Սուրբ Աթոռում ՀՀ նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը գրում է.

«Հայկական հարցի` սեփական հայրենիքում ազատ ու անվտանգ ապրելու հայերի իրավունքի չլուծման ակունքներում նաև Արևմուտքի և Ռուսաստանի չդադարող կոնֆլիկտն է։
Երրորդ Հանրապետության գոյության առաջին երեսուն տարիների ընթացքում Հայաստանը փորձում էր լուծել Հայկական հարցը՝ օգտվելով Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև հաստատված հարաբերական անդորրից և Կովկասում միմյանց հանդուրժելու իրողությունից։ Հիմնադրման առաջին իսկ օրից Հայաստանը սկսեց վարել իրապես բալանսավորված/կոմպլեմենտար/փոխլրացնող քաղաքականություն, որտեղ տնտեսական և անվտանգային բաղադրիչը մեծամասամբ ապահովում էր Ռուսաստանը, իսկ միջազգային ստանդարտների, ժողովրդավարական արժեքների հաստատումը հովանավորում էր հավաքական Արևմուտքը։ Հայաստանի տնտեսությունը, սպառման շուկաները, անվտանգության երաշխիքները կապված էին ՌԴ-ի հետ, իսկ պետականաշինության ստանդարտներն  ու ժողովրդավարության փիլիսոփայությունը՝ Արևմուտքի հետ։

Այլ կերպ ասած,  առանց այդ մասին հայտարարելու Ռուսաստանը պատասխանատու էր Հայաստանի և Արցախի ֆիզիկական լինելիության, իսկ Արևմուտքը՝ ինչպիսին  լինելու համար։ Եվ այս բանաձևը մեծ հաջողությամբ աշխատում էր այն պայմաններում, երբ ՌԴ-ն ու Արևմուտքը չունեին անլուծելի կոնֆլիկտներ, իսկ Հայաստանը ոչ մի կերպ չէր խառնվում եղած կոնֆլիկտներին՝ պահելով դիվանագիտական բալանսները։ Հայաստանը միշտ վարել է զգուշավոր քաղաքականություն և ոչ մի կերպ չի խառնվել Արևմուտք-Ռուսաստան, Արևմուտք-Իրան, Արևմուտք-Ռուսաստան-Սիրիա, Ռուսաստան-Վրաստան կոնֆլիկտներին։ Նույնիսկ ամենաթեժ պահերին Ռուսաստանը և Արևմուտքը Հայկական հարցի շուրջ միշտ գտել են կոնսենսուս, իսկ ասվածի ապացույցը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ստեղծումն ու անխափան աշխատանքն էր մինչև 2020թ.։  Այս հարցում Արևմուտքի ու Ռուսաստանի համագործակցությունն այնքան սինխրոն ու փոխլրացնող էր, որ Ադրբեջանն ավելի քան 30 տարի չէր կարողանում ճեղքել այդ պատը։

Հայկական հարցի լուծման ընթացքը հայանպաստ էր, որովհետև օդում կախված չէր հարցը՝  լուծումը պետք է լինի արևմտյա՞ն, թե՞ ռուսական սցենարով. այն լուծվում էր՝ հաշվի առնելով պատմությունը և գետնի վրա գոյություն ունեցող իրավիճակը, որտեղ ամեն ինչ պարզ էր։ Հայաստանը, վարելով ակտիվ արտաքին քաղաքականություն, ոչ միայն կարողանում էր ճիշտ ձևով ցույց տալ աշխարհին Հայկական հարցի պատմական ու արդի դրսևորումները, այլև ձեռք էր բերել միջազգային հանրության համակարանքը և վերահսկողության տակ էր պահում Ղարաբաղն ու անվտանգության գոտի հանդիսացող յոթ շրջանները։ Այս իրողությունը հունից հանում էր Ադրբեջանին ու Թուրքիային։ Հայաստանն իր գերակտիվ արտաքին քաղաքականությամբ Հայկական հարցի թուրքական լուծումից՝ Հայոց ցեղասպանությունից, հարյուր տարի անց ոչ միայն թույլ չէր տալիս Թուրքիային փակել Ցեղասպանության հարցը, այլև տարեց տարի է՛լ ավելի էր ընդգծում վերջինիս մեղսագործությունը՝ ստիպելով անընդմեջ հայտնվել արդարացողի դերում։ Այս գործընթացի երկու կուլմինացիաններն էին «Ֆուլտբոլային դիվանագիտությունից» Թուրքիայի՝ բարոյապես պարտված դուրս գալը և 2015-2016թթ. Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի կապակցությամբ հայկական դիվանագիտության գրանցած հաջողությունները։

2018թ.-ին Հայաստանի հեղափոխական իշխանությունը խախտեց այս բալանսը՝ սկզբում լարելով հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, այնուհետև՝ առաջին փուլում հնարավորինս զրոյացնելով բանակցային ժառանգությունը, երկրորդ փուլում՝ շատ հաճախ միջնորդներին շրջանցող և գաղտնի շփումներով խճճելով բանակցությունների ամբողջ տրամաբանությունը։ Զուհագեռաբար, մեծ խանդավառությամբ և դիլետանտ նայիվությամբ  ընկան թուրքական դիվանագիտության թակարդը՝ էլ ավելի շատացնելով Հայկական հարցի հարյուրամյա խութերը։ Հայաստանի գործող իշխանությունը Հայկական հարցի ամենաարյուանալի էջի պատասխանատվության մասով զրոյացրեց 1950-ական թվականներից Սովետական Հայաստանի, Սփյուռքի, այնուհետև Երրորդ Հանրապետության մեծածավալ աշխատանքն ու ջանքերը։ Հետևողական քայլերով և բոլորի աչքի առջև զրոյացվեցին դիվանագիտական ու պատմական աշխատանքները Հայկական հարցի շուրջ չորս հիմնական ուղղություններով.

▪ խախտեցին արտաքին քաղաքական բալանսները,
▪ փոխեցին ղարաբաղյան բանակցությունների ճարտարապետությունը,
▪ դադարեցրեցին Ցեղասպանության ճանաչմանն ուղղված ջանքերը՝ Թուրքիային տալով մանևրելու հնարավորություն,
▪ մոռացության մատնեցին Սումգայիթի, Բաքվի ջարդերի  կազմակերպման և իրականացման հարցում Ադրբեջանի պատասխանատվությունը:

Արդյունքում, մի կողմից Հայաստանի սխալ և իմպուլսիվ արտաքին քաղաքականության,  մյուս կողմից՝ վերջին մեկուկես տարում Ռուսաստանի և հավաքական Արևմուտքի  հարաբերությունների կտրուկ վատացման հետևանքով Հայաստանը հայտնվեց արդեն անխուսափելի ընտրության առջև՝ Հայկական հարցը պետք է լուծվի արևմտյա՞ն, թե՞ ռուսական տարբերակով։ Իսկ  Արևմուտքն ու Ռուսաստանը, իրենց շահերից և խնդիրներից ելնելով, բոլորիս աչքի առջև սկսեցին աչքաթող անել իրենց դավանած արժեքներն  ու ստանձնած պարտավորությունները։

Արևմուտքը սկսեց բացահայտ աչք փակել Հայաստանում ժողովրդավարության ստանդարտների աղաղակող ոտնահարումների վրա՝ ընտրված համայնքապետներին կալանավորելով իշխանազրկելուց մինչև դատարանների շրջափակում, դատավորների նկատմամբ իրականացվող տեռոր, այլախոհների բանտարկությունից մինչև քաղբանտարկյալների մահվան դեպքեր։ Տասնյակ հասարակական կազմակերպություններ ու գործիչներ, որոնք տարիներ շարունակ մասնագիտացել էին մարդու իրավունքների, բանակում տիրող բարքերի, մամուլի ազատության, լրագրողների իրավունքների պաշտպանության ոլորտներում, արդեն հինգ տարի է հեռակառավարման վահանակով անջատված են՝ տալով Հայաստանի իշխանություններին ռեպրեսիաների քարտ-բլանշ՝ իշխանությունը պահելու և Հայկական հարցի Արևմտյան լուծումն առաջ տանելու համար։ Միացյալ նահանգներն  ու Արևմուտքն ակնհայտորեն անտեսում են ժողովրդավարության մասին իրենց քարոզած արժեքները՝ նպաստելով Հայաստանում  բռնատիրական ռեժիմի հաստատմանը։

Ռուսաստանն էլ իր հերթին արտաքին մարտահրավերների, օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ խնդիրների պատճառով սկսեց աչքաթող անել անվտանգային իր պարտավորությունները։ Այսօր Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքից հարյուրավոր քառակուսի կիլոմետրեր օկուպացված են ու չնայած բազմաթիվ պարտավորություններին՝ ՀԱՊԿ-ից մինչև միջպետական, երկկողմ պայմանագրեր, Ռուսաստանն անընդմեջ ձգձգում է ստանձնած պարտավորությունների կատարումը՝ բերելով հիմնավոր ու անհիմն բազում արդարացումներ։
Հայաստանն այսօր դարձել է օկուպացված դիկտատուրա, որը չունի ինքնիշխանություն, չունի դաշնակիցներ։ Հայաստանը դարձել է երկիր, որի ամեն ինչը միայն թղթի վրա է։ Թղթի վրա մենք սերտ, դաշնակցային հարաբերությունների մեջ ենք Ռուսաստանի հետ, դարձյալ միայն թղթի վրա մենք ժողովրդավար ենք։ Դիկտատուրան ամենուր է, Ջերմուկի մի մասն օկուպացված է, Սոթքի մեծ մասն օկուպացված է, Իշխանասարը օկուպացված է, Սև լճի մի հատվածն օկուպացված է, Ղարաբաղն արնահոսում է, լրագրողներին ու այլախոներին հետապնդում են, բայց թղթի վրա ամեն ինչ նորմալ է։

Հետևաբար, որքան երկար «Արևմո՞ւտք, թե՞ Ռուսաստան» հարցը չի ստանում լուծում, այնքան Ռուսաստանի ու Արևմուտքի շահերի բախման արանքում տուժում են Հայաստանն ու Արցախը։
Աշխարհաքաղաքական կենտրոններից յուրաքանչյուրը Հայկական հարցի լուծման թնջուկում ունի  իր շահն ու պատկերացումները։ Այսօրվա Հայաստանն  ինքն իրեն զրկել է կոմպլեմենտարիզմի ռեսուրսից և ստիպված է ընտրություն կատարել։ Հայաստանի այսօրվա իշխանությունը օտար է Ռուսաստանի համար, այս մարդկանց չեն վստահում՝ իրենց ասածների ու արածների համար։ Չեն մոռացվել և չեմ մոռացվելու վերջին հինգ տարվա  հակառուսական բացահայտ ու անդադար քարոզը և պայմանավորվածությունները չպահելը։ Իսկ Արևմուտքի համար նրանք արդեն օգտագործված են, որովհետև Հայաստանի իշխանությունն անցել է բոլոր կարմիր գծերը, պարտված իշխանություն է, և ինչ-որ պահից այս իշխանությանը դարձնելու են քավորության նոխազ։ Արևմուտքը չի ընդունելու, որ Հայաստանի տապալված ժողովրդավարությունը արևմտյան ինստիտուտների լռության արդյունքն էր, իսկ Արցախի հանձնումը՝ արևտյան պլանի մաս, այլ մեղավոր է դարձնելու ժողովրդավարությունը տապալողներին ու Արցախը հանձնողներին։

Հայկական հարցի արևմտյան պլանը հետևյալն է. «Ղարաբաղը Ադրբեջան է, և վերջ»,  Հայաստանում ռուսական ռազմական ներկայությունը պետք է բացառվի, ռազմաբազան դուրս բերվի, Թուրքիայի հետ պետք է հաստատվեն հարաբերություններ՝ Ադրբեջանի պահանջները բավարարելու նախապայմանով ու նաև Հայոց ցեղասպանության հարցը արտաքին օրկարգից հանելով։ Ենթակառուցվածքներն ու տնտեսական համակարգերը պետք է ապառուսականացվեն։ Սահմանների դեմարկացիան և դելիմիտացիան պետք է իրականացվի ադրբեջանական սցենարով, որը թույլ կտա Ադրբեջանին ստանալ այն, ինչ ուզում է, որին կհաջորդի կոմունիկացիաների բացումը։ Արևմուտքն ապագայում  ցանկանում է ձևավորել հարավկովկասյան երեք երկների՝ Ադրբեջան, Վրաստան, Հայաստան միավորում, որը պետք է լինի մաքսիմալ  պրոարևմտյան և հնարավորինս՝ հակառուսական։

Հայկական հարցի ռուսական պլանը հետևյալն է. Ղարաբաղից մնացած մասը դառնում է հայ-ռուսական ազդեցության գոտի՝ հայ բնակչությամբ, խաղաղապահների հսկողության ներքո, տարածաշրջանային կոմունիկացները պետք է բացվեն՝ ՌԴ հսկողության ներքո, սահմանների դեմարկացիան ու դելիմիտացին պետք է իրականացվի Խոհրդային քարտեզների հիման վրա։ Սյունիքում պետք է ընդլայնվի ռուսական ռազմական ներկայությունը։ Ռուսաստանը լուծելով Հայաստանի ու Ադրբեջանի կոնֆլիկտը՝ է՛լ ավելի է սերտացնելու տնտեսական և ռազմավարական համագործակցությունը Ադրբեջանի հետ՝  փորձելով լրացնել վերջին քսան տարվա բացը։ Հայաստանն էլ պետք է դառնա Ռուսաստանի համար հասկանալի և իրապես դաշնակցային։ Ռուսաստանը ևս  ցանկանում է ունենալ Ադրբեջան, Վրաստան, Հայաստան միավորում, որը պետք է լինի մաքսիմալ  պրոռուսական և հնարավորինս՝ հակաարևմտյան։ Սա հեռավոր ապագայի հարց է, դեռ ցանկությունների դաշտից։
Հայկական հարցի լուծման ռուսական և արևմտյան տարբերակներն ահա սրանք են։ Եվ սա գաղտնիք չէ, սա հրապարակային փաստ է, որի մասին կողմերի ուղղակի և անուղղակի ներկայացուցիչները խոսում են տևական ժամանակ։

Հայաստանն այժմ կանգնած է ընտրության առջև։ Ընտրություն չկատարելու արդյունքում այսօր կորսվում է Արցախը, հաջորդը լինելու է Սյունիքը և այսպես շարունակ։ Պետք է հաշվել ցանկացած դետալ, տեսանելի և անտեսանելի ռիսկ և պատասխանել հարցին՝ տարբերակներից մեկի ընտրության դեպքում ինչպիսի՞ն է լինելու Հայաստանի ապագան։ Եվ ամենակարևորը, այդ լուծումը տալո՞ւ է Հայաստանին երկարաժամկետ խաղաղություն ու կայունություն, թե՞ ծնելու է նոր կոնֆլիկտ՝ Հայաստանը ներքաշելով տնտեսական ու տարածաշարջանային կործանարար դիմակայության ու քաոսի մեջ։

Ընտրությունը շատ դժվար է և աներևակայելի ռիսկային, քանզի չընտրված կողմը ստիպված է լինելու ձեռնարկել հակաքայլեր, որոնք առաջին հերթին ուղղված են լինելու որոշումը կայացնողների դեմ։ Եվ դա է պատճառը, որ որոշվել է որոշում չկայացնել կամ առնվազն ձևացնել, թե որոշումը կայացված չէ։ Հետևաբար, Հայաստանն անընդմեջ քաղում է որոշում չկայացնելու բացասական հետևանքները, իսկ դրականները՝ կամ չկան, կամ բարոյական հաղթանակի ժանրից են։
Հայաստանը մի կողմից շարունակում է լինել ՀԱՊԿ անդամ, մյուս կողմից՝ ՀԱՊԿ հսկողության գոտում տեղակայում է ռուսական կողմին նյարդայնացնող եվրոպացի դիտորդների ու 21-րդ  դարում դեռ  սպասում է կանադացի հեծյալների։  Մենք ուրախանում ենք միջազգային դատարանների վճիռներով ու միջազգային հանրության կոչերով, բայց չենք ստանում իրավական գնահատական ու գործնական ճնշում Ադբերջանի դեմ՝ Ղարաբաղի ժողովրդին սովամահության հասցնելու ու խոշտանգելու համար։

Միջազգային հանրությունը լռում է Ջերմուկի մի մասի օկուպացված լինելու մասին, բայց ողջունում է Ջերմուկում արևմտյան սեփականությամբ ու նաև ռուսական կապիտալով բացվող հանքի աշխատանքը։

Մինչդեռ որոշման բացակայության պատճառով Հայաստանն ու հայ ժողովուրդը աներևակայելի բարձր գին են վճարում:  Հայաստանը պետք է վերջնականապես կողմնորոշվի՝ ո՞ր ճանապարահով է առաջ գնում, որպեսզի միջոցից դառնա նպատակ, օբյեկտից վերածվի սուբյեկտի»։

«Հայկական վարկածը» արձակուրդի մեջ է։ Կվերադառնանք թարմ և օպերատիվ նյութերով։

Ի պատասխան լրատվամիջոցների հարցումների՝ տեղեկացնում եմ, որ հունիսի 28-ի ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքով զոհված երկու զինծառայողների՝ Երվանդ Թադևոսյանի ու Սամվել Թորոսյանի մարմիններն այսօր Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի կողմից տեղափոխվել են ՀՀ՝ ծնողների ցանկությանը համապատասխան Եռաբլուրում հուղարկավորելու նպատակով:

Այս մասին իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է Արցախի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը։

«Ադրբեջանը շարունակում է կեղծ պնդումները, որ զոհված զինծառայողները ՀՀ ԶՈւ ներկայացուցիչներ են եղել՝ հող նախապատրաստելով նոր հարձակումների համար:

Արցախի ՄԻՊ հաստատության կողմից արդեն իսկ հավաքագրվել են անհրաժեշտ փաստեր ու փաստաթղթեր, որոնք կհրապարակվեն շուտով՝ ևս մեկ անգամ ապացուցելով ադրբեջանական պնդումների կեղծ և շինծու լինելը», — հավելել է նա:

Արցախի Գիշի գյուղն երեկ հրաժեշտ է տվել հունվարի 27-ի՝ լույս 28-ի գիշերն Արցախի ՊԲ դիրքերի ուղղությամբ Ադրբեջանի կիրառած ԱԹՍ-ից զոհված Արմո Աբգարյանին ու Գագիկ Բալայանին։

«Շատ տխուր պատկեր էր… Գյուղի գերեզմանոցը, որտեղ հուղարկավովեցին երկու նահատակները, ամբողջովին թշնամու տեսադաշտում է։ Գերեզմանոցի ուղիղ դիմաց գյուղիչ սրբավայրերն են, որտեղ դիրաքավորված է թշնամին»,-«Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում պատմում է ԱՄՆ-ից Արցախ տեղափոխված Շանթը։

Գագիկը, որ ընդամենը 36 տարեկան էր, հորը կորցրել էր 1990 թվականին՝ երեք տարեկանում։ Հիմա նույն տարիքում իր փոքր դուստրն է որբացել։ Ընտանեկան ողբերգության ողջ պատկերը ամփոփված էր Գագիկի մոր չչորացող աչքերում…

«Աչքերիս առաջ Գագիկի մոր հայացքն է… Այդ կինը, փաստորեն Արցախյան առաջին պատերազմում կորցրել էր ամուսնուն, որդուն՝ Գագիկին բազմաթիվ դժվարություններով մեծացրել, դաստիարակել, ու հիմա կորցրեց նաև նրան…»,-ասում է Շանթը։

Այդ օրն Արմոյի ավագ որդին հրաշքով է փրկվել. հունիսի 27-ի գիշերը նա հոր ու Գագիկի հետ հերթապահության էր, հորն ու համագյուղացուն խոցած ԱԹՍ-ն ընկել է իրենից մի քանի մետր հեռավորության վրա։

«Առաջինը վրա էր հասել հենց Արմոյի որդին ու տեսել հոր մարմինը…»,-ասում է Շանթը։

Ամենադաժանն այն է, որ Արմոն ու որդին ազատված էին պարտադիր զինվորական ծառայությունից և ընդամենը չորս ամիս առաջ էին միացել աշխարհազորին ու մեկնել դիրքեր։

Ե՛վ Արմոյի, և՛ Գագիկի ընտանիքները սոցիալապես անապահով են։ Գագիկի չորս անչափահաս երեխաներն ապրում էին հոր աշխատավարձով։ Հիմա, բնականաբար, ընտանիքը նաև լուրջ սոցիալական խնդիրների առաջ է կանգնելու։ Կենցաղային անմխիթար պայմաններում է նաև Արմոյի ընտանիքը։ Բացի այդ, Արմոյի փոքր դուստրը նաև առողջական խնդիրներ ունի։

Նահատակների ընտանիքներին որոշ չափով ֆինանսական օգնություն ցուցաբերելու նպատակ ունի Շանթը. «Լորիկ» հիմնադրամում հավաքված 8-9 հազար դոլարը որոշել է բաշխել Արմոյի ու Գագիկի ընտանիքների միջև.

«Դա այն նվազագույնն է, որ պարտավոր ենք անել։ Եվս 2-3 օրկսպասեմ, եթե ավելանա հավաքված գումարը, շատ ավելի լավ, այլապես՝ եղածը կբաժանեմ այդ երկու ընտանիքներին»։

Սոցիալականը՝ սոցիալական, բայց սողացող պատերազմի պայմաններում անընդհատ զոհ ունենալու իրականության հետ հաշտվելնա թույլատրելի է համարում Շանթը։ Նրա խորին համոզմամբ՝ թշնամու որևէ ռազմակն սադրանք չպետք է անպատասխան մնա։
Երբ հարցնում ես՝ ինչու չենք պաատսխան տալիս, ասում են՝ որ տալիւս ենք, նորից են կրակում ու ավելի շատ զոհեր ենք ունենում։ Իրականում, այսպես, թե այնպես, նրանք կրակում ենք, սպանում են մեր զինվորներին։ Այս շաբաթ չորս, մի երկու շաբաթից երկու, հետո երեք/// այսպես հերթով սպանում են մեզ։ Եթե ինչպես հարկն է, այնպես պաատսխան տանք, ճիշտ ՝ մեկ օրում հնարավոր է 10 զոհ տանք, բայց գոնե կզսպենք որոշ չափով դրանց, գոնե կզգանք, որ ինքնապաշտպանվում ենք, կռվելով կզոհվենք, ոչ թե կսպասենք, որ եմզ չտերի պես սպանեն։ Հիմա պետք է բոլորս իրար հետ որոշենք ինչ ենք ուզում՝ կռվում ենք, որ ապրելու հնարավորություն ունենա՞նք, թե՞ համաձայն ենք, որ դանդաղ մեռնենք»,-ասում է Շանթն ու հավելում՝ պատիվն ու արժանապատվությունը պահելու համար պետք է ընտրենք առաջին տարբերակը։

Հավանականությունը շատ մեծ է, որ առաջիկայում Տիգրանաշենը կհանձնվի։ Դրա մասին են վկայում Փաշինյանի հայտարարությունները՝ Ալմա Աթայի հռչակագրի, ինչպես նաև՝ 1975 թվականի քարտեզների վերաբերյալ։ Վկայակոչված այս երկու աղբյուրներով էլ, Տիգրանաշենը Նախիջևանի տարածք է եղել, իհարկե, շատ ավելի վաղուց դա Հայաստան էր, ինչևէ»,- «Փաստինֆո» լրատվականի հետ զրույցում ասում է ռազմական փորձագետ Հայկ Նահապետյանը՝ անդրադառնալով այլընտրանքային երկու նոր ճանապարհների շինարարության մասին Փաշինյանի հայտարարությանը։

Նշենք, որ նման հայտարարությամբ Փաշինյանը հանդես է եկել Կառավարության այսօրվա նիստում. ՀՀ-ում վարչապետ աշխատող անձը հայտարարել է, որ Սյունիքից Երևան տանող 2 այլընտրանքային ճանապարհ է կառուցվել, որից մեկը՝ Տաթև — Լծեն նոր մայրուղին արդեն պատրաստ է շահագործման և, իբր, նկատելի կրճատելու է Կապանից ու Մեղրիից դեպի Երևան եկող ճանապարհը, երկրորդը՝ Նորավան – Որոտան – Շամբը, դեռևս, կառուցապատման փուլում է։

Որ փաշինյանական օրակարգը վտանգի տակ է դրել ոչ միայն ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը, այդ թվում նաև՝ միջպետական մի քանի կարևորագույն ճանապարհներ, ըստ ռազմական փորձագետի, վաղուց արդեն տխուր իրողություն է.«Հանձնելով Տավուշի հայտնի յոթը գյուղերը, այդ թվում ադրբեջանական կողմին է անցնում նաև Հայաստան – Վրաստան միջպետական երկու ճանապարհներից մեկը»,- ասում է ռազմական փորձագետը։

Երբ Փաշինյանը հայտարարում է այլընտրանքային նոր ճանապարհների շինարարության մասին և հիշատակում՝ Տաթև — Լծեն և Նորավան – Որոտան – Շամբ ճանապարհահատվածները, հասկանալի է, որ առաջինը կառուցվում է Գորիս -Կապան 21 կմ-անոց ճանապարհահատվածը շրջանցելու նպատակով, իսկ թե՞ ինչի համար է երկրորդ ճանապարահատվածը՝ Նորավան – Որոտան – Շամբը, սա, ըստ ռազմական փորձագետի, հարցերի տեղիք է տալիս.«Կարծում եմ, այդ հատվածում ևս ինչ – որ ճանապարհատված կա, որ նույնպես պետք է հանձնվի Ադրբեջանին։ Պետք է հասկանալ՝ 1988 – 91 – ակններին, նշված տարածքներում արդյո՞ք ադրբեջանական փոքր կամ մեծ բնակավայրեր կամ անասնապահական տարածքներ եղե՞լ են, թե՞ ոչ։ Այլ կերպ ասած, եթե խոսվում է Նորավան – Որոտան – Շամբ ճանապարհահատվածի մասին, ապա չեմ բացառում, որ Որոտանի մերձակայքում ևս նոր տարածքներ են պատրաստվում հանձնեն Ադրբեջանին»։

Նահապետյանը նկատում է՝ առնվազն կասկածելի է՝ ինչո՞ւ են գաղտնի պահվում այն քարտեզները, որոնց հիման վրա, փաստացի, դեմարկացիայի պրոցես է տեղի ունենում.«Քարտեզների վրա աշխատանք, այսինքն՝ դելիմիտացիա չկա, բայց այն, ինչ հիմա տեղի է ունենում ՀՀ տարածքում, այլ բան չէ, քան դելիմիտացիան, որովհետև, եթե ինչ – որ տարածքներ են հանձնվում, ապա դրանք, անպայման, քարտեզների հիման վրա է հստակցվում»։

Քանի որ ներկայիս Ադրբեջանը 1918 – 20 թթ.-ի Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության իրավահաջորդն է, ապա, ըստ Հայկ Նահապետյանի, եթե Ադրբեջանն, իրականում, առաջնորդվում է այդ քարտեզներով, ապա ՀՀ-ն հայտնվելու է Ալեքսանդրապոլի պայմանագրով նախանշված տարածքների տիրույթում, ըստ Ադրբեջանի՝ մնալով ընդամենը մոտ 10.000 քկմ տարածքով։

Արցախի գյուղի և գյուղատնտեսության աջակցության հիմնադրամը տեղեկացնում է, որ այսօր խանութներում առաջացած հացեղենի արհեստական սղությունը պայմանավորված է որոշ անբարեխիղճ տնտեսավարողների հարուցած խուճապային տրամադրությամբ, որն էլ հանգեցրել է բազմաթիվ քաղաքացիների կողմից ավելորդ քանակի հացեղենի գնման և մնացածի համար սղության առաջացման:

«Ուստի, քաղաքացիներին հորդորում ենք հացեղենի գնումները կատարել ամենօրյա կարիքին համապատասխան քանակով՝ առանց տրվելու խուճապային տրամադրությունների, քանի որ ալյուրի ծավալի խնդիր չկա և որոշակի ծավալով ու պարբերականությամբ կառավարության կողմից մատակարարվում է բոլոր փռերին: Դրան զուգահեռ պետական լիազոր մարմինն աշխատում է փռերի հետ՝ կանխելու դրանցից որոշների անբարեխիղճ վարքը՝ նախատեսվածից ավելի ալյուր ստանալու կամ հացեղեն վաճառելու տեսքով»,-ասվում է հայտարարության մեջ։

ՀՀ անվտանգության խորհրդի քարտուղարի մամուլի խոսնակը մեկնաբանել է ՀՀ Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Օնիկ Գասպարյանի՝ օգոստոսի 14-ի հայտարարությունները, որոնք վերաբերում էին 2020 թվականի հունիսի 28-ին ԱԽ նիստում իր արած հայտարարություններին ու առաջարկություններին:

«Արմենպրես»-ի հարցին պատասխանել է ԱԽ քարտուղարի մամուլի քարտուղարը:

— ԶՈւ ԳՇ նախկին պետ Օնիկ Գասպարյանը, ի պատասխան ԱԺ Քննիչ հանձնաժողովում վարչապետ Փաշինյանի հայտարարությունների հանդես է եկել մի շարք մեկնաբանություններով, որոնք առնչվում են ԱԽ նիստերում, մասնավորապես 2020 թվականի օգոստոսի 14-ին ԱԽ նիստում իր արած հայտարարություններին ու առաջարկություններին: Ի՞նչպես կմեկնաբանեք դրանք:

— Օնիկ Գասպարյանն իր հունիսի 28-ի հայտարարության մեջ խեղաթյուրել է 2020 թվականի օգոստոսի 14-ի ԱԽ նիստի ընթացքում իր հնչեցրած զեկույցը: Այդ օրվա նիստում Գասպարյանը մասնավորապես ասել է, որ Արևելյան և Հյուսիս-Արևելյան օպերացիոն ուղղություններում մենք կարողանում ենք առկա ուժերով ու միջոցներով «ոչ մի քայլ հետ» սկզբունքով հետ մղել, ձախողել հակառակորդի հարձակումը և ջախջախել նրա խմբավորումները` չընդգծելով Թուրքիայի գործոնը: Իսկ Նախիջևանյան և Թուրքիայի օպերացիոն ուղղություններով ուժերի հարաբերակցության մասին տեղեկատվություն է տրամադրել և նշել խնդիրները: Նա նաև նշել է, որ խնդիրների լուծման մեծ մասը տեսնում է աշխարհազորի ստեղծման ու կայացման շրջանակներում: Այդ օրվա նիստի ընթացքում Օնիկ Գասպարյանի առաջարկած խնդիրների լուծման բոլոր առաջարկներին ԱԽ-ն հավանություն է տվել: Հետագայում, 44-օրյա պատերազմի ընթացքում Նախիջևանյան ու Թուրքիայի օպերացիոն ուղղություններում ՀՀ-ն Օնիկ Գասպարյանի նշած ռազմական խնդիրները չի ունեցել: Չնայած սրան պարոն Գասպարյանի ղեկավարության ներքո ԶՈւ-ն չի կարողացել ապահովել ԱԽ նիստում ստանձնած «առկա ուժերով ու միջոցներով «ոչ մի քայլ հետ» սկզբունքով հակառակորդի հարձակումը հետ մղելու, ձախողելու և նրա խմբավորումները ջախջախելու» ԱԽ առաջ ստանձնած պարտավորությունը եւ խոստումը:

Հուլիսի 1-ից նվազագույն կենսաթոշակի չափը կսահմանվի 36,000 դրամ՝ 31,600 դրամի փոխարեն:

Նախագիծը, որն ընդունվեց միաձայն, կառավարության նիստում ներկայացրեց Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Նարեկ Մկրտչյանը:

«Միջին կենսաթոշակը կբարձրանա 7,1 %-ով՝ 46,100 դրամից հասնելով 49,700 դրամի: Զինվորական միջին կենսաթոշակը ներկայիս 87,590 դրամից կհասնի 91,600 դրամի: Նվազագույն կենսաթոշակի և պարենային զամբյուղի հարաբերակցությունը 99,5 % է»,- ասաց նախարարը:

Ըստ Մկրտչյանի՝ նաև ունենք դրական դինամիկա միջին կենսաթոշակի և սպառողական զամբյուղի հարաբերակցության առումով:

«Այս պահին 68,9% է, բայց հուլիսի մեկի բարձրացումով մենք այդ հարաբերակցությունը հասցնում ենք 73,7 %-ի:

Նվազագույն կենսաթոշակը 2018 թվականից ի վեր այս պահի դրությամբ բարձրացրել ենք 225%-ով, 16,000 դրամից դրաձրել ենք 36,000 դրամ այն դեպքում, երբ ասում ենք, որ նաև պարենի զամբյուղն է գնաճ գրանցել: Պարենի գնաճը 73% է, իսկ կենսաթոշակինը՝ 225»,- ասաց նա:

Արցախի խորհրդարանն այսօր ընդունեց հայտարարություն՝ ԱՄՆ մայրաքաղաք Վաշինգտոնում գտնվող հայաստանյան պատվիրակությանը կոչ անելով անհապաղ դադարեցնել Ադրբեջանի հետ բանակցությունները։

Panorama.am-ը հարցում է անցկացրել Երևանի փողոցներում՝   Հայաստանի ու Ադրբեջանի ԱԳ նախարարների միջև մեկնարկած բանակցությունների մասին՝ պարզելու, թե ի՞նչ ակնկալիքներ ունեն քաղաքացիներն այդ հանդիպումներից։

«Շատ վատ է վիճակը, բոլորս դա գիտենք։ Եթե էն ժամանակ հույս ունեինք, որ Ռուսաստանը մի բան կանի, վիճակը կկանխի,  հիմա էդ հույսն էլ չունենք, մեկը լինի Ռուսաստանին օգնի։ Սենց օդում կախված ծանր վիճակում ենք»,-ասաց քաղաքացիներից մեկը։

Մյուս քաղաքացին վստահ է, որ շատ բարդ իրավիճակ է ստեղծվել, իսկ թե ինչ կլինի՝ դժվար է ասել։

«Ոչ մի ակնկալիք չկա, քանի որ էնտեղ բանակցություն է գնում, այստեղ՝ զոհեր։ Մեր խաղաղությունը մեր ձեռքն է. մենք պիտի պայքարենք, ուրիշ ոչ մի բան։ Սենց նստել ենք, մեր ժողովուրդը քնած, լրիվ անտեր։ Մեր պաշտպանությունը մեր ձեռքն է, պիտի միավորվենք, որ դիմագրավենք։ Թուրքի դեմը ուրիշ ելք չկա, պիտի քթներին տանք, որ արդեն խելքի գան։ Օրեկան խաղաղություն քարոզելով մենք զոհ ենք տալիս»,-ասաց հարցվող քաղաքացին։

Հարցվողների մեծամասնությունը կարծիքն հայտնեց, որ բանակցությունները ոչ մի լավ բանի չեն հանգեցնելու. «Իմ կարծիքով դա սխալ է ու ոչինչ լի լինելու։ Գնացել, իրենց համար քեֆ են անում, հետո կգան կասեն՝ չեղավ, մենք ոչ մի լավ բան չենք սպասում էս ղեկավարությունից»։

«Հաստատ ոչինչ չեմ կարող ասել, եթե լինեի պայծառատես, գուցե մի բան ասեի։ Իմ կարծիքով հզոր տերություններից է կախված. եթե իրենց ձեռք ա տալիս, որ լինի խաղաղություն՝ կլինի, եթե չէ ՝ չէ»,-ասաց մեկ ուրիշը։

Մի քաղաքացի էլ ասաց՝ այդ բանակցություններից ոչ մի լավ բան էլ չեն բերի. «Շատ են ստեղ-ընդեղ գնում, ամեն մեկն, ամեն երկիր իր հետաքրքրությունն ունի, մենք էլ մեջտեղն ենք ընկել»։

Նիկոլ Փաշինյանը բանակի համար արել է այն, ինչն ինքն է ցանկացել, եւ ոչ թե ինչ բանակին է անհրաժեշտ եղել, որեւէ հիմնավորում նրա մոտ որեւէ արժեք չի ունեցել։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասել է Հայաստանի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի նախկին առաջին տեղակալ Տիրան Խաչատրյանը՝ հակադարձելով Փաշինյանի այսօրվա հայտարարություններին։

Նշենք, որ Նիկոլ Փաշինյանը ԱԺ քննիչ հանձնաժողովի այսօրվա նիստում հայտարարել է, թե բանակի համար արվել է այն, ինչ ուզել են։ Մասնավորապես նա ասել է.«Ես՝ որպես քաղաքական իշխանություն, բանակի առջև դրել եմ պարզ խնդիր՝ ասեք, ի՞նչ է պետք, և դուք դա կունենաք: Ասել են՝ Սու-30 է պետք, դուք պատկերացնո՞ւմ եք։ Գերժամանակից ինքնաթիռ։ Ասել եմ՝ եթե պետք է՝ կունենաք։ Է՞լ ինչ է պետք՝ կոչո՞ւմ է պետք՝ կունենաք, մեդա՞լ է պետք՝ կունենաք, փո՞ղ է պետք՝ կունենաք, սնո՞ւնդ է պետք՝ կունենաք»։

«Երբ Փաշինյանն ասում է՝ բանակն իրենից ինչ ուզել է, մերժում չի ստացել, պետք է նրան հիշեցնել մի քանի դրվագ, օրինակ՝ փող բանակին պետք է եղել, բանակն ուզել է, բայց նա չի տվել։ Ընդ որում, մասնագիտորեն և մանրամասն հիմնավորումներ են եղել, թե ինչո՞ւ է գումար անհրաժեշտ, կոնկրետ ի՞նչ նպատակի համար դա պետք է ծառայեր, սակայն այդպես էլ չի փոխանցվել բանակին ասել է Տիրան Խաչատրյանը։

Տիրան Խաչատրյանը նկատում է՝ այս իշխանությունը բանակի համար ինչ ցանկացել կամ ինչը նպատակահարմար է գտել, դա էլ արել է, ոչ ավելին.«Հիմնավորելն ընդհանրապես և առաջնահերթ խնդիր է եղել, կոնկրետ իմ մասով՝ ՊՆ-ում պաշտոնավարելու ընթացքում։ Սակայն, նորից եմ կրկնում, որևէ տեսակի հիմնավորում այդ մարդու մոտ որևէ արժեք չի ունեցել, ընդհանարապես առաջ քաշված հիմնավորումներից որևէ մեկին որևէ տեսակի լուծում չի տրվել Փաշինյանի կողմից։ Ինչի՞ մասին է նա խոսում…»։

Անդրադառնալով փաշինյանական իշխանության կողմից անօգտագործելի ՍՈՒ-երի գնման որոշմանը, Տիրան Խաչատրյանը նկատում է՝ այն ժամանակ, երբ այս իշխանությունը ՍՈՒ-երի ձեռքբերման որոշում ընդունեց, դրա համար խնդրողներ եղել են.«Թե ովքե՞ր էին այդ խնդրողները և ի՞նչ հիմնավորումներով էին խնդրում, որպեսզի բանակը ՍՈՒ-եր ձեռք բերի, այս խնդրի վերաբերյալ քրեական գործ կա հարուցված, վարույթ է ընթանում, ինքս էլ այդ վարույթի շրջանակներում անցնում եմ որպես վկա, հետևաբար, այս պահի դրությամբ, այդ հարցի վերաբերյալ մանրամասներ հայտնել չեմ կարող։ Քրեական գործը հարուցվել է գեներալ – գնդապետ Մովսես Հակոբյանի հայտնի ասուլիսից հետո»։

Անդրադառնալով Փաշինյանից մեդալներ և կոչումներ խնդրող զինվորականների թեմային, Տիրան Խաչատրյանն ասում է՝ միգուցե նրանք, ում հետ Փաշինյանն առանձնահատուկ, ջերմ և մտերիմ հարաբերությունների մեջ է եղել բանակում, նրանից մեդալներ և կոչումներ են խնդրել, նա էլ չի մերժել, տվել է։

Հիշեցնենք, որ ՀՀ զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի նախկին առաջին տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Տիրան Խաչատրյանին 2020 թ. հոկտեմբերի 22-ին՝ 44- օրյա պատերազմի ամենաթեժ օրերին, վարչապետ Փաշինյանի առաջարկությամբ և ՀՀ նախկին նախագահ Արմեն Սարգսյանի հրամանագրով շնորհված ՀՀ Ազգային հերոսի կոչումն այդպես էլ ռազմական գործչին չի հանձնվել։

«Փաստինֆո» լրատվականի հետ զրույցում, անդրադառնալով հարցին, Տիրան Խաչատրյանը մանրամասնել էր՝ իրեն որևէ մեկն «Ազգային Հերոս» մեդալը չի հանձնել, այն մինչ այս պահը գտնվում է Պաշտպանության նախարարությունում.«Ես վերցրե՞լ եմ իրենց տված կոչումը, որ մի հատ էլ՝ հետ տայի, կամ ի՞նչ – որ մեկը դա ինձ տվե՞լ է, որ ես իմանայի, թե ո՞ւմ պետք է դա հետ տամ»,- պատասխանելով հարցին՝ ինչո՞ւ վերջինս հետ չի վերադարձնում կապիտուլյանտ իշխանությունների կողմից իրեն շնորհված կոչումն ու մեդալն, ասել էր ռազմական գործիչը։

Բացի այդ, Փաշինյանն այսօր հայտարարել է, թե պատերազմից խուսափելու հնարավորությունը թերեւս Արցախն Ադրբեջանի կազմից դուրս չտեսնելու ազգային տեսլականից հրաժարվելն է եղել։ Նման պահանջ, ըստ Փաշինյանի, եղել է Ադրբեջանի կողմից։ Փաստորեն, վարչապետ աշխատող անձն, ըստ էության, ընդունել է, որ պատերազմն իրեն պետք էր, որպեսզի լեգիտիմ իրավունք ստանա՝ հրաժարվելու Արցախի ինքնորոշուման իրավունքից, Տիրան Խաչատրյանը պատասխանում է՝ Փաշինյանն արել է այն, ինչ իրեն պետք է եղել։