Ադրբեջանն ու Թուրքիան ստեղծում են «Կովկասի նոր աշխարհագրություն» (չակերտները՝ Tert.am): Այս մասին թուրքական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում ասել է Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը։

«Թուրքիան և Ադրբեջանը Հայաստանին են փոխանցում իրենց «խաղաղասիրական» (չակերտները՝ Tert.am) դիրքորոշումը։ Երկու երկրները պատրաստ են համաժամանակ կարգավորել հարաբերությունները Հայաստանի հետ և բացել իրենց սահմանները։ Բայց Հայաստանը պետք է հրաժարվի «թուրքական և ադրբեջանական հողերի» (չակերտները՝ Tert.am) դիրքորոշումը նկատմամբ իր հավակնություններից։ Ադրբեջանը շարունակելու է իր պայքարը, եղբայրական Թուրքիայի հետ մենք ստեղծում ենք Կովկասի նոր աշխարհագրություն», — ընդգծել է Ադրբեջանի նախագահի օգնականը՝ մեկնաբանելով այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» (չակերտները՝ Tert.am) իրականացման շուրջ ստեղծված իրավիճակը։

Հիշեցնենք, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը երեկ հայտարարել էր, որ այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» (չակերտները՝ Tert.am) շուտափույթ բացումը տարածաշրջանում «խաղաղության» (չակերտները՝ Tert.am) ապագայի հիմնարար տարրերից մեկն է։

«Եթե մեզ հասանելիություն չտրվի, ապա դժվար կլինի խոսել խաղաղության մասին, և Ադրբեջանի բոլոր ջանքերը՝ ուղղված Հայաստանի հետ նորմալ համակեցություն և բարիդրացիական հարաբերություններ հաստատելուն, կտապալվեն»,- ասել էր Ալիևը։

Ալիևի կարծիքով՝ Ադրբեջանն իրավունք ունի պահանջել բացել «Զանգեզուրի միջանցքը» (չակերտները՝ Tert.am), քանի որ Հայաստանը ստորագրել է համապատասխան հայտարարությունը։

Հիշեցնենք, որ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Կատարում գտնվելու ժամանակ «Ալ Ջազիրա»-ին տված հարցազրույցում հայտարարել էր, որ ՀՀ կառավարության համար անընդունելի է Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև երկաթուղային ու ավտոմոբիլային ճանապարհներն իրար կապող հատվածը «միջանցք» անվանելը։

«Մեր տարածաշրջանում, համաձայն եռակողմ հայտարարության, ունենք մեկ միջանցք, և դա Լաչինի միջանցքն է, որը կապում է Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանին։ Բայց մեր եռակողմ հայտարարության մեջ ունենք մեկ այլ դրույթ, որը հաղորդակցությունների բացման մասին է»,– նշել է Փաշինյանընկատի ունենալով երկաթուղիները, ճանապարհները։

Ադրբեջանի ձիասպորտի ֆեդերացիայի նախագահ Էլչին Գուլիևի գլխավորած պատվիրակությունը մայիսի 16-ին Անգլիայի թագուհուն նվիրել է «ղարաբաղյան հազվագյուտ նժույգ»՝ «Շոհրաթ» (փառք) անունով՝ որպես «ընծա» նախագահ Իլհամ Ալիևից։

Ադրբեջանը հրավիրված էր ելույթ ունենալու Նորին Մեծության գահակալման Պլատինե հոբելյանի տոնակատարություններին։ Մայիսի 12-15-ը Վինձորի թագավորական ձիերի շոուի մասնակիցների թվում էին ադրբեջանական հեծելազորային ջոկատը և սահմանապահ ծառայության պարային համույթը ազգային տարազով, որոնք կատարեցին «Հրո երկիր» խորագիրը կրող հայտագիրը: Ադրբեջանը 2012 թվականից սկսած մասնակցում է այս շոուին:

96-ամյա Էլիզաբեթ երկրորդ թագուհին, շարժողականության խնդիրների պատճառով ձեռնափայտը ձեռքին, սպասել է Վինձորի ամրոցի բակում, որպեսզի անձամբ ընդունի Ադրբեջանի «նվերը»: Միապետը, որն իր ողջ կյանքի ընթացքում սիրել է ձիերին, ասել է, որ դա «շատ սիրալիր, շատ առատաձեռն» վարմունք էր: Վերջերս աճուրդում նման մի ձի վաճառվել է 17 հազար դոլարով: Թագուհուն նվիրել են նաև ձիերի երկու քանդակ, որոնք պատրաստել էր ադրբեջանցի քանդակագործ Ֆաիք Հաջիևը։ Հետաքրքիր է, որ Խորհրդային Միության Կոմկուսի առաջին քարտուղար Նիկիտա Խրուշչովը 1956 թվականին Մեծ Բրիտանիա կատարած այցի ժամանակ Էլիզաբեթ երկրորդ թագուհուն ևս նվիրել էր «ղարաբաղյան նժույգ»՝ «Զաման» անունով։

Չթաքցնելով թագուհուն ընծայված ադրբեջանական «նվերի» քարոզչական արժեքը՝ Ադրբեջանի պետական սահմանային ծառայության մամուլի կենտրոնը, պատմական փաստերի ակնհայտ խեղաթյուրմամբ, բացահայտ հայտարարել է, որ Մեծ Բրիտանիայի ձիերի շոուն «չափազանց կարևոր հարթակ է դարձել ադրբեջանական հնագույն և եզակի մշակույթը գովազդելու համար»։

Այնուամենայնիվ, ադրբեջանական քարոզչությունը հակառակ արդյունքն ունեցավ, երբ «Գաղտնազերծված Մեծ Բրիտանիա» կայքի գլխավոր լրագրող Ֆիլ Միլլերը խիստ քննադատական հոդված գրեց՝ «Զայրալից է, որ թագուհին «առատաձեռն» նվեր է ստանում բռնապետից» վերնագրով: Հոդվածը սկսվում էր հետևյալ կերպ. «Մինչ թագուհին նշում է իր Պլատինե հոբելյանը, նա բախվում է հորդորների՝ վերադարձնելու այն նժույգը, որ նա վերջերս ստացել է բռնապետական վարչակարգից․ երրորդ բռնակալությունը, որից նա նման նվեր է ընդունել»:

Միլլերը հայտնում է՝ «Հանրապետություն խումբը, որը ցանկանում է վերացնել միապետությունը և այն փոխարինել ընտրված պետության ղեկավարով, քննադատել է թագուհուն «մտերիմ հարաբերությունների համար, որտեղ նա ձիեր է ստանում բռնապետություններից»: Հանրապետություն խմբի խոսնակ Գրեհեմ Սմիթն ասել է «Գաղտնազերծված Մեծ Բրիտանիա»-ին. «Բրիտանական պետության ղեկավարի համար այնքան էլ լավ չէ նման հարաբերություններ ունենալ այն մարդկանց հետ, որոնք շատ կասկածելի ձեռքբերումներ ունեն իրենց պաշտոնում և ճնշում են սեփական ժողովրդին։ Ես կարծում եմ, որ դա տհաճ է և այնպիսի մի բան, որը մեկ այլ պետության ղեկավար իրեն թույլ չէր տա անել: Ես զարմանում եմ, որ կառավարությունը նրան խորհուրդ չի տվել հրաժարվել նման ընծաներից, բայց ենթադրում եմ, որ դա այն է, ինչում նա մեծապես ներգրավված է՝ ձիարշավը։ Կարծում եմ՝ լավագույն բանը, որ նա կարող էր անել, նվերները վերադարձնելն է ու խնդրելը, որ հետագայում իրեն նման բան այլևս չառաջարկեն»:

Միլլերը հավելել է. «Ալիևների ընտանեկան ցանցը մեծապես մեղադրվում է պետական միջոցների յուրացման և Լոնդոնում ավելի քան 500 միլիոն դոլարի սեփականություն ձեռք բերելու մեջ, որոնցից մեկը վաճառվել է թագուհու ունեցած կալվածքին՝ 82 միլիոն դոլար արժողությամբ գործարքով»։

Միլլերը մեջբերել է վտարանդի ադրբեջանցի լրագրող Արզու Գեյբուլաևային. «Նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտնի է ոչ միայն իր մենատիրական ղեկավարությամբ, այլև նա հաջողությամբ կարողացել է փչացնել կառավարման ողջ համակարգը՝ կամակատարներին, օլիգարխներին և ընտանիքի անդամներին տեղավորելով բարձրագույն ղեկավար պաշտոններում»։

Հունիսի 2-ին Բրիտանական Համագործակցության բոլոր չորս երկրների՝ Ավստրալիայի, Կանադայի, Նոր Զելանդիայի և Միացյալ Թագավորության Հայ Դատի հանձնախմբերը համատեղ հայտարարություն են տարածել՝ «Ձերդ մեծությո՛ւն, զգուշացեք ընծաներ բերող բռնապետերից» վերնագրով: Հայ Դատի հանձնախմբերն ասել են, որ Ադրբեջանը փորձում է «իրենց ուղին հարթել՝ մաքրագործելու համար իրենց սարսափելի հեղինակությունը մարդու իրավունքների ոլորտում»։ Հայ Դատի հանձնախմբերը նվերն անվանել են «Ադրբեջանի մենատիրական վարչակարգի կողմից իրենց թերությունները դրական լույսի ներքո ներկայացնելու վերջին լկտի փորձերից մեկը»: Համատեղ հայտարարության մեջ նաև ընդգծվում է, որ «իրավապաշտպան կազմակերպությունները հետևողականորեն բացահայտել են Ադրբեջանի կողմից խավիարային դիվանագիտության օգտագործումը մի շարք կոռուպցիոն սկանդալներում, որտեղ պարզվել է, որ նրանք վճարում են՝ միջազգային հանրության շրջանում երկրի հեղինակությունը բարձրացնելու համար»:

Հայ Դատի չորս հանձնախմբերը հիշեցրել են, որ «2012 թվականին նախագահ Ալիևը դարձել է Կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարի տարվա մարդ մրցանակի անդրանիկ հաղթողը, որը շնորհվում է Կազմակերպված հանցավորության և կոռուպցիայի հաղորդման նախագծի (OCCRP) կողմից»: Հայ Դատի հանձնախմբերն ահազանգել են թագուհուն, որ «Freedom House-ն Ադրբեջանում մարդու իրավունքների վիճակն ամփոփել է հետևյալ կերպ. «Ադրբեջանի ավտորիտար վարչակարգում իշխանությունը շարունակում է կենտրոնացած լինել 2003 թվականից ի վեր նախագահ Իլհամ Ալիևի և նրա մեծ ընտանիքի ձեռքում»: Կոռուպցիան համատարած բնույթ է կրում, իսկ պաշտոնական քաղաքական ընդդիմությունը թուլացել է տարիների հալածանքների պատճառով: Վերջին տարիներին իշխանությունները մեծ ճնշում են գործադրել քաղաքացիական ազատությունների դեմ՝ չնչին տեղ թողնելով ազատ արտահայտվելու կամ ակտիվության համար»:

Մեծ Բրիտանիայի Հայ Դատի հանձնախմբի նախագահ Անետ Մոսկոֆյանը հայտարարել է. «Մենք կասկած իսկ չունենք, որ նվերը դիտավորյալ և նպատակաուղղված գործողություն է ադրբեջանական վարչակարգի կողմից՝ փառաբանելու իր ռազմական հանցագործությունները և հոգեբանական վնաս պատճառելու հայերին Համագործակցության երկրներում, ինչպես նաև Արցախում՝ իրենց նախնիների հայրենիքում, որոնք կանգնած են գոյատևման վտանգի առաջ և ականատես են եղել, որ իրենց նախնիների հայրենիքի որոշ հատվածներ բռնազավթվել և էթնիկ զտման են ենթարկվել օտար բռնապետության կողմից»:

Կանադայում Հայ դատի հանձնախմբի գործադիր տնօրեն Սևակ Բելյանը հավելել է. «Մենք վստահ ենք, որ վերոնշյալի մասին լիովին տեղեկացված լինելուց հետո Նորին Մեծությունը պետք է իրավացիորեն վերանայի այս «նվերի» ընդունումը և մերժի Ադրբեջանի բացահայտ և ստոր խավիարային դիվանագիտությունը»:

Քիչ հավանական է, որ թագուհին վերադարձնի Ադրբեջանի ընծայած նժույգը, քանի դեռ բրիտանական հասարակությունը ճնշում չի գործադրել իրենց կառավարության վրա, որ այս «նվերը» ոչ այլ ինչ է, քան գռեհիկ կաշառք՝ արդարացնելու Ալիևի վարչակազմի հանցագործություններն Ադրբեջանի, ինչպես նաև Արցախի ու Հայաստանի ժողովուրդների դեմ:

Հարութ Սասունյան

«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի

Արդեն գրեթե 2 ամիս է՝ Ֆրանսիայի հրապարակում շարունակվում են ընդդիմության սակավամարդ հանրահավաքները, որոնք չունեն որևէ բովանդակային օրակարգ և որոնք միայն նպատակ ունեն խաթարելու մեր պետության ներքին կայունությունը: Այս մասին ԱԺ ամբիոնից ասաց ԱԺ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանը՝ անդրադառնալով ընդդիմության ակցիաներին ու դրանց հետևանքներին:

«Հանրահավաքներին շատ է հնչում «Զարթնի՛ր, լաո» ժողովրդական երգը, որը որևէ աղերս չունի ո՛չ ցույցերի, ո՛չ դրանց հետապնդած նպատակների հետ:

«Զարթնի՛ր, լաո»-ն ի սկզբանե կոչ էր՝ ուղղված արտաքին թշնամու դեմ միասնական պայքար ու դիմադրություն կազմակերպելուն, իսկ այժմ ընդդիմադիրների ձեռքով այն դարձել է անհասկանալի փողոցային պայքարի, ներքին թշնամանք հրահրելու գործիք, որը, այդուհանդերձ, ընդդիմության համար ցանկալի արդյունք չի ապահովում: Պատճառը մեկն է՝ պայքարի արհեստածին նպատակներն ու կեղծ օրակարգը, խաղաղ ցույցերի փոխարեն մայրաքաղաքի փողոցներում ականատես ենք լինում կազմակերպված զանգվածային անկարգությունների և քաղաքային անդորրը խարխլող գործողությունների: Իրական լաոն միշտ է արթուն:

Դա տեսանելի էր դեռևս 2020 թվականին, երբ պատերազմի ընթացքում մեր փառքով ընկած հերոսներն ու նրանց ողջ մնացած ծառայակիցները պայքարում էին մեր պետության միակ՝ արտաքին թշնամու դեմ՝ երաշխավորելով մեր երկրի անվտանգ ապագայի հեռանկարները: Եւ հենց իրենք՝ մեր երկրի իրական տերերը, որոնք ոչ մի պարագայում թույլ չեն տալու ներքին անհաշտություն։ Իսկ ընդդիմության լաոյի փնտրտուքները մեր պետության համար ոչ միայն որևէ դրական արդյունքի չեն հանգեցնելու, այլև շարունակվելու դեպքում մեծացնելու են հետագայում պատերազմի վերսկսման հավանականությունը։ Ակնհայտ է, որ ինչպես այս անհասկանալի փողոցային պայքարը, այնպես էլ նմանատիպ բոլոր դրսևորումները  մերժվելու են հասարակության կողմից»,- ասաց Քոչարյանը:

Վերջինս նշեց, որ տիրող աշխարհաքաղաքական պայմաններում իշխանությունների կարևորագույն խնդիրը ներքին համերաշխության ապահովումն ու արտաքին խաղաղության օրակարգին անշեղորեն հետևելն է։

Պաշտոնական այցով Կատարի Պետությունում գտնվող վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հունիսի 13-ին հարցազրույց է տվել «Ալ Ջազիրա» հեռուստաընկերությանը, որի ընթացքում անդրադարձել է Հարավային Կովկասում տեղի ունեցող գործընթացներին, ԼՂ հիմնախնդրին, հայ-թուրքական հարաբերություններին և այլ թեմաների: Ստորև ներկայացնում ենք հարցազրույցը: 

«Ալ Ջազիրա» — Թույլ տվեք սկսել Ադրբեջանի հետ ստորագրած համաձայնագրից, որի պատճառով ուժեղ ճնշումների եք ենթարկվել, և ցուցարարները նույնիսկ հասան Ձեր տուն։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այս պայմանագիրը հիմա։

Կարծում եմ նկատի ունեք այն եռակողմ հայտարարությունը, որ ստորագրվել է իմ, Ռուսաստանի նախագահի և Ադրբեջանի նախագահի կողմից։ Այդ հայտարարությամբ ուժի մեջ մտավ հրադադարը և վերջ տրվեց ամեն տեսակի ռազմական գործողություններին, և կարծում եմ այդ ժամանակ դա Լեռնային Ղարաբաղում բռնությանը վերջ դնելուն միտված քայլ էր: Պետք է նշեմ, որ այդ հայտարությունը չի անդրադառնում Լեռնային Ղարաբաղի հարցին, բայց հարկավոր է անդրադառնալ Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրին, և մենք հույս ունենք, որ առաջիկա ժամանակներում կկարողանանք անդրադառնալ ԼՂ խնդրին:

Ընդհատելով Լեռնային Ղարաբաղի մասին խոսակցությունը, ցանկանում եմ նկատել` կոնկրետ այս հարցը ենթադրում է, որ երկու երկրների միջև կա Սահմանազատման հանձնաժողով, որը կքննի այդ հարցը։ Ի՞նչն է մինչ այժմ խանգարում նրա աշխատանքին։

Իրականում մենք Ադրբեջանի հետ բազմաթիվ հարթություններում հաղորդակցություն ունենք, և Դուք իրավացի եք, վերջերս մենք կազմել ենք Սահմանազատման հանձնաժողով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, և շատ կարևոր է այդ աշխատանքը շարունակելը։ Ընդամենը մեկ հանդիպում է տեղի ունեցել, բայց արդեն համաձայնություն ունենք, որ երկրորդ հանդիպումը տեղի կունենա Ռուսաստանի մայրաքաղաք Մոսկվայում, իսկ երրորդ հանդիպումը` Բրյուսելում: Հույս ունենք, որ մեր միջազգային գործընկերների աջակցությամբ, և իհարկե երկկողմ աշխատանքի շնորհիվ, մեզ կհաջողվի դելիմիտացիայի ենթարկել մեր սահմանները։

Իսկ եթե այս հանձնաժողովը որոշի, որ Լեռնային Ղարաբաղի ողջ տարածքը պետք է պատկանի Ադրբեջանին, ապա ինչպիսի՞ն կլինի Ձեր դիրքորոշումը։

Իրականում Սահմանազատման հանձնաժողովը որևէ կապ չունի Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի հետ, որովհետև ինչպես ասացի, մենք Ադրբեջանի հետ հաղորդակցության տարբեր հարթություններ ունենք, որոնցից մեկը սահմանազատման աշխատանքներին է վերաբերում: Նաև շատ կարևոր է նշել սահմանի անվտանգության հարցը, որը նույնպես այս հանձնաժողովի մանդատի ներքո է, որովհետև մենք պետք է պահպանենք կայունություն և անվտանգություն ամբողջ սահմանի երկայնքով։

Երկրորդ հարթությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորումն է։ Կա ևս մեկ հարթություն, որը տարածաշրջանային, տրանսպորտային և տնտեսական հաղորդակցությունների բացման մասին է։ Բայց իհարկե, ամենահրատապ հարցը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև և տարածաշրջանային խաղաղության համար Լեռնային Ղարաբաղի հարցն է։

Կրկին ընդհատելով Ադրբեջանի հետ խաղաղության մասին խոսակցությունը. հենց դա է զայրացնում ընդդիմությանը։ Ռուսաստանը, որը հովանավորն է այս համաձայնագրի կամ, ինչպես ասացիք, հայտարարության, համարվում է Հայաստանի դեմ դավադրության մեջ ներգրավված, և ավելի շատ աջակցում է Ադրբեջանին։

Գիտեք, որ Ռուսաստանը Հայաստանի ռազմավարական գործընկերն ու դաշնակիցն է, բայց Ռուսաստանը շատ մտերիմ պետություն է նաև Ադրբեջանի համար։ Եվ այս պարագայում մենք տեսնում ենք Ռուսատսնի դերը որպես եռակողմ հայտարարության երաշխավոր, որը, ինչպես նշեցի, ստորագրվել է երեք կողմերի միջև։

Նիկոլի իշխանությունը, Արցախի իշխանության կամ, ավելի ստույգ, Արցախի իշխանության արայիկհարությունյանական թևի հետ գործակցաբար կամ համատեղ գծված պլանի համաձայն, առաջիկայում պատրաստվում է թշնամուն հանձնել Բերձորն ու հարակից բնակավայրերը։ Թեև ավարտին հասնելուն դեռ ժամանակ կա, բայց այս օրերին մեծ արագությամբ կառուցվում է Գորիսի շրջանի Կոռնիձոր գյուղը Շուշիի շրջանի Բերդաձորի ենթաշրջանով (Հին Շեն, Մեծ Շեն և այլ գյուղեր) Բերձոր-Ստեփանակերտ մայրուղուն կապող նոր ճանապարհը։

Ոչ պաշտոնական տեղեկություններով՝ 2022 թ. հուլիսի 1-ին Ալիևը Բերձորում դրոշ է բարձրացնելու և հայտարարելու է քաղաքի ու նախկին խորհրդային Լաչինի շրջանի ամբողջական բռնազավթման մասին։ Եվ քանի որ այդ օրը դեռևս պատրաստ չի լինելու նոր կառուցվող ճանապարհը, հնարավոր է՝ Ադրբեջանը թույլ տա, որպեսզի ժամանակավորապես «իր տարածքով» հաստատվի ցամաքային կապը ՀՀ-ի և Արցախի միջև, մինչև շահագործման կհանձնվի կառուցվող ճանապարհը։

Թարգմանական վրիպա՞կ, թե՞ նախամտածված դավադրություն

Նոր ճանապարհի կառուցումը փորձ է արվում ներկայացնել որպես նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ ամրագրված նախագիծ։ Հայտարարության ռուսերեն բնօրինակի 6-րդ կետի երկրորդ պարբերության մեջ նշված է. “По согласованию Сторон в ближайшие три года будет определён план строительства нового маршрута движения по Лачинскому коридору, обеспечивающий связь между Нагорным КарабахомиАрменией…”.

Ապշեցուցիչ փաստ. ՀՀ վարչապետի պաշտոնական կայքում հայերեն նշված հատվածի  հայերեն թարգմանության մեջ հայտնվել է «երկայնքով» դավադիր բառը։ Այսպես. «Կողմերի համաձայնությամբ, Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի միջև կապն ապահովելու համար առաջիկա երեք տարիների ընթացքում պիտի հաստատվի Լաչինի միջանցքի երկայնքով նոր երթուղու կառուցման նախագիծ…»:

Ստացվում է՝ եռակողմ հայտարարությամբ որոշված է եղել նոր երթուղու կառուցումը Լաչինի միջանցքով, իսկ ահա փաշինյանական թարգմանությամբ՝ նոր երթուղու կառուցումը նախատեսված է ոչ թե Լաչինի միջանցքով, այլ Լաչինի միջանցքի երկայնքով։ Իսկ վերջինիս տակ կարելի է հասկանալ՝ թե՛ Լաչինի միջանցքով, թե՛ միջանցքի կողքով։ Փաշինյանն ու Ալիևը, փաստորեն, փոխադարձ պայմանավորվածությամբ հիմնվել են փաշինյանական թարգմանության և «երկայնքով» հնարածին բառի վրա, ավելին, այն մեկնաբանել իբրև կողքով։

Կոռնիձոր – Հին Շեն ներկայումս կառուցվող ճանապարհն ընկած է Լաչինի միջանցքից դուրս, հետևաբար, վերջինիս՝ այդ վայրերով կառուցումը ոչ միայն չի նախատեսված նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ, այլև խստորեն հակասում է վերջինիս դրույթներին և արդյունք է Փաշինյան – Ալիև պայմանավորվածության (տառացիորեն կրկնվում է Սյունիքի դիրքերի՝ «բանավոր ըմբռնմամբ» հետքաշման տխրահռչակ օպերացիան)։ Պարզորոշ է՝ եթե Ադրբեջանը Բերձորն ու հարակից բնակավայրերն ստանալու հարցում երկաթե երաշխիքներ ստացած չլիներ հայկական կողմից, ապա անգամ մեկ էքսակավատոր չէր մտցնի Աղավնո գետի հովիտ կամ Հին ու Մեծ Շեների լեռնային անտառապատ հատվածներ։

ՀՀ և Արցախի իշխանության արայիկհարությունյանական թևը փորձում է ոչ պաշտոնական ձևով հրապարակ նետել հետևյալ կետերը.

• առաջարկվող ճանապարհը ռազմաստրատեգիական իմաստով ավելի շահավետ է, քան գործողը,
• ռուսական խաղարար ուժերի սպառազինությունը Բերձորում խիստ անբավարար է, և վերջիններս չեն կարող դիմակայել Ադրբեջանի ճնշումներին,
• ռուս խաղաղարարները ցանկանում են առիթից օգտվել և վաճառել բնակավայրերի մետաղը և այլն, ինչի համար էլ, իբր, շահագրգռված են, որ Բերձորը հանձնվի,
• ադրբեջանական կողմը չի պահանջում, որ Բերձորի ու հարակից բնակավայրերի հայ բնակիչները հեռանան. վերջիններս կարող են ընդունել Ադրբեջանի քաղաքացիություն և շարունակել ապրել իրենց տներում։

Նշվածը, բնականաբար, որևէ տրամաբանության մեջ չի տեղավորվում, և նմանաբովանդակ տեսակետները շրջանառվում են, որպեսզի Բերձորից ազատվեն հնարավորինս անցնցում կամ այն հանձնվի առանց ավելորդ գլխացավանքների։ Պարզ ասած՝ գործ ունենք փորձված  չարչիական մեթոդների հետ, այն է՝ Արցախի հանձնման «բերձորյան» փուլը ևս բարդել, օրինակ, ռուսական կողմի, «նախկինների» և այլոց վրա։

Արդեն իսկ խճճելով ու ոտնահարելով եռակողմ հայտարարության դրույթը՝ ՀՀ և Արցախի իշխանությունները որևէ հստակ պատասխան չունեն կամ չեն տալիս՝ արդյո՞ք նոր ճանապարհը գործելու է միջանցքի տրամաբանությամբ, եթե այո, ապա ինչո՞ւ, օրինակ, Բերձորի և Աղավնոյի բնակիչներին չի առաջարկվում տեղափոխվել և ապրել նոր միջանցքի մեջ մտնող բնակավայրերում։

Բերձորի հանձնման հետևանքները

Բերձորի և հարակից մի քանի բնակավայրերի հանձնումով, հայ ժողովրդին  բարոյահոգեբանական նոր տրավմա պատճառելուց, Բերձորում և Աղավնոյում ներկայումս ապրող հայությանը տարագիր դարձնելուց զատ, թշնամու թիրախի տակ են դրվում ՀՀ Գորիսի շրջանի Տեղ գյուղի ցանքատարածություններն ու արոտավայրերը։ Այսպես, եթե մինչ օրս Տեղի դաշտերին հաջորդում էին Արցախի Քաշաթաղի վարչական սահմանի՝ Բերձոր-Աղավնոյի՝  հայկական վերահսկողության տակ գտնվող լայնարձակ տարածքները, ապա հետայսու արմատապես փոխվում է իրավիճակը. ադրբեջանական զինված ուժերը, այդ հատվածներում ևս առաջնորդվելով տխրահռչակ GPS ամերիկյան նավիգացիոն համակարգի գծանշումներով, տեղակայվելու են Տեղից քիչ հեռու կամ, ավելի կոնկրետ, այն վայրում, որտեղ այսօր գտնվում է նոյեմբերի 9-ից հետո տեղակայված հայկական անցակետը։ Ի դեպ, Տեղի հայկական անցակետի՝ հենց GPS համակարգով տեղորոշված սահմանագծի վրա տեղակայումը ևս պատահական չէ, և կարելի է ենթադրել, որ ՀՀ իշխանությունները դեռ նոյեմբերի 9-ից սկսած մտադիր են եղել հանձնել Բերձորը և այդ առթիվ ադրբեջանական կողմի հետ ունեցել են գաղտնի և բանավոր պայմանավորվածություններ (Սյունիքի դիրքերի օրինակով)։

Արցախի համար Բերձորի հանձնումը հղի է անդառնալի հետևանքներով։ Փաստենք՝ Բերձորով են ացնում Արցախի համար կենսական նշանակություն ունեցող գազատարը, էլեկտրական հաղորդուղիները, հեռախոսակապը, ինտերնետ կապը և այլն։ Ներկայումս այս հարցերին ևս չկա հստակ պատասխան՝ ի՞նչ է լինելու այս հաղորդուղիների ճակատագիրը. մնալու են ադրբեջանական վերահսկողության տա՞կ, եթե այո, ապա ինչպե՞ս են ՀՀ և Արցախի իշխանությունները պատկերացնում դրանց անխափան գործունեությունը, այդ ե՞րբ և որտե՞ղ է ադրբեջանական կողմը ներշնչել վստահություն, որ չի կրկնվելու նախկին դառը փորձը, և Ադրբեջանը որպես սուր չի ճոճելու արցախահայության կեցության համար անհրաժեշտ հաղորդուղիներն իր ձեռքում գտնվելու հաղթաթուղթը։

Նախնական եզրակացությունը հետևյալն է. թշմանուն է հանձնվում  մեկ քաղաք՝ իր ենթակառույցներով, երկու նորակառույց եկեղեցի, բազմաթիվ արժեքավոր հուշարձաններ, խաչքարեր, երկու հիդրոէլեկտրակայան, Ներքին Սուս գյուղը, բարեշեն Աղավնո ավանն՝ իր ենթակառույցներով, Արցախի համար կենսական նշանակության հաղորդուղիներ, կլոր տարին անխափան գործող բարեկեցիկ և հարմարավետ մայրուղի։ Այս ոչ ամբողջական ցանկի դիմաց ստանում ենք թշնամու կողմից հապշտապ կառուցված և, բնականաբար, բազմաթիվ դավադիր խութերով հարուստ մի ճանապարհ, որի անխափան գործելը  կասկածի տակ են առել բազմաթիվ մասնագետներ։

Վերոնշյալը հիմք է տալիս ենթադրելու, որ, ինչ-որ կասկածելի ճանապարհի դիմաց Բերձորի և հարակից բնակավայրերի հանձնումը թշնամուն ոչ այլ ինչ է, քան Արցախն ամբողջովին Ադրբեջանին հանձնելու գործողության հերթական և որոշիչ փուլը։ Հաջորդ քայլն արդեն կարող է լինել Կոռնիձորի մոտ, նոր կառուցված ճանապարհի վրա ադրբեջանական անցակետի տեղակայումը՝ իր կործանարար հետևանքներով, որով էլ կավարտվի Փաշինյանի իշխանության կողմից Արցախի հանձնման գործընթացը։

Հ.Գ. Այսքանով հանդերձ՝ շատ բան հնարավոր է փրկել։ Կործանարար այս ընթացքը կասեցնելու մի քանի տարբերակներ կան, որոնց քննարկումն ու կյանքի կոչելը օրվա հրամայական է։

Հարավային Կովկասը բուֆերային գոտի է Ռուսաստանի, Իրանի, Թուրքիայի միջև։ Արցախյան պատերազմի հետևանքով այստեղ բալանսը խախտվել է, ինչի հետևանքով կարող է պատերազմ սկսել Ռուսաստանի, Թուրքիայի ու Իրանի միջև: Այս մասին «Հայկական օրակարգ. Բանակցային կարմիր գծեր. պետական շահ և արժանապատվություն» թեմայով քննարկման ժամանակ նշեց  քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանը:

Նրա խոսքով, հիմա պետք է մոռանալ Կարսի պայմանագրի մասին, այն գոյություն չունի, հիմա կա 2020-ի նոյեմբերի 9-ի հայտարարություն, Ռուսաստանն էլ ցանկանում է ստեղծել 3+3 ձևաչափ՝ դրանում ընդգրկելով տարածաշրջանի երկրներին ու փորձելով արևմուտքին դուրս մղել Հարավային Կովկասից։

«Հիմա Ռուսաստանն ու Թուրքիան կոմունիկացիաների մասով փորձում են ներադաշնակել իրենց շահերը, առաջին հերթին դա Արեւելք-արևմուտք ճանապարհն է։ Ռուսաստանը դուրս է մղվել Եվրոպայից, փորձում է Պարսից ծոց եկող բեռանափոխադրումներում իր խնդիրներն առաջ քաշել։ Հիմա տեսնում ենք, որ Ռուսաստանը մեծացնում է առևտրաշրջանառության ծավալը Հնդկաստանի հետ։ Ահա դիսբալանսը բալանսավորելու գործընթաց է տեղի ունենում, որտեղ Հայաստանը, որպես այդպիսին, չկա, բայց դա չի նշանակում, որ Հայաստանը չի կարող դերակատարություն ունենալ։ Իհարկե, կարող է»,-ասաց բանախոսը։

Քաղաքագետի խոսքով, ընթացող բանակցություններին հնարավոր մասնակցության դեպքում Հայաստանի դիրքորոշումից շատ բան է կախված, Ուկրաինայից հետո այս տարածաշրջանը կարող է լինել խոշոր պատերազմի հաջորդ  օջախ։

«Կան երկրներ, որոնք ուզում են՝ այդ պատերազմը լինի իրենց խնդիրները լուծելու համար»,-ասաց քաղաքագետը։

Նրա խոսքով, Հայաստանի այս իշխանությունն ուներ հնարավորություն պատերազմը թույլ չտալու՝ ինչ-որ պահի զիջումների գնալու միջոցով, մինչդեռ բերեց մի իրավիճակի, որ պատերազմ տեղի ունենար։

«Ես ունեմ խորքային համոզմունք, որ գործող վարչապետը ունի խոր փիլիսոփայան մտածողություն, որ Արցախից պետք է ազատվել, և ինքը տեսնում է, որ դա շատ լավ բան է Հայաստանի համար։ Ինքն այդ միջավայրում է դաստիարակվել, ինքն այդ միջավայրում է եղել, այդ գաղափարները կրելու համար նրան բերել են կամ աջակցել են բերելուն։ Այս պահին նա Հայաստանի անվտանգության խնդիրներով չի զբաղվում, ինքը զբաղվում է  անձնական անվտանգության խնդիրներով։ Գուցե մի օր կբացվեն այդ տվյալները, միջազգային գործընկերների հետ հանդիպումներում ինքը խնդրում է անձնական անվտանգության միջոցներ, այն մարդկանցից, որոնց հետ կարելի էր խոսել Հայաստանի ու Արցախի անվտանգությունից։ Կարծում եմ՝ կգա ժամանակը և այդ փաստերը ջրի երես դուրս կգան։ Այս մարդն էքզիստենցիալ անձնական խնդիր է լուծում, վախ ունի, և քաղաքականությունը շատ դեպքերում նա կառուցում է՝ դրանից ելնելով»,-ասաց Ստեփան Դանիելյանը։

Անդրադառնալով ընդդիմության գործողություններին՝ բանախոսը կարծիք հայտնեց, որ գուցե ընդդիմությունն էլ միջազգային վիճակը չի հասկանում ու կրակի մեջ փայտ է գցում։

«Իրենք լավ չեն հասկանում, թե ինչ է տեղի ունենում։ Իրենք չեն փորձում հասկանալ, թե ինչ պրոցես է գնում։ Իրենք չեն հասկանում, թե մենք երկու տարի հետո ինչ կարող ենք շահել, ինչ կարող ենք կորցնել։ Մենք կարող ենք կորցնել ոչ թե Արցախը, այլ Հայաստանը։ Կարող ենք նաև ահագին հաջողություններ ունենալ այս վիճակը հասկանալով ու ճիշտ քաղաքականություն վարելով։ Այո, այս իշխանությունը պետք է գնա, ինքը զբաղված է իր անձնական անվտանգությամբ, բայց մյուս կողմից, եկեք մյուսներին էլ, ընդդիմությանը սուրբ չսարքենք»,-նշեց նա։

Քաղաքագետի խոսքով, եթե ուզում ենք ազատ, առողջ հասարակություն ունենալ, ապա  ոչ մի քաղաքական ուժ չպետք է իրեն քննադատությունից վեր դասի, պետք է կարողանալ ազատ խոսել։

«Մենք պետք է մեր հասարակությանը չխաբենք, պետք է ցույց տանք հասարակությանը, թե ինչ է կատարվում։ Նորից եմ ասում, այս իշխանությունը չարիք է, բայց դա չի նշանակում, որ նրա դիմացինը լավն է»,-խոսքն ամփոփեց Դանիելյանը։

Ադրբեջանը խաղաղության դարաշրջանին պատրաստվում է բայրաքթարների «երամներով» ու դրանց համար կառուցվող «բներով»։ Նման դիտարկմամբ է հանդես եկել Արտաքին և անվտանգային հարցերով փորձագետ Դերենիկ Խաչատրյանը։

Նրա գրառման մեջ ասվում է.

«ԱԴՐԲԵՋԱՆԸ ՁԵՐ «ԽԱՂԱՂՈՒԹՅԱՆ ԴԱՐԱՇՐՋԱՆԻՆ» ՊԱՏՐԱՍՏՎՈՒՄ Է ԲԱՅՐԱՔԹԱՐՆԵՐԻ «ԵՐԱՄՆԵՐՈՎ» ՈՒ ԴՐԱՆՑ ՀԱՄԱՐ ԿԱՌՈՒՑՎՈՂ «ԲՆԵՐՈՎ»․ ԻՆՉՈ՞Ւ Է ԲԱՔՎԻՆ ՀԱՐԿԱՎՈՐ 3 ՕԴԱՆԱՎԱԿԱՅԱՆ ՓՈՔՐԻԿ ԱՐՑԱԽՈՒՄ

Ադրբեջանը 44֊օրյա պատերազմից հետո Արցախի օկուպացված տարածքներում բացի այլ կոմունիկացիոն ենթակառուցվածքներից, միանգամից 3 օդանավակայան է կառուցում` Վանդայում, Կովսականում և Բերձորում։ Ընդ որում, եթե Վարանդայի օդանավակայանն արդեն իսկ շահագործման է հանձնվել, ապա մյուս երկուսը նախատեսվում է շահագործման հանձնել առաջիկա 1֊2 տարիներին։

ՕԴԱՆԱՎԱԿԱՅԱՆՆԵՐԻ ԻՐԱԿԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ

Կարևոր է հասկանալ, թե ինչու է Բաքուն Արցախի օկուպացված տարածքի հարավային շրջանում, Իրանի և Հայաստանի հետ սահմանի երկայնքով այդքան հապճեպ և աննախադեպ խտությամբ օդանավակայանների ցանց կառուցում։ Տե՛ս ստորեվ նԵրկայացված քարտեզները․
Իհարկե Ադրբեջանի իշխանությունները իրենց իրական նպատակներն ու ծրագրերը քողարկում են քաղաքացիական, տնտեսական և այլ առաջնահերթություններով։ Սակայն ակնհայտ է, որ այս ամենի հետևում թաքնված են լուրջ ռազմական ծրագրեր և հաշվարկներ։

Այսպես, հայտնի է, որ Ադրբեջանի և Թուրքիայի զինանոցում առանցքային դեր են խաղում անօդաչու թռչող սարքերը (ԱԹՍ), առաջին հերթին թուրքական Բայրաքթարները։ 44֊օրյա պատերազմից հետո, երբ թվում է՝ Ադրբեջանն իր հիմնական ռազմական խնդիրը լուծել է, Բաքվի բռնապետը 2 տարում ռազմական բյուջեն ավելացրել է ավելի քան 50%֊ով։ Արդյունքում Ադրբեջանը շեշտակի ավելացրել է ԱԹՍ֊ների ձեռքբերումը Իսրայելից` միաժամանակ զգալիորեն թարմացնելով ու ընդլայնելով Բայրաքթարների իր զինանոցը, նախաձեռնելով այդ զինատեսակի արտադրություն սեփական տարածքում։

Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը հարձակվողական զենք է ձեռք բերում հենց հարձակվելու նպատակով։ Սակայն Բայրաքթարների և մյուս խոշոր ԱԹՍ֊երի հաջող կիրառման համար կարևոր է նաև համապատասխան ենթակառուցվածքների` օդանավակայանների, դրանք միմյանց կապող ճանապարհային ցանցերի առկայությունը։

Բայրաքթարների ցամաքային կառավարման առավելագույն հեռավորությունը 150 կիլոմետր է, իսկ դրա օպտիմալ կիրառման համար հարկավոր է ցամաքային կառավարման հանգույցից ավելի փոքր հեռավորություն՝ միջինում 100 կմ։

Օրինակ Վարանդայի օդանավակայանը հնարավորություն է տալիս ապահովել Բայրաքթարների և այդ կատեգորիայի այլ ԱԹՍ֊երի անխոչընդոտ կիրառումը Արցախի ողջ տարածքում։ Կովսականի և Բերձորի օդանավակայաններն արդեն, Նախիջևանի օդանավակայանի հետ միասին նույն հնարավորությունները ստեղծելու են ամբողջ Սյունիքի և Վայոց Ձորի տարածքում, Գեղարքունիքի մարզի Հարավային հատվածում, Արարատի մարզում։

Եթե նայեք քարտեզին, կնկատեք, որ այդ օդանավակայանների ցանցը Արցախի Հարավային շրջանների և Սյունիքի օդային տարածքում երկու պայմանական եռանկյունիներ է ձևավորում։ Դա Ադրբեջանին հնարավորություն է տալու անխոչընդոտ սպասարկել ԱԹՍ֊երը այդ տարածաշրջանում հնարավոր ռազմական գործողությունների ժամանակ` դրանց թռիչքն ու վայրեջքը ապահովելով տարբեր օդանավակայանների տարածքում։ Որքանով հասկանում եմ, փորձագետների հիմնական տեսակետը Ուկրաինայում Բայրաքթարների անարդյունավետության կապակցությամբ այն է, որ վերջինիս հսկայական տարածքում բացակայում է օդանավակայանների խիտ ցանցը և ԱԹՍ֊ի առաջին թռիչքից ու վայրէջքից հետո դրա կրկնակի թռիչքը նույն տարածքից գրեթե 100%֊ով խոցելի է դառնում ՀՕՊ համակարգերի և ռուսական օդային խոցման միջոցների համար, հետևաբար թռիչքի և վայրէջքի ուղղությունների դիվերսիֆիկացիան շատ կարևոր նշանակություն ունի։

Ինչ վերաբերում է Հայաստանի մյուս` հյուսիսային մարզերին, ապա Թուրքիան ու Ադրբեջանը ԱԹՍ֊երի միջոցով դրանք թիրախավորելու համար արդեն իսկ ունեն համապատասխան ենթակառուցվածքներ։ Որպես ապացույց կարող եք հիշել 44֊օրյա պատերազմի ժամանակ ադրբեջանական ԱԹՍ֊երի առեղծվածը Աբովյանի հատվածում։

ԱՐԴՅՈ՞Ք ՄԻԱՅՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆՆ Է ԹԻՐԱԽՈՒՄ

Միաժամանակ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի ծրագրերը միայն Հայաստանով չեն սահմանափակվում։ Վարանդայի, Կովսականի օդանավակայանների կառուցումը, արդեն իսկ Ադրբեջանի այլ Հարավային շրջաններում առկա ենթակառուցվածքներն ու Նախիջևանի օդանավակայանը զգալիորեն մեծացնում են նաև Իրանի հյուսիսային շրջանների խոցելիությունը։ Մասնավորապես, Բայրաքթարների հասանելիության տիրույթում է հայտնում Թավրիզը և Իրանի մի շարք այլ ստրատեգիական նշանակության բնակավայրեր ու օբյեկտներ։ Զգալիորեն մեծանում են նաև այդ տարածքների օդային հետախուզության հնարավորությունները։

Այսինքն, Ադրբեջանի և Թուրքիայի այս ենթակառուցվածքային նախաձեռնությունը, որը վայելում է նաև անգլո-սաքսերի ու Իսրայելի ակտիվ աջակցությունը, ունի ինչպես մարտավարական՝ ՀՀ հարավային շրջաններում ու Արցախում օդային գերակայաություն ստանալու, այնպես էլ ռազմավարական՝ Իրանի հյուսիսային շրջանների ուղղությամբ օդային պլացդարմ ձևավորելու նպատակ։

Զուգահեռաբար Ադրբեջանը Արցախի բոլոր օկուպացված շրջաններում կառուցում է շատ խիտ ճանապարհային ցանց, որոնց հիմնական հանգույցը դառնալու է Շուշի-Բերձոր առանցքը, ինչպես նաև Քարվաճառը։ Հատկապես ուշագրավ է դեպի Քարվաճառ Մռավ լեռան տակով թունելի կառուցումը, որը էապես կդյուրացնի ադրբեջանական զորքերի տեղաշարժը հյուսիսից դեպի Քարվաճառ և Վարդենիսի շրջանի սահմանամերձ գոտի։

Այսինքն, Ադրբեջանի ենթակառուցվածքային ծրագրերի տրամաբանությունը հուշում է, որ դրանք միտված են Արցախի շուրջբոլորը և ՀՀ արևելյան սահմաններին՝ հատկապես Սյունիքի, Վայոց Ձորի մարզերի և Վարդենիսի շրջանի հատվածում ոչ միայն օդային, այլև ցամաքային պլացդարմ ձևավորելու նպատակին։ Ադրբեջանը ոչ թե խաղաղության է պատրաստվում, այլ Հայաստանի նկատմամբ նոր լայնամասշտաբ հարձակման պլան է նախապատրաստում, որտեղ առանցքային դերակատարություն պետք է ունենա Հայաստանի սահմանի երկայնքով օդային գերակայությունը։

ԻՍԿ ԻՆՉՈ՞Վ ԵՆՔ ԶԲԱՂՎԱԾ ՄԵՆՔ

Արդեն 1,5- տարի է անցել պատերազմից, մենք ոչ միայն գրեթե չենք ավելացրել ռազմական ծախսերը, ոչ միայն չենք վերականգնել կրիտիկական ենթակառուցվածքները, այլ նույնիսկ չենք կարողացել նորմալ կառուցել ՀՀ-Իրան այսպես կոչված «այլընտրանքային» ճանապարհը։ Մինչ ՀՀ իշխանությունները ամեն օր պարծենում են ՀՀ տարբեր գյուղերում մի քանի հարյուր կիլոմետր ճանապարհների կոսմետիկ վերանորոգման փաստով, Ադրբեջանն Արցախում 0-ից հազարավոր կիլոմետրերի հասնող ճանապարհային ցանց է ձևավորում, որը քողարկված ռազմական նպատակներ է հետապնդում։

Մինչ Ադրբեջանի և Թուրքիայի գործողություններն ակնհայտորեն ուղղվեծ են ոչ միայն Հայաստանի, այլև Իրանի շահերի դեմ, այսինքն թուրք-ադրբեջանական ծրագրերը զսպելու առումով Հայաստանն ու Իրանը բնական գործընկերներ են, մենք ոչ թե Թեհրանի հետ հարաբերություններն ենք վերանայում ու խորացնում, այլ անհասկանալի խաղերի մեջ ենք մտել Իրանի հակառակորդներ ԱՄՆ-ի, Իսրայելի, Սաուդյան Արաբիայի, նույնիսկ Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ։

Մինչդեռ ճիշտ աշխատելու դեպքում Իրանը իրոք կարող էր մեզ շատ օգտակար լինել։ Իրանն այսօր ունի սեփական արտադրության տարատեսակ ԱԹՍ-ներ, որոնք ըստ փորձագիտական գնահատականների, ոչնչով չեն զիջում թուրքական բայրաքթարներին։ Իրանը նաև կարող էր մեծ դեր խաղալ Հյուսիս-Հարավ ճանապարհի առնվազն Սյունիքի հատվածը արագ վերականգնելու հարցում։ Սակայն ինչո՞վ պետք է Իրանը մեզ օգտակար լինի, երբ մենք փակ աչքերով գնում ենք դեպի թուրք-ադրբեջանական «խաղաղության» թակարդը։

***
Երբ ձեր «խաղաղության աղավնիները»՝ բայրաքթարների տեսքով կրկին հայ ժողովրդի գլխին կախվեն, կարող եք հանգիստ նրանց դեմ լուսա-ձայնային նռնակներ կիրառել, իսկ թուրք-ադրբեջանական հերթական էքսպանսիան զսպելու համար կրճատված ԶՈՒ փոխարեն կարմիրբերետավորներին կուղարկեք, դե իսկ հակառակորդի ԱԹՍ-երի դեմ կկիրառեք Ֆրանսիայի հրապարակն ամեն օր նկարող ձեր դրոններն ու խաղալիք արբանյակը․․․»:

Մինչև 2023 թվականի վերջը Հայաստանում կստեղծվի արբանյակի կառավարման կենտրոն և ընդունիչ կայան: «Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ այս մասին ՀՀ կառավարության նիստում տեղեկացրեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն՝ ընդգծելով, որ դրա շուրջ կձևավորվի մասնագետների գիտագործնական թիմ:

«Կառավարման կենտրոնի գլխավոր գործառույթներից են արբանյակի կառավարումը և տիեզերալուսանկարների ստացումը: Պլանավորվում է, որ ընդունիչ կայանն արբանյակային տվյալների ստացման և փոխանցման ծառայություններ կմատուցի արբանյակների այլ  օպերատորների համար: Արբանյակի կողմից արված լուսանկարները Հայաստանում կօգտագործվեն սահմանների հսկողության, արտակարգ իրավիճակների կանխարգելման և կառավարման շրջակա միջավայրի պահպանության, ներառյալ կլիմայական փոփոխությունների մոնիտորինգի, քաղաքաշինության, ճանապարհաշինության երկրագիտության և այլ ոլորտներում: Տիեզերական տեխնոլոգիաները՝ արբանյակներ, ընդունող կայաններ, արբանյակների վրա տեղադրվող սկանավորման, տեսադիտարկման կապի և այլ համակարգեր համարվում են համաշխարհային տնտեսության ամենաարագ զարգացող ճյուղերից մեկը»,-նշել է ՀՀ վարչապետը:

Հաշվի առնելով այս հանգամանքը՝ ՀՀ վարչապետը տեղեկացրեց, որ Անվտանգության խորհրդի գրասենյակի և ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարության կողմից մշակվել և 2020 թվականի մարտի 6-ին ՀՀ ԱԺ-ի կողմից ընդունվել է «Տիեզերական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքը, որը կառավարության որոշումների փաթեթի հետ սահմանում է  տիեզերական գործունեության կանոններն ու տեխնիկական կանոնակարգերը, անվտանգության ստանդարտները, լիցենզավորման թողարկման կառավարման կարգերը: Օրենսդրական այս փաթեթով հարկային արտոնություն է տրամադրվել  ոլորտում աշխատող լիցենզավորված ընկերություններին:

ՀՀ վարչապետը կառավարության նիստի սկզբում հայտարարել էր, որ «2022 մայիսի 25-ին Երևանի ժամանակով 22:35-ին ԱՄՆ-ի Կանավերալ հրվանդանում գտնվող տիեզերակայանից Space X ընկերության տիեզերանավով երկիր մոլորակի ուղեծիր է դուրս բերվել Հայաստանի Հանրապետության առաջին տիեզերական արբանյակը:

Իլհամ Ալիևը և ադրբեջանական լրատվամիջոցները հաճախ անարգում են հայ ազգային հերոս Գարեգին Նժդեհին՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին նացիստական Գերմանիայի հետ կապ ունենալու համար:

Սակայն, ադրբեջանցիները երբեք չեն նշում 1918 թվականին անկախ Ադրբեջանի Հանրապետության հիմնադիր հայր Մամեդ Ռասուլզադեի՝ ադրբեջանական լեգեոնի հետ կապված լինելու մասին, որը կռվել է նացիստական Գերմանիայի համար: Նախագահ Ալիևը 2017 թվականի իր ելույթում չհիշատակեց Ռասուլզադեին՝ Ադրբեջանի առաջին Հանրապետության առանցքային դեմքերի անունները նշելիս։

2020 թվականին, երբ Ալիևը Նժդեհին մեղադրեց նացիստ լինելու մեջ, Հայաստանի վարչապետ  Նիկոլ Փաշինյանը հակադարձեց՝ ասելով, որ Ռասուլզադեն «սերտորեն գործակցել է նացիստական Գերմանիայի և Նացիստական կուսակցության հետ»։ Փաշինյանը քննադատեց Ալիևին՝ Ռասուլզադեին հերոսացնելու համար: Ադրբեջանի խորհրդարանի փոխխոսնակ Ֆեզայիլ Իբրահիմլին 2020 թ. մայիսին խորհրդարանի լիագումար նիստում առարկեց՝ ասելով, որ Փաշինյանի մեղադրանքը «մոլորություն է»։

Մինչ Ալիևը շարունակում է քննադատական մեկնաբանություններ անել Երևանում գտնվող Գարեգին Նժդեհի արձանի վերաբերյալ, նա խուսափում է ընդունել, որ Ադրբեջանում կան Ռասուլզադեի անվամբ մի քանի փողոցներ և պողոտաներ, նրա արձաններն ամբողջ երկրով մեկ են, իսկ նրա պատկերը՝ փոստային նամականիշերի և թղթադրամների վրա։ Ռասուլզադեի անունով կա նաև համայնքապետարան Բաքվում։ Թուրքիայի մայրաքաղաք Անկարայում նույնիսկ գոյություն ունի  «Ռասուլզադեի անատոլիական միջնակարգ դպրոց»։

Մարդկանց մեծ մասը տեղյակ չէր լինի Ռասուլզադեի թաքուն կապերի մասին նացիստական Գերմանիայի հետ, եթե չլիներ վերջին պահին նրա կյանքի մասին պատմող վավերագրական ֆիլմի առեղծվածային չեղարկումը, որը պետք է հեռարձակվեր Ադրբեջանի պետական հեռուստատեսությամբ 2022 թվականի հունվարի 31-ին՝ նրա ծննդյան 138-րդ տարելիցին։ Սակայն եթերի օրվանից ընդամենը մեկ օր առաջ վավերագրական ֆիլմը չեղարկվեց առանց որևէ բացատրության։ Արդյունքում, ադրբեջանական հեռուստահաղորդման պրոդյուսեր Ֆահրադին Հասանզադեն հայտարարեց իր հրաժարականի մասին։

Եթե Ռասուլզադեի կենսագրական վավերագրական ֆիլմը հեռարձակվեր, ապա այն կարող էր թարմացնել խոսակցությունները նրա աջակցության մասին Հիտլերի ադրբեջանական լեգեոնին, որը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ բաղկացած էր 70 հազար զինվորից: Հայկական լեգեոնն ուներ 11․6-33 հազար զինվոր, իսկ վրացականը՝ 30 հազար զինվոր՝ ըստ Վիքիպեդիայի։ Բոլոր երեք լեգեոնների զինվորները ռազմագերիներ էին, որոնք գերեվարվել էին գերմանացիների կողմից: Նրանք բոլորը հույս ունեին, որ Գերմանիայի հաղթանակով իրենց հայրենիքները կազատվեին խորհրդային բռնազաթումից:

Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանի դասախոս Դավիթ Դավիթյանը World Geostrategic Insights-ում գրել է. «Ռասուլզադեն նացիստների հետ հարաբերություններ հաստատեց 1930-ականներին, երբ բնակվում էր Ռումինիայում: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկզբում Գերմանիայի ներկայացուցիչները Ռումինիայի իշխանություններին ծանուցեցին, որ Ռասուլզադեն իրենց քաղաքական դաշնակիցն է և խնդրեցին, որ Ռասուլզադեին տրամադրվեն փաստաթղթեր, որոնք թույլ կտան հեշտացնել դիվանագիտական անցումը Բեռլին: Ռասուլզադեի նպատակն էր օգնել նացիստական Գերմանիային նվաճել  Կովկասը  կամ ստիպել Թուրքիային՝ որպես Գերմանիայի դաշնակից, դա անել՝ ճանապարհ բացելով անկախ Ադրբեջանի համար և, հնարավոր է, ոչնչացնելով այն, ինչ մնացել էր Հայաստանից»։

Դավիթյանը հավելել է. «1942 թվականի մայիսին Ռասուլզադեն մասնակցել է նացիստների և կովկասյան մահմեդական գաղթականների ներկայացուցիչների հանդիպումներին և աշխուժորեն հավաքագրել լեգեոններ գերմանական Վերմախտի [Նացիստական Գերմանիայի զինված ուժեր] համար ադրբեջանցի ռազմագերիներից… Հետաքրքիր է, որ Ռասուլզադեն Գերմանիայում մնացել է մինչև 1947 թվականը: Նա ի վերջո բնակվել է Թուրքիայում մինչև իր կյանքի վերջը՝ 1955 թվականը»:

Ռասուլզադեի թոռը՝ Ռաիս Ռասուլզադեն, 1999 թվականի Azerbaijan International ամսագրի աշնանային համարում գրեց. «Շատ չանցավ, երբ Հիտլերն սկսեց փնտրել մեկին, որը կներկայացներ իրեն Անդրկովկասյան տարածաշրջանում։ Նա հայերի կամ վրացիների մեջ հարմար որևէ մեկին չկարողացավ գտնել, բայց լսել էր Ռասուլզադեի մասին որպես կրթված և բարեկիրթ անձնավորության»: Նրա թոռան խոսքով, երբ Հիտլերը Բեռլինում հանդիպել է Ռասուլզադեին, խնդրել է նրան ելույթ ունենալ ֆաշիստական գերմանական բանակի ադրբեջանցի զինվորների առջև։

Մի փաստաթղթում (WO 208/4367), որը գտնվում է Միացյալ Թագավորության պատերազմի գրասենյակի արխիվներում, մեջբերում է արված Հիտլերից, որը 1942թ. դեկտեմբերի 12-ին ասել է. «Վրացիները թուրք ժողովուրդ չեն, ավելի շուտ բնորոշելի կովկասյան ցեղ են, հավանաբար նույնիսկ սկանդինավյան արյունով: Չնայած բոլոր բացատրություններին` կամ [Ալֆրեդ] Ռոզենբերգի [նացիզմի գաղափարախոս], կամ ռազմական կողմից, ես նույնպես չեմ վստահում հայերին: Հայկական ստորաբաժանումները համարում եմ նույնքան անվստահելի ու վտանգավոր։ Միայն նրանց եմ համարում վստահելի, որոնք մաքուր մահմեդականներ են, այսինքն՝ իրական թուրքական ժողովուրդներին»։

Իր հոդվածում Դավիթյանը հայտնում է, որ ադրբեջանական I./111 դաշտային գումարտակը «մասնակցել է 1944 թվականի օգոստոսի Վարշավայի ապստամբությունը ճնշելուն, որի հետևանքով զոհվել է մոտ 40 հազար [լեհ] խաղաղ բնակիչ»։

Եզրափակելով՝ Դավիթյանը ադրբեջանցիներին հիշեցրել է հետևյալ ասացվածքը. «Նրանք, ովքեր ապրում են ապակե տներում, չպետք է քարեր նետեն ուրիշների վրա»: Ես կցանկանայի ավելացնել աստվածաշնչյան խրատը. «Կեղծավո՛ր, նախ քո աչքի միջի գերանը հանիր և հետո պարզ կտեսնես, թե ինչպես կարելի է եղբորդ աչքի միջից շյուղը հանել»։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ
www.TheCaliforniaCourier.com

«Դիմադրության» շարժման մասնակիցները, որոնք Ֆրնսիայի հրապարակից երթով հասել են ԱԳՆ շենքի մոտ, շարունակում են շրջափակված պահել շենքը:

ԱԺ փոխխոսնակ Իշխան Սաղաթելյանը հայտարարեց. «Մենք դիմում ենք ԱԳՆ-ի շենքում գտնվող մեր հայրենակիցներին, այնտեղ կան պատրաստված դիվանագետներ, տարանջտվեք Նիկոլից, մի կրեք այդ դավաճանական պատասխանատվությունը, որն ինքը ստանձնել է: Մենք այս շրջափակումով ցույց ենք տալիս, որ այս շենքի յուրաքանչյուր աշխատանք հակապետական է դեմ է մեր շահերին»:
Նա կոչ արեց քաղաքացիներին միանալ իրենց պայքարին, օգնել միասնաբար արգելափակելու նախարարությունների շենքերը. «Այդ թվում Կրթության նախարարության շենքը, որը տարիներ առաջ սկսեց խպայքարը մեր եկեղեցու, մշակույթի, մեր ազգային արժեքների դեմ: Մենք մեր վրդովմունք ենք արտահայտում եւ արգելափակում պետական կառույցների գործունեությունը:

Կոչ եմ անում ուշադիր լինել եւ թույլ չտալ՝ որեւէ աշխատակից ներս մտնի կամ աշխատանքից դուրս գա: Ոստիկանությունն ուժեր է կենտրոնացնում, մենք էլ մեր ուժերը պետք է կենտրոնացնենք: Ես առաջարկում եմ առաջանանք, ցեպ կազմենք, մեր նպատակը այս դալանով բոլոր մուտքերը պահելն է: Այս մուտքերը պինդ պետք է պահենք, որովհետեւ ոստիկանությունն ուժեր է կենտրոնացնում»,-հայտարարեց Իշխան Սաղաթելյանը:

Նշենք, որ «Դիմադրության» շարժման մասնակիցներն այսօր՝ մայիսի 24-ի վաղ առավոտյան հավաքվել են Ֆրանսիայի հրապաևակում, որտեղից երթ է սկսվել Երեւանի փողոցներով: