Ադրբեջանի տարբեր գործիչների հայտարարություններն անհեթեթության այն աստիճանի են հասել որ այլևս մեկնաբանությունների կամ հերքումների կարիք չունեն։

Հերթական անհեթեթության նմուշ է  հնչեցրել հապճեպ ստեղծված «Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքը»։

Սկզբից այս կազմակերպությունը Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարարության ղեկավար Աննալենա Բերբոքին մեղադրեց ստախոսության մեջ։ Նախարարը նոյեմբերի 4-ին Բաքվում կայացած մամուլի ասուլիսում ասել է, որ այդ օրը Ադրբեջան այցի ընթացքում ինքը հանդիպել է «Հայաստանից վտարված ադրբեջանցիների հետ»։ «Համայնքը» հայտարարում է, որ իրենք չեն հանդիպել Գերմանիայի ԱԳՆ ղեկավարի հետ, և քանի որ չեն հանդիպել, ուրեմն նախարարը ստում է։ Սեփական «լեգիտիմությունը» համայնքում նրանք կասկածի տակ չեն դնում, սակայն՝ իզուր։

«Բացի այդ, Ա. Բերբոքը խախտել է միջազգային իրավունքը՝ օգտագործելով Ադրբեջանի տարածքում գտնվող վայրերի հորինված անվանումներ։ Նշենք, որ գերմանացի նախարարի կողմից օգտագործվող կեղծ անվանումները հորինվել են Հայաստանի կողմից՝ Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջների շրջանակում՝ առանց պատմական կամ իրավական հիմքերի։ Եթե ​​գերմանացի նախարարը տեղանունների հարցում մեծ նշանակություն է տալիս պատմական ճշմարտություններին, ապա նա պետք է օգտագործեր իր այցելած վայրերի իրական, պատմական անվանումները, այդ թվում՝ Էրիվան, Քեշիշքենդ, Արազդեյեն, այլ ոչ թե այդ մտացածին անվանումները. — ասվում է հայտարարության մեջ։

Ինչպես ասում են՝ կլինիկական դեպք։

Ռուսաստանի Դաշնության փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը միշտ պատրաստ է աջակցել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատմանը: Նա այս մասին ասել է verelq.am-ին:

«Սահմանազատումը երկկողմանի հարց է, իսկ (սահմանազատման հարցերով հանձնաժողով-Խմբ.) համանախագահները Հայաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունների փոխվարչապետներն են։ Ինչ վերաբերում է այս գործընթացում Ռուսաստանի Դաշնության մասնակցությանը և դերին, ապա մենք միշտ պատրաստ ենք աջակցություն ցուցաբերել։ Մենք միշտ պատրաստ ենք աջակցել և տրամադրել փաստաթղթեր, ներառյալ քարտեզագրական փաստաթղթերը, որոնք պատմականորեն գոյություն ունեն Ռուսաստանում», — ասել է նա:

Տարածաշրջանում հաղորդակցությունների ապաշրջափակման մասով Օվերչուկը նշել է.«Ինչ վերաբերում է հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը, ապա աշխատանքային խումբը ֆորմալ առումով գոյություն ունի։ Վերջին անգամ հավաքվել ենք հունիսի 2-ին։ Մեղրիով երկաթուղու շինարարության մեկնարկի վերաբերյալ հիմնականում համատեղ հայտարարության տեքստը նույնպես մեծ մասամբ պատրաստ է։ Ինչ վերաբերում է բուն ճանապարհի կառուցմանը, ապա գիտեք, որ Ադրբեջանն արդեն սկսել է Իրանի տարածքով ավտոմայրուղու շինարարությունը՝ շրջանցելով Հայաստանի տարածքը։ Ինչպես գիտենք, Ադրբեջանի Հանրապետության և Իրանի Իսլամական Հանրապետության միջև ստորագրվել է նաև հուշագիր Իրանի տարածքով Հայաստանի տարածքը շրջանցող երկաթուղու կառուցման վերաբերյալ», — նշել է Օվերչուկը։

Լրագրողի հարցին առ այն, թե արդյոք ՌԴ փոխվարչապետի՝ հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հարցերով աշխատանքային խումբը «ֆորմալ առումով գործում է» ձևակերպումը նշանակո՞ւմ է, որ այն ֆորմալ դեռ կա, սակայն իրականում չի աշխատում, Օվերչուկը հակիրճ պատասխանել է.«Մենք ժամանակ առ ժամանակ շփվում ենք»:

ՌԴ Գյուղատնտեսության նախարարությունն առաջարկել է դեկտեմբերի 1-ից մինչև 2024 թվականի մայիսի 31-ը արգելել կոշտ ցորենի արտահանումն այդ թվում նաև Հայաստան՝ ելնելով կարգավորող իրավական ակտերի նախագծերի մասին կառավարության որոշման նախագծից։

Թեմայի շուրջ Tert.am-ը հարցեր է ուղղել ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանին։

Նախարարը տեղեկացրեց, որ ՌԴ-ից ցորենի կոշտ տեսակը ՀՀ-ն ներմուծում է միայն մի քանի տասնյակ տոննա, այսինքն՝ չնչին քանակությամբ։

Վահան Քերոբյանն այս թեմայով զրուցել է ՌԴ գործընկերների հետ, որոնք բացատրել են, թե արգելքն այլ երկրների արտահանումն արգելելու համար է։

«Վստահեցնում եմ, որ այս առումով մենք որևէ խնդիր չունենք»,- հավելեց նա։

Վահան Քերոբյանը խոսել է նաև  ալյուրի հնարավոր թանկացման մասին։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։

Հայ-ռուսական հարաբերություններում կան որոշ խնդիրներ, մենք շատ բաներով բավարարված չենք, շատ բաներից զարմանում ենք։ Այս մասին, այսօր՝ նոյեմբերի 3-ին, ԱԺ-ում 2024-ի բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ նշեց Հայաստանի ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը:

Նա նշեց, որ ՌԴ-ն էլ նույնպիսի վերաբերմունք ունի ՀՀ-ի նկատմամբ. «Մենք համոզված ենք, որ այն, ինչից ՌԴ գործընկերներն են զարմանում, հետևանք է այն քաղաքականությանը, որը մենք տեսել ենք զանազան մեդիա եթերներում և այլ տեղերում։ Բայց սա առանձին թեմա է:

Մենք այստեղ որևէ այլ դիրքորոշում չունենք, քան կառուցողական կերպով խնդիրները քննարկել հասկանալ, հարթել և բարեկամաբար առաջ շարժվել այդ ուղղությամբ։ Սա է մեր դիրքորոշումը»,- ասաց նախարարը՝ հույս հայտնելով, որ այս ամենը կհաջողվի։

Արարատ Միրզոյանը նկատեց, որ այստեղ ամեն ինչ միայն մեկ կողմից չի կախված:

Նախարարը խոսեց նաև Հնդկաստանի և Չինաստանի հետ հարաբերությունների մասին, նկատեց՝ Հնդկաստանի հետ հարաբերությունների զարգացումները հրապարակային են, կլինեն նոր ուղղություններ, նոր ծրագրեր, իսկ Չինաստանի հետ Հայաստանը շահագրգռված է ուղիղ՝ չմիջնորդավորված գործընկերային հարաբերությունների զարգացմամբ:

Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարության մամուլի քարտուղար Այխան Հաջիզադեն շատ տարօրինակ մեղադրանք է ներկայացրել ԱՄՆ-ին։

Ինչպես հաղորդում է АПА-ն՝ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ին հղումով, Հաջիզադեն նախատել է ԱՄՆ-ին միջնորդական առաքելության ձախողման և Ադրբեջանին ոչ բավարար աջակցության համար։ «Միացյալ Նահանգները Հայաստանին ուղղորդեց սխալ ուղղությամբ՝ անջատողականների անօրինական գործունեությունը պաշտպանելու համար, հնարավորություններ ստեղծեց նրանց այցերի համար ԱՄՆ և հատկացրեց ֆինանսական ռեսուրսներ»,- ասել է Ադրբեջանի ԱԳՆ ներկայացուցիչը։

«Անընդունելի է Ադրբեջանի հետ խոսել սպառնալիքների լեզվով։ Ադրբեջանի դեմ ցանկացած ոչ բարեկամական գործողություն դրական արդյունքների չի բերի, և նման գործողություններին համարժեք պատասխան կլինի»,- սպառնացել է Հաջիզադեն։

2023 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Սենատի հանձնաժողովում իր ցուցմունքի ժամանակ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը, ի թիվս այլ բաների, հայտարարեց հավելյալ ֆինանսավորման անհրաժեշտության մասին՝ Հայաստանում հակամարտության հետևանքով առաջացած հրատապ հումանիտար կարիքները հոգալու համար, իսկ ավելի ուշ՝ 2023 թվականի նոյեմբերի 2-ին «Ամերիկայի ձայն» լրատվական գործակալության հարցին ի պատասխան՝ Պետդեպարտամենտն ընդգծել է, որ Միացյալ Նահանգները վճռականորեն աջակցում է Հայաստանի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը, ինչպես նաև Հայաստանի ինքնիշխանության և այդ երկրի տարածքային ամբողջականության ցանկացած խախտում կհանգեցնի լուրջ հետևանքների։

Զենքի կիրառմամբ Ադրբեջանը փոխում է Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ բանակցությունների ուղղվածությունը, ինչին փաստացի ՀՀ իշխանությունը տալիս է իր համաձայնությունը։

Ընդամենը 2-3 ամիս առաջ՝ մինչև սեպտեմբերի 19-ը, պաշտոնական Երեւանը հայտարարում էր, որ խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցությունների շրջանակում Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնության չէին գալիս մի շարք սկզբունքային հարցերի շուրջ։ Դրանց թվում հիշատակվում էր, թե որ թվականի քարտեզներով պետք տեղի ունենա հետագա սահմանազատման գործընթացը, երաշխավորների ինստիտուտի հետ կապված, ԼՂ ժողովրդի անվտանգության երաշխիքների, Բաքու-Ստեփանակերտ երկխոսության միջազգային մեխանիզմի հետ կապված։ Այս անհամաձայնությունների մասին հստակ հայտարարել էր նաեւ ՀՀ արտգործնախարարի տեղակալ Վահան Կոստանյանը։

«Փաստինֆոն» հարցեր էր ուղղել ՀՀ ԱԳՆ՝ պարզելու համար, թե արդյոք հիշատակած սկզբունքային հարցերն այսօր առկա են հայ-ադրբեջանական բանակցությունների օրակարգում։ Մեր հարցերից որևէ մեկին ԱԳՆ-ն ուղղակի պատասխան չի տվել, փոխարենը ներկայացրել են մեջբերումներ Նիկոլ Փաշինյանի վերջին հարցազրույցից։

Այսպես՝

Հարց 1. Արդյո՞ք Ադրբեջանի հետ բանակցություններում բարձրացվում է հայրենիքից զրկված արցախցիների վերադարձի, իրենց հողում ապրելու անվտանգության երաշխիքների ու Բաքու-Ստեփանակերտ երկխոսության միջազգային մեխանիզմների հարցը։

Հարց 2. Միջազգային տարբեր դերակատարների առաջարկվո՞ւմ է Արցախի Հանրապետության տարածք արցախահայության հնարավոր վերադարձի հարցերը քննարկել Արցախի Հանրապետության օրինական ընտրված իշխանությունների հետ։ Նախկինում Մինսկի խմբի համանախագահները մշտապես հանդիպել են ու առաջարկները քննարկել են Արցախի իշխանությունների հետ։ Բացի այդ՝ տեսնում ենք, որ Ադրբեջան մեկնող միջազգային դերակատարները հանդիպումներ են ունենում նաև այսպես կոչված «Արևմտյան Ադրբեջանի» արհեստական միավորի պատվիրակների հետ։

Ի պատասխան նշված 2 հարցերի՝ ԱԳՆ-ից ուղարկել են մեջբերում Նիկոլ Փաշինյանի՝ «The Wall Street Journal»-ին տրված հարցազրույցից

«Կա կարճաժամկետ ապագա, կա միջնաժամկետ ապագա, կա երկարաժամկետ ապագա: Կարճաժամկետում՝ մեր խնդիրը փախստական դարձած մեր հայրենակիցների ամենահրատապ կարիքները հոգալն է: Միջնաժամկետում նույնպես, որպեսզի նրանք ապրելու արժանապատիվ հնարավորություններ ունենան: Մեր մոտեցումն այն է, որ եթե նրանք Լեռնային Ղարաբաղ վերադառնալու հնարավորություն կամ ցանկություն չունենան, մենք ամեն ինչ պետք է անենք, որ նրանք մնան, ապրեն, ստեղծագործեն Հայաստանի Հանրապետությունում:

Իհարկե ինչպիսի՞ն է լինելու այդ ապագան՝ մեծապես կախված է նրանից, թե ի՞նչ առաջարկություն կանի նրանց, կամ ի՞նչ դիրքորոշմամբ հանդես կգա, կամ ի՞նչ պայմաններ կստեղծի Ադրբեջանը: Եվ այս առումով միջազգային հանրությունն ի՞նքը կքաջալերի և ինչի՞ն կաջակցի: Բայց նաև, հաշվի առնելով հենց էթնիկ զտումների, մարդկանց սովի մատնելու, ըստ էության, բռնի տեղահանելու հանգամանքը, շատ մեծ ջանքեր է պետք գործադրել, որպեսզի Լեռնային Ղարաբաղի հայերն այնտեղ վերադառնալու ցանկություն ունենան՝ այն պարագայում, եթե դրա հնարավորությունն իրատեսականորեն գոյություն կունենա: Այսինքն, սրանք այս նույն թեմայի մեջ, բայց հարցեր կան, որոնք կարող են նույնիսկ մեկ տասնյակի հասնել: Առաջինը՝ ինչքանո՞վ է իրատեսորեն այդ հնարավորությունը գոյություն կունենա, և իրատեսորեն գոյություն ունենալու դեպքում ինչքանո՞վ մարդիկ կվստահեն այդ հնարավորությանը: Սրանք շատ լուրջ և խորը հարցեր են»: Մեջբերումը՝ ԱԳՆ-ինն է։

Ակնհայտ է, որ մեր բարձրացրած հարցերը պատասխանը Փաշինյանի այս խոսքում չկա։ Քանզի մեր հարցերը հստակ էին՝ Ադրբեջանի հետ բանակցություններում քննարկվում են այն սկզբունքային հարցերը, որոնց շուրջ կար անհամաձայնություն մինչեւ սեպտեմբերի 19-ը եւ արդյոք պաշտոնական Երեւանն ուղղորդում է միջազգային դերակատարներին՝ արցախցիների վերադարձի հարցը քննարկել պաշտոնական Ստեփանակերտի հետ։ Ի վերջո, Փաշինյանը բազմիցս ասել է, որ ինքն իրավասու չէ խոսել արցախցիների անունից։ Ինքը թերեւս միայն հանդես է գալիս նրանց թիկունքից հարվածելու դիրքերից։

ԱԳՆ-ին ուղարկված 3-րդ հարցն այն էր, թե «Այս պահին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կա՞ փոխադարձ ըմբռնում, թե որ թվականի քարտեզներով պետք է իրականացվի սահմանների դելիմիտացիան և դեմարկացիան»։

Ի պատասխան ԱԳՆ-ից նշել են. «ՀՀ վարչապետի և ԱԳ նախարարի կողմից հայկական կողմի դիրքորոշումները բազմիցս հնչեցվել են, այն է՝ սահմանների դելիմիտացիան պետք է տեղի ունենա 1991 թվականի Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա, նկատի է առնվում, որ այդ ժամանակներում գոյություն ունեցած պետական քարտեզները պետք է վերցվեն, և դրանք, ըստ էության, պետք է սահմանների դելիմիտացիայի վերահաստատման հիմք դառնան:

Անհրաժեշտ ենք համարում ընդգծել, որ վերոնշյալ սկզբունքը տեղ է գտել հոկտեմբերի 5-ին Գրանադայում Եվրոպական քաղաքական համայնքի երրորդ գագաթնաժողովի շրջանակում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնի, Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցի և Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի քառակողմ հանդիպման արդյունքներով ընդունված հայտարարության մեջ. «‎Նրանք ընդգծել են սահմանների սահմանազատման ուղղությամբ աշխատելու հրատապ անհրաժեշտությունը՝ հիմնվելով կողմերին տրամադրված ԽՍՀՄ Գլխավոր շտաբի ամենավերջին քարտեզների վրա, որոնք պետք է նաև հիմք հանդիսանան ուժերի հետքաշման, խաղաղության պայմանագիրը վերջնական տեսքի բերելու և հումանիտար բոլոր խնդիրների լուծման համար»:‎

Հատկանշական է, որ մեր հարցը վերաբերում էր Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ համաձայնությանը, ոչ թե Փաշինյանը ինչ է քննարկել կամ քննարկում միջազգային դերակատարների հետ։ Ինչ վերաբերում է՝ Ալմա-Աթայի հռչակագր վկայակոչումը որպես սահմանների դելիմիտացիայի ու դեմարկացիայի հիմք, ապա սա ուղղակի աբսուրդի ժանրից է. Նախ՝ այդ հռչակագրում որեւէ քարտեզ չկա, երկրորդ՝ բազմիցս ասվել է, որ Ադրբեջանը դրան միացել է տարիներ անց, երբ արդեն Արցախն իր կազմում բռնակցված չի եղել, քանի որ մինչ հռչակագրի ստորագրումը՝ Արցախն արդեն անկախացել էր, ընդ որում ոչ թե Ադրբեջանի Հանրապետությունից, այլ՝ Խորհրդային Ադրբեջանից։

Եվս մեկ անգամ փաստվում է, որ գործող իշխանություններն ամեն ջանք գործադրում են անգամ իրավական փաստաթղթերը մեկնաբանել հօգուտ Ադրբեջանի։ Արդյունքում՝ Ադրբեջանն ստացավ այն, ինչ այս փուլում ուզում էր ու կարող էր եւ արդեն չի էլ խոսում Խորհրդային քարտեզների մասին, քանի որ ինքը իրեն Խորհրդային Ադրբեջանի իրավահաջորդ չի համարում։ Իսկ պաշտոնական Երեւանը ուղղակի հետեւում է, թե ինչպես է Բաքուն ոչ միայն իր սահմանները բզկտում, այլ դիվանագիտորեն պարբերաբար բռնության ենթարկում։

ՀՀ ԱԺ պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը գրում է.

«Գեներալ-լեյտենանտ Լևոն Մնացականյանի անունը Բաքվի բանտերում գտնվող մեր 8 հայրենակիցներից ամենաշատն է քննարկվում, իսկ ավելի կոնկրետ` շահարկվում: Նրա առևանգումից և ապօրինի կալանավորումից հետո տարատեսակ «սարսափ ֆիլմ» հիշեցնող պատմություններ, ասեկոսեներ, բամբասանքներ են տարածվում, ինչը, բարեբախտաբար, չի համապատասխանում իրականությանը: Գեներալն ադրբեջանական բանտում է և մեր ողջ ուշադրությունն ու ջանքերը պետք է կենտրոնացնել նրա և մեր մյուս` 7 հայրենակիցների, ազատ արձակմանն ու հայրենիք վերադարձին, այլ ոչ թե հեքիաթներ տարածելուն կամ դրա դեմ պայքարին:

Պատկերացնում ե՞ք Մնացականյանի ընտանիքի, նրա հարազատների, ընկերների վիճակը, երբ նրա մասին հերթական կեղծ լուրն է հրապարակվում և տարածվում: Խնդրում եմ` պարզապես մի արեք: Տեղից արցախցիները հոգեբանական ծանր հարվածների և ապրումների մեջ են, հիմա էլ` նոր մտացածին պատմություններ կամ հրեշավոր նկարագրություններ: Լևոն Մնացականյանն ու մեր 7 հայրենակիցները ադրբեջանական բանտերում են: Եթե հնարավորություն չկա նրանց կամ նրանց ընտանիքի անդամներին որևէ ձևով սատարելու, ապա գոնե չպետք է վնասել կամ ցավ պատճառել:

Ազատությո՛ւն մեր հայրենակիցների»:

ՀՀ խորհրդարանում Հռոմի ստատուտի վավերացումից անմիջապես հետո ՌԴ-ի համապատասխան տեսչական մարմինների որոշումներով ժամանակավորապես արգելվեց ՀՀ-ից կոնյակի ներմուծումը, նույնիսկ տարանցումը՝ սահմանված որակի չափանիշներին չհամապատասխանելու հիմնավորմամբ: Փորձագիտական շրջանակներում այդ երկու երևույթի միջև պատճառահետևանքային կապ տեսան: ՀՀ-ՌԴ քաղաքական հարաբերություններում նկատվող լարվածությունների՝ երկրների տնտեսական փոխգործակցության վրա ազդեցությունը,  տնտեսական գործիքակազմը քաղաքական նպատակներով օգտագործելու հավանականությունը և այդ ռիսկին Հայաստանի դիմակայության հնարավորությունները դիտարկելու համար Panorama.am-ը դիմեց ՀՊՏՀ Վիճակագրության ամբիոնի վարիչ Արմեն Քթոյանին:

Ա.Քթոյան-Հայ-ռուսական տնտեսական հարաբերությունները բազմաշերտ են և կախված են նրանից, թե որ ասպեկտն ենք դիտարկում: Այսօր մեր էներգետիկ հաշվեկշռի հիմնական մասնակիցը, կամ բաղադրիչը Ռուսաստանից ստացվող մատակարարումներն ու առաքումներն են: Խոսքը գազի, հեղուկ վառելիքի մասին է: Վերջերս մենք ականատես եղանք այդպիսի մի իրողության, երբ Հայաստանին տրամադրվող քվոտաները սպառվել էին, ռուսական կառավարությունը, իր խնդիրներով պայմանավորված, արգելել էր արտահանումը և մեր կառավարությունն այլ քայլ չուներ, բացի խնդրելուց, որ այդ քվոտաները ավելացվեն: Ճիշտ է՝ Հայաստանը ձեռք է բերում այն, վճարում է դրա համար, այնուհանդերձ, ստացվում է, որ կարճ ժամանակահատվածում այլընտրանքային աղբյուր դիտարկելու հնարավորություն մենք չունենք: Նույնը նաև գազի պարագայում:

Մյուս կողմից մեր արտաքին առևտրում Ռուսաստանը դարձել է առանցքային գործընկեր, ավելի առանցքային, քան կար 5-10 տարի առաջ: Արտահանման կառուցվածքում ՌԴ-ի մասնաբաժինն արդեն գերազանցում է 50%-ը, երբ 10 տարի առաջ, կամ ԵԱՏՄ-ին անդամակցելուն նախորդող ժամանակահատվածում Ռուսաստանի մասնաբաժինն երկու անգամ ավելի փոքր էր՝ ընդամենը 21% էր:Նույն ժամանակահատվածում ԵՄ մասնաբաժինն է կրճատվել՝ 25%-ից իջել է  9%, 10%, 11%-ի, նայած ամիս: Սա նշանակում է, որ մեր գլխավոր արտահանումների շուկան ՌԴ-ն է դառնում, ինչն էլ իր հերթին նշանակում է, որ տարբեր ապրանքախմբերով եթե ինչ-որ խնդիրներ ի հայտ գան, ապա այդ շուկան կարող է ընդհանրապես կամ կարճ ժամանակահատվածի համար փակվել, ինչը լրջագույն խնդիրներ կարող է ստեղծել, եթե հատկապես հաշվի ենք առնում այն հանգամանքը, որ ռուսական շուկան մտնելու առումով ավելի հեշտ է, պահանջների առումով խիստ չէ, և մեր գործարարները տևական ժամանակ այս շուկայի հետ աշխատելով, արդեն, ըստ էության, բոլոր ֆորմալ, ոչ ֆորմալ կանոններին տիրապետում են, գիտեն ինչպես շուկա մտնել, այնտեղ ամրապնդվել, հաստատվել:

Բայց մյուս կողմից էլ այդ հեշտությունն ասում է, որ բավականին հեշտ է գործող կարգավորումների համաձայն խնդիրներ կամ խախտումներ հայտնաբերելը, ինչը կլինի օրենքի սահմաններում, և սահմանափակել արտահանումը, մինչև որ այդ խախտումը չի վերացվի: Ինչպես մենք տեսնում ենք, օրինակ, կոնյակի պարագայում:

Panorama.am-Ի՞նչ գործոնների պատճառով է նման իրավիճակ ստեղծվում:

Ա. Քթոյան-Սխեման տարիներ շարունակ աշխատել է: Այնպես չէ, որ այդ սխեման Հայաստանին ձեռնտու է, բայց կոնկրետ խմբեր դրանից օգուտներ են ստանում և այն պահանջը, որը Ռուսաստանն առաջադրում է, իրավական առումով իրավաչափ է: Ինքն ուզում է, որ որակյալ կոնյակ մտնի իր տարածք և եթե ֆորմալ ստուգումներ արվեն, ապա Հայաստանից Ռուսաստան արտահանվող կոնյակի մի զգալի մասնաբաժին չի բավարարի այն չափորոշիչներին, որոնք առաջադրված են: Խնդիրն այստեղ այն է, որ եթե չի բավարարում, ապա ի սկզբանե պետք է սահմանափակվի կամ արգելվի, այլ ոչ թե հնարավորություն տրվի շուկա ձևավորվի այնտեղ և հետո, ըստ անհրաժեշտության, արդեն համապատասխան մեխանիզմները կիրառվեն:

Panorama.am-Այս պատկերն է արտահանման գործընթացում, ի”նչ վիճակ է տնտեսության մյուս ոլորտներում:

Ա.Քթոյան-Անկախությունից ի վեր Հայաստանում կատարված ներդրումների ընդհանուր ծավալում ռուսական կապիտալի մասնաբաժինը 40% է: վերջին տարիներին էլ այն տենդենցը կա, երբ արևմտյան ընկերություններն աստիճանաբար նվազեցնում են իրենց ներդրումները  տարբեր բնագավառներում և այդ ոլորտները լրացնում է ռուսական կապիտալը: Օրինակ՝ հանքագործության ոլորտում, որտեղ գերմանական կամ նիդերլանդական ծագման կապիտալի որոշակի կրճատում եղավ և այդ տեղը լրացվեց ռուսական կապիտալով: Սա ևս ազդեցության որոշակի ասպեկտ է ենթադրում, ընդ որում, այդ իրավիճակը ձևավորվել է անկախությունից ի վեր և,  հետևաբար, խոսել այն մասին, թե մենք արդյո՞ք կարող ենք շատ արագ վերափոխել մի իրավիճակ, որն արդեն 30 տարուց ավել կայացած, կայունացած, խորացած է, որքա՞ն արագ կարող ենք այն վերափոխել, լավացնել, թարմացնել, այլընտրանքներ գտնել` բավականին տևական, երկարատև աշխատանք կպահանջի:

Այսինքն, եթե ինչ որ X պահի Ռուսաստանը որոշ ապրանքախմբերի արտահանումը սահմանափակի, մենք դրան շատ արագ փոխարինում չենք կարող գտնել: Եթե Ռուսաստանը որոշի բարձրացնել Հայաստան եկող գազի գինը, ապա դրան արագ այլընտրանք լինել չի կարող, նույնը նաև վառելիքի պարագայում է: Այո, տնտեսությունը կադապտացվի դրան որոշ ժամանակահատվածի ընթացքում, բայց այն տևական ժամանակ է պահանջում և ցանկալի կլինի, որ այդ ամենն անելուց առաջ որոշակի նախապատրաստական աշխատանք տարվի որպեսզի այդ ամենը ցավոտ չլինի, հակառակ դեպքում մենք նաև լրջագույն սոցիալական խնդիրենր կունենանք:

Panorama.am-Ի՞նչն է Հայաստանին խանգարում արտահանման շուկաները դիվերսիֆիկացնել, որպեսզի նման կախվածություն չառաջանա և տնտեսական լծակները քաղաքական նպատակներով օգտագործելու ռիսկերը  նվազեցվեն:

Ա. Քթոյան.Ռուսաստանի մասնաբաժնի ավելցումն Հայաստանի արտահանման մեջ ոչ թե պարտադրված է ռուսական կողմից, այլ առկա իրողությունների արտացոլումն է: Ոչ մի բան չի խանգարում, որպեսզի մենք զուգահեռաբար աշխատենք նաև այլ շուկաների հետ: Խնդիրն այն է, որ, ԵԱՏՄ անդամ լինելով, այդ միության երկրներ՝ հիմնականում Ռուսաստան ապրանք արտահանելը և այդ գործարքից շահույթ ստանալը շատ ավելի հեշտ է և շահույթի մարժան, տոկոսը շատ ավլի բարձր է, քան շատ այլ ուղղություններով: Բնականաբար, արտահանողները, որոնք հաշվարկում են իրենց ռիսկերը և ռիսկ/օգուտ հարաբերակցությունն են գնահատում որևէ ձեռնարկ սկսելուց առաջ, իարավցիորեն դիտարկում են, որ եթե երկու այլընտրանք կա՝ եվրոպական և ռուսական, ապա նախընտրում են ռուսականը, քանի որ հնարավոր է ավելի կարճ ժամանակահատվածում ավելի մեծ օգուտներ ստանալ, քան որևէ այլ տեղ:

Եթե Ռուսաստանում ինչ-որ մի բիզնես գործունեությունը, կամ արտահանումայնին գործարքը տարվա ընթացքոմ կարող է բերել 30-40% շահութաբերություն, ապա եվրոպական ուղղությամբ նույն գործարքը կարող է երեք անգամ ավելի պակաս շահույթ ունենալ: Եվրոպականի մասով առավելություններն ավելի երկարաժամկետ բնույթ ունեն: Եթե դու տևական խաղացող ես, մտադիր ես այդ շուկայում երկար աշխատել, ոչ թե արագ շահույթ ստանալ, ապա գուցե եվրոպական շուկան ավելի հարմար լինի, բայց այստեղ ավելի խիստ կարգավորումներ կան և դրանց տնտեսվարողները շատ հաճախ միայնակ չեն կարողանում դիմակայել: Այնտեղ ստանդարտացման, սերտիֆիկացման խնդիրներ կան և այլն:

Panorama.am-Գաղտնիք չէ, որ հիմնական այն ապրանքատեսակները, որոնք գալիս են ՌԴ-ից, կարող են գալ նաև Իրանից, ինչո՞ւ հայկական կողմն այդ հարցում դիվերսիֆիկացված մոտեցում չի ցուցաբերում

Ա. Քթոյան-Գլխավոր խնդիրն այն չէ, թե որտեղից այդ ապրանքախմբերը կբերենք, ներմուծման հետ կապված այդ խնդիրենրը կարող են կարգավորվել, բայց էներգակիրների, գազի մասով մի քիչ ավելի բարդ կլինի: Խնդիրը արտահանումների շուկան է: Ինչպես օրինակ, մենք քովիդով պայմանավորվա տեսանք, որ որոշ լոգիստիկական խնդիրենր ի հայտ եկան և Չինաստանից ներմուծումներն որոշակիորեն փոխարինվեց ներմուծման այլ ուղղություններով: Սա ավելի հեշտ է, բայց Ռուսաստանը մեր համար արտահանման շուկա է և այն ապրանքը, որոնք այսօր Ռուսաստան է արտահանվում, շատ դեպքերում դժվար կլինի արտահանել նույն Իրան:

Իրանի հետ մենք ունենք շատ մեծ առևտրային դիսբալանս: Օրինակ այս տարվա 8-9 ամիսների կտրվածքով արտահանել ենք  80 մլն դոլարի ապրանք,  ընդորում, արտահանումը որոշակիորեն նվազում է, կամ տարբեր ամիսներին չնչին աճ է գրանցում, բայց ներմուծում ենք դրանից հինգ անգամ ավելի շատ ապրանք: Այսպես, թե այնպես, մենք դեֆիցիտ ունենք և խնդիր է, թե մենք որտեղ պետք է իրացնենք մեր ունեցած արտահանման շուկաները, սա է գլխավոր խնդիրը:

Panorama.am-Հայաստանն ինչպե՞ս կարող է ազդել իր դեմ քաղաքական նպատակներով տնտեսական գործիքակազմի կիրառման ռիսկերին: Հայ-ռուսական քաղաքկան լարված հարաբերություններն ինչ-որ չափով այս ամիսներին ազդե՞լ են տնտեսական ցուցանիշների վրա:

Ա. Քթոյան-Սրանք մեկանգամյա գործիքներ են, որոնցով կարող ես ազդակներ ուղարկել: Այդպիսի գործիքներ Ռուսաստանը շատ ունի և պարտադիր չէ, որ ինչ որ շուկա դնի ու փակի, ի վերջո, դրա համար հիմնավորումներ են պետք: Այս պահի դրությամբ երկրների միջև հարաբերությունների տնտեսական ցուցանիշների մեջ որոշակի քաղաքական խնդիրենրի դրսևորումներ դեռևս չկան, միայն թերևս կոնյակի շուկայի պարագայում էր, այն էլ՝ ռուսական կողմի փաստարկները, զուտ իրավական առումով, հիմնավորված են, բայց այլ հարց է, որ նախկինում, տարիներ շարունակ աշխատում էր կոնյակի արտահանման մի սխեմա,  և հիմա է այդ սխեմայի համար որոշակի խնդիրներ ստեղծվում:

Panorama.am-Նախկինում գործող հարաբերությունների սխեմաների կտրուկ փոփոխություններին հայկական կողմը կարո՞ղ է պատասխանել:

Ա. Քթոյան-Բնականաբար՝ ոչ, և մենք չպետք է մտածենք պատասխան քայլերի մասին: Ոչ թե պետք է ելնենք այն իրողությունից, թե վաղը փակելուց ինչ պետք է անենք, այլ եթե չփակեն էլ, մենք պետք է մտածենք դիվերսիֆիկացիայի մասին: Դիվերսիֆիկացիան իր հետ բերում է տեխնոլոգիա: Եթե նույն եվրոպական ուղղություններն ենք դիտարկում, արևմտյան կամ այլ երկրի կապիտալը՝ ապա այն տեխնոլոգիական բազմազանություն է, կորպորատիվ մշակույթի տարբեր էլեմենտներ է ներմուծում, որը մեր բիզնեսին, տնտեսական համակարգին օգուտ է: Դիվերսիֆիկացիան ընդհանրապես լավ բան է՝ անկախ նրանից, թե Ռուսաստանի հետ լարվածություն կա, թե չկա: Դու դիվերսիֆիկացրու և այն նորանոր հնարավորություններ կբացի քո տնտեսության համար:

Այս պահին Կարմիր խաչի հայտարարությունը հերքող կամ կասկածի տակ դնող  տեղեկատվություն մենք չունենք, ուստի պետք է հենվենք այդ հաղորդագրության վրա և վստահենք, որ իրապես հոկտեմբերի 20-ին Կարմիր խաչը տեսակցել է նրանց,  Aysor.am-ի հետ զրույցում անդրադառնալով Բաքվի կողմից առևանգված Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարներին, նրանց պահման պայմաններին՝ ասաց Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում հայ ռազմագերիների ներկայացուցիչ, իրավապաշտպան Սիրանուշ Սահակյանը։

Նրա խոսքով՝ տեսակցությունից հետո, որպես կանոն, պետք է կապ հաստատվի ընտանիքի անդամների հետ, և այստեղ մասնավոր  այդ հարաբերություններում տեղեկատվություն է տրամադրվում, որը հրապարակայնացման ենթակա չէ.«Ուստի, հաջորդ ճիշտ ուղին պետք է լինի ընտանիքների հետ շփումը, ովքեր կարող են հաստատել կամ հերքել Կարմիր խաչի այցելության արդյունքում քննարկումները։ Իմ ունեցած տեղեկություններով՝ ընտանիքների հետ դեռ կապ չի հաստատվել ղեկավարության մասով, իսկ ռազմագերիների մասով ընտանիքները կարողացել են զանգեր ստանալ, ինչպես նաև կարողացել են այլ մանրամասներ հաղորդել նրանց»։

Ինչ վերաբերում է Բաքվում նրանց պահման պայմաններին՝ Սահակյանը նշեց, որ կոնկրետ դեպքերով ձեռնպահ կման այս փուլում որևէ մեկնաբանություն անել.«Ուղղակի մի քանի փաստ կարող ենք արձանագրել, որ անկախ մարմինները հայ գերիներին տեսակցելու հնարավորություն չեն ունեցել, որևէ մեխանիզմ, որը կայցելեր և գոնե կիսահրապարակային նյութ կունենար, դրանք ստեղծված չեն։ Այս պահին հասանելիություն ունեն ադրբեջանական պաշտոնատար անձինք, որոնք անկախ և արդյունավետ մեխանիզմներ չեն, կամ էլ Կարմիր խաչը, որն անգամ, եթե տեսակցության ժամանակ  ֆիքսի խոշտանգումը, դրա մասին չի կարող հայտնել մեզ, հանրությանը, կամ միջազգային հանրության ուշադրությունը հրավիրել։ Դրա համար խոշտանգման կանխարգելման տեսանկյունից Կարմիր խաչը նույնպես արդյունավետ մեխանիզմ չէ։ Տեղեկատվության այս սահմանափակվածության պայմաններում հասկանալի է, որ առանց հետագա ուսումնասիրության, խոշտանգման փաստը ո՛չ կարող ենք հաստաել, ո՛չ էլ հերքել, պարզապես, քննարկման փուլում են։ Բայց նախկինում ուսումնասիրված դեպքերով կարող ենք նշել, որ դա սիստեմատիկ և համատարած բնույթ է կրել»։

Անդրադառնալով հայ ռազմագերիների առողջական խնդիրներին՝ Սահակյանը նշեց, որ դրա վերաբերյալ որոշակի տեղեկատվություն տրամադրվել է կառավարությանը, որը միջպետական գանգատ է ներկայացրել.«Այդ ինֆորմացիան հասանելի է միայն ընտանիքի անդամներին և այն հրապարակայնացման ենթակա չէ»։

Լեմկինի Ցեղասպանության կանխարգելման ինստիտուտը կարմիր` ամենաբարձր նախազգուշացումն է հայտարարել Ադրբեջանի համար, քանի որ առաջիկա օրերին և շաբաթներին այդ երկրի կողմից Հայաստան ներխուժման անհանգստացնող հավանականություն է տեսնում:

«Ադրբեջանը վաղուց է տենչում Հայաստանի հարավային Սյունիքի մարզը, որը ոչ վաղ անցյալում քննարկվում էր որպես վայր, որտեղով անցնելու էր Ադրբեջանի կողմից վերահսկվող «Զանգեզուրի միջանցքը» դեպի Նախիջևան:

Հաշվի առնելով տարածաշրջանում տեղի ունեցող վերջին քաղաքական զարգացումները, այդ թվում՝ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին ադրբեջանական ներխուժումն Արցախ և դրան հաջորդած տարածքի բռնազավթավումը, ինչպես նաև Թուրքիայում և Ադրբեջանում տարածված էնդեմիկ ցեղասպանական հայատյացությունը, մեծ ռիսկ կա, որ Ադրբեջանի ներխուժումը կարող է վերածվել ցեղասպանության:

Աշխարհին հիշեցնում ենք, որ ցեղասպանությունը միայն զանգվածային սպանությունների միջոցով չի արտահայտվում, ինչպես եղավ 2023 թվականի սեպտեմբերին Արցախի/Լեռնային Ղարաբաղի վերջին բռնազավթման ժամանակ: Ցեղասպանությունը կարող է արտահայտվել նաև կոտորածի, վայրագության և բնիկ տարածքներից բռնի տեղահանման միջոցով, երբ այդ գործողությունների հիմքում ընկած գաղափարախոսությունն ուղղված է ինքնության ամբողջական կամ մասնակի ոչնչացմանը։ 

Թեև Ադրբեջանի պաշտոնյաները վերջերս իրենց հեռու են պահում Սյունիքով անցնող «Զանգեզուրի միջանցքի» ծրագրից, այնուամենայնիվ, անհանգստանալու մի քանի պատճառ կա: Արցախի հայկական տարածքի դեմ Ադրբեջանի ագրեսիվ պատերազմից հետո, որը հանգեցրել է հայ խաղաղ բնակիչների դաժան սպանություններին և գրեթե ողջ հայ բնակչության բռնի տեղահանմանը, Ադրբեջանը հրապարակայնորեն իր հայացքն ուղղել է Հայաստանի ամենահարավային Սյունիքի մարզին, որը նա համարում է իր սեփական տարածք՝ այն անվանելով «Արևմտյան Ադրբեջան»…

Ամենասարսափելին այն է, որ Ադրբեջանը սկսել է ռազմական ուժեր կուտակել Հայաստանի հետ սահմանների երկայնքով, ներառյալ Նախիջևանի անկլավում (որը սահմանակից է Թուրքիային): Անցյալ շաբաթ Ադրբեջանը նաև  Թուրքիայի հետ համատեղ զորավարժությունների շարք է անցկացրել, ինչպես որ արել էր 2020 թվականի սեպտեմբերին Արցախ/Լեռնային Ղարաբաղ ներխուժելուց մի քանի շաբաթ առաջ: Վտանգի այս կարմիր նախազգուշացումները հուշում են, որ Ադրբեջանը, պատրաստվելով հնարավոր ներխուժման, միաժամանակ փորձում է ահաբեկել Հայաստանին, որպեսզի վերջինս զիջի տարածքներ և միջանցքի իրավունքները՝ այդպիսով փորձելով խուսափել ներխուժումից», — ասվում է հայտարարությունում: