Իմ գնահատմամբ այն, ինչ տեղի է ունենում Լաչինի միջանցքում, առաջին հերթին, ԼՂ ժողովրդին, ԼՂ հայությանը, սեփական հայրենիքում ապրելու կամքը կոտրելու նպատակ ունի, եւ սա է ամենակարեւոր կոնտեքստը, որը մենք պետք է հաշվի առնենք: Այս մասին այսօր՝ հունվարի 10-ին մամուլի ասուլիսի ժամանակ նշեց ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը:

«ՀՀ կառավարության դիրքորոշումներն արտահայտվել են, մենք կարծում ենք՝ մեր գործիքակազմը պետք է լինի դիվանագիտական, այն է՝ միջազգային հնարավորինս մեծ  ճնշում գործադրել Լաչինի միջանցքը բացելու հարցում»,-ասաց նա:

Անդրադառնալով լուրերին, թե Հայաստանը Ռուսաստանի առջեւ վերջնագիր է դրել, որ եթե մինչեւ հունվարի 10-ը Լաչինի միջանցքը չբացվի, Հայաստանը դուրս կգա ՀԱՊԿ-ից, Փաշինյանը պատասխանեց. «Ես չեմ կարծում, թե մենք մեր գործընկերների հետ պետք է վերջնագրերի լեզվով խոսել. Այն, ինչ ունենք ասելու տվյալ իրադրության հետ կապված, արդեն ասվել է, եւ մեծ հաշվով ավելացնելու բան չկա: Նաեւ հրապարակային գնահատականներ են տրվել Լաչինի միջանցքը փակելու փաստին»:

Վարչապետը հիշեցրեց, որ 2020-ի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 6-րդ կետով Լաչինի միջանցքի վերաբերյալ իրավական պարտավորություններ են դրված Ադրբեջանի եւ Ռուսաստանի վրա: 6-րդ կետում Հայաստանի վերաբերյալ որեւէ ձեւակերպում չկա: «Այս առումով էլ մեր գործողությունները պետք է լինեն լիարժեք լեգիտիմ, եւ այս գործընթացում եւ ընդհանրապես բոլոր գործընթացներում լեգիտիմությունը համարում ենք առանցքային նշանակություն ունեցող եւ հարցին վմոտենում ենք այս տրամաբանությամբ»,-ասաց նա:

Փաշինյանը հիշեցրեց, որ 2022-ին ՀՀ-ն ԼՂ-ին աննախադեպ ծավալի, ավելի քան 170 մլրդ դրամի աջակցություն է ցուցաբերել. «Մենք շարունակելու ենք աջակցություն ցուցաբերել ԼՂ մեր հայրենակիցներին: Հումանիտար ճգնաժամը կառավարելու հարցում ԼՂ ժողովրդին աջակցություն ցուցաբերելու համար փոխվարչապետի գլխավորությամբ ձեւավորված է աշխատանքային խումբ:

Գիտեք, որ նաեւ ՄԱԿ-ի ԱԽ-ում ենք հարցը բարձրացրել եւ այն շարունակում է մնալ ՄԱԿ-ի ԱԽ օրակարգում: Իհարկե, ՌԴ խաղաղապահ զորախմբի վերաբերյալ էլ ես դիրքորոշումներ արտահայտել եմ: Պետք է եւս մեկ անգամ ուշադրություն հրավիրեմ այն փաստի վրա, որ այո, ռուսական խաղաղապահ զորախումբը պետք է ապահովի Լաչինի միջանցքի բնականոն գործունեությունը: Դա հստակ ձեւակերպված է եռակողմ հայտարարության մեջ»,-ընդգծեց վարչապետը:

Նա հիշեցրեց, որ Ադրբեջանը նոյեմբերի 9-ից հետո, ի հեճուկս պայմանավորվածությունների, ԼՂ-ում ռուսաստանցի խաղաղապահների մանդատը չի ստորագրել. «Բայց ես նաեւ ուզում եմ տեղյակ լինեք, որ Հայաստանի եւ ՌԴ պաշտպանության նախարարները այդ մանդատը ստորագրել են: Այդ փաստաթղթում չկա որեւէ նշում, որ այն ուժի մեջ է մտնում միայն երեք կողմերի ստորագրելուց հետո: Համենայնդեպս, ես համարում եմ, որ այդ փաստաթուղթը գոյություն ունի:

Լաչինի միջանցքը պետք է լինի ռուս խաղաղապահների վերահսկողության ներքո: Դա նշանակում է, որ որեւէ այլ սուբյեկտ Լաչինի միջանցքում վերահսկողություն պիտի չունենա: Այստեղ խոսքը նաեւ Ադրբեջանի պայմանագրունակության մասին է, որովհետեւ միջազգայնորեն ընդունված պայմանավորվածությունները պետք է կատարվեն:

Ադրբեջանը փորձ է արել պնդել, թե Հայաստանը եռակողմ հայտարարությամբ սահմանված ինչ-որ պարտավորություններ չի կատարել: Դա բացարձակապես մտացածին է»,-հայտարարեց Փաշինյանը:

Նա նաեւ նկատեց, որ ի հեճուկս նրա, որ եռակողմ հայտարարությունում նշվում է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի փախստականների հարցերով հանձնակատարի գրասենյակի աջակցությամբ ԼՂ եւ հարակից շրջաններ փախստականների եւ ներքին տեղահանվածների վերադարձը, բայց մինչեւ հիմա ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչները ԼՂ մուտք գործելու հնարավորություն չեն ունեցել. «Էլ չեմ ասում Հադրութից բռնագաղթած մեր հայրենակիցները, որոնք մինչ օրս որեւէ հնարավորություն չեն ունեցել վերադառնալ; իրենց տները»,-հավելեց վարչապետը:

ՀՀ նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը իր հոդվածն է տրամադրել լրատվամիջոցներին Արցախի շարունակվող շրջափակման և ճանապարհը բացելու ուղղությամբ քայլերի մասին։

«Սառը պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո աշխարհում գոյություն ուներ ընթացիկ ինքնորոշման և/կամ երկրների ինքնիշխանությանն անմիջականորեն առնչվող հիսունից ավելի շարժում։ Այդ թիվն այսօր էլ տատանվում է այս շրջակայքում։

Այս շարժումներից մի քանիսը՝ Արևելյան Թիմոր, Էրիթրեա, Հարավային Սուդան, մասամբ՝ նաև Կոսովո, արդեն իսկ լուծվել են հօգուտ ինքնորոշման, և միջազգային հանրությունը ճանաչել է նրանց անկախությունը։ Եվս մի քանիսը՝ Քվեբեկ, Կատալոնիա, Շոտլանդիա, մետրոպոլիաների կազմում են մնացել, բայց նրանց խնդիրն էլ կարելի է համարել ժամանակավորապես լուծված հօգուտ ինքնորոշման, որովհետև այդ կարգավիճակը հանրաքվեի միջոցով այդ ժողովուրդների կամարտահայտության դրսևորումն է։

Այլ կերպ ասած՝ այդ ժողովուրդները թեկուզ և շատ չնչին մեծամասությամբ՝ հանրաքվեի միջոցով են որոշել մնալ մայր երկրների կազմում։ Ինքնորոշման մնացած շարժումները մնում են սառեցված կամ բանակցային վիճակում։

Եթե Հայաստանը, հայ ժողովուրդը, Արցախը երբևէ պարտադրված կամ կամովին հրաժարվեն ինքնորոշման իրենց անքակտելի իրավունքից և ընդունեն Ադրբեջանի ինքնիշխանությունն Արցախի նկատմամբ, ապա դա աշխարհում կլինի նախադեպ, որը մեզ կարժանացնի ժողովուրդների կամային արժանիքների որակավորման ցածր և նվաստացուցիչ գնահատականի։

Ցավալի կլինի նաև այն, որ այսօր առկա՝ ժողովուրդների ինքնորոշման չորս տասնյակից ավելի շարժումներից ամենաուժեղ ու հիմնավոր պատմական, իրավական և քաղաքական հիմքերը ունի հենց Արցախի ինքնորոշման շարժումը։

Պատմականորեն՝ Արցախի ժողովուրդը հազարամյակներ ապրել և գոյատևել է հենց այս տարածքում։ Ավելին, այսօր մեր երկու պետությունների՝ հայերով բնակեցված տարածքներից ամենահայկականը հենց Արցախինն է։ Պատմության ընթացքում, երբ Հայաստանը ենթարկվել է տարբեր ազգերի ասպատակությունների, Արցախը միշտ պահել է առնվազն իր կիսանկախ կարգավիճակը։

Իրավականորեն՝ Արցախի ինքնորոշման իրավունքի հիմքերը պարզապես անխոցելի են։ Ինքնորոշման իրավունքի պահանջատիրության հիմնական նախապայմանները նախկինում և այսօր ամբողջությամբ բավարարված են։

Ղարաբաղում ապրող հայերը ոչ թե Ադրբեջանի կազմում ինչ-որ փոքրամասնություն են, այլ իրենց պատմական հողի վրա ապրող ժողովուրդ, որը Խորհրդային Միության շրջանում, դրա փլուզումից հետո, առավել ևս՝ 44-օրյա պատերազմի ու վերջին այս ագրեսիաներով և շրջափակումով մշտապես ենթարկվել է Ադրբեջանի վայրագություններին, այլ կերպ ասած՝ շարունակաբար ոտնահարվել են նրա բոլոր տեսակի իրավունքները։ Վերջապես, անկախ նրանից, որ Արցախի ժողովուրդը երբեք չի ընդունի որևէ կարգավիճակ Ադրբեջանի կազմում՝ Բաքուն թերևս հրաժարվում է նրանց առաջարկել անգամ ինչ-որ ինքնավար կարգավիճակ իր կազմում։ Այս մեկը միջազգային իրավունքում հենց այն խախտումն է, որի դեպքում որևէ ժողովուրդ իրավունք կունենա արդեն հռչակելու իր անջատումը կամ ինքնորոշումը։

Քաղաքականորեն՝ Արցախը ունի երեք տասնամյակից ավելի բանակցային նախապատմոււթյուն, որի ընթացքում ինչ-որ պահի միջազգային հանրությունը՝ միջնորդների բերանով, հարցի խաղաղ կարգավորման օպտիմալ միջոց է համարել Արցախի ժողովրդի ազատ և անկաշկանդ կամարտահայտությունը։

Ինչ պետք է անել այսօր։

Մեր առաջ պետք է դնենք երկու պարզ և համեստ նպատակ՝ դիմադրել և խուսափել Արցախը Ադրբեջանի մաս ենթադրող որևէ փաստաթուղթ ստորագրելուց և միաժամանակ հետևողականորեն արծարծել և միջազգային հանրության ուշադրության կենտրոնում պահել Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի հրամայականը։

44-օրյա պատերազմի արդյունքում մեզ համար ստեղծված անբարենպաստ իրավիճակին պետք է հակադրել վերոնշյալ՝ պատմական, իրավական և քաղաքական մեզ համար բարենպաստ հանգամանքները։

Նախ, մենք կանգնած ենք Լաչինի միջանցքի բացման հրամայականի առաջ։ Ոչ ոք մեզ համար մեր խնդիրները չի լուծելու՝ ո՛չ միջազգային կազմակերպությունները, ո՛չ անհատ երկրները։ Այո՛, անհրաժեշտ է արդյունավետ դիվանագիտություն միջանցքի բացման հարցում, բայց գետնի վրա այդ հարցի լուծումը պետք է լինի մե՛ր նախաձեռնությունը։ Դա արդեն պետք է լինի Հայաստանի և Արցախի իշխանությունների համատեղ, ինչ-որ տեղ՝ համարձակ որոշման արդյունք։ Սա, պարզապես, այն խնդիրն է, որի հարատևումը կամ լուծումը մեծ զիջումների հաշվին սկիզբ կդառնա ավելի մեծ կորուստների։

Երկրորդ, Երևանը պետք է հայտարարի, որ Արցախի բնակիչները հայեր են և ինքը չի կարող անտարբեր լինել նրանց անվտանգության խնդիրներին։

Երրորդ, Հայաստանը պետք է ակնհայտ դարձնի, որ վերջին հաշվով Արցախի ժողովուրդն է որոշելու է իր կարգավիճակի ճակատագիրը, ինչն ամրագրված է Մադրիդյան սկզբունքների փաստաթղթում։ Ու եթե արցախցիները շարունակելու են ձգտել ինքնորոշման, Հայաստանը ներդնելու է իր քաղաքական և դիվանագիտական միջոցները նրանց այդ հարցում աջակցելու համար։

Սա նվազագույնն է, որ Հայաստանի իշխանությունները պետք է անեն։ Ասում եմ նվազագույնը, որովհետև ավելին ակնկալելն անիմաստ է։ Իշխանությունները հրաժարվել են Արցախից իբր թե հանուն Հայաստանի «փրկության»։ Սա, իհարկե, մոլորություն է և անընդունելի է։ Այն, ինչ առաջարկում եմ, առնվազն չի բացառում և խոչնդոտում արցախցիների ինքնորոշմանը միտված նախաձեռնությունները։

2022թ.-ի աշխարհաքաղաքական զարգացումների շուրջ Radar Armenia-ն զրուցել է Լիբանանի «Ազդակ» թերթի գլխավոր խմբագիր, միջազգայնագետ Շահան Գանտահարյանի հետ։

-Հաշվի առնելով աշխարհաքաղաքական ներկայիս մարտահրավերները՝ ինչպիսի՞ տարի էր 2022-ը։

-2022-ը աշխարհում հատկանշվեց Ուկրաինայի պատերազմով։ Սա ՌԴ-Ուկրաինա պատերազմ էր՝ տեսքով, ըստ էության, սակայն, Արևմուտք-ՌԴ պրոքսի պատերազմ՝ ուկրաինական տարածքների վրա։ Այս պատերազմից բխած ծանրագույն հետևանքներն ազդեցին ամբողջ աշխարհի վրա, քանի որ սա աշխարհամարտի 21-րդ դարի տարբերակ է, որտեղ միջազգային հանրությունը պատերազմում է ՌԴ-ի դեմ։ Աշխարհը բաժանված էր ՌԴ-ի դեմ տնտեսական պատժամիջոցների կողմնակիցների և չմիացողների միջև։ Իհարկե, կան ածանցյալ խնդիրներ, բայց ամենահատկանշականը պատերազմն է։

-Միջազգային հարաբերությունների տեսանկյունից ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք 2023-ից։ Աշխարհը խաղաղությա՞ն, թե՞ հակամարտությունների խորացման ճանապարհով կընթանա։

-Կլինեն տեղայնացված, պրոքսի և հիբրիդային պատերազմներ․ սա նոր աշխարհամարտի ձևաչափն է, որն արդեն ընթացքի մեջ է։ Հիբրիդայինի դեպքերում մեծ բաժին կտրամադրվի տնտեսականին՝ մրցակցությունների և պատժամիջոցների սուր բնույթներով։ Աշխարհը կգնա որոշ պետությունների մեկուսացումների, այլոց ապամեկուսացումների, շրջափակումների և ապաշրջափակումների ընթացքներով։ Չի կարելի միանշանակ խաղաղության կամ պատերազմի մասին կանխատեսել․ կլինեն համախառն իրավիճակներ, բևեռների բախման կետեր, որոշ կանգառներ՝ շահերի համատեղման երևույթներ։

-2023-ին նոր աշխարհակարգ կսահմանվի՞, թե՞ եղածը կվերափոխվի ու կնորոգվի։

-Բազմաբևեռայնությունը վերափոխվում է գերբևեռայնության, ինչը տարբեր է միաբևեռությունից։ Կան տարբեր բևեռներ, և կա գերբևեռ, որը աշխարհագրական տարբեր միջավայրերում ազդեցիկ գործոն է և կիրառում է պրոքսի պատերազմներով վերահսկելի քաոսներ ստեղծելու վարքագիծը։ Հավաքական Արևմուտքը ևս օգտագործվող տերմինաբանություն է, որը կառավարվում է գերբևեռի կողմից։ Չինական բևեռը մինչ այժմ տնտեսական է և չի ուզում աշխույժ ներգրավվել ռազմաքաղաքական գործընթացներին։ Իրավիճակը կփոխվի, երբ տնտեսական այս բևեռը կորոշի մուտք գործել ռազմաքաղաքական աշխարհաքաղաքականության հարթություն, և դա էապես կազդի աշխարհակարգի վերաձևավորմանը։

-Հնարավորություններ տեսնու՞մ եք, որ 2023-ին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագիր կկնքվի, և այս իմաստով հարավային կովկասում իրադարձությունները մտահոգիչ զարգացում կստանա՞ն, թե՞ ընդհակառակը։

-Խնդիրը զուտ կախյալ չէ հակամարտության կողմերից։ Տարածաշրջանը, առավել ևս՝ Հարավային Կովկասը, Սյունիքը հայտնվել են աշխարհաքաղաքականության օրակարգի կիզակետերից մեկում։ Սյունիքի օրինակը կարող է պարզաբանել իրավիճակը։ Թուրք-ադրբեջանական դաշինքը փայփայում է «զանգեզուրյան միջանցքի» գաղափարը և շտապում այն բացել։ Իրանը կտրուկ դեմ է և վճռականություն է հայտնում հայաստանյան իր սահմանի կարգավիճակի պահպանման առումով։ Վաշինգտոնը ռուսական էներգիայի շրջափակման քաղաքականություն է վարում և այլընտրանքներ որոնում։ Վիեննայի բանակցությունները դրական ազդակներ են հաղորդում, և փոխվում է ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունների լարվածության չափը։ Իրանի ապաշրջափակումը անցնում է Սյունիքով։ Այս բոլոր հանգամանքները մտածել են տալիս, որ խաղաղության օրակարգի իրացումը բարդանում է։ Դեռևս չկա աշխարհաքաղաքական կոնսենսուս։

Իրավապաշտպան Ավետիք Իշխանյանը գրում է․

«ԱԺԲ կոչվող հրոսակախումբը «հերոսաբար» շրջափակում է Գյումրի ռուսական ռազմաբազան, պահանջելով բացել Բերձորի միջանցքը։ Քաղաքագիտությունից տարրական գիտելիքներ ունեցող ցանկացած ոք գիտակցում է, որ ռուս խաղաղապահներն ու Գյումրիում տեղակայված ռազմաբազան միանգամայն տարբեր գործառույթներ ունեն։ Առաջինն՝ ապահովում է Արցախի անվտանգությունը և պարտավոր է կողմերի միջև չեզոքություն պահպանել, երկրորդը՝ որպես Հայաստանի դաշնակից երկրի ռազմաբազա՝ ապահովում է Հայաստանի անվտանգությունը, Թուրքիայի կողմից հնարավոր հարձակման դեպքում։ Չեմ կարծում, որ այս, ինչպես նշեցի տարրական ճշմարտությունը չեն հասկանում հավաքի կազմակերպիչները։ Իհարկե, հասկանում են։ Այդ դեպքում հարց է առաջանում․ ի՞նչ նպատակ է հետապնդում այս «հերոսական» ակցիան։

Նպատակը մեկն է, որպես առաջին քայլ հեռացնել հակամարտության գոտուց ռուս խաղաղապահներին և Արցախը հայաթափել, քանի որ 2020թ․ նրանց ծրագիրը լիակատար չիրականացվեց։Արդեն երկրորդ քայլով՝ հեռացնել ռուսական ռազմաբազան Գյումրիից և Հայաստանը դարձնել ոտքի կոխան Թուրքիայի համար։

Կարելի է հաստատապես պնդել, որ Բերձորի միջանցքի փակումն ու Գյումրիի ռազմաբազայի շրջափակումը կազմակերպված է նույն կենտրոնից։

Հետաքրքիր է, որ այս նույն «հերոսները» ժամանակին ավտոերթ էին անում դեպի Արցախ, «հերոսաբար» գրավում ՊՊԾ գունդը, իսկ 2020թ․ ոչ միայն զենք չվերցրեցին և չմասնակցեցին պատերազմին, հետագայում չապստամբեցին, այլև այսօր, փոխանակ հարձակվեն ադրբեջանցի «բնապահպան», իրենց համախոհների վրա և բացեն Բերձորի միջանցքը , իրենց համար անվտանգ, իրականում՝ պատվերով ակցիաներ են կազմակերպում»,-գրել է նա։

Արցախի Հանրապետության Ազգային Անվտանգության ծառայությունը հայտնում է.

«Արցախի Հանրապետության ազգային անվտանգության ծառայությունը, հետամուտ լինելով տեղեկատվական անվտանգության ոլորտում օրենսդրությամբ իրեն վերապահված գործառույթների և լիազորությունների իրականացմանը, համացանցային տիրույթի մշտադիտարկմամբ և այլ միջոցառումներով բացահայտել է Արցախի Հանրապետության շրջափակման հետևանքների վերաբերյալ ադրբեջանական հատուկ ծառայությունների կողմից տեղեկությունների հավաքագրման փորձեր կատարելու բազմակի դեպքեր:

Օգտագործելով Արցախի Հանրապետության քաղաքացիների անվամբ բացված կեղծ օգտահաշիվներն ու ներթափանցման հնարավորություն ու հասանելիություն ստացած ֆեյսբուքյան էջերը, ադրբեջանական հատուկ ծառայությունները տարբեր հարցեր ուղարկելով կամ ֆեյսբուքյան խմբերում գրառումներ կատարելով փորձում են հավաքագրել Արցախի Հանրապետությունում սննդի, բացակայող առաջին անհրաժեշտության ապրանքատեսակների, հումանիտար օգնությունների վերաբերյալ տեղեկություններ։

Խնդրում և հորդորում ենք զերծ մնալ սոցիալական ցանցերում Արցախի Հանրապետության ներքին ու արտաքին անվտանգությանն առնչվող հարցերի շուրջ հրապարակային քննարկումներից, տեղեկատվություն տրամադրելուց:

Նման նպատակներ հետապնդող հարցեր կամ զանգեր ստանալու կամ գրառումների հանդիպելու դեպքում խնդրում ենք դիմել ԱՀ ազգային անվտանգության ծառայությանը կամ զանգահարել թեժ գծի հեռախոսահամարներին՝ 047-94-41-26 և 41-26:

Ադրբեջանն այս փուլում ընտրել է Արցախին ճնշելու ամենաանմարդկային ճանապարհը, ինչը սակայն չի բացառում խնդիրների լուծման ռազմական տարբերակը։ Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է ՀՀ ԱԺ «Պատիվ ունեմ» խմբակցության պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը:

«Ադրբեջանի ռազմական ղեկավարությունը տարին փակեց զինված ուժերի տարբեր օբյեկտներ այցերով և տարին սկսել է զորամասերում մարտական պատրաստության և սպառազինության վիճակ ստուգելով։

Ադրբեջանն այս փուլում ընտրել է Արցախին ճնշելու ամենաանմարդկային ճանապարհը, ինչը սակայն չի բացառում խնդիրների լուծման ռազմական տարբերակը։

Առավել հավանական տեղային գործողություններն են, որոնք իրադարձություններից կախված կարող են վերաճել մասշտաբայինի։

Եթե իրադարձությունների կիզակետում այս պահին Արցախն է, ապա դա դեռ չի նշանակում, որ ուժային լուծումները հենց Արցախում են հավանական։

Որպես ճնշումը մեծացնելու և սեփական օրակարգը սպառելու միջոց Ադրբեջանը կարող է շանտաժի ուղղությունը թեքել դեպի Հայաստան, որտեղ վերջին 2 տարիների նվաճողական գործողություններից հետո հաջողությունները զարգացնելու պլացդարմ է ձևավորել։

Ադրբեջանի համար չկա առանձին Արցախի ու Հայաստանի խնդիր, կա հայկական հարցն ընդմիշտ օրակարգից հանելու նպատակ»,- գրել է նա։

Հիշեցնենք, որ արդեն 27 օր է` Արցախը շրջափակման մեջ է:

Ադրբեջանի կողմից արցախաիրանական սահմանի բռնազավթումից հետո իրանաադրբեջանական սահմանն իր ողջ երկայնքով վերածվել է լարվածության օջախի։ Այդ լարվածությունը դրսևորվում է թե՛ ադրբեջանական կողմից պարբերաբար իրականացվող սադրանքներով, թե՛ շատ դեպքերում այդ սահմանի երկայնքով հարձակողական գործողություններ ծավալելով, ինչպես Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ, այնպես էլ ադրբեջանական «հրավերով» երրորդ երկրների (ինչպիսիք են Թուրքիան և Իսրայելը) մասնակցությամբ։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց իրանագետ Վարդան Ոսկանյանը` անդրադառնալով վերջին շրջանում ադրբեջանաիրանական հարաբերություններում առկա լարվածության աճին։

Ոսկանյանից հետաքրքրվեցինք` իրանաադրբեջանական սահմանին այսօր տեղի ունեցած փոխհրաձգությունը ևս պետք է դիտարկել այդ լարվածության համատեքստում, թե այն չպետք է փոխկապակցել ստեղծված իրավիճակի հետ։ Իրանագետը չշտապեց որևէ գնահատական տալ միջադեպին, ասաց` նախ պետք է միջադեպի մանրամասները հստակեցվեն, որպեսզի հնարավոր լինի հեռուն գնացող եզրակացություններ անել։

«Ակնհայտ է, որ իրանաադրբեջանական հարաբերություններում` Բաքվի բռնապետական վարչախմբի էյֆորիկ տրամադրությունների պայմաններում և հակաիրանական գործողությունների տիրույթում, ձևավորվել է մեղմ ասած լարված մթնոլորտ և այդ մթնոլորտը բնականաբար պետք է տարբեր կետերում դրսևորումներ ունենա»,- նշեց նա։

Ոսկանյանը չբացառեց, որ ադրբեջանաիրանական սահմանին օրեցօր ավելացող լարվածությունը կարող է հանգեցնել նաև լոկալ բախումների, սակայն լայնամասշտաբ պատերազմ չի լինի։ Մեկ այլ սցենարով այդ լարվածությունը կարող է նաև նվազել, սակայն թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը ժամանակավոր բնույթ են կրելու, քանի որ Ադրբեջան-Իրան հարաբերությունների կծիկն այնքան բարդ է և բազմաշերտ, որ գոնե տեսանելի ապագայում հնարավոր չէ լուծումներ գտնել։ Լուծումներ գտնելը դժվար է, բայց իրանական կողմը տարբեր ճանապարհներով փորձում է զսպել ադրբեջանաթուրքական դաշինքի ախորժակը`

«Ադրբեջան կոչվող արհեստածին կազմավորման» ներսում սեփական ներկայությունն ավելացնելով` շիաադավան, նաև իրանալեզու էթնիկական խմբերին տեսանելի և ոչ տեսանելի աջակցությամբ, նաև ՀՀ հետ որոշակի ռազմավարական դաշինք ձևավորելու ուղղությամբ ջանքեր է գործադրելով։

«Այդ պետություն կոչեցյալը, և թե՛ նրա էթնիկական մեծամասնության ինքնությունը կառուցվել է երկու հիմնական բաղադրիչի` հակաիրանականության և հակահայկականության շուրջ, հետագայում դրան գումարվել են նաև հակառուսական շեշտադրումներ, և եթե հակահայկականությունը և հակաիրանականությունը վերցնես այդ պետական և էթնիկ ինքնությունից, ապա այդ պետությունը կփլուզվի, ուստի Բաքվի բռնապետական վարչախումբը որևէ այլ «ելք» չունի, քան շարունակելու հակահայկական և հակաիրանական «գործունեությունը», ինչը բնականաբար բերում է զգալի ռիսկերի, վտանգների, մարտահրավերների»,- ընդգծեց Ոսկանյանը։

Այդ մարտահրավերներից մեկն էլ Բերձորի միջանցքի բռնազավթումն է, որ արդեն 26 օր փակ է։ Իրանագետի կարծիքով, պաշտոնական Թեհրանը մարդասիրական հայտարարություններից այն կողմ չի անցնի։ Իրանական պետական շահը չվնասելով` այս հարթակում պաշտոնական Թեհրանը երբեք չի խոսի ազգերի ինքնորոշման մասին, ինչպես մինչև այժմ կսահմանափակվի տարածքային ամբողջականության մասին հայտարարություներով, բայց դա չի նշանակում, թե Իրանի գործողությունները ևս բխելու են այդ հայտարարություններից միայն։

«Թե՛ քաղաքական որոշումներ կայացնողների մակարդակում, թե՛ վերլուծաբանական շրջանակում, թե ՛հասարակական լայն շերտերում բոլորը, կամ գոնե այդ շերտերի առյուծի բաժինը հասկացել է, որ Ադրբեջանը գոյութենական վտանգ է Իրանի համար, հետևաբար այս տիրույթում, եթե նույնիսկ հայտարարություններ էլ չլինեն, ապա իրանցիները պատրաստ են բարձրացնել Հայաստանի, Հայաստանի միջոցով նաև Արցախի Հանրապետության անվտանգության մակարդակը` տարբեր ոլորտներում զանազան ռազմաքաղաքական համագործակցության միջոցով։ Այլ հարց է, որ Հայաստանը, ի դեմս ներկայիս իշխանությունների, փաստացի հրաժարվում է Արցախի անվտանգության երաշխավորը լինելուց, չնայած դա սահմանված է նաև ՀՀ տարբեր օրենսդրական ակտերում, բայց անկախ օրենսդրական ակտերից մենք ունենք նաև մեր ազգակիցներին, մեր արյունակիցներին պաշտպանելու բարոյական պարտականություն և այդ բարոյական պարտականությունից հրաժարվելն ըստ էության առնվազն բարոյական չէ»,- շեշտեց վերլուծաբանը։

Թուրք-ադրբեջանական տանդեմի ծավալապաշտական նկրտումների համատեքստում Ոսկանյանը մեկ լուծում է տեսնում` տարածաշրջանում քաղցկեղային կազմավորում հանդիսացող Ադրբեջան արհեստածին գոյացության վերակազմավորում` մի քանի էթնիկական միավորումների և փոքրիկ պետությունների տեսքով։

Հիշեցնենք, որ այսօր կեսօրին ադրբեջանական լրատվամիջոցները` վկայակոչելով Պետական սահմանապահ ծառայությանը, հաղորդագրություն էին տարածել ադրբեջանաիրանական սահմանին տեղի ունեցած փոխհրաձգության մասին։ Նշվում է, որ ադրբեջանցի սահմանապահները կրակ են բացել երկու մարդու ուղղությամբ, որոնք իբր փորձել են խախտել սահմանը։ Նրանցից մեկը վիրավորվել է։

Վերջին շրջանում Հայաստանի ջրավազաններում, մասնավորապես Արարատյան դաշտավայրում աճեցվող ձկների անկման դեպքերը ոչ թե կոնկրետ տնտեսվարողների մոտ են գրանցվել, այլ համընդհանուր բնույթ են կրում։ Խոսքը մի քանի հարյուր տոննայի մասին է։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում տեղեկությունը հայտնեց «Հայ ձկնարտադրողների և ձկնարտահանողների միասնություն» ՀԿ–ի նախագահ Արթուր Աթոյանը։

«Հստակ տվյալներ ունենք, որ վարակը գալիս է Պարսկաստանից, Պարսկաստանից կենդանի ձկներ են բերել , վարակն էլ` հետը։ Տասնյակ տնտեսվարողներից ամեն մեկը օրական մի քանի տոննա ձուկ է թափում, գրեթե ձուկ չի մնացել, բոլորը գնացել են սննկացման»,- ասաց նա։

Աթոյանի խոսքով` ՀՀ ձկնաբուծության պատմության մեջ անկման նման աննախադեպ ցուցանիշ դեռևս չէր գրանցվել, հետևաբար, կարելի է ասել, որ այն իր մեջ ազգային անվտանգության սպառնալիք է պարունակում։ Նա  կասկածներ ունի, որ այս ամենի հետևում կանգնած են մեր թշնամի պետությունները` Թուրքիան ու Ադրբեջանը, որոնք վարակված ձկնամթերքը Հայաստան են տեղափոխել բարեկամ Պարսկաստանի տարածքով։

«Թշնամի պետություններն այդպիսով մեր ձկնամթերքը միջազգային շուկայում մրցակցությունից դուրս մղելու, նաև կայացած տնտեսական ոլորտը ոչնչացնելու նպատակ են հետապնդում։ Սա լուրջ ուսումնասիրության խնդիր է, բայց ոչ ոք դրանով չի զբաղվում»,- նշեց Աոթյանը։

Վերջինիս խոսքով` ստեղծված իրավիճակում ամենաշատը տուժել են հատկապես փոքր և միջին տնտեսությունները։ Խոշորները, որոնք հնարավորություն ունեն մեծ գումարներ ծախսել և կապ հաստատել միջազգային գիտահետազոտական ինստիտուտների և հեղինակավոր մասնագետների հետ, կարողացել են իրենց ձկնամթերքի մի մասը փրկել անկումից, մինչդեռ փոքրն ու միջինը նման հնարավորություն չունեն։

«Հիվանդության դեմ կանխարգելիչ միջոցառումներ են անում, ցուցումներ են ստանում, իրենց հետ մասնագետներ են աշխատում, իրենք էլ այդ ինֆորմացիան չեն հրապարակում, որովհետև ինչքան փոքրն ու միջինը ոչնչանան, այնքան իրենց տեղը շուկայում կընդլայնվի։ Չնայած իրենք էլ են մեծ կորուստներ կրել»,- ընդգծեց մեր զրուցակիցը։

Աթոյանի տեղեկություններով` որոշ կազմակերպություններ վարակված և անկած ձկները սառեցրել են, որ ինչ-որ ձևով իրացնեն, իրենց վնասները թեթևացնեն։ Սակայն, այստեղ էլ որևէ ուսումնասիրություն չկա, Աթոյանի համար էլ անհայտ է` հնարավո՞ր է կամ թույլատրվու՞մ է անկած ձկնամթերքը վաճառել։ Զրուցակիցս ասում է` հարցի պատասխանը պետք է տան համապատասխան պետական կառույցները, իրենք նման ուսումնասիրություններ կատարելու հնարավորություններ ու ռեսուրս չունեն, մինչդեռ վերին ատյաններում ոչինչ չեն անում։

Հարցի վերաբերյալ պարզաբանում ստանալու խնդրանքով դիմեցինք ՍԱՊԾ։ ՍԱՊԾ տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի բաժնի պետ Անուշ Հարությունյանը մեզ հետ զրույցում նշեց, որ լաբորատոր փորձաքննության արդյունքում պարզվել է, որ բակտերիաներն ու սնկային հիվանդությունները, որոնք զանգվածային անկման պատճառ են դարձել , մարդու առողջության համար վտանգ չեն ներկայացնում։ Նրա խոսքով` ծառայությունը տնտեսություններում փորձաքննություններ է սկսել դեռևս անցած տարեվերջին։ Նմուշառումներ են արվել տարբեր տնտեսվարողների տնտեսություններից։  Ամփոփել են դեռևս մեկի արդյունքները, մյուսներինը` ամփոփման փուլում են։

Անկած ձկնամթերքի անկման խմբաքանակը բարձր ջերմային մշակում անցնելուց հետո հնարավո՞ր է այն սննդի մեջ օգտագործել, փորձեցինք պարզել վարակաբանից։ «Վարդանանց» բժշկական կենտրոնի վարակաբան Արմեն Օհանյանը վերահաստատեց Անուշ Հարությունյանի ասածները` ձկների զանգվածային անկման պատճառ դարձած բակտերիաներն ու սնկային հիվանդությունները մարդու առողջության համար վտանգ չեն ներկայացնում։ Անկած խմբաքանակը, սակայն, կարող է սննդի մեջ օգտագործել բացառապես բարձր ջերմային մշակման պարագայում։

Հիշեցնենք, որ վերջին շրջանում լրատվամիջոցներն ահազանգում են շուկայում և հատկապես փողոցային առևտրի կետերում անկած իշխան ձկնատեսակի վաճառքի մասին, որի 1 կգ-ն իրացվում է 1500-1600 դրամով` շուկայական 2800 դրամի փոխարեն։

Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի ապօրինի շրջափակման առաջին իսկ օրվանից ՀՀ ԱԳՆ-ն և համապատասխան պետական գերատեսչությունները մշտապես կապի մեջ են միջազգային տարբեր կառույցների հետ Լեռնային Ղարաբաղում ստեղծված հումանիտար ճգնաժամի արդյունքում առաջացած խնդիրների հասցեագրման համար։

Այս մասին հայտնել է ՀՀ ԱԳՆ մամուլի քարտուղար Վահան Հունանյանը պատասխանելով դիտարկմանը, թե վերջին օրերի ընթացքում քաղաքացիական հասարակության տարբեր ներկայացուցիչներ կոչ են անում դիմել ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագրին՝ արցախահայությանը օգնություն տրամադրելու խնդրով, արդյո՞ք ԱԳՆ-ն իրականացրել է որևէ գործողություն։

Միջազգային հանրությանը ցավալիորեն չի հաջողվել դադարեցնել Ադրբեջանի կողմից շարունակվող ահաբեկչական պատերազմը, որը 21-րդ դարում սանձազերծվել է հայկական պատմական հող հանդիսացող Լեռնային Ղարաբաղում (որը Ստալինի կողմից հանձնվել էր Ադրբեջանին) ապրող հայերի դեմ և իրականացվում է միջնադարյան ոճով պաշարման միջոցով: «Արմենպրես»-ի փոխանցմամբ՝  նման հայտարարություն են տարածել Միացյալ թագավորության խորհրդարանի Լորդերի պալատի անդամ, բարոնուհի Քերոլայն Քոքսը, Լիվերպուլի լորդ Ալթոնը, Քենթերբերիի նախկին արքեպիսկոպոս լորդ Ռոուեն Ուիլյամսը, Քովենթրիի եպիսկոպոս Քրիստոֆեր Քոքսուորթը, «Միջազգային քրիստոնեական համերաշխություն» կազմակերպության նախագահ, դոկտոր Ջոն Էյբները և պատգամավոր Թիմ Լաութոնը:

Նամակի հեղինակները նշում են, որ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի փակման հետևանքով առաջին անհրաժեշտության պարագաների սուր դեֆիցիտ է առաջացել, և արդեն մահվան դեպքեր են տեղի ունեցել Հայաստանում բուժօգնությունից օգտվելու հնարավորությունից զրկված լինելու պատճառով:

«Համաձայն միջազգային իրավունքի՝ կա պատասխանատվություն կանխատեսել և կանխել ցեղասպանությունը, պաշտպանել տուժածներին և պատժել ագրեսորին: Չնայած ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի, ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի և այլ միջազգային կառույցների կողմից դատապարտմանը, Ադրբեջանի այս բռնությունների մասին ԶԼՄ-ների փաստացի լռությունը շարունակվում է, ինչն Ադրբեջանին հնարավորություն է տալիս անպատիժ կերպով զարգացնել իր ցեղասպանական քաղաքականությունը», — նշվում է նամակում:

Նամակի հեղինակները միջազգային առաջնորդներին կոչ են անում «անհապաղ կերպով զբաղվել այս սարսափելի ողբերգությամբ»:

«Հուսով ենք, որ խիզախ և վաստակաշատ լրագրողները լույս կսփռեն մի ժողովրդի տառապանքների վրա, որը, ցավոք, շատ լավ գիտի ցեղասպանական հանցագործությունների բնույթը», — գրված է նամակում: