծխախոտ, թխվածք ու ջուր վերցրել։

«Բայց ինչ-որ պահի ես, հավանաբար, քնել եմ։ Եվ նրանք իմ խռմփոցից հասկացել են, որ շինությունում մեկը կա։ Ինձ սկզբում ծեծեցին փայտով։ Հետո, երբ ասացի, որ հանձնվում եմ, ինձ դուրս քաշեցին, բռնեցին մազերիցս, սկսեցին քարշ տալ այս ու այն կողմ, շորերս պատառոտել, ձեռք գցել։ Եվ կիսամերկ վիճակում 800 մետր աքացիներով քշեցին ինձ։ Չեք պատկերացնի. երբ դեպի քեզ են ձգվում այդ բոլոր գարշահոտ ձեռքերը, բայց ոչինչ անել չես կարող»,- վերհիշել է կինը։

Հետո եկել է «գլխավորը»՝ Իբրահիմը, որի կոչումն ու ազգանունը Կարինան չի հիշում։ Նա արգել է զինվորականներին ձեռք տալ կնոջը։ Դրանից հետո էլ նկարահանվել է հանրահայտ տեսանյութը, որտեղ Կարինան ողջունում է ադրբեջանցի զինվորականներին «իրենց տանը»։

Հատկանշական է, որ կինը զինվորական հագուստով չի եղել, և Իբրահիմը հավատացել է, որ նա տեղի բնակչուհի է։ Կարինային տարել են Բաքու, հիվանդանոց են պառկեցրել և անգամ արձանագրել ծեծի հետքերը։ Կնոջը մեքենա են նստեցրել, պտտել քաղաքով մեկ, ցույց տվել ծովափը, տեղի սրճարանում կերակրել կուտաբով ու փախլավայով։

«Իսկ հետո նրանք ասացին, որ պետք է հանդես գամ մամուլի ասուլիսով։ Նրանք ինձ տվեցին տեքստը, որը պետք էր կարդալ։ Ադ տեքստում ես մեղադրում էի Հայաստանն ագրեսիայի և հնարավոր բոլոր մեղքերի համար։ Իսկ վերջում պետք է ասեի, որ ոչ մի պատերազմ չենք ուզում, և Փաշինյանն է, որ հրաման է տվել հավաքել տղամարդկանց ու ուղարկել պատերազմ»,- նշել է կինը: 

Մամուլի ասուլիսից հետո Կարինային նորից հիվանդանոց են տարել։ Նույն օրվա երեկոյան ադրբեջանցիները պարզել են, որ կինը պարզապես խաղաղ բնակչուհի չէ։ Այդ պահից Կարինային տանում են մեկուսարան։ Սկսվում են հարցաքննությունները։

Դեկտեմբերին Կարինային հանձնել են Հայաստանին։ Հայրենի գյուղում նրան դիմավորել է Պուշոկը՝ միակ կենդանի էակը ընտանեկան տանը։ Հիշելով սիրելի կատվի մասին՝ Կարինան առաջին անգամ ժպտում է։

ՀՀ Մարդու իրավունքների պաշտպան Արման թաթոյանը գրում է. 

«Վերին Շորժա գյուղի մոտ ադրբեջանական զինված ուժերի հուլիսի 5-ի կրակոցներն ապացուցում են, որ ինքնին նրանց ներկայությունը ՀՀ սահմանային գյուղերի հարևանությամբ և ճանապարհներին ՀՀ բնակիչների կյանքի իրավունքի խախտում է:

Գեղարքունիքի մարզի Վերին Շորժա գյուղի հարևանությամբ ադրբեջանական 2021թ. հուլիսի 5-ի կրակոցների հետ կապված՝ ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմը պարզել է, որ խոսքը նրանց տեղակայման այն դիրքերից կրակոցների մասին է, որոնք գտնվում են ՀՀ ինքնիշխան տարածքում:

Մարդու իրավունքների պաշտպանը հատուկ է նշում, որ այդ տարածքները Վարդենիս համայնքի արոտավայրերն են, որտեղ նաև գտնվում են մարդկանց բնակության վայրերը՝ սարատեղիները:
Գարնան, ամառվա և աշնան ամիսներին այդ սարատեղիներում մարդիկ բնակվում են ընտանիքներով, այդ թվում՝ երեխաների հետ, և զբաղվում են անասնապահությամբ: Այդ վայրերում են համայնքների բնակիչները զբաղվում նաև հողագործությամբ:

Ադրբեջանական կրակոցների պատճառով քաղաքացիական բնակիչներն նշված տարածքները կա՛մ ընդհանրապես չեն կարողանում օգտագործել, կա՛մ օգտագործումը խիստ սահմանափակված է: Ընդ որում, այդ տարածքների նկատմամբ համայնքների բնակիչներն ունեն ՀՀ իրավասու մարմինների օրինական փաստաթղթերով հաստատված իրավունքներ:

Ըստ պարզված տվյալների՝ ադրբեջանական կրակոցները տեղի են ունեցել հուլիսի 5-ին՝ ժամը 17-ի սահմաններում, ուղղված են եղել ՀՀ Զինված ուժերի դեմ, եղել են տարբեր տրամաչափի զինատեսակներից, ինտենսիվ և տևել են շուրջ 30 րոպե:

ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպանի աշխատակազմը պարզել է նաև, որ կրակոցները պարզ լսվել են սարատեղիներում և Վերին Շորժա գյուղում:

Գեղարքունիքի մարզի գյուղերի հարևանությամբ ադրբեջանական զինծառայողների այս պարբերական դարձած կրակոցներն իրական վտանգ են ՀՀ քաղաքացիական բնակչության կյանքի ու առողջությամբ համար:

Ադրբեջանական զինծառայողները նույնատիպ արարքներ (կրակոցներ, կենդանիների գողություններ, խոտքաղ իրականացնելու խոչընդոտներ և այլն) պարբերաբար կատարում են թե՛ Գեղարքունիքի, թե՛ Սյունիքի համայնքների հարևանությամբ կամ բնակիչների նկատմամբ:
2021թ. հուլիսի 5-ի  կրակոցները ևս մեկ անգամ ապացուցում են, որ ադրբեջանական զինված ուժերի ներկայությունը ՀՀ Գեղարքունիքի և Սյունիքի մարզերի գյուղերի հարևանությամբ, Սյունիքի մարզի համայնքների միջև ճանապարհներին առաջնահերթ ՀՀ բնակիչների կյանքի իրավունքի խախտում է:

Այդ արարքներն ուղղված են նաև  ՀՀ բնակիչներին սեփականության և այլ կենսական իրավունքներից, անասնապահությամբ զբաղվելու և ընտանիքի եկամուտը վաստակելու հնարավորությունից զրկելուն:

Խոսքը միջազգայնորեն ճանաչված և ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված իրավունքների մասին է:

ՀՀ սահմանային գյուղերի բնակիչների համար անվտանգության ակնհայտ խնդիր լինելուց բացի, այս արարքները նպաստում են բնակիչների սոցիալական խնդիրների խորացմանը:

Ադրբեջանական կրակոցների փաստը այսօր նաև պաշտոնական հայտարարությամբ հաստատել է ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը՝ նշելով, որ ադրբեջանական կողմի հրահրած հրաձգության արդյունքում թեթև վնասվածք է ստացել ՀՀ զինծառայող: Հրապարակումներ են եղել նաև լրատվամիջոցներում»: