Նոր սերնդի համար անկախությունն իրոք տոն էր : Եռագույնով ներկված դեմքեր, փուչիկներով ու մազերին կապված ժապավեններով Երևանի փողոցներով շրջող պատանիներ, ովքեր  չգիտես գիտակցաբար, թե ակամայից  գոռում էին`Հայաստանը ես եմ:

Սակայն ինչպես շատ ու շատ հարցերում , այնպես էլ անկախության բերած լավ ու վատի մասին  յուրաքանչյուրն  ուներ իր կարծիքն  ու նույնիսկ համոզմունքները.  մեկն ուրախ էր, մեկը դժգոհ դեմքով, բայց ինչպես քաղաքացիներից մեկը նշեց  «ինչ էլ լինի`լավ թե վատ, մեկ է, մեր ազգը մի բան կգտնի դժգոհելու համար»:

Արդյոք տո՞ն է մեր համաքաղաքացիների հոգում. 53 ամյա մեխանիկ  Սամվելը դասական կարծիքի էր .«Դե, ընդհանուր առմամբ  տոն է, ուրախ  ենք, որ անկախացանք, որ  էսպես բաներ են կազմակերպում, մարդիկ ուրախանում են, բայց վաղը էլի նույն տխուր  ու մտահոգ դեմքերն են լինելու: Ժողովուրդն էնքան դարդ ու ցավ ունի, որ չի էլ հիշի, որ էսօր անկախության օրն ա եղել: Էս պետք էր մեր ժողովրդին,  չենք դժգոհում, որ հանրաքվեով որոշվեց էս հարցը, մենակ մի քիչ մտածեն ժողորդի մասին, գործի տեղ լինի ու ազատ թողեն մարդ իրա գործն սկսի, ոչ թե տան գլխներին ու նստացնեն իրենց տեղը, որ էսքան բան լինի, էլ չենք դժգոհի»:

17-ամյա Նարեկի համար շատ լավ է, որ ինքն ու  իր հասակակից ընկերները անկախության սերունդ են  կոչվում, հպարտ են,  որ  ծնվել են  արդեն ազատ Հայաստանում, ու ամեն ինչ պիտի անեն , որ թուրքը անկախությունը չխլի. «Հայրենասեր  պիտի լինենք ու կարգին նայենք մեր երկրին: Հիմա էլ գնում ենք լավ քեֆ անելու, կարգին կտոնենք մեր պետության ծնունդը»,- ոգևորվեց նա:

Մի կին, որ բավական ներկայանալի տեսք ուներ, ներկայացավ որպես տնտեսագետ և նշեց, որ  հրաշալի է այսօրվա խորհուրդը. «Մի նայեք ձեր շուրջը, հրաշք, ուր էր  մեզ խորհրդային ժամանակներում այսքան ազատություն, բայց դուք տեսեք, թե երեխաներն ի~նչ ուրախ են: Շատ լավ է, երբ ապրում ես ազատ, բայց դեռ երիտասարդ տարիքում գտնվող երկրում: Ծաղկուն շրջան ապրող մեր երիտասարդ Հայաստանից  շատ  սպասելիքներ պիտի ունենանք,  նրա առաջ նաև պիտի  դնենք  որոշակի պահանջներ: Մի խոսքով շատ ուրախ եմ, որ տեսա էս ամենը»:

Իսկ ահա մի թոշակառու 73ամյա տատիկ, չարացած չէր, բայց և բողոքավոր էր. «Այ բալամ, ի՞նչ անկախություն, ի՞նչ բան, թող էթամ գործիս: Էս է անկախությունը, առավոտ գայիք տենայիք իրար ոնց էին ուտում միլիցեքը, դրանց թողես մենակ փետերն առնեն ձեռներին ու ընկնեն ժողովրդի մեջ: Բան չունեմ ասելու, որ առանձնացանք, բայց Սովետի ժամանակ ուրիշ էր. անշառ ապրում էինք, սրան նրան չէինք նայում, գործ ունեինք, ոչ թե հիմիկվա նման անգործությունից բամբասում: Թող սենց ճոխ չնշեին , էդ փողերը բաժանեին թոշակառուներին, աղքատներին, լիքը սոված երեխեք կան, դրանց տային: Թող իրեքն  (ի նկատի ուներ երեք նախագահներին) էլ թասիբ  ունենային, գային ու իրանց  էս պատվանդանից պատասխան տային, թե ինչի մեզ էս օրվան հասցրին: Հա տոն ա, երեխեքն են ուրախ, տես ինչ ներկված հելել են փողոց, Աստված տա սենց ուրախ էլ լինեն»:

Աննա Ալեքսանյան

Առավոտյան ճանապարհվեցինք Արմավիր, հանդիպելու սպանված զինծառայող Վալերի Մուրադյանի մորը` Նանային։ Երթուղայինում հարցնում էինք այն դպրոցը, որի մոտ էր գտնվում Մուրադյանների տունը։ Երբ հեռախոսը տվեցինք վարորդին, որպեսզի Նանան բացատրի տան տեղը` նրա դեմքի արտահայտությունը միանգամից փոխվեց. «Բա միանգամից ասեիք ուր եք գնում, էստեղ բոլորը գիտեն էդ պատմությունը, ջահել-ջիվան տարան կորցրին էրեխուն»…

Մեզ դիմավորեց փոքրիկ սևազգեստ մի կին` Նանան և ուղեկցեց տուն` որտեղ ամենուր Վալերիի շունչն էր…

Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի տեղեկանքից քաղվածք` «Զինված ուժերում մարդու իրավունքների վիճակի մասին» .

«2010 թվականի մարտի 14-ին Լեռնային Ղարաբաղի Հայկազովի զորամասում մարզաձողից կախված վիճակում հայտնաբերվել է 3 ամսվա շարքային զինծառայող, Արմավիրի մարզի Սարդարապատ գյուղից բանակ զորակոչված Վալերի Մուրադյանի դին: Մարզաձողը, որից կախված է եղել Վ. Մուրադյանի դին, ունի 149 սմ բարձրություն, իսկ Վալերիի հասակը եղել է 180 սմ: Ըստ պաշտոնական վարկածի՝ զինծառայողը «ինքնասպան» է եղել:

Դեպքի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ ինքնասպանության հասցնելու մեղադրանքով»:

Ըստ նախաքննական մարմնի` վեճի շարժառիթը Nokia հեռախոսի արժեքի վճարման շուրջ անհամաձայնությունն է եղել: Վ.Մուրադյանին 4 հոգի սպառնացել են նվաստացնել, վարկաբեկել, սեռական բռնության ենթարկել, եթե 2000 դրամը չբերի: Հետո այդ 4 հոգին նրան իբր արդեն կախված վիճակում են գտել:

«Երեխուս մի բանով խեղդել են, հետո թոկը գցել վիզն ու կախել, ինչի՞ պիտի քիթը տուռնիկից կախվելուց ճզմվի, կարաք՞ ասեք, կամ` թևերի, վզի վրա որտեղի՞ց են կապտուկներ մատնահետքերի տեսքով։ Վալերին փողի կարիք չի ունեցել, մոտը միշտ էլ փող եղել ա, հնարավոր չի էդ 2000 դրամի պատմություն եղած լինի։ Նույնիսկ դատաբժշկական եզրակացության մեջ էդ ամենը նշված չի եղել, հենց ամենասկզբից էլ ուզել են կոծկել», — ծնկներին խփելով, լացակումած պատմում է Նանան` ավելացնելով, որ Ս. Օհանյանի հետ ունեցած հանդիպման ժամանակ, նախարարն ասել է, որ զորամասից այնպիսի լավ բնութագիր է ստացել Վալերիի մասին, որ չի հավատում նրա «ինքնասպանությանը»:

«Մեր տունը չի, վարձով ենք մնում, — ասես արդարանալով ասաց Նանան, — քանի երեխեքը փոքր էին` գյուղում էինք ապրում, հետո մեծացան` ուսումի հարց առաջացավ ու տեղափոխվեցինք Հոկտեմբերյան։ Ձմեռը ջրերը սառել էին, տրուբեքը ճաքել են, ամուսինս էլ ոչ հավես ունի, ոչ սիրտ որ սարքի, մենք բոլորս խելագարված ենք, էն ա` որ իրար համար ապրում ենք, ու մեկ էլ` հույսով, որ իմ երեխուս սպանողներին գտնեն ու պատժեն»։

Անժելան` Վալերիի քույրը, սովորում է Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարանում` վճարովի։ Իր «օդնո»-յի նկարը մարտի 14-ից իր ու եղբոր նկարն է դրել, ասում է.

«Մեր կյանքն ու ուրախությունը եղբայրս էր։ Վալերին շատ ուրախ տղա էր` ընկերասեր, վերջին շապիկը կտար ընկերոջը, ընկերներն էլ սիրում էին մեր տուն գալ` տորթ էի թխում, գալիս ուտում էին, ասում—խոսում… Հետո տարան բանակ։ Ուզում էինք միջամտենք, որ մոտիկ տեղ գցեն, էն էլ ինքը չթողեց, ասում էր` «Կփախնեմ, կգնամ Ղարաբաղ»։ Գնացել էինք «պրիսյագին», լավ տեսանք Վալերիին, հենա` նկարներում երևում ա, ինչ երջանիկ ենք բոլորս։ Ո՞վ իմանար, որ սենց բան կանեն եղբորս հետ։ Բա մաման, տեսել ե՞ք ինչքան ա մաման փոխվել, էն մաման էլ չկա…»

Նայում ենք ընտանեկան ալբոմը, հատ-հատ ընտրված ու մեծացված հաջող նկարները, որտեղից ժպտում են սովորական հայկական ընտանիքի անդամները` թող, որ գոյատևելու ողջ դժվարությունը ուսերին են տանում, թող` ուր ինչ պետք ա` կտան, բայց երջանիկ` իրարով, իրար լավով` միասին։ Նանան այդ նկարներում նման է ջահել անհոգ աղջկա, բոլորովին չես ասի, որ այդ խնամված, տարիքից բավականին երիտասարդ թվացող կինը` կամակոր խոպոպներն աչքերին, որ ասես իր երեխաների ընկերուհին լինի, այս նույն բաց ճակատով սևազգեստ սգացող կինն է, որ չնայած իր դարդին, իր մեծ դժբախտությանը, այդքան ուժ ու եռանդ ունի պայքարելու, այնքանով, որ արդարացի է նրա պահանջը` սպանված որդու մեղավորներին գտնել ու պատժել…

Վալերին զորամասի հրամանատարության կողմից  Հատուկ շնորհակալություն է ստացել լավ ծառայության համար, նաև ստացել է երկու շնորհակալագիր  այդ կարճ ժամանակահատվածում` այսինքն` Վալերի Մուրադյանը «պորճ» չի եղել, բայց ոչ էլ «դոդիկ» ա եղել,  նրան սիրել ու հարգել են զորամասում։ Մորը երբեք չի բողոքել ծառայությունից, հակառակը` մտադրություն է ունեցել պարտադիր զինվորական ծառայությունն անցնելուց հետո մնալ բանակում։

«Հեռախոսով որ խոսում էինք`չէր բողոքում, ասում էր ամեն ինչ լավ ա մամ ջան, դե ես էլ հարմար տարիֆ էի ընտրել, որ հետը էժան խոսամ, ու խոսում էինք. ինձ թվում էր` ես ամեն ինչից տեղյակ եմ, երեխես լավ ա… Մենակ էդ դեպքից մի չորս օր առաջ Վալերս ասեց. «Մամ, վաշտում սալյարկա էին գողանում, ես պատահաբար տեսա, ու որ տեսա ասեցին ձեն չհանես քեզ էլ փող կտանք »: Հարցրեցի` տղա ջան, հո անտերություն չի, օֆիցեր չկա՞: Ասեց «Մամա, հենց օֆիցերն ա գալիս մեքենան հետևանց կանգնեցնում, տղերքը լցնում են»: Ասեցի գնա տղերքին ասա` ոչ տեսել ես, ոչ լսել ես», — պատմում է Նանան։

Վալերիին ծնողներին են հանձնել մերկ վիճակով: 4 ամիս անց`բազմաթիվ բողոքներից հետո, երբ գործը տեղափոխեցին Երևան և շորերը ուղարկվեցին փորձաքննության, պարզ դարձավ, որ շորերը ամբողջությամբ բորբոսնած վիճակում էին։ Մայրը պնդում է, որ դա Վալերիինը չէր կարող լինել, նրա շորերը երևի այնպիսի վիճակում են եղել, որ ստիպված են եղել էդ կեղտոտ շորերը «սաղացնել»…

Հազիվ են թաղել Վալերիին, հարազատների ու համագյուղացիների բողոքն այնքան մեծ է եղել, որ սկզբում չէին թողնում  իրենց որդու անկենդան մարմինը դիահերձարանից տուն բերեն: Գյուղացիներն ասում էին, որ դիակը կտանեն հրապարակ ու էնքան կնստեն, մինչև մեղավորներին բերեն ու պատժեն:

Բայց «Զինվոր» ՀԿ նախագահ Մարգարիտա Խաչատրյանը, ում զոհվածների հարազատներից շատերը համարում են «ծախված», ծնողներին համոզել է հրաժարվել այդ մտքից և հուղարկավորությունը կատարել, նաև երդում է տվել, որ մեղավորները կպատժվեն. «Ես ի՞նչ իմանայի նա ով ա, հետո իմացա։ Ձեռքն էլ դրեց էրեխուս վրա, ասեց` երդվում եմ իմ սև շորերով ու, իմ էրեխուս շիրիմով», — պատմում է մայրը:

«Երեխուս սպանել են, որ իրանց գողությունը չբացահայտվի, ես էդքան բան գիտեմ։ Եթե էդպես չի` ուրեմն պետք ա բացահայտեն, այնինչ ամեն կերպ փորձում են կոծկել։ Երբ ես մասնակցում եմ բողոք-ակցիաներին, ես տեսնում եմ ծնողների, ովքեր տարիներով չեն կարողանում հասնել արդարության, ինձ էլ ա՞ նույնը սպասվում, ինչքա՞ն պիտի մենք լռենք, ինչքա՞ն պիտի մեր երեխեքին տանեն գլուխներն ուտեն…Հիմա ես էլ տղա չունեմ, ոչ էլ կարամ ունենամ, ուրեմն վերջ` էս մի ճրագը մարեց, — ասում է Նանան, — Էրեխես դոշ տված ուզում էր զինվոր լինել, հայրենիքին ծառայել, բայց հայրենիքն իմ անմեղ տղու գլուխը կերավ ու իրա համար ոչ մի բան չի ուզում անել:18 տարի պահել եմ, որ տանեն գլուխն ուտե՞ն: Մեր ցեղը շարունակող միակ արու զավակին տարան սպանեցին, մեր կյանքն էլ պրծած ա»։

Անցյալ տարի Սեյրան Օհանյանը ընդունել է Նանային, ու խոստացել պատժել մեղավորներին, նույնիսկ ժամկետն է նշել` մինչև սեպտեմբերի վերջը` անցյալ սեպտեմբերի։

Քրեական գործը հարուցվել է ինքնասպանության հասցնելու մեղադրանքով ու այսօր` դեպքից մեկ տարի յոթ ամիս ու յոթ օր անց` մեր երկրի Անկախության 20-րդ տարեդարձի օրը, անկախություն, որ Վալերիի տարիքին է, Վալերիի գործով մեղադրյալներ չկան։  Զինվորական զորամասում, բոլորի աչքի առաջ մարդը «կախվել» է, ու ոչ ոք ոչինչ չի տեսել։ Միայն այն, որ երիտասարդի վրայի հագուստը իրենը չի եղել և պարանոցի վրայի 2 պարանների հետքերը, արդեն իսկ արտառոց է և խոսում է զեղծարարության մասին, ու արդեն` սպանությունը կոծկելու ու որպես ինքասպանություն հրամցնելու սցենարով։ Հետագայում ձերբակալել են Արմեն Գրիգորյանին` սպային, ով ընդունել է, որ ապտակել է Վալերիին, ապա` համաներումով բաց է թողնվել, քանի որ ունի մինչև երեք տարեկան երեխա։

Զինդատախազ Գևորգ Կոստանյանը Նանային ասել է. «Տիկին Նանա, եթե երեք տարեկանից մեկ օր էլ անցած լիներ` բաց չէինք թողնելու, հավատացած եղեք», բայց Նանան չի հավատում. «Մեզ 8-րդ օրն են տեղ հասցրել համաներման մասին դատարանի որոշումը, այնինչ` բողոքարկել կարող էինք 7 օրվա ընթացքում, ու մենք չենք կարողացել բողոքարկել։ Հիմա պետք է գործն ունենանք, որ տեսնենք ինչ ենք անում»,— ասում է նա։

Վալերիի հոր ընկերը, ում որդին նույն զորմասում Վալերի Մուրադյանի հետ էր ծառայել, ու հաստատ տեղյակ է եղել անցուդարձից, զորացրվելուց հետո հանել է տղային երկրից… Ինչո՞ւ…

Նանան ասում է, որ անցյալ չորեքշաբթի` Կոնգրես հյուրանոցում կլոր սեղանի շուրջ տեղի ունեցած քննարկումներից հետո, ռազմական ոստիկանությունից զանգել և իրենց մոտ էին հրավիրել սպանված զինվորների ծնողներին: Նրանց նպատակը ոչ թե գործերից խոսելն էր, այլ Կառավարության շենքի դիմացից բողոքողներին ցրելը` «որ մազոլ չանեն աչքները»։

«Մեզ ասում էին` «Ինչի՞ եք կանգնում էդտեղ, ինչի՞ եք հասել ձեր կանգնելով, եկեք նորմալ համագործակցենք»։ Մենք էլ ասեցինք, որ մենք շարունակելու ենք կանգնել, մինչև հարցը չլուծվի, իսկ համագործակցել` խնդրեմ, հինգշաբթի, մեր բողոքի ակցիայից հետո։ Կլոր սեղանի ժամանակ նոր պետի տեղակալ` Ղազարյանը, իբրև տեղյակ չի գործերից, ստիպեց զինվորների ծնողներին պատմել: Ինչի՞, Մանուկյան Աշոտը չի պատմե՞լ, որ մենք պիտի պատմենք, ինչքա՞ն կարելի ա ձեռ առնել մարդկանց, հո էշ չենք, մեկը մեկի վրա ա գցում, հինը գնում ա` նորը գալիս, ու ամեն ինչ նորից ա սկսվում` նորից խոստումներ են տալիս, ու նորից` չեն կատարում։ Մենք ըսկի չէինք էլ հավատում, որ մի բան կփոխվի, նորից նույն հեքիաթներն էինք լսելու, գիտեինք, ուղղակի գնացինք, որ չասեն` չեք ուզում։

Սեյրան Օհանյանը մեր երեսով էր տալիս իր տրամադրած երթուղայինը, որով մենք` սպանված զինվորների ծնողներս,Արտակ Նազարյանի գործով Շամշադին դատի էինք գնացել, էլ չի ասում, թե` «գազել» են տալիս` գնում հասնում ենք Բերդ ընդեղ ենք իմանում, որ դատախազը արձակուրդ ա, էդքան հարգանք չունեն, որ էդ աստիճանի չարհամարհեն, տեղյակ պահեն, որ չգնանք հասնենք, քիչ ա Երևան չեն տեղափոխում, հետն էլ ձեռ են առնո՞ւմ մեզ, իբր` նոր ցուցմունքներ են հավաքում, նոր բաներ են պարզում, որ ի վերջո բերեն հասցնեն իրանց պաշտոնական` «ինքնասպանության» վարկածին»։

Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանայի տան ճրագը մարել է։ Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանան դադար չունի։ Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանան պայքարում է։ Ու նորից զարմանում եմ` որտեղի՞ց այդքան ուժ։ Ինչո՞ւ պայքարել, եթե ամեն ինչ խոսում է  այն մասին, որ անուժ ես քո երկրում, որ քո երեխան` պահած, պաշտած, էլ չկա` սպանել են, ու սպանել են քիչ է, դեռ ասում են` ինքնասպանվել է։ Խելագարվել կարելի է… Այս փոքրիկ կինն ասում է` «Եթե տանը նստեմ` աղջիկս ինձ նայելով կգժվի, սենց` գնում եմ, դեռ հույս ունեմ, որ մեղավորները կպատժվեն։ Բայց դե  դատախազ Հարություն Հարությունյանը, երբ ես հերթական անգամ կասկած հայտնեցի գործի «սարքելու» մասին, ինձ սպառնաց, թե` մի հատ էլ երեխա ունես, տես հա, նրա մասին մտածի… Ես չեմ վախենում, ես պիտի պայքարեմ, պիտի հասնեմ արդարության, որ էլ ոչ մի մայր իմ օրը չընկնի…»

Ֆոտոպատմությունը` Սվետլանա Աnտոյանի(Ocean)

Սիլվան սովորում էր բժշկական ուսումնարանի ավարտական` չորրորդ կուրսում, երբ ընկերուհիներն ասեցին.
— Էն սիրուն տղան քո հետեւից ա գալիս, ախչի, մի նշան տու, թո մոտիկանա, արդեն մի շաբաթ ա քույրականի դեմը անկապ տնկված ա, մեղք ա:
Դե Սիլվան էլ աջից նայեց, ձախից նայեց, մի երկու ծանոթի հարցրեց տղու մասին, ասեցին, որ լավ ընտանիքից ա,  բարձրագույն կրթություն չունի, բայց  բանակում շոֆերություն ա արել երկու տարի, հիմա էլ ռայկոմի երկրորդ քարտուղարի մոտ ընդունվել ա նոր գործի, իրա շոֆերն ա լինելու: Դե սովետի տարիներին քարտուղարի, թեկուզ` երկրորդ, երրորդ, շոֆեր լինելը մեծ առավելություն էր տալիս,»պերիոդ» էր գցում,»բլատ» տալիս, ՕՐՍ-ի, ՏՕՐԳ-ի պահեստների դռներն էլ բաց էին լինում առաջը, դեֆիցիտի մղձավանջը վազն էր անցնում մոտներովը: Լավ տղա ա` ասեցին սաղ միահամուռ, ոնց որ պայմանավորված լինեին: Տղու հերն էլ Սիլվայի մոր հետ մի գյուղացի էին ծնունդով, նենց որ մերն էլ էր ճանաչում տղու ցեղին, ասեց` լավ ցեղ են: Անունն էլ Արմեն էր: Սիրուն չէիր ասի, բայց դե` աստղով տղա էր, մենակ դիմագծերը ինչ-որ մանր-մունր էին, տղայական չէին էլի, բայց դա լրիվ կոմպենսացվում էր թառլան բոյով ու մազմզոտ ձեռքերով ու դոշով, որը նա ամառվա շոգին սարոչկի տակից երկու կոճակ ներքեւ էր կոճկում, ի ցույց դնելով հայ տղամարդու առնականության անվիճելի ցուցանիշը: Վերջը, Սիլվան մի շաբաթ գցեց-բռնեց, որոշեց, որ վատ պարտիա չի, ու սկսեց աչիկներով կոկետություն անել Արմենի հետ: Արմենս դուխ առավ ու մոտեցավ:
— Էդ, ոնց ասած, ուզում եմ քեզ հրավիրեմ կոֆե-մոֆե խմելու:
Գավառական լեզվով` նա հրավիրում էր Սիլվային ժամադրության, որն իր մեջ պարունակում էր ընթրիք` ի դեմս միակը քաղաքում»Հեքիաթ» ամառային սրճարանում վայելած  կոֆեի ու պաղպաղակի:
— Լավ, քանիսի՞ն:
— Էդ, յոթի կողմերը լա՞վ ա:
— Չէ, դավայ վեց անց կես, ես իննին պիտի տանը լինեմ:
— Լավ, ես գա՞մ հետեւիցդ:
— Չէ, արի կարուսելներում հանդիպենք: Հըլը շուտ ա հետեւիցս գաս:
— Լավ, ուրեմն չորտըվի կալեսոյի դեմը, վեց անց կես:
— Լավ, հաջող:
Սիլվան գնաց տուն, սաղ պահարանի շորերը հանեց, մեկ մեկ հագավ, պտտվեց հայելու դեմը, հետո ընտրեց ամենավերջին առածը, մտածելով, որ թազան սաղից լավն ա, նույնիսկ եթե էդքան էլ չի սազում: Մանուշակագույն կոբալտ գույնի սրտաձեւ կտրվածքով տրիկատինի շորը հագավ Սիլվան: Մերը ցուցումներ տվեց, քանի որ Սիլվան իրա տասնինը տարեկան հասակում առաջին անգամ էր ժամադրության գնալու, ասեց, որ չթողնի հանկարծ Արմենն իրան ազատ պահի, թե չէ բոզի տեղ կդնի, ու Սիլվան գնաց:
— Բարեւ նորից:
— Բարեւ, Սիլվա:
— Գնա՞նք կաֆե:
— Գնանք:
Գնացին կաֆե, տեղ չկար, գնացին նստեցին չորտըվի կալեսո: Արմենն ուզեց ձեռը գցի Սիլվայի ուսովը, Սիլվան հիշեց մոր ասածը ու ձեռը կոպիտ հետ գցեց:
— Լավ, ի՞նչ կա դրա մեջ, ես լուրջ նպատակներ ունեմ է’, ես սիլի-բիլի անելու համար չեմ երկու շաբաթ տնկվել քույրականի դեմը:
— Ես քո իմացածներից չեմ, Արմեն, ես կարգին աղջիկ եմ, այ որ կգաք, նորմալ ծաղիկ կտաք, էն վախտ ինչքան ուզում ես` գցի ուսովս, բայց հըլը չի կարելի:
Արմենը նեղացած տեսք արեց, բայց էլ փորձ չարեց կրկնելու:
Իջան, գնացին նորից կաֆե, տեղ էր ազատվել, նստեցին, երկու կոֆե վերցրին ու երկու պաղպաղակ:
— Դու ինձ շատ դուր ես գալիս, Սիլվա, հարցուփորձ եմ արել, իմացել եմ, որ համեստ, տնական աղջիկ ես, դե մերոնք էլ ասում են` պսակվի, տնավորվի, ինձ թվում ա, որ մենք լավ ընտանիք կկազմենք:
— Հա, տենանք, եթե ստացվի` ես դեմ չեմ:
Սիլվան տենց չէր իհարկե պատկերացնում իր առաջին ժամադրությունը, սպասում էր, որ Արմենը պիտի սիրո խոստովանություն անի, ասի, որ աշխարհի ամենասիրուն, ամենալավ աղջիկն ա ինքը: Բայց դե ի՞նչ արած, սենց էլ ոչինչ:
Կերան պաղպաղակը, խմեցին գարեխառն կոֆեի իմիտացիան ու էլ բառ չփոխանակեցին:
— Հիմա ի՞նչ ես ասում, մերոնք ե՞րբ գան ուզելու:
Սիլվան ախր տենց աղջիկ չի, որ կանչեն ժամադրության ու տենց հարցեր տան միանգամից: Չէ: Մի ամիս կտանի, կբերի ու նոր կասի` հա°, եկե°ք:
— Դե ի՞նչ ես վռազում, մենք հըլը իրար չենք էլ ճանաչում, երկու օրվա ծանոթ ենք, մի քիչ ճանաչենք իրար, նոր:
— Լավ, դե արի գնանք կինո:
Կինո: Ընդեղ մութ ա: Չի կարելի հըլը կինո: Մինիմում երկու շաբաթից:
— Չէ, էսօր չէ, հետո:
— Դե լավ, արի ման գանք մի քիչ:
Գնացին գետի երկայնքով վեր բարձրացան լուռ ու տենց էլ լուռ իջան: Իրանց նման մի երեք զույգ հանդիպեցին, Արմենը տղաներին սաղին ճանաչում էր, բարեւեց, պաչպռոշտի արեցին, ոնց որ բոլոր հայ տղամարդիկ են անում հանդիպելիս: Սիլվան մտքում ծիծաղում էր միշտ էդ անհեթեթ սովորույթին նայելիս, հիմա առավել կոմեդիկ թվաց իրավիճակը, ու Սիլվան չկարողացավ դիմանալ, փռթկաց:
— Ի՞նչ ա, Սիլվա, խի՞ ես ծիծաղում:
— Չէ, հենց նենց, բան հիշեցի:
— Դե պատմի, ես էլ ծիծաղեմ:
— Է¯, հեչ ասեցի, կարեւոր չի:
— Չէ, ասա, տենց չի կարելի, դու ծիծաղում ես, ես էլ եմ ուզում ծիծաղեմ, Լենին պապին ասել ա` ծիծաղը լավ է մարդուն:
Սիլվան էս կոմունիստա-մանկական ասացվածքը լսելով ավելի զվարճացավ ու սկսեց անղեկավարելի ծիծաղել, նույնիսկ կողքը սկսեց ծակել:
— Այ ախչի, դու հո աննորմալ չես, հիմա խի՞ ես անկապ ծիծաղում:
— Ուֆ, Արմեն, Լենին պապիկի մասին ասածիդ վրա ծիծաղս ավելի եկավ:
— Խի՞ որ, կարո՞ղ ա դպրոցում չես անցել:
— Անցել եմ, բայց սենց իրավիճակում էդ արտահայտությունը ծիծաղելի էր ինձ համար:
— Դու է’ շա°շ ես, Սիլվա:
— Հա°, շաշ եմ, էս եմ, ուզում ես հավանի, ուզում ես` չէ:
— Չէ, ցավդ տանեմ, հավանում եմ, հավանում:
Էս ծիծաղելի իրավիճակից էր, թե արդեն հասցրել էին մեկ-մեկու ներկայությանն ընտելանալ, բայց հետագա ճանապարհը Սիլվան անցավ բարձր տրամադրությամբ: Արմենը բանակային տափակ-տափակ անեկդոտներ էր պատմում, Սիլվան էլ ծիծաղում էր լիաթոք, երբեմն նույնիսկ ոչ թե անեկդոտի վրա, այլ հենց նենց, որովհետեւ լավ էր զգում իրան Արմենի հետ:
Մտածեց, որ լավ տղա յա:
Արմենը իննին տասնհինգ պակաս ճանապարհեց Սիլվային տուն ու շվշվացնելով գնաց դեպի իրանց թաղը:
Լավ աղջիկ ա, մտածեց Արմենը, պարկեշտ ա, չթողեց ձեռս ուսովը գցեմ նույնիսկ: Նենցերը կան, միանգամից թեւանցուկ ես անում, համաձայնվում են: Սա ուրիշ ա, սա իրա կինն ա լինելու, իրա երեխեքի մերը: Ընտանիք են դառնալու, երկու երեխա են ունենալու, հետո էլ ոնց որոշել էր` գնալու են Սվերդլովսկի մարզ, Արմենի ծառայած տեղը ապրեն, բայց դրա մասին սուս, հըլը գաղտնիք ա, տան փոքր տղան ա, ծնողները իրանց բարի կամքով չեն թողա, պետք ա կամաց կամաց էդ գործն անել:
Սիլվայի սիրտը երգում էր: Սիրահարվել էր Սիլվան, հիմա հասկանում էր ընկերուհուն` Հասմիկին, որի սիրածը բանակում էր, որը տանջվում էր բաժանումից, բանաստեղծություններ էր գրում, ու կարդում Սիլվային: Սիլվան Հասմիկի միակ ընթերցողն էր: Հիմա ինքն էլ կնստի ու կգրի:
Մերը հարցուփորձ արեց, նորից ասեց, որ փոքր քաղաք ա, որ իրան կարգին պահի, մեկ էլ տեսար` տղա ա, միտքը փոխեց, որ հետո հանկարծ Սիլվան տանը չմնա ման եկողի անվան տակ:
— Չէ, մամ, լավ տղա ա: Նենց ուրախ ա, սրամիտ: Սաղ ճամփեն ծիծաղացրել ա ինձ:
Սիլվայի մերը` Սեդան, երկար տարիների մանկաբարձ-գինեկոլոգ քույր էր, ու իրա աչքով շատ էր տեսել, թե տենց սրամիտ տղաները ոնց են դժբախտացրել նույնիսկ ամենապարկեշտ ընտանիքների որոշ աղջիկների, փորները լցրել են ու մնաս բարով ասել: Նրանք էլ, որը ռիսկ էր արել` ասել էր ծնողներին, որը` իրանք իրանց հավաքվել էին ու եկել աբորտ անելու, որ շանս ունենան մարդու գնալու: Մեկն էլ երեխեն բերել էր ու ծախել Ռուսաստան: Նույնիսկ մեկը չէ, Սեդան ինքը երեքին տենց գիտեր: Դե եթե բժիշկները բերանները փակ են պահել, էդ աղջիկները կուսաթաղանթները կարել են ու հաջող մարդի են գնացել: Մեկը նույնիսկ գեներալի կին ա դառել, հիմա առոք փառոք ապրում ա Կալինինգրադում: Բա¯: Բայց Սեդան իրա Սիլվային տենց չի դաստիարակել, որ նա մինչեւ ամուսնանալը պառկի տղամարդու տակ, հետո էլ ընկնի տենց պատմությունների մեջ: Սեդան բերանը փակ էր պահում, մանավանդ որ լավ վարձատրում էին: Հեյ-հե¯յ, ինչքան գաղտնիք գիտի տիկին Սեդան, որ գրի, մի եքա գիրք կդառնա: Չէ, իրա Սիլվան տենցը չի: Նա պիտի կույս ամուսնանա, նրա սավանը կարմիր խնձորի հետ պիտի բերեն իրանց տուն, որ հարեւանները տեսնեն, թե ինչ մաքուր աղջիկ ա դաստիարակել Սեդան: Դրա համար էլ մինչեւ հիմա էս Արմենը Սիլվայի առաջին ընկերն ա, մինչեւ էդ` թե դպրոցում, թե արդեն ուսումնարանում սովորելու տարիներին Սեդան թույլ չէր տալիս աղջկան տղաների հետ հանդիպել, չնայած ուզողներ շատ կային:
Սիլվան սիրուն աղջիկ էր, դարչնագույն, մի քիչ ալիքավոր մազերով, բանտիկ բերանով, մի  քիչ կոր, բայց ոչ մեծ  հայկական քթով, որ նրան հպարտ հելլենուհու  տեսք էր տալիս, աչքերը` կանաչադարչնագույն, հոնքերը` կիսակոր,  մաշկը` սպիտակ, առանց պզուկ-մզուկի, որ համատարած ա հիմա աղջիկների մոտ չգիտես ինչու, բոյը` միջին հասակի, ոտքերը` սլացիկ, սիրուն, իրանը` բարակ, կրծքերը` հանց Մերլին Մոնրոյինը, երկուուկես համարի, որ Սեդայի համար էդ միջանկյալ չափսի կրծկալի ձեռքբերումը դարձրել էր դեֆիցիտի պայմաններում մի մեծ գլխացավանք, կոշիկներն էլ` երեսունվեց համարի: Մի խոսքով, ընտիր աղջիկ ա Սեդայի բերած, պահած ու մեծացրած Սիլվան:  Դրա համար էլ Սիլվայի ամուսնությունն էլ պիտի ընտիր լինի, նենց, որ մարդիկ նախանձեն: Սիլվան արժանի ա: Լավ էլ սովորում ա: Ծանոթ կամ փող ունենային, կարար բժշկական տար, բայց դե մանկաբարձն էլ վատ չի, քանի մարդ ա ծնվում, մանկաբարձը պահանջարկ ունի: Իսկ Հայաստանում, փառք աստծո, հըլը դեռ մարդա երկուսն ունենում են: Նենց, որ, Սիլվան լավ պիտի ապրի. Սեդան հոգացել ա դրա մասին:
— Հա Սիլվա ջան, սրամիտը սրամիտ, բայց խրատներս հո չե՞ս մոռացել:
— Չէ, մամ ջան, ուզում էր ձեռը ուսովս գցի, չեմ թողել, ասի` կգաք ուզելու, հետո կգցես:
Պահո¯, սա շատ միամիտն ա, մտածեց Սեդան: Պիտի չասեր, թե չէ հիմա կմտածեն, թե հենց նստած սպասել ա Սիլվան էդ Արմենին:
— Էլ տենց չասես, վաբշե վիդ արա, որ քեզ համար մեկ ա ինքը: Տենց կտաքանա ավելի:
— Բայց, մամ, ընկերուհիներս ախր ազատ ման են գալիս, թեւանցուկ են անում, նույնիսկ նենցին գիտեմ, որ համբուրվում էլ են:
— Չէ` ասի, ոչ մի համբուրվել: Մինչեւ նշան չտան:
— Լավ, մամ ջան, ասածովդ կանեմ:
Պառկել էր քնելու Սիլվան ու մտածում էր Արմենի մասին: Պատկերացնում էր, թե ոնցն ա լինելու իրանց համատեղ կյանքը, ոնց ա Արմենն ամեն օր իրան ծիծաղացնելու նենց, որ կողքը սկսի ծակել: Մի քիչ էլ պատկերացրեց, թե ոնց են համբուրվում ու մի տեսակ դող զգաց մարմնի մեջ, օտար, անծանոթ, բայց հաճելի դող: Չհասկացավ թե ինչի էդ դողը իջավ, գնաց հասավ ամոթին ու ընդեղ լռվեց: Սիլվան մի տեսակ եղավ, ամաչեց իրա զգացածից, կողքի պառկեց ու, ձեռքերը իրար միացրած դնելով գլխի տակ, քնեց:  Երազում էլի Արմենին տեսավ: Գնացել էին վանք: Կանգնել էին իրար ձեռք բռնած, ամենաբարձր կետին էդ վանքի ու գոռում էին, իրանք էլ չէին իմանում թե ինչ, հենց նենց գոռում էին: Ու ծիծաղում:
Արթնացավ բարձր տրամադրությամբ, մորը պատմեց, մերն ասեց,որ խաչը ամուսնություն ա, լավ երազ ա: Սիլվան քթի տակ»Միրաժի» երգերը մռմռալով գնաց ուսումնարան: Հասմիկին պատմեց, Հասմիկը հարցրեց, թե համբուրվե՞լ են, ասեց` չէ, նշանից հետո: Հասմիկը համբուրվում էր իրա սիրածի հետ: Ասում էր, որ համբուրվում ա` պտուկները ցցվում են ու պնդանում ու մի տեսակ ուզում են, որ իրանց շոյեն: Բայց Հասմիկը մենակ համբուրվում ա, ուրիշ բան թույլ չի տալիս: Չի տվել այսինքն, որովհետեւ հիմա բանակում ա:
— Էսօր էլ ե՞ս ժամո:
— Եսիմ, բան չասեց, ճամապարհեց տուն, ու վերջ:
— Դե ուրեմն կգա:
Ու իրոք, Արմենն եկավ դասերի վերջում. համ ճանապարհեց Սիլվային տուն, որ մի երկուհարյուր մետրի վրա էր, համ էլ` ժամադրվեցին էլի վեց անց կես կարուսելներում:
Սիլվան մտածում էր, թե ինչ հագնի: Մերն ասեց` նույնը հագի, չմտածի, թե իրա համար զուգվում զարդարվում ես:
— Բարեւ, Սիլվա:
— Նորից բարեւ, Արմեն: Թիթիզն ես հա, օրը քանի անգամ կարելի ա բարեւել, այ տղա:
— Քեզ հազար անգամ էլ կբարեւեմ, Սիլվա: Սաղ գիշեր երազումս քեզ հետ էի: Գնացել էինք գետի ափին նստել ու ձուկ էինք բռնում:
— Բայց ես կյանքում ձուկ չեմ բռնել, Արմեն:
— Դե երազումս բռնում էիր, ինքն էլ մի մեծ, տափակ ձուկ:
— Բայց ձուկը երազում, ինչքան գիտեմ, լավ չի տեսնելը, խոսք ու զրույց ա:
— Հա դե հիմա հո հետամնաց չես, երազներին հավատաս:
— Չէ, դե բան էր էլի, ասեցի:
— Գնա՞նք կինո:
Սիլվան մի պահ մտածեց, հետո համաձայնվեց: Հաշվենք թե արդեն երկու շաբաթ ա ման ենք գալիս: Ծիծաղն էլի եկավ: Ծիծաղեց: Արմենն էլի սկսեց.
— Ի՞նչ կա ծիծաղելի իմ առաջարկության մեջ, Սիլվա, խի՞ ես դու անընդհատ իմ ասածների վրա ծիծաղում: Կարո՞ղ ա ինձ դուռակի տեղ ես դրել:
— Չէ, չէ Արմեն ջան, ես ուղղակի տենց եմ, շուտ ծիծաղող եմ:
— Է, դե ասա թիթիզ ես էլի:
— Չէ, թիթիզ չեմ, ուղղակի ծիծաղկոտ եմ:
— Լավ, գնանք: Ժամը յոթի սեանսին  կհասնենք, կակռազ իննին տանը կլնես:
Ֆիլմը կոչվում էր»Երբ անձրեւը մաքրում է բոլոր հետքերը»: Սիլվան իրան վատ էր զգում էրոտիկ տեսարանների ժամանակ, Արմենը անընդհատ փորձեր էր անում Սիլվային ինչ-որ կերպ ձեռ գցի, Սիլվան տանջվում էր անհեթեթ իրավիճակից: Հասկանում էր, որ ֆիլմը Արմենի մեջ սիրելու ցանկություն ա առաջացրել, էդքան էլ դեբիլ չէր, գիտեր,  բայց մոր ասածներն էր հիշում, ու չէր թողնում: Անկապ ֆիլմ էր, բայց մեջը տկլոր կնիկ կար, կիսասեռական ակտ կար, ու Սիլվան ամաչում էր էդ վախտերը, մի տեսակ հայացքը թեքում էր:
Ո¯ւֆ, պրծավ ֆիլմը:
Գնում են տուն: Արմենը հըլը ֆիլմի ազդեցության տակ ա, հա ձեռ ա գցում, Սիլվան էլ քաշում ա հետ:
— Սիլվա ջան, ես քեզ հետ հաստատ ամուսնանալու եմ, մի վախի, թող գոնե մի անգամ գոտկատեղիցդ գրկեմ, էլի:
— Չէ` ասեցի, եթե տենց շարունակես, հորս կասեմ:
— Լավ, լավ:
Հասան Սիլվայենց մուտքին: Արմենը վռազ Սիլվայի թուշը պաչ արեց ու պուկ փախավ: Սիլվան նայեց աջ ու ձախ, տեսնի` հո մարդ չի տեսել, ու պայուսակը ձեռքին վեր ու վար անելով բարձրացավ տուն:
— Մամ, Արմենը երազում տեսել ա` մթոմ ես մեծ ձուկ եմ բռնել:
— Վայ, վատ երազ ա: Բայց երրորդ օրվա երազ ա, ուշ ա կատարվելու: Կարող ա նույնիսկ չկատարվի էլ:
………………………………
Արդեն մի ամիս ա, ինչ Սիլվան ու Արմենը ման են գալիս: Սաղ քաղաքը գիտի: Սիլվան, չնայած մոր հորդորներին, Արմենին թողնում ա ձեռը գցի ուսովը, իրանը գրկի ու մեկ-մեկ էլ թուշը պաչի: Բայց հըլը թեւանցուկ չեն քայլում: Ծաղիկ կգան` հետո:
— Սիլվա, ես քեզ սիրում եմ:
Վա¯յ, հըլը չէր ասել: Սիլվան նոր հասկացավ, որ մի ամսվա մեջ Արմենը իրան էդ բառերը, ամենակարեւոր բառերը չէր ասել:
— Հա, Արմեն, գիտեմ:
— Բա դո՞ւ:
— Ես էլ:
— Դու էլ` ի՞նչ: Ասա, բառերով ասա:
— Ո¯ւֆ, ռադվի, գիտես էլի, էլ ի՞նչ ասեմ:
— Չէ, ասա, ուզում եմ լսեմ:
— Ես էլ քեզ եմ սիրում:
— Այ տենց: Հիմա մերոնք ուզում են գան վաղը չէ մյուս օրը ուզելու, ասա ձերոնց:
— Լավ, կասեմ, ես գնամ, արդեն տասն ա դառնում, հերս կխոսա:
— Պաչեմ թուշդ, նոր գնա:
Պաչեց:
— Դու էլ իմը:
— Չէ:
— Դե լավ, բարի գիշեր:
— Բարի գիշեր, Արմեն:
Տրա լյա լյա: Սիլվան սիրած ունի: Սիլվային գալիս են ուզելու:
— Մամ, Արմենն ասեց` վաղը չէ մյուս օրը գալու են խոսքի:
— Հա, հեսա հորդ ասեմ:
Եկան: Տասը հոգի մարդ են: Սիլվան սեղան ա գցում, չնայած օրենքով պիտի նստի սենյակում, մինչեւ հերը կանչի: Բայց դե իրանք ժամանակակից մարդիկ են, հին ադաթները վեջները չի: Դե տենց, ոչ կարեւորներն էլի:
Կեսրարն ա ապագա, երկու ախպերները Արմենի` իրանց կանանց հետ, քույրը, մի երեսուն տարեկան կլինի, Մանուշ ա անունը, իրա մարդը, հորեղբայրն ա, հորաքույրն ու Արմենը:
Նստեցին, ինչ-որ բաներ խոսացին, մերը Սիլվային ասել էր` գնա սենյակդ, կկանչեն` կգաս: Կանչեցին:
— Սիլվա ջան, էս մարդիկ եկել են քեզ հարցնեն, թե դու իրանց տղային հավա՞ն ես: Կուզե՞ս իրա հետ կյանքդ կապես:
— Հա պապ, գիտես էլի:
Վա¯յ, էլի հիմարություն ասեց Սիլվան:
— Դե տվեք ծաղիկը:
Քույրը մի ցեպ հանեց, գինը վրեն, մի կուլոնով ու կախեց Սիլվայի վիզը:
— Աստված ի՞նչ անի:
— Շնորհավոր անի — գոռացին միաձայն բոլորը սեղանի շուրջ ու սկսեցին ուտել:
Հիմա արդեն Սիլվան կարա Արմենի հետ թեւանցուկ ման գա, նույնիսկ կարա համբուրվի: Մի ամսից, ասին, կգանք նշան,  էլի մի ամսից էլ, եթե աստված տա, հարսանիք կանենք, կտանենք, շատ ման չգան, համը հանեն հանկարծ, աբուռով ամուսնանան: Դե տան փոքրն ա Արմենը, քաղցր ա սաղի համար, դրա համար իրա ամուսնությունն էլ, ամեն ինչը կարգը կարգին պիտի լինի: Ծաղիկ, նշան, հարսանիք:
Սիլվան առավոտը հպարտ-հպարտ ցեպը կուլոնի հետ գցեց վադալազկի վրայով, չնայած առաջ խաչով ցեպը տակն էր պահում, մերն էր ասել, խաչդ մի ցուցադրի արար աշխարհին, հիմա էլ ա տակը, Սիլվան հավատում ա աստծուն, Քրիստոս փրկչին, մերը նորեկ հայերի ընտանիքից ա, տեղացիների նման անհավատ չի, երեխեքին էլ երկուսին էլ կնքել ա Էջմիածնում, չնայած կարային ամուսնուն դրա համար պարտիայից հանեն, բայց տիկին Սեդան իրաասածի կնիկ էր, երկու ոտը դրեց մի ոտնամանի մեջ ու ասեց` եթե չկնքենք, երեխեքին առնում եմ, գնամ հորս տուն, չնայած հոր տուն էլ չուներ, հերը պատերազմում զոհվել էր, մերն էլ մահացել էր դրանից մի տարի առաջ: Բայց դե ախպեր ուներ Սեդան, նրա տունն էլ անվանում էր հորանց տուն: Դե Մարտունն էլ` Սիլվայի հերը, համեստ մարդ էր, կռիվ-ղալմաղալից փախած, ասեց` կնքի, բայց թաքուն: Ու տենց, Սիլվան ու Սամվելը կնքվեցին:
Հիմա Սիլվան հպարտորեն իրա ծաղիկի ցեպը ի ցույց հանած եկել ա դասի: Սաղ նայում են, գիտեին, որ ծաղիկն ա եղել էրեգ, հետաքրքիր էր, թե ինչ են բերել: Այ տենց: Սիլվայի ծաղիկի ցեպն ա սա: Կուլոնն էլ լուսնաքարով ա: Իրա քարն ա հորոսկոպով, իմացել են ու բերել են:
Արմենն եկավ դասերից հետո, միասին գնացին Սիլվայենց տուն, մերը տանը չէր, Սամվելն էր տանը, հաց կերան, հեռուստացույց նայեցին ու դուրս եկան ման գալու: Սիլվան ցուցադրաբար թեւանցուկ արեց Արմենին, ու գնացին կարուսելներով մի քանի կրուգ ման եկան, ոնց որ պլան կատարեին: Արմենն ասեց` գնանք կինո: Սիլվան նայեց աֆիշան, տեսավ գրած ա`»Երեք հրացանակերներ», ընդեղ էրոտիկա չկա, գնացին: Կինոյում առաջին անգամ իսկականից համբուրվեցին, Սիլվան էլի էն դողից զգաց, հետն էլ մի տեսակ ոնց որ տակն աներ, տենց բան զգաց: Իմացավ թե` իրոք արել ա, դուրս եկավ գնաց զուգարան, տեսավ իրոք թրջվել ա: Բայց մեզ չի: Բա ի՞նչ ա: Տարօրինակ բան ա: Դե լավ, շատ չի, քիչ ա, Սիլվան հետ եկավ Արմենի մոտ ու շարունակեցին համբուրվել:
………………………………………

Եկել են նշանի: Մի քսանհինգ հոգով են: Բռլյանտի մատանի են բերել: Բա՞: Սիլվայի նշանի մատանին մենակ բռլյանտ կարա լինի, ինքը բռլյանտ ա որովհետեւ: Կերան, խմեցին, հետն էլ որոշեցին հարսանիքի օրը:
Հիմա Սիլվան ու Արմենը կարան գրկվեն էլ, համբուրվեն էլ, նույնիսկ կարան սաղ օրը մնան տանը, մենակ` չեն կարա քնեն իրար հետ: Սեդան ասել էր Սիլվային`  հանկարծ չթողնի ձեռները գոտկատեղից ներքեւ իջացնի: Մինչեւ գոտկատեղը` ոչինչ, նշանված են: Բայց ներքեւ չի կարելի:
Տենց էլ անում էին, պառկում էին միասին, որ Սիլվայենց տանը մարդ չէր լինում, համբուրվում էին, Արմենը Սիլվայի կրծքերն էր շոյում, սկզբում շորի վրայից հետո տանում էր շորի տակն ու պտուկներն էր պտտում մատների արանքում: Սիլվան էլի թացանում էր, հիմա արդեն հասկանում էր, թե ինչի, Հասմիկից հարցրել էր, Հասմիկն ասել էր: Բայց չէր թողնում Սիլվան, որ Արմենը գոտկատեղից ներքեւ իրան ձեռք տա: Մենակ տուտուզին էր մեկ-մեկ տալիս, ոնց որ կինոներում են անում, Սիլվան ծիծաղում էր: Տենց անցավ մինչեւ հարսանիքը մի ամիսը: Արմենն անհամբեր սպասում էր, որովհետեւ խեղճը ահավոր տաքացել էր, շալվարը դեմիցն  ուռում էր, դառնում  փուչիկ, քարով լցված, ինքն էլ պառկում էր Սիլվայի վրա, վեր ու վար անում շորերով ու հետո շալվարը թացացնում: Գնում էր բաղնիքում մաքրում էր, բայց մեկ ա, էլի սպիտակ հետքերը երեւում էին: Սիլվան ամաչում էր, հանել էր տալիս, արագ-արագ լվանում ու արդուկով չորացնում էր: Երկուսն էլ անհամբեր սպասում էին հարսանիքի օրվան, որը իրանց հնարավորություն կտար առանց շորերը կեղտոտացնելու, բնական ճանապարհով սեր անել:
…………………………………….
Հարսանիքը լավն էր: Չէ°, ընտիր էր: Քաղաքի ամենամեծ ռեստորանն էին վարձել: Տիկին Սեդան իրա միակ աղջկան էր ամուսնացնում` պարկեշտ, սիրուն, խելոք Սիլվային: Պավլուշան էլ` ամենասիրելի փոքր տղուն, որի համար կյանքը կտային ընտանիքի սաղ անդամները: Չեն կարդացրել, բայց նենց գործ ունի, որ ինժեները մոտը քաք ա կերել: Նենց որ, ընտիր երեխեք, են, ընտիր զույգ էին, ու ընտիր էլ հարսանիք էր:
Ամենաշատը հարսանիքի ավարտին սպասում էին Սիլվան ու Արմենը: Սպասում էին, որ վերջապես վայելեն հասարակության կողմից  թույլատրված իրանց փայ սեքսը: Հազիվ էին զսպում դժգոհությունները, երբ հերթական կենաց էին ասում, ջղայնանում էին արդեն վերջում, երբ խմած հյուրերից ոմանք ուզում էին էլի շարունակվի քեֆը, ու չէին գնում տները:
Վերջացավ հարսանիքը, սաղ գնացին, մնացել են սեղան հավաքող բարեկամուհիները, բայց դե դրանք վաղն էլ են մնալու:
Արմենը Սիլվային ասեց.
— Վերջ, էլ ատմազկա չունես Սիլվա, էսօր իմն ես:
— Հա, Արմեն ջան, քոնն եմ, օրինական ճանապարհով քո կինն եմ, սիրի ինչքան սիրտդ տալիս ա:
— Դե գնանք:
— Գնանք, ամուսնյակս:
Մտան կարմիր վարագուրած սենյակը, ուր պիտի լիներ առաջին գիշերը: Սեղանին միրգ ա դրած, նույնիսկ շամպայն ու կոնֆետներ կան: Ու շատ-շատ փափուկ, երկտեղանոց արաբական թախտ-մահճակալ ա:

Սիլվան գնաց իրան կարգի բերեց, վրեն ջուր լցրեց ու եկավ:
Արմենը արդեն պառկել ա, շամպայն ա լցրել խրուստալի բաժակների մեջ, ամեն մեկը մի ձեռին բռնել ա ու սպասում ա: Սիլվան եկավ, բաժակը վերցրեց, խփեցին, կում արեցին ու դրին սեղանիկին: Արմենը քնքշորեն Սիլվային համբուրեց, շրջեց մեջքի վրա ու հանեց թազա, ժանյակավոր գիշերանոցը: Սիլվան սիրուն ա, ու ինքն էլ լավ ա գիտակցում: Արմենը նայում ա մերկ, չքնաղ, իրա օրինական կին Սիլվային ու ահավոր ցանկություն ա զգում: Ցանկություն` անհապաղ մերձենալու իրա սիրած, աննման կնոջը: Բայց Արմենը եզ չի, բանակում մի երկու ռուս ղուշ ա ունեցել, նրանք հասկացրել են, որ կինը նախերգ ա սիրում, ու եթե նախերգդ կարողանաս լավ նվագես վրեն, մնացածը կինն ա երգելու, ու նենց ա երգելու, որ կրեշենդոն տիեզերք ա պատռելու: Դրա համար Արմենը չի վռազում, հատված առ հատված, նոտա առ նոտա նվագում ա իր Սիլվա քնարի վրա, քնարն էլ գալարվում ա հաճույքից, լարերը չռվում են, ու աննման մեղեդի ա լույս աշխարհ գալիս: Սիլվայի պտուկները դառել են ամենքը մի պնդուկ, Սիլվայի շեքը դառել ա մանկական սնունդ Նարինեի նման ծորան ու հրավիրում ա Արմենին խնջույքի: Արմենը զգույշ, վախենալով մտնում ա ներս, ու սկսվում ա ամենահաճելի մարմնամարզությունն աշխարհի: Սիլվան նույնիսկ զարմացավ, որ ցավ, բան չկա, ախր ասել էին, թե ցավում ա, տհաճ ա շատ առաջին անգամ: Իսկ Սիլվան միայն հաճույք ա զգում, զգում ա` ոնց ա իրա ամոթը Արմենի ամոթին սիրում ու ուզում ա հա° սիրի: Սիրում ա, սիրում ու մեկ էլ լցվում ա տաք, հաճելի հեղուկով: Սիլվան լսել էր, որ ինչ որ օրգազմ ա լինում, բայց դե երեւի առաջին անգամ չի լինում, ու դրա համար բավարարվում ա տաք հեղուկի հոսելու զգացողությամբ իրա ներսում ու գրկում ա Արմենի հոգնած ուսերը:

Քնել են, առավոտ ա արդեն: Դուռը թակում են: Քույրն ա:
— Վեր կացեք, ժամը տասն ա, գամ տեղերը հավաքեմ:
Սիլվան նոր տեղը բերեց, որ սա առաջին գիշեր ա, որ պիտի կուսաթաղանթ պատռվի, արյուն գա, պիտի քույրը տեղերը հավաքի ու սավանը տանի Սիլվայի հորանց տուն: Սիլվան Արմենին ցնցում ա, Արմենը վեր ա կենում, շալվարը հագնում ա, հետո Սիլվային համբուրում ա: Սիլվան տեղիցը վեր ա կենում, վերմակը հետ ա գցում ու…
Արյուն չկա: Սիլվան աղջիկ չի՞ եղել: Ոնց թե աղջիկ չի եղել, բա ի՞նչ ա եղել: Արմենը նայում ա Սիլվային, Սիլվան` Արմենին: Երկուսն էլ քարացել են սպասվող ղալմաղալի վախից:
— Սիլվա, խի՞ արյուն չկա:
— Եսիմ, խի՞ չկա:
— Սիլվա, կարո՞ղ ա դու ինձ խաբել ես, եթե եղել ես մեկի հետ` ազնվորեն ասա, ես քեզ սիրում եմ, կներեմ, ոտս կճղեմ, արյուն կանենք, կգան կիմանան կուսաթաղանթիդ արյունն ա:
— Չէ, Արմեն, չեմ եղել, մորս արեւ:
— Բա խի՞ չկա արյուն:
— Եսիմ, ես ցավ էլ չեմ զգացել, հետո մտածեցի, որ դա նորմալ չի:
— Բա ի՞նչ անենք, Սիլվա:
— Եսիմ, կարող ա վաղը լինի:
— Կարող ա: Կարո՞ղ ա պինդ ա, չի պատռվել: Բա էս ժողովրդին ի՞նչ ասենք:
— Եսիմ, ասա` բան չենք արել:
— Լավ:
Արմենը տենց էլ արեց, քրոջն ասեց` հարբած էր, քնել ա:

Սիլվան ամբողջ օրը անհամբեր սպասում էր գիշերվան, որ կուսաթաղանթը պատռի իրա Արմենը: Ոչ մի բանի մասին ի վիճակի չէր մտածելու: Արմենի տնեցիք խեթ-խեթ նայում էին Սիլվային, երեւում էր, որ չեն հավատացել Արմենի ասածին:

Վերջապես գիշերը եկավ:

Արմենը նորից քնքշորեն նվագեց Սիլվայի վրա, հետո էլ մեջը:

— Լույսը վառի, Արմեն:

Վառեց: Նայեցին: էլի բան չկա:

— Սիլվա, ցավդ տանեմ, ասա էլի,  կարող ա խաբե՞լ են քեզ, ես կհասկանամ, դու ինձ համար թանկ ես շատ, մենակ ինձ դուռակի տեղ մի դնի էլի, խնդրում եմ:

— Արմեն ջան, ես քեզ հետ առաջին անգամ ձեռ եմ բռնել, համբուրվել եմ, մենակ դու ես իմ կրծքերը շոյել, դու ես իմ մեջ եղել, հավատա ինձ, խնդրում եմ քեզ:

— Հավատում եմ Սիլվա ջան, բայց ես ի՞նչ անեմ, որ մեր աննորմալ, ապուշ ադաթներն ասում են, որ մարդ պիտի կուսաթաղանթ ունենա:

— Արմեն, հիմա ես չունե՞մ:

— Դե ուրեմն չունես էլի:

— Դե արի գնանք բժշկի:

— Վաղը կգնանք, էսօր կիրակի ա: Լավ արի քնենք:

Ի՞նչ քնել: Սիլվան քուն չունի: Սիլվան ծնողներին սեւերես ա արել, գետինը ծակվեր, Սիլվան մեջը մտներ, սաղ-սաղ դժոխքի փայ դառնար, էս օրը չընկներ.

Առավոտը Արմենը Սիլվային առավ ու սուս-փուս, մինչեւ տնեցոնց արթնանալը գնացին Արմենենց գյուղ: Ընդեղ Արմենի տատը բանից բեխաբար կնիկ էր, խավիծ սարքեց, տվեց Սիլվային, տաք-տաք շորեր ստիպեց հագնի, ոնց որ ծննդկանին են անում: Տենց ա ընդունված, որ կուսություն կորցնելը համահավասար ա երեխա ունենալուն: Ծանր բան ա: Բայց ոչ` Սիլվայի համար: Որովհետեւ Սիլվան բացի հաճույքից, էդ բանից ոչ մի ուրիշ զգացողություն չի ունեցել:

Հետ եկան ուշ, բայց տնեցիք քնած չէին: Թարս-թարս սաղ նայում էին Սիլվային: Մթոմ քիչ ա` աղջիկ չի, հըլը իրանց տղուն էլ խելքահան ա արել նենց, որ նա ծպուտ էլ չի հանում, ասի` ո՞ւր ա, աղջի°, կուսթաղանթդ:

Պառկել են էլի: Էլի նույնը: Էս անգամ Արմենը սկսել ա Սիլվայի ընդեղը մատներով պրպտել: Հետո էլ լեզվով, ատամներով: Աման, Սիլվան ամոթից գետինն ա մտնում, բայց դե սուս ա մնում, մտածում ա, թե Արմենը ընդեղ կուսաթաղանթ ա ման գալիս: Հենց էդ ման գալու պրոցեսում Սիլվան սկսեց արագ-արագ շնչել, շունչը հերիք չէր տալիս իրան, սիրտը տփտփում էր, ուզում էր դուրս գա տեղիցը: Արմենը էնքան ման եկավ, որ Սիլվան դառավ հրեշտակ ու թռավ, գոռալով թռավ: Դռան հետեում փսփսոց լսվեց, երեւի ականջ են դնում: Ամոթ: Սիլվան էլի ուզեց գետինը ճղվի, ինքը մտնի մեջը: Անուժ էր դառել Սիլվան, երբ Արմենը մեջը մտավ: Գնաց-եկավ, գնաց-եկավ, ձեռը ընդեղ տանելով ու նորից կուսաթաղանթ ման գալով, համ էլ մեկ-մեկ  պտուկները Սիլվայի պտտելով, էնքան, մինչեւ Սիլվան էլի դառավ հրեշտակ ու էլի գոռալով թռավ: Հալումաշ եղած քնեցին երկուսն էլ:

Առավոտը դուռը ծեծեցին, թե` Սիլվա, հեռախոսի մոտ արի, մերդ ա զանգում:

— Հա, մամ ջան:

— Աղջի, բա էս ձերոնցից խի՞ մեր տուն մարդ չի գալիս:

Սիլվան ոնց որ ջուրը եկած, լցված լողավազան լիներ, որ ափերիցը դուրս եկավ, սկսեց աչքերի ջուրը թափել դարդի հետ միասին:

— Մամ, էն ձուկը սաղ արեց:

Ու լացում ա:

— Աղջի, ի՞նչ ձուկ, կարգին խոսա բան հասկանամ:

— Էն ձուկն էլի, որ իրեք ամիս առաջ Արմենի երազում բռնել էի, դու էլ ասեցիր` չի կատարվի, կատարվում ա:

Սեդայի գլխին մաշայով ոնց որ տային, նենց մեջիցը ծակեց: Ստեղ գործերն ավելի վատ են, քան ինքն էր մտածում:

— Սիլվա, արյուն չկա՞ր:

— Չէ, չկար, զահրումար լինի էդ արյունն էլ: Մամ, արի ինձ տար ստեղից, ես տուն եմ ուզում:

— Եկա, բալես, մի լացի, եկա:

Տիկին Սեդայի աղջիկը աղջիկ ա, նույնիսկ եթե կուսաթաղանթ չունենա, էլի աղջիկ ա: Տիկին Սեդան նենց չի իրա աղջկան դաստիարակել, որ հիմա կուսաթաղանթ չունենա: Ունի: Ու Սեդան կապացուցի, որ ունի:

Սեդան եկավ, Սիլվային ու Արմենին, կիսուրին ու Արմենի քրոջն առած գնացին ծննդատուն:

— Բժիշկ Կոստանդյան, աղջկաս նայեք էլի մի հատ: Ամուսնացել ա իրեք օր ա, արյուն չկա, կարո՞ղ ա բնածին արատ ա:

— Սեդա, Սեդա, ամոթ չի՞, քո մակարդակի, քո մասնագիտության տեր  կնգան, որ աղջկադ տենց հիմարության համար առել եկել ես ստեղ:

— Դե ախր ընտանիք ա գնացել, ուզում եմ բաց երեսով մնա, չնեղվի կյանքում: Նայեք էլի, բժիշկ ջան: Թող մարդի քույրն էլ մտնի, հանկարծ չասեն` սարքել ենք, կամ էլ` կարել:

— Դե լավ, արի, աղջիկ ջան, արի տեսնեմ` էդ ի՞նչ գանձ են կորցրել շեքիդ մեջ, որ դրան տենց սպասում են:

Սիլվան ամաչելով, առաջին անգամ էր բարձրանում գինեկոլոգիական բազկաթոռի վրա, համ էլ տալն էր նայում, մերն էր նայում, ինքն էլ պիտի իրա ամոթները ի ցույց դներ: Դե ի՞նչ արած, բարձրացավ:

— Ամոթ ձեզ, թքել եմ ես ձեր երեսին, արի, արի նայի տալ կոչեցյալ, արի նայի` հարսիդ կուսթաղանթը ցույց տամ:

Նա էլ եկավ, նայեց ու կանգնել ա գլուխը կախ:

— Բժիշկ, բա հիմա ի՞նչ, իմ ախպերն ա անկարո՞ղ:

— Չէ, քո ախպերն էլ ա նորմալ, ուղղակի ադաթներն ա մեր աննորմալ: Տեղերը չոր տեղ գցեք ու վայելեք ձեր կուսաթաղանթի արյունը: Երեւի նուրբ ա վարվել, չի պատռվել:

Դուրս ա եկել  բժիշկը ու Արմենին ա քֆրտում:

— Տո° ես քո տղամարդ ասողի հա, ինչի՞ ես թողել էս անմեղ հրեշտակին սենց այլանդակ արարողությոն միջով անցկացնեն, հը՞, չե՞ս հասկանում դու ոչ մի բան, արա:

— Դե ի՞նչ հասկանամ, բժիշկ, ինձ համար իրա կուսաթաղանթը կա, թե չկա, կարեւոր չի, մերոնց ա կարեւոր ու իրա ծնողներին, իրանք են էս այցի հեղինակները:

— Դե գնա, տեղերը գցի պոլին, մի շորի վրա, ու ոչ թե դու պառկի վրեն, այլ իրան նստացրու քեզ վրա, ու կտեսնես  կնոջդ կուսաթաղանթի արյունը:

— Բժիշկ, ինձ մի հայհոյեք, ես մեղավոր չեմ, իրանք են պահանջում, ադաթ ա:

— Ադաթ հնարողիդ մերն էլ, քոնն էլ, էս ադաթը քսաներորդ դար հասցնողի, պահողի ու փայփայողի մերն էլ: Գիտե՞ս` քանիսն եմ կարել ու պատվով, ադաթով  մարդու տվել: Բա մարդ էլ կա` վաբշե չունի, նա ի՞նչ անի: Կա, որ մենակ երեխա բերելուց ա ճղվում, առաձգական ա, բա դրանք ի՞նչ անեն: Թո°ւ քու մերը, հայ արարած: Կուսաթաղանթի ձոն ունեն, պիտի երգեն անպայման, տեսնեն, հոտ քաշեն: Թո°ւ…

Սիլվան երախտագիտությամբ նայում ա վաթսունն անց իրա փրկարարին, որ իրա սերն ա փրկել, իրա պատիվը, իրա ծնողների անունը, իրան իրավունք ա վերականգնել պարկեշտ, բարոյական մարդ լինելու:

— Շնորհակալ եմ, բժիշկ Կոստանդյան, Դուք իմ  հորից շատ արեցիք ինձ համար: Աստված թող Ձեզ երկար տարիների կյանք պարգեւի, որ Դուք կարողանաք իմ նմանների հոգսը հոգաք:

— Գնա, աղջիկ ջան, գնա ու մարդուդ աչքը կոխի կուսաթաղանթդ: Ու կիսուր մայրիկիդ էլ ասա դռան հետեւին կանգնի, որ շտապ օգնություն կանչի, շատ պինդ ա կուսաթաղանթդ, ամուսինդ էլ երեւի նուրբ ա հա՞:

— Հա, նուրբ ա:

— Լավ ա գոնե դրանում բախտ ունես, կնանիք կան սաղ կյանքում տենց էլ սեքս ասածը պատկերացնում են մենակ տհաճ մարմնամարզություն, որ իրանց չոր, չկարեցած թացացնել հեշտոցում անում են իրանց բռի ու անտաշ ամուսինները:

— Չէ, Արմենս լավն ա, շատ նուրբ ա:

— Գնա, մեկ ա հեսա հետ են բերելու քեզ, հաջող չեմ ասում:

Եկան տուն, տեղեր գցեցին, դե տեղեր ասածս որն ա, մի կարպետ ու վրեն սավան հետն էլ մեկը, որ ծածկվեն: Արմենը հարազատներին կանգնացրեց դռան հետեւը, Սիլվային առանց նախերգի կոպիտ նստացրեց վրեն ու Սիլվան հո չճչաց… Սաղ շենքը ճղվեց Սիլվայի կուսաթաղանաթի հետ միասին: Արմենը վախից վեր թռավ, տեսավ կնոջ` իրա սիրելի, աննման, թանկագին Սիլվայի շեքից արյուն ա չռռում: Գրկեց, տարավ պառկացրեց մահճակալի վրա, սավանն առավ ու դուրս եկավ միջանցք, ուր կանգնած էին իրա ողջ ընտանիքը, տիկին Սեդան ու Սիլվայի հերն էլ հետները: Արյունլվիկ սավանը տվեց տիկին Սեդային:

— Հեսա, տվեք մորս, քվորս, հարեւաններին, թող զխկվեն, թող մաս-մաս անեն ու դնեն իրանց սերվանտների մեջ: Իմ Սիլվաս աղջիկ ա, եթե սա չլիներ էլ, եթե տարած էլ լինեին մինչեւ ինձ, նա ինձ համար ամենամաքուր, ամենաանմեղ արարածն ա:

Սեդան առավ սավանն ու սկսեց դրանով Արմենի քրոջը խեղդել, ու կխեղդեր, եթե չխառնվեին կողքից աղմուկի ու Սիլվայի ճչոցի վրա հավաքված անբան, հետաքրքրասեր հարեւանները:

Սիլվան արնահոսել էր սկսել, բժիշկը ճիշտ էր ասել, մեքենայով տարան հիվանդանոց:

— Եկար, աղջիկս, արի բարձրացի, մի վախենա` ձեռ չեմ տալու, ուղղակի պերեկիս եմ լցնում, որ արյունահոսությունը կտրվի, մեկ էլ կսրսկենք վիկասոլ, մի քիչ ցավոտ ա, բայց մակարդելիությունդ կբարձրացնի: Գիտե՞ս, իմ պրակտիկայում եղել ա մի շատ ծանր դեպք, որ կուսաթաղանթի պատռվելուց քիչ ա մնացել մի աղջիկ մահանա, հազիվ ենք փրկել: Չէ, մի վախենա, քեզ մոտ տենց սարսափելի չի, ուղղակի հաստ ա մի քիչ սովորականից, մարդդ էլ նուրբ ա վարվել, ու մնացել ա տեղը: Հիմա մի երեք օր մոտ չթողաս, հետո վայելի ինչքան կուզես, քեզ հալալ ա:

Սիլվան ժպտում ա արցունքների միջից: Ցավ, բան չի զգում: Չզգաց նույնիսկ ճչալուց հետո: Մենակ էն ճիչն էր: Հետո ուրախություն, ոնց որ լուսավորվեր Սիլվան, ոնց որ էդ թափված արյան հետ Սիլվայի վրայից բառիս բուն իմաստով թոթափվեին բոլոր նախկին, ներկա ու ապագա զրպարտանքները: Սիլվան երջանիկ ա: Շատ:

…

Մի ամիս չանցած, Արմենը կնոջը վերցրեց ու, շան տեղ չդնելով տնեցիների բոլոր առարկությունները, պատճառաբանությունները, թե ինչի՞ պիտի փոքր տղան մնա ծնողների մոտ, ոչ թե միջնակ կամ մեծ, ասելով, որ նրանց իրանից ու Սիլվայից մի կուսաթաղանթ էր պետք, էն էլ ստացան ու դրա հետ միասին Արմենի արհամարհանքը, գնացին Սվերդլովսկի մարզ, ու մինչեւ էսօր էլ ապրում են էնտեղ հաշտ ու խաղաղ: Սիրում են իրար: Ունեն երկու երեխա:

Տիկին Սեդան տղային ամուսնացրել ա, ու նորապսակներին նույն օրը ուղարկել հարսանեկան ճամփորդության Վիլնյուս, որ կուսաթաղանթ նայելու անհրաժեշտություն չունենա:

Կուսաթաղանթի պատմությունը հիշում են ինչպես վատ երազի իրականացում, կարծես եթե Սիլվան էն մեծ ձուկը չբռներ Արմենի երազում, էդքան բանը չէր լինի….

Սովետի հետ փլուզվեցին նաև կալանավայրերը: Առաջին հերթին դրա արտադրական մասը: Դատապարտյալը դադարեց աշխատել ու գնալով դարձավ պորտաբույծ: Հետո, երբ այդ մասին խոսք էր լինում, իրավասուները հակադարձում էին, թե` « երկրումդ աշխատանք չկա, գաղութում  դատվածին ո՞նց աշխատանք տանք»:

Ու էդպես, եթե ժամանակին գաղութներում «գողականները» չէին աշխատում` համարելով դա զապադլո, սովետից հետո այդ մասով բոլորը դարձան լավ տղա, այնքան, որ ձմռան բքին սառույցի վրայով գնում-  գալիս էին,  բայց իրենց ոտքի տակը մաքրել  զլանում էին. դե ղեկավարությունն էլ եվրոպական չափանիշներով պահվող հիմնարկում իրավունք չունի պարտադրելու աշխատել:

Մի խոսքով, այս ոլորտը քիչ թե շատ կարգավորելու խնդիր կա:

Առանց այդ էլ հոգսերի տակ կքած երկիրը դատապարտյալին այսօրվա հաշվարկով տրամադրում է 19 հազար դրամ` չնայած տնտեսագետ պատգամավոր Արծվիկ Մինասյանն էլ հաշվարկել է, որ ռեալ այդ գումարը կազմում է 110 հազար դրամ:

Դեռևս 10 տարի առաջ  վերոնշյալ խնդիրներին քիչ թե շատ լուծում տալու համար ստեղծվեց «Դատապարտյալի հիմնադրամը», որը մի շարք գործառույթների հետ մեկտեղ, կոչված է աշխատատեղ ստեղծելու դատապարտված անձանց համար:

Մեր հարցազրույցը հիմնադրամի նախագահ, գեներալ Կառլեն Թորոսյանի հետ իրենց խնդիրների ու անելիքի վերաբերյալ էր.

—         Մենք հիմա պատրաստվում ենք մեր հիմնադրամի տասնամյա հոբելյանին: Հիմնադրամը բավականին երկար ճանապարհ է անցել: Հիշեցնեմ,  որ կառավարության 2001 թվականի  սեպտեմբերի 22‑ի թիվ  88  որոշմամբ  ստեղծվել է  հիմնադրամ,  որի վրա դրված է պարտականություններ,  որոնք  կանոնադրությունով ամրացված է իրեն: Այդ պարտականություններն են`դատապարտյալների զբաղվածության ապահովում, սոցիալական ոլորտի,  նրանց աշխատանքային պայմանների ստեղծում,  ինչպես նաև մարզամշակութային միջոցառումների իրականացում: Այս տաս տարիները մենք բաժանում ենք երկու մասի.

Առաջին հնգամայակում հիմանդրամը  զբաղվել է իրավական  հարցերի կարգավորմամբ

—         Լավ, քանի՞ դատապարտյալ կա Հայաստանում և քանի՞սն են նրանցից աշխատում:

—         Ընդհանուր դատապարտյալների թիվը հասնում է մոտ 3000‑ի: Եթե առաջին ժամանակաշրջանում  35‑40  դատապարտյալ էր աշխատում,  ապա այժմ  275  դատապարտյալ ապահոված է աշխատանքով: Հիշեցնեմ, որ զբաղվածության խնդիրը առաջնային լուծում ենք նրանց համար,  ովքեր ունեն մասնագիտություն:  Իսկ նրանք , ովքեր չունեն,  կազմակերպել ենք  արտադրական դասընթացներ,  որպեսզի  մասնագիտություն ձեռք բերեն:

—         Ստացվում է  Աղայանի «Անահիտ» հեքիաթի պատմությունը, ով արհեստ ունի կապրի, ով չէ` «դատապարտվա՞ծ է ժանգոտվելու»: Ինչքանո՞վ է դա արդարացի:

—         Մեր մեքենաշինական — սարքաշինական պարկը բավականին հին է ու  արտադրանքը մրցունակ չէ շուկայում,  ցեմենտ‑ բետոնի մետալուրգների արտադրությունը ևս մրցունակ չէ և պահանջարկ չունի: Դրա համար շեշտը դնում ենք ստեղծագործական աշխատանքների վրա` հատկապես  փայտամշակում, հուշանվերների արտադրություն: Հատկապես կին դատապարտյալները  մասնագիտացել են գորգագործության մեջ:  Նշեմ նաև,  որ դատապարտյալներից մի քանիսը զբաղվում են խոզաբուծությամբ` հիմնականում Աբովյանում:Մենք  դրել ենք կոշիկի արտադրություն Վարդաշենում:

—         Պրն. Թորոսյան, իհարկե, այդ ամենը շատ քիչ է` հատկապես, որ ոչ հանրությունը, ոչ էլ դատապարտյալները բավարար տեղյակ չեն, թե իրենց ստեղծագործական աշխատանքները, կամ մյուս արտադրանքը  ուր է գնում: Դուք ասում եք` հոգաբարձուների խորհուրդը վերահսկում է ձեր աշխատանքները, բայց հետաքրքիր է, որ այսքան տարիներ Ձեր կառույցի մասին որևէ հրապարակում չի եղել, բացի իհարկե, հացի վերաբերյալ խոսակցություններից, որի թաց ու անորակ լինելու մասին դատապարտյալները ժամանակ առ ժամանակ բարձրաձայնում են:

— Նշեմ,  որ հացը լրիվ մենք ենք  մատակարարում  քրեակատարողական հիմնարկներին: Դա անհիմն  և հեռուն տանող  բաներ են: Ես հասկանում եմ,  թե այդ ամենը որտեղից է գալիս:  Քանի  որ   մի քանիսը ուզում են շանտաժով  մտնել հացի արտադրության մեջ, դատապարտյալներին հրահրում են, որ նման պրովակացիա տարածեն: Եվ իրենք էլ իրենց կեղտոտ քթերը մտցնեն հացի արտադրության մեջ և բիզնես անեն: Բայց  այն ժամանակ դեռ վարչապետը Սերժ Սարգսյանն էր  և որոշում էր կայացրել,  որ հացի արտադրությունը  պետք կատարվի միայն քրեակատարողական հիմնարկների հացաարտադրամասում: Հացի արտադրությունը ստուգելու համար  2007 թվականի ապրիլի 9‑ին կառավարությունը ընդունել է որոշում` սննդամթերքի որակը ստուգելու համար: Իսկ ստուգելու համար պետք է նմուշ վերցվի  մեր արտադրած հացից և  տարվի փորձաքննության, որը և արվեց: Այնպես որ, այդ ամենը կեղտոտ ջրում ձուկ բռնել ա, և ոչ մեկն էլ իրականում չի բողոքել:

—         Ուզում եք ասել, որ ձեր հացը լավն է:

—         Պատկերացրեք` օրեկան երեք տոննայից ավել հաց ենք թխում և հնարավոր ա, որ դրանցից մի քանիսն էլ խմոր լինեն: Մեր հացը կառավարության առաջին տեսակի  ալյուրից է և առաջին սորտի հաց, որը նորմավորել է կառավարությունը:

—         Դուք ասացիք, որ օգտվում եք «Ալպրիստ ՍՊԸ»‑ի ալյուրից: Հացի արտադրությունը փորձում է ընդլայնել Սամվել Ալեքսանյանը, որը մեր ունեցած տվյալներով, նաև ուզում է Ձեզանից խլել մենաշնորհը: Դժվար չէ՞ պայքարել մի օլիգարխի դեմ, որի ճանապարհին կանգնելը վտանգավոր է:

—          Չեմ կարծում, որ հաջողվի: Հացի հարցում հիմնադրամը մոնոպոլ է և հաջողությամբ է իրականացնում իր գործը:

—         Բացի հացից  կա՞ն այլ սննդամթերքներ, որոնք  հիմնադրամն է մատակարարում քրեակատարողական հիմանարկներին:

—         Սննունդի միայն 15 տոկոսն ենք մենք մատակարարում. հիմնականում հացն է, բայց դրա հետ մեկտեղ նաև մատակարարում ենք կարտոֆիլ և ջեմ:

Հ.Գ. Ասում են, որ վերնիսաժում հուշանվերների տաղավարներից մեկը պատկանում է հենց Թորոսյանին, որտեղ իրացվում են դատապարտյալների ձեռքի աշխատանքները:Թե դրանից ինչ եկամուտ ու ինչ տեսքով են ստանում դատապարտյալները,  այնքան էլ պարզ չէ, ըստ Թորոսյանի` դա փոխանցվում է դատապարտյալի անձնական հաշվին`  ազատվելուց հետո տնօրինելու պայմանով:

Հիմնադրամի օժանդակությամբ  պատրաստվում է կահույք ՔԿՀ –երի համար,այն  ունի այգիներ Մեղրիում, որտեղ նուռ ու թուզ է աճում` ընդ որում հրաշալի որակի: Ի դեպ, այս կառույցի գործունեությունը, որ պետք է  խիստ թափանցիկ լիներ ու հանրության ուշադրության կենտրոնում, այնքան մշուշված է, որ նույնիսկ մեր խորհրդարանի  ամենաակտիվ պատգամավորներից մեկը`Զարուհի Փոստանջյանը, որն ի դեպ նախկին փաստաբան է, տեղյակ չէ, որ Մեղրիում կա բաց տիպի ՔԿ հիմնարկ, և որ այնտեղ հիմնադրամը հսկայական այգիներ ունի, որտեղ դատապարտյալները թուզ ու նուռ են հավաքում, և հայտնվելով այդ տարածքում` զարմացել էր:

Ի դեպ, հետաքրքիր է մեր դատատարտյալները քանի անգամ են տարվա մեջ նուռ ու թուզ կամ թզի ջեմ ուտում և ուտում են արդյո՞ք:

Արդեն տևական ժամանակ է, ինչ Հայաստան չի ժամանում մոսկվաբնակ բարերար մեծահարուստ Լևոն Հայրապետյանը: Նա չեկավ նաև Լեռնային Ղարաբաղի անկախության 20 -ամյա տարեդարձին: Հայրապետյանը Արցախում եկեղեցու սալիկապատման հետ կապված աղմուկի պատճառով, նեղացել է ու արդեն տևական  ժամանակ է, չի գալիս Հայաստան: Մեր ունեցած տեղեկություններով, եթե նախկինում  Հայրապետյանը գալիս էր Երևան իրեն պատկանող ընկերությունների եռամսյակային  հաշվետվությունները ընդունելու, ապա այժմ  դրանք տանում են Մոսկվա:

Արդեն երկրորդ անգամ  կաթվածահար է լինում մայրաքաղաքի տրանսպորտը: Այն, որ անկախության շքերթի փորձն է, հասկանալի է, բայց ինչու ոչ  կիրակի օրը կամ գոնե ոչ աշխատանքային ժամին անցկացնել փորձը, միևնույնն է ոստիկանության շարքային աշխատակիցներին չեն վճարում և ի դեպ չեն վճարել որևէ անգամ: Սակայն սա այլ խոսակցության թեմա է: Բավական չէ աշխատանքային օրվա, աշխատանքային ժամին, շիլաշփոթ է քաղաքում ու վերահսկողություն չկա, դեռ որոշ երթուղայիններ, օգտվելով առիթից,  իրենց քեֆով ոնց ուզում քշում են, ոնց կարճ է ու խցանումներից հեռու ու առանց նախապես զգուշացնելու: Մարդիկ հայտնվում են հիմար վիճակում` իրավմամբ դժգոհելով անկազմակերպ միջոցառումներից:

Քաղաքապետարանի լրատվական վարչության պետ Արթուր Գևորգյանը պարզաբանեց, թե ոստիկանները վերահսկում են, բայց դե խառը վիճակ է:

Տեղեկացնենք, որ ոստիկանները ընդամենը խումբ — խումբ կանգնած էին մայթերին և համենայն դեպս մեր ացնելու պահին,չնայած խառնաշփոթին,  ոչինչ էլ չէին անում:

Սեպտեմբերի 16-ը օզոնի պահպանության օրն էր: Բնապահպանության նախարար Արամ Հարությունյանն արդեն տևական ժամանակ Հայաստանով մեկ արշավ է կազմակերպում` հեծանիվներով ու մայկա-գլխարկներով, թե` եկե´ք պահպանենք օզոնի շերտը: Բնապահպանության նախարարությունը երևի <յուղոտ> գրանտ է կպցրել օզոնի շերտի պահպանության հարցերով զբաղվելու համար:

Այս անգամ հերթը Վայոց ձորինն էր: Չնայած, քանի որ գործի գլուխ հեծանիվ նստած նախարարն է, «արշավի ենթարկվող» մարզի մարզպետներն իրենց պարտքն են համարում նախարարի գալուց առաջ մի լավ քրքրել ինտերնետն ու անգիր անել ոչ միայն օզոնային շերտը քայքայող հալոնների ու ֆրեոնների դասերը, այլև արդեն երևի թե հնարավոր չի լինի գտնել մարզպետ, որ Հայաստանի սահմանարդրությունից էլ լավ սերտած չլինի «Օզոնային շերտի պահպանության մասին» Վիեննայի կոնվենցիան ու «Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի մասին» Մոնրեալի արձանագրությունը:

Իսկ նախարարը, փոխանակ ուրախանա ու Մուրադից էլ վեր գլուխը տնկի նրանով, թե ի~նչ լավ դաս է կարողանում տալ ու ի~նչ լավ սովորեցրել է բոլորին, դեռ մի բան էլ նեղանում է, երբ ասում ես, թե` «Ձեզանից արդեն լավ են խոսում օզոնի մասին»:: Թե ասա, չլիներ Արամ Հարությունյանը, Սերգեյ Բագրատյանն էլ դարդ ու ցավ չուներ, օզոնի մասով դաս սերտե~ր:

Բայց Արամ Հարությունյանի` օզոնով տարվելը, բացի մարզպետների մտահորիզոնի ընդլայնումից, մի օգուտ էլ տվեց Հայաստանի վարչական միավորների ղեկավարներին: Քանի որ գիտնականները պարզել են, որ ավտոմեքենաներն էլ են աղտոտում շրջակա միջավայրը, բնապահպանության նախարարի հեծանվարշավը ոչ այլ ինչ էր, քան քարոզարշավ` «կե´ցցե հեծանվային տրանսպորտը»: Դեպի Եվրոպա ձգտող Հայաստանի ղեկավարները որոշել են հետ չմնալ եվրոպական քաղաքներից և մեզ մոտ էլ ներմուծել հեծանիվ վարելու ավանդույթը:

Սեպտեմբերի 16-ի օզոնի օրը Արամ Հարությունյանը նշում էր Ջերմուկ քաղաքում: Մարզպետը դպրոցական տարիքից հեծանիվ չէր նստել, բայց նստեց ու մարզի պատիվը գետնով չտվեց. մի կես ժամ Արամ Հարությունյանն ու Սերգեյ Բագրատյանը հեծանվով օրինակ էին ծառայում, մինչև մյուսներին էլ հեծանիվներ տվեցին ու հեծանվորդները դարձան մոտ 30 հոգի:

Ջերմուկի քաղաքապետ Վարդան Հովհաննիսյանը եղել էր Լիոն քաղաքում, ու օգտվել քարտային սիստեմով տրամադրվող վարձու հեծանիվից, գնացել իր ուզած տեղը, հեծանիվը թողել և հեռացել: Ոգևորված այդ ամենից, որոշել էր, Ջերմուկում էլ շուտով տարածել հեծանիվը`որպես փոխադրամիջոց:

— Ջերմուկն ինքը փոքր է, ուղիղ, հարթ, հարմար է այդ առումով:

— Պարո´ն քաղաքապետ, բայց Ջերմուկը թանկարժեք հանգստավայր է և սովորաբար այստեղ գալիս են նաև օլիգարխներ, մեծահարուստներ, տղամարդիկ թանկարժեք մեքենաներն են ցուցադրում, կանայք փափկասուն կյանքից չեն հրաժարվում նույնիսկ Ձեր լեռներում: Արդյո՞ք իրատեսական եք համարում այն, որ այդ նույն օլիգարխը իր ախրանային տուն կուղարկի, բրաբուսներն ու բենթլիները կթողնի մի կողմ և հեծանիվով կտեղաշարժվի ձեր քաղաքում:

— Ինչի՞ չէ, կամաց-կամաց էս կուլտուրան որ մտավ մեր ազգի մեջ… եթե մի երկրի վարչապետ, երևի կլնի միլիարդատեր, հեծանիվով ա գնում…

Եվ դա ոչ թե ցուցադրաբար է, որ, ասենք, մենք պիտի ցույց տանք, այլ դա կենսակերպ է, դա առողջություն է: Եթե ես էս տարիքին հասկանում եմ, որ դա ինձ առողջություն է պարգևում, ես կգնամ էդ քայլին: Նույնը ձեր ասած մեծահարուստները, ինչի՞ չեն գնա: Ես գիտեմ նույն մարդիկ` արտասահմանում հեծանիվներ են քշում:

— Անուն կասե՞ք` հետաքրքիր է, թե մեր հայտնի մեծահարուստներից ո՞վ է հեծանիվը գերադասում դրսում:

— Դե, անուն չեմ կարող ասել, բայց ասեմ, որ Ջերմուկը այն կուրորտներից է, որ մենք չենք նայում զարդերին, մենք չենք նայում հագած շորերին, մենք նայում ենք մեր հանգստացողներին, բոլորը մեզ համար լիարժեք հանգստացողներ են, հավասար: Սա առողջություն է, ու մեր ծնողները մեզ սովորացրել էին հեծանիվի, մի պահ մենք կտրվեցինք դրանից, հիմա նորից պիտի սկսենք: Եթե քաղաքապետը հեծանիվ քշի…

— Այսինքն` Դուք առաջին օրինակն եք ցույց տալու՞:

— Ես մեծ հաճույքով կծառայեմ օրինակ: Էսօր էլ երևի նկատեցիք, նախարարի, մարզպետի հետ գնացինք, ես կարողանում եմ քշել, մանկուց սովորել եմ:

Փաստորեն Արամ Հարությունյանը Ջերմուկի քաղաքապետին վերհիշեցրեց մանկությունը… Բնապահպանության նախարարը հավեսի էր գցել նաև մարզպետին, որ նախարարից փորձում էր հետ չմնալ հեծանվարշավի ժամանակ: Բայց արդյո՞ք մարզպետը ևս պատրաստվում է որպես հիմնական փոխադրամիջոց նախապատվությունը տալ հեծանիվին: Մարզպետի ծառայողական մեքենան «Nissan» էր. արդյոք պատրա՞ստ է Սերգեյ Բագրատյանը աշխատանքի ներկայանալ ոչ թե մեքենայով, այլ հեծանիվով:

<Գիտե՞ք, ուղղակի ես գրեթե ամեն օր մայրաքաղաք եմ գնում, դրա համար 120 կմ-ը մի քիչ այնքան էլ ճիշտ չի լինի անցնել հեծանիվով>, — արդարացավ մարզպետը:

Իսկ ինչպես են գործերը Արամ Հարությունյանի՞ մոտ. հնարավո՞ր է, որ շուտով  երևանցիները բնապահպանության նախարարին տեսնեն հեծանիվով գործի գնալիս:

— Ինձ ամեն օր էլ կարող եք հեծանիվով տեսնել: Ես ամեն օր մի քանի կիլոմետր հեծանիվ եմ քշում` ո´չ թե տրինաժորի, այլ իսկական: Եկեք Մանոմենտ և կտեսնեք, տղայիս հետ ամեն երեկո այնտեղ քշում ենք: Հաճույքով աշխատանքի էլ կգնայի, ուղղակի մեր փողոցները հարմար չեն հեծանիվով երթևեկելու համար: Բայց մենք որոշել ենք ու շուտով ամեն շաբաթ օր Հրազդանի կիրճը փակելու ենք մինչև կեսօր ու հեծանիվ ենք քշելու էնտեղ, այնպես որ…

Լուսինե Կեսոյան

Հավաստի էին մամուլում եղած տեղեկությունները, որի համաձայն, նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Կարեն Կարապետյանին զրկել են Հանրապետական կուսակցության մարզային կառույցների աշխատանքների ադմինիստրատիվ-կազմակերպչական գործառույթների իրականացման պարտականությունից: Սակայն ՀՀԿ մամլո ծառայությունից հայտնեցին, որ դա տեղի է ունեցել աշխատակազմի նախկին ղեկավարի հրաժարականի արդյունքում: Հայտնեցին նաև, որ այդ գործը վստահվել է ԱԺ նախագահ Հովիկ Աբրահամյանին:

«Կոշ» քրեակատարողական հիմնարկում սեպտեմբերի 15-ի առավոտյան, ժամը 9-ի սահմաններում կախվելու միջոցով ինքնասպան է եղել 28-ամյա Արա Հայրապետյանը:

Հայրապետյանը գրություն է թողել, որով խնդրել է կատարվածի համար ոչ մեկին չմեղադրել, որ իր արարքը պայմանավորված չէ պատժի կրմամբ, ինքն ունի անձնական դրդապատճառներ:

Քրեակատարողական վարչության մամուլի քարտուղար Գոռ Ղլեչյանը տեղեկացրել է, որ նա 2008թ. ապրիլի 22-ին Երեւանի քրեական դատարանի կողմից դատապարտվել էր 8 տարվա ազատազրկման 175 հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին եւ 4-րդ կետերով (Ավազակություն), 34-176 հոդվածի 2-րդ մասով (Կողոպուտի փորձ), 35-175 հոդվածի 2-րդ մասով (Ավազակության փորձ) եւ 65 հոդվածով պատիժ է նշանակված եղել չավարտված հանցագործության համար:

Ինքնասպանության փաստով նյութեր են նախապատրաստվում:

Սեպտեմբերի 11-ին Հ. Ղափլանյանի անվան դրամատիկական թատրոնի խաղացանկում եղել է «Ախ Աննա, Աննա» ներկայացումը, որի գլխավոր դերում հանդես է եկել վերջերս  հանրության ուշադրության կենտրոնում հայտնված  Անժելա Սարգսյանը:

Դրամատիկը վաղուց նման հաջողություն չէր ունեցել:

Նախապես սպառված են եղել բորլոր տոմսերը: Ներկայացումն անցել է լեփ- լեցուն դահլիճում: Ականատեսները պատմում են, որ անգամ կանգնելու տեղ չի եղել: Մեր ունեցած տվյալներով հատկապես գլխավոր դերակատարին` Անժելային ճանապարհել են բուռն ծափողջույններով: