Forbes-ը կազմել է այն հիմնական բարեգործական նախագծերի ընտրանին, որոնց վրա գումար է ծախսել Ադրբեջանում գերության մեջ գտնվող բարերար, Արցախի Հանրապետության (ԼՂՀ) նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանը։

Ինչպես Forbes-ին հայտնել են Ռուբեն Վարդանյանի հիմնադրած IDeA հիմնադրամից, նրա ընտանիքը և գործընկերները 2001-2023 թվականներին ավելի քան 700 միլիոն դոլար են ներդրել Հայաստանում, Լեռնային Ղարաբաղում և այլ ոլորտներում: Բացի Հայաստանի տնտեսական զարգացման ներդրումներից, մոտ 430 միլիոն դոլար, գումար է հատկացվել նաև կրթությանը (202 մլն դոլար), մարդասիրական նախաձեռնություններին (68 մլն դոլար), մշակույթի և պատմամշակութային ժառանգության պահպանման բնագավառին (20 մլն դոլար), տարածաշրջանային զարգացմանը զբոսաշրջության, քաղաքաշինության և ենթակառուցվածքների ոլորտներում նախագծերին (108 մլն դոլար), գիտության և տեխնիկայի, առողջապահության և ագրոէկոլոգիայի բնագավառին (13 միլիոն դոլար):

Հրապարակման մեջ խոսվում էր Ռուբեն Վարդանյանի ամենախոշոր բարեգործական ծրագրերի՝ UWC Դիլիջան միջազգային դպրոցի, Տաթևի վերածննդի, «Ավրորա» մրցանակի, արցախահայության օգնության, «Մատենա» առաջնորդության և մասնագիտական զարգացման միջազգային դպրոցի մասին։

2022 թվականի աշնանը Ռուբեն Վարդանյանը հրաժարվել է ՌԴ քաղաքացիությունից, տեղափոխվել Արցախ և 2022 թվականի նոյեմբերի 4-ից գլխավորել հանրապետության կառավարությունը։ 2023 թվականի փետրվարին այս պաշտոնից հրաժարականից հետո նա մնաց ապրելու Արցախում։

2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանի կողմից ձեռնարկված լայնածավալ ագրեսիայից հետո Արցախի Հանրապետության իշխանությունները մեկ օր անց ընդունել են ռուսական խաղաղապահզորակազմի հրամանատարության հրադադարի առաջարկը։ Արցախի Հանրապետության նախագահ Սամվել Շահրամանյանը սեպտեմբերի 28-ին ստորագրել է հրամանագիր 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից հետո ստեղծված իրավիճակից բխող գործողությունների մասին։ Հրամանագրի համաձայն՝ լուծարվում են բոլոր պետական հիմնարկները, և 2024 թվականի հունվարի 1-ից հանրապետությունը դադարում է գոյություն ունենալ։ Արցախի բնիկ հայ բնակչությունը, փախչելով Բաքվի ցեղասպանության և էթնիկ զտումների քաղաքականությունից, ստիպված լքել է հանրապետության տարածքը՝ ապաստան գտնելով Հայաստանում։

Արցախի դեմ Բաքվի ագրեսիայից մեկ շաբաթ անց Վարդանյանը փորձել է լքել հանրապետությունը, սակայն սահմանային անցակետում ձերբակալվել է Ադրբեջանի անվտանգության ուժերի կողմից։ Ադրբեջանը նրան մեղադրում է «սահմանն ապօրինի հատելու, ահաբեկչությունը ֆինանսավորելու մեջ»։

Ադրբեջանական պետական «AZ.TV (http://baku.tv/)» հեռուստաընկերությունը իր կիրակնօրյա թողարկման ժամանակ կրկին Հայաստանի Հանրապետության տարածքը ներկայացրել է որպես «Արևմտյան Ադրբեջան»։ Այս մասին գրել է ադրբեջանագետ Տաթեւիկ Հայրապետյանը.

«Երևանում թուրքմեն-կարակոյունլուների ժամանակարջանի դամբարանը ներկայացնում են որպես «ադրբեջանական»։ Մի կողմ եմ թողնում այն հանգամանքը, որ հարևան հակառակորդները չեն կողմնորոշվում, թե ինչ ծագում ունեն՝ ալբանական, թյուրքական, թե ինչական, ինչ գտնում, իրենց են վերագրում, քանի որ մեծ հաշվով իրենց քաղաքականությունը հարևաններից գողանալն է։ Բայց դե դա նորություն չի։

Խորքային խնդիրն այն է, որ «Արևմտյան Ադրբեջան»-ի թեման հստակ պետական քաղաքականություն է, դա պետական հեռուստաընկերությամբ ներկայացվում է ամենօրյա մակարդակով, ամենօրյա ռեժիմով ադրբեջանցիներին քարոզվում է տարածքային նկրտումների ցուցադրություն Հայաստանի Հանրապետության տարածքի հանդեպ։ Ինչ ակտիվությամբ Հայաստանի պետական քարոզչամեքենան քարոզում է հրաժարում Արցախից ու մեր արմատներից, նույն ագրեսիվությամբ ադրբեջանական քարոզչամեքենան կոչ է անում տարածքային ագրեսիվ նկրտումներ ունենալ Հայաստանի նկատմամբ»։

Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն ասել է, որ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Արևմուտքը ցանկանում էր կործանել նաև Ռուսաստանը։ Այս մասին պետության ղեկավարը հայտարարել է Պավել Զարուբինի «Մոսկվա։ Կրեմլ։ Պուտին» հաղորդման համար հարցազրույցում, հայտնում է «Вечерняя Москва»-ն։

Ըստ ՌԴ նախագահի, 2000-ականների սկզբին ինքը միամիտ պատկերացում ուներ Ռուսաստանի նկատմամբ Արևմուտքի վերաբերմունքի մասին, չնայած այն հանգամանքին, որ 20 տարի աշխատել էր անվտանգության մարմիններում և արտաքին հետախուզությունում, ինչպես նաև զբաղեցրել  այլ բարձր պաշտոններ։ Ինքը մտածում էր, նշել է պետության ղեկավարը, որ այդ վերաբերմունքն արդեն փոխվել է։

Պուտինն ընդգծել է, որ ականատես է եղել արևմտյան երկրների կողմից Ռուսաստանի Դաշնության նկատմամբ բացասական քաղաքական գործողությունների։ Որպես օրինակ ՌԴ նախագահը նշել է «երկրի տարածքում անջատողականության և ահաբեկչության աջակցությունը»։

«Բայց ես, միամտաբար, կարծում էի, որ սա պարզապես մտածելակերպի և գործողությունների իներցիայի արդյունք էր. սովոր էին կռվել ԽՍՀՄ-ի դեմ և շարունակում են դա անել», — ասել է Վլադիմիր Պուտինը:

Արցախցիների Արցախ վերադարձի համար պայքարի հիմքերը պետք է դրվեն այսօր, սա երկարատև գործընթաց է առանձնահատուկ գործիքակազմով: Այս մասին  «Ռադիոլուր»-ի հետ հարցազրույցում ասել է Արցախի Հանրապետության նախկին պետնախարար Արտակ Բեգլարյանը։ 

Եվրոպական խորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը վերջերս հույս էր հայտնել, որ կհաջողվի առաջընթաց գրանցել ԵՄ համար գերակա այս հարցում։

«Փոքրամասնությունների պաշտպանության մասով կան միջազգային չափանիշներ, որոնք պետք է հարգվեն Ադրբեջանի Սահմանադրության համաձայն», —  ասել էր Միշելը։

Ո՞ր դեպքում և ի՞նչ պայմանների առաջադրմամբ է իրատեսական արցախահայերի վերադարձը հայրենիք` «Ռադիոլուր»-ի այս և մյուս հարցերին պատասխանում է Արցախի Հանրապետության նախկին պետնախարար Արտակ Բեգլարյանը։ 

«Եվրոպական խորհրդի ղեկավար Շառլ Միշելը կամ դիտավորյալ, կամ անգիտակցաբար ջայլամի քաղաքականություն է վարում կամ կտրված է իրականությունից»,-ասել է Բեգլարյանը՝ նշելով, որ Ադրբեջանի կողմից Արցախում իրականացրած ցեղասպանությունից հետո նա պարտավոր է գիտակցել ու ընդունել, որ հնարավոր չէ Ադրբեջանի Սահմանդրության շրջանակներում ապահովել Արցախի ժողովրդի իրավուքններն ու անվտանգությունը և դա ենթադրում է հենց միջազգային իրավունքը։

Առավել մանրամասն՝ սկզբնաղբյուր կայքում։ 

Ռուս արևելագետ Վիկտոր Նադեին-Ռաևսկին Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցածը համարում է աշխարհաքաղաքական կորուստ Ռուսաստանի համար:

Ելույթ ունենալով Մոսկվայում կայացած «Ռուսաստան-Հայաստան» հասարակական համաժողովի ժամանակ` հայտնի փորձագետը մասնավորապես նշել է, որ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը ողջ Հարավային Կովկասի բնակչության ամենառուսամետ մասն էր, այնտեղ ցանկացած երիտասարդ շատ լավ ռուսերեն էր խոսում։

Նրա գնահատմամբ՝ այդ ամենը կորած է, և կա մտավախություն, որ անդառնալիորեն է կորած։

Նադեին-Ռաևսկու տեսանկյունից` Ռուսաստանն անհարմար իրավիճակում հայտնվեց, երբ Հայաստանը ԼՂ-ն ճանաչեց Ադրբեջանի մաս, իսկ նրա խաղաղապահները «օտար հողում սովորական դիտորդներ դարձան»:

Իր հերթին թուրք-ադրբեջանական տանդեմը շատ հմտորեն ընտրել է այն ժամանակը, երբ Ռուսաստանը գործողություններ է իրականացնում Ուկրաինայում՝ մինչև վերջ չավարտելով նախորդ պատերազմը Սիրիայում։ Փորձագետի կարծիքով` հավանաբար, ՌԴ-ն էլ ուժ չուներ ևս մեկ պատերազմ սկսելու։ Միակ բանը, որ կարող էին անել ռուս խաղաղապահները, ըստ նրա, ԼՂ հայերին տարհանելն էր, որպեսզի նրանց այնտեղ չսպանեն։

Եթե Հայաստանում լիներ առողջ, հեռանկարային ինստիտուցիոնալ ընդդիմություն, այն այսօր պարտավոր էր պաշտոնապես պատասխանել ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցչին՝ երեկվա հայտարարության առիթով։

Ֆեյսբուքյան էջում գրել է «Այլընտրանքային նախագծեր» խմբի անդամ Վահե Հովհաննիսյանը․

«Ով պիտի պատասխանի Զախարովային.

Եթե Հայաստանում լիներ առողջ, հեռանկարային ինստիտուցիոնալ ընդդիմություն, այն այսօր պարտավոր էր պաշտոնապես պատասխանել ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցչին՝ երեկվա հայտարարության առիթով։

Պետության շահն է պահանջում, որ հենց ընդդիմությո´ւնը պատասխաներ, որպեսզի Ռուսաստանում ֆիքսեին, որ Հայաստանը միայն օրվա արկածախնդիր իշխանությունը չէ, այլ՝ տարբերվող օրակարգով ու տեսակետներով ընդդիմություն։

Եթե մենք ունենայինք այնպիսի ընդդիմություն, որն իսկապես կարևորում է ՌԴ հետ դաշնակցային հարաբերությունները, որը հասկանում է հարաբերությունների սրման ողջ ռիսկայնությունը, այնպիսի ընդդիմություն, որն ավելի լուրջ կլիներ, քան գործող իշխանությունը, ապա այն պետք է արձագանքեր ՌԴ ԱԳՆ-ին։

Խոսքն այնպիսի ընդդիմություն մասին է, որը ոչ թե սպասում է Մոսկվայից «փոստատարի լուրին», այլ ունակ է ասելու Մոսկվային, որ հայ հասարակության մեջ մի շարք լուրջ հարցեր կան, և մենք դրանք ձևակերպում ենք, ու որ այդ հարցերի համատեղ քննարկումն ու լուծումներ գտնելն է հենց հայ-ռուսական օրակարագը։

Իսկ Զախարովայի հայտարարությունը բազմաթիվ կիսաճշմարտություններ է պարունակում, ոչ ճիշտ շեշտադրումներ։ Եվ նրանք, ովքեր իսկապես կողմ են հայ-ռուսական առողջ, դաշնակցային հարաբերություններին, պարտավոր են դա ասել։

Հակառակ դեպքում Հայաստանից երկու ուղերձ է գնում Ռուսաստան՝ կա´մ իշխանական՝ «մենք ձեզ համարում ենք միակ մեղավորը», կամ հակառակ՝ « Ինչ ասեք՝ կանենք»։

Որպես հետևանք՝ հայ հասարակության մեջ աճում են հակառուսական տրամադրությունները։ Ընդհանրապես երկրում ստեղծվում է իռացիոնալ մթնոլորտ՝ թացն ու չորը խառնված իրար, փակուղի։

Ու նաև հենց այս վիճակից դուրս գալու համար են պետք նոր ձևաչափեր, կոնսոլիդացիոն նոր համակարգեր, նոր թիմեր՝ նոր պատկերացումներով, նոր մոտեցումներով, գաղափարներով։ Այդ համակարգերը պետք են նրա համար, որ կասեցնեն վտանգավոր զարգացումները և իրենք գեներացնեն նոր գաղափարներ, ոչ թե ընկնեն այս վտանգավոր հոսանքի մեջ, որին տրված՝ քշվում է ամբողջ հասարակությունը։

Իսկապես, ներկայի ու անցյալի չդադարող կռիվը մեզ սարքում է անբան հասարակություն՝ մսխելով ապագան։ Բայց մեզ ապագա է պետք»։

Հիշեցնենք, որ նախօրեին ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան հայտարարել է, որ չափազանց վտանգավոր են համարում ՌԴ-ի, Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև պայմանավորվածություններից հրաժարվելու փորձերը։

«Մենք պետք է մեր սերունդների առաջ պատասխանենք, թե ինչու ենք Արցախը հանձնել»,- Մոսկվայից ուղիղ կապով հայտնեց «Համահայկական ճակատ» շարժման  առաջնորդ, ռազմական, քաղաքական գործիչ, գեներալ մայոր Արշակ Կարապետյանը։

Նա խոսեց իր հիմնադրած շարժման նպատակների, երկրի առջև ծառացած անվտանգային մարտահրավերների, դրանց հաղթահարման մեխանիզմների և ապազգայի, «ապապետական իշխանության» վարած քաղաքականության մասին։

«Ցավոք սրտի, մեր պետությունը, խոսելով խաղաղության մասին, պատրաստ է զիջել նոր տարածքներ»,- հայտարարեց Կարապետյանը և շարունակեց. «Մյուս կողմից էլ մենք այսօր կանգնած ենք մի հրեշի առջև, որը գերեվարել է արցախի առաջնորդներին և նվաստացնելու է նրանց դատարաններում»։

Գեներալի խոսքվ՝ ինքն այլ պետությունում է և ծանր է տանում, երբ հակառակորդ պետության ներկայացուցիչների հետ  հայտնվում է նույն միջավայրում։

Նա հյատնեց, որ  հայ ժողովուրդը պետք է պաշտպանի կանանց և երեխաներին ոչ թե հույսը դնի ուրիշների վրա։

Լրագրողների հացին, թե ինչու է նա ուղերձ հղում Մոսկվայից՝ Արշավիր Կարապետյանն ասաց. «Ես ազատ քաղաքացի եմ, կուզեմ վաղը Նյու Յորքում կլինեմ, ինչ կապ ունի, թե այդ հայտարարությունը որտեղիեց եմ անում»։

Գեներալը հայտարարեց, որ ՀՀ իշխանությունները հետապնդում են 44-օրյա պատերազմի մասնակից զինվորականներին։

«Ովքեր համաձայն չեն գործող իշխանության հետ, բոլորի նկատմամբ կա գործ։ Տվեք մեկի անունը, որի նկատմամբ քրեական գործ հարուցված չէ, կամ՝ ինչ-որ կուսակցության անուն տվեք, որի հանդեպ գործ հարուցված չկա։ Տվեք մի գեներալի անուն, որի նկատմամբ գործ հարուցված չէ, կամ ինքն ինչ-որ մի գործի չի մասնակցում»,- հայտարարեց Կարապետյանը՝ պնդելով, որ մայորից բարձր զինվորական կոչումով որևէ մի զինվորական չկա, որոնք քրեական գործով չանցնեն։

«Ես երբևիցե որևէ մեկին չեմ նվաստացրել, բայց չեմ էլ ցանկանում նվաստացած զգալ, ես երբևէ չեմ վախեցել, որովհետև մարտական գեներալ եմ, բայց ես չեմ ուզում, որ ինձ խանգարեն։ Ուզում եմ, որ  հասնեմ հաջողության։ Մենք անպայման հանդիպելու ենք Երևանում։ Իմ բոլոր որոշումները կայացնում եմ այն ժամանակ, երբ դրանք իրագործելի եմ համարում»,-ասաց նա։

Գեներալը հայտնեց, որ համատեղ ջանքերով պետք է պայքարել ընդհանուր նպատակների համար և վեր կանգնել անձերից։

Ադրբեջանական կողմը շուտով կներկայացնի իր դիրքորոշումը Հայաստանի կողմից նոյեմբերի վերջին ներկայացրած խաղաղ համաձայնագրի պայմանների վերաբերյալ։ Ադրբեջանական  լրատվամիջոցների հաղորդմամբ, հայտարարել է Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովը Բաքվում իր թուրք գործընկեր Հաքան Ֆիդանի հետ համատեղ ասուլիսում։

«Առաջարկությունների փաթեթը, որը մենք ստացել ենք Հայաստանից, տարբերվում է նախորդից։ Այն ավելի լավատեսական է»,- ասել է նա։

Բայրամովը նաև արձագանքել է երկու երկրների զորքերը սահմանից դուրս բերելու Երևանի առաջարկին. «Եթե զորքերը դուրս բերվեն չսահմանազատված սահմանից, ո՞վ է երաշխավորելու, որ այնտեղ ոչինչ չի լինելու։ Այս առաջարկն անընդունելի է ադրբեջանական կողմի համար։ Ադրբեջանական բանակն այսօր պաշտպանում է իր սահմանները։ Համաձայն չեմ Հայաստանի ԱԳՆ ղեկավարի հայտարարության հետ սահմանից զորքերի դուրսբերման վերաբերյալ»։

Մենք չէինք, որ հրաժարվեցինք Ղարաբաղից, Հայաստանն էր, որ ճանաչեց, որ Ղարաբաղը Ադրբեջանի մաս է։ Այս մասին հայտարարել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը՝ պատասխանելով «Միր» հեռուստաալիքի թղթակցի հարցմանը ԱՊՀ ապագայի վերաբերյալ՝ հաշվի առնելով Հայաստանի ու Մոլդովայի դիրքորոշումները։ Ինչպե՞ս է նախագահը ընդհանրապես գնահատում հետխորհրդային տարածքում ինտեգրացիոն միավորումները:

«Հայաստանում Ղարաբաղի հետ կապված պարզ գործընթացներ չեն ընթանում։ Սա բոլորս հասկանում ենք։ Մենք չէինք, որ հրաժարվեցինք Ղարաբաղից, Հայաստանն էր, որ ճանաչեց, որ Ղարաբաղը Ադրբեջանի մաս է։ Նրանք դա իրականում արել են սեփական նախաձեռնությամբ, իսկ մեզ առանձնապես չեն տեղեկացրել, որ պատրաստվում են նման որոշման։ Սա պարզապես փաստի հաստատում է, քանի որ դրանում կան և դրական, և բացասական կողմեր: Դե, դա տեղի ունեցավ, և ներքաղաքական գործընթացները բարդ են»,- ասել է Պուտինը։

Ադրբեջանցի մարդասպան Հուսեյն Ախունդովին Ադրբեջանում դիմավորել են որպես հերոսի։  Այս մասին գրել է հետաքննաղ լրագրող Լինդսի Սնելը X սոցցանցի իր միկրոբլոգում՝ անդրադառնալով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև գերիների փոխանակմանը։

«Հուսեյն Ախունդովին, ով Հայաստանի սահմանը հատել էր և սպանել հայ քաղաքացիական անձի, ապա իր զոհի հեռախոսում տեսագրել «հայերի արյուն թափելու» մասին տեսագրությունը, Ադրբեջանում դիմավորել են ինչպես հերոսի»,-գրել է նա։

Նա իր գրառմանը կից տեսանյութ է  հրապարակել, որտեղ Հուսեյն Ախունդովին շրջապատել են տասնյակ լրագրողներ, և նա ասում է, որ իրեն լավ է զգում, ուրախ է, որ վերադարձել է հայրենիք։

Հիշեցնենք, որ Հուսեյն Ախունդովին ՀՀ-ում քրեական օրենսգրքի միանգամից 7 հոդվածներ է մեղսագրվել՝ զենքով ապօրինի հատել է սահմանը, անարգել շրջել Սյունիքի գյուղերով, սպառնացել Սիսիանի բնակչուհուն, ի վերջո՝ սպանել Զանգեզուրի կոմբինատի անվտանգության աշխատակից 56-ամյա Հայրապետ Մելիքսեթյանին։

Ախունդովը նախ 20 տարվա ազատազրկման էր դատապարտվել, ապա դատավճիռը փոխվել էր ցմահ ազատազրկման։