Ազգային ժողովի «Պատիվ ունեմ» խմբակցության քարտուղար, Արցախի նախկին նախագահի խորհրդական Տիգրան Աբրահամյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է․

«Արցախցիների բռնի տեղահանությունից հետո կառավարությունը հայտարարեց օժանդակության տարբեր ծրագրերի մասին, սակայն դրանք ոչ ամբողջությամբ են հասանելի:

Ամենատարբեր պատճառներով արցախցիների որոշ խմբեր չեն կարողանում օգտվել այդ ծրագրերից, իսկ անձնագրերի հետ կապված խնդիրները լուծելու համար բարդ արկածների միջով պետք է անցնես:

Իհարկե, նաև պետք է նշել, որ մինչև արցախցիների բռնի տեղահանություն էլ այս մասով անընդհատ խնդիրներ կար` բուն անձնագրերից մինչև հերթերի խնդիր, բայց Արցախի հանձնումից ու մեր հայրենակիցների ՀՀ մուտք գործելուց հետո, դրանք ծանր փորձություն են դարձել բոլորի համար:

Արցախցիների ամենամեծ խնդիրներից մեկն էլ` աշխատանքի խնդիրն է: Մարդիկ չեն ցանկանում շարունակ պետության հույսին մնալ և պետք է հնարավորություն ստանան աշխատելու:

Խնդիրներից մեկը` քաղաքացիության հետ կապված հարցն է, որը նույնիսկ դիմելուց հետո երկար ժամանակ է տևում, սա վերաբերվում է պետական սեկտորին, իսկ Արցախում պետական համակարգում` ուժային համակարգից մինչև ոլորտային գերատեսչություններ, մեծ թվով մարդիկ են աշխատել, ովքեր ունեն գիտելիք և հնարավորություն այստեղ դրսևորվելու համար:

Կան, իհարկե, օբյեկտիվ առումով, դժվար կամ երկար կարգավորման հարցեր, սակայն շատ խնդիրներ էլ կարելի է կարճ ժամանակում լուծել, սակայն դրա համար իշխանությանը քաղաքական կամք է պետք, որը չկա:

Այսօր առկա մեծ թվով խնդիրներն են, որ շատ արցախցիների դրդել կամ դրդում են հեռանալ նաև Հայաստանից, ինչը բոլոր հնարավոր միջոցներով պետք է կանխել, իսկ դրա համար մարդկանց անհրաժեշտ է աշխատանք և կյանքի ու ապրուստի գոնե նվազագույն պայմաններ»:

Տեղեկատվական անվտանգության հարցերի փորձագետ Կարեն Վրթանեսյանը գրում է.

««Վերընտրվելուց» ընդամենը 2 օր անց Իլհամ Ալիևն իր որդու հետ մասնակցել է Ադրբեջանի ստացած թուրքական արտադրության «Աքինջի» հեռահար հարվածային անօդաչուների ցուցադրությանը։

Ի՞նչ է սա նշանակում։

Նախ, կարող ենք ասել, որ Ադրբեջանում պաշտոնապես մեկնարկել է «Ժառանգ» օպերացիան. այն է, իր իշխանությունը վերահաստատելուց անմիջապես հետո Իլհամը մեկնարկ է տվել իր որդու՝ որպես ժառանգի, լեգիտիմացման գործընթացի։

Երկրորդը, ռազմական համազգեստով լինելը, նշանակում է, որ Հեյդարին ներկայացնում են՝ որպես ապագա ռազմական առաջնորդ, ընդ որում Թուրքիայի հետ դաշնակցությունը շեշտող միջոցառմանը։
Ադրբեջանը հիմա մտել է մի փուլ, որում նավթի արդյունահանումը կայուն նվազում է, իսկ մոտ 3 տարուց այդ կայուն նվազումը վերածվելու է անկման։ Ալիևների դինաստիայի իշխանության հիմնական հենասյունը հենց նավթն էր։

Արցախի զավթմամբ Ալիևը վերալեգիտիմացրեց իրեն՝ որպես երկրի ղեկավար, բայց նավթային եկամուտների անխուսափելի անկումը թույլ չի տա լեգիտիմության այդ «վարկը» փոխանցել որդուն։
Եւ նշանակում է, որ Իլհամը, եթե ցանկանում է իր ցեղի իշխանությունը պահել, ապա պետք է իր որդու տակ նոր հաղթանակներ դնի։

Այսինքն Հայաստանի դեմ ագրեսիան Իլհամի համար շատ պրագմատիկ նշանակություն ունի ու շատ ավելի կարևոր նշանակություն, քան զուտ ծավալապաշտությունը կամ հայատյացությունը…
Եւ ըստ այդմ էլ պետք է հասկանալ, որ անվերջ զիջումներով Ադրբեջանի գալիք հարձակումը Հայաստանի վրա զսպել անհնարին է, որովհետև Ալիևներին իրենց իշխանությունը շարունակելու համար հենց հարձակում է պետք՝ շոշափելի հաղթանակով»։

Խոշոր հրդեհ է բռնկվել Երևանի Թբիլիսյան խճուղում գտնվող պահեստային տարածքում: 

Դեպքի վայր են մեկնել ՆԳՆ ՓԾ Երևան քաղաքի և մարզային փրկարարական վարչությունների հրշեջ-փրկարարական ջոկատներից տասերկու մարտական հաշվարկ, երկու ավտոսանդուղք, հրդեհաշիջման և փրկարարական աշխատանքների կազմակերպման բաժնի հերթապահ, Ճգնաժամային կառավարման ազգային կենտրոնի օպերատիվ, Բժշկական ապահովման վարչության հերթապահ խմբերը և Հոգեբանական աջակցության բաժնի հերթապահ հոգեբանը և գազածխապաշտպան ծառայության մեքենան։

Ըստ նախնական տվյալների՝ հրդեհ է բռնկվել 25000 քմ մակերեսով պահեստի 6000-7000 քմ հատվածում։

ՆԳՆ-ից հայտնում են, որ այրվում  է «Գրին լայֆ» ՍՊԸ-ի պահեստը, տուժածներ չկան: 

Փետրվարի 7-ին կայացած նախագահական արտահերթ ընտրություններում Ադրբեջանի գործող նախագահի հաղթանակը կարող է նպաստել տարածաշրջանում երկարաժամկետ խաղաղության հաստատմանն ուղղված ջանքերի ակտիվացմանը։ Այս մասին ՏԱՍՍ-ին հայտնել է ԱՊՀ գլխավոր քարտուղար Սերգեյ Լեբեդեւը։

«Ինձ թվում է, որ այս հաղթանակի շնորհիվ լրացուցիչ ջանքեր կգործադրվեն բանակցային գործընթացում (Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև — ՏԱՍՍ)։  ԱՊՀ բոլոր երկրները չափազանց շահագրգռված են խաղաղության վերականգնման այս գործընթացի հաջող ավարտով»,- ասել է Լեբեդևը։

Նա հավելել է, որ Ռուսաստանն ակտիվորեն մասնակցում է այս գործընթացին և փորձում է նպաստել խաղաղության վերականգնմանը։ Նա նաև հավելել է, որ գործընթացին միացել են նաև տարածաշրջանի այլ երկրներ։

«Ես կարծում եմ, որ Ադրբեջանում կայունություն է անհրաժեշտ։ Ադրբեջանի ղեկավարությունը ձգտում է Հարավային Կովկասում խաղաղությունը հուսալի դարձնել»,- նման տարօրինակ հայտարարություն է արել ԱՊՀ գլխավոր քարտուղարը՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հենց Ադրբեջանի ղեկավարությունն էր, որ 2020 թվականի աշնանը պատերազմ սկսեց Արցախի դեմ, իսկ երեք տարի անց կազմակերպեց էթնիկ զտումներ։

«Իրազեկ քաղաքացիներ միավորում» ՀԿ համակարգող Դանիել Իոաննիսյանը «Ֆեյսբուք»-ի իր էջում հրապարակել է բացառիկ կադրեր Սևանա լճում ձկնորսների կողմից Սևան ազգային պարկի աշխատակիցների և ջրային պարեկների հետ ծեծկռտուքից:

Իոաննիսյանը նշել է, որ այսօր կառավարության նիստում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հար է ուղղել Հակոբ Սիմիդյանին, թե ինչու՞ Սևանա լճում ձկնորսության տուրքը չի վճարվում։

Ըստ նրա՝ պատճառն այն է, որ Սևան ազգային պարկի նավը գրոհած ու աշխատակիցներին ծեծի ենթարկած անձանցից միայն մեկն է այժմ անազատության մեջ։

«Ինչու՞ պիտի վճարեն, եթե կարող են հսկողներին ծեծելով լուծեն իրենց հարցերը։

Հայաստանում իրավապահ մարմինների փոխարեն մի մեծ դեկորացիա է, որը օրենք պաշտպանելու ունակ չէ»,-գրել է Իոաննիսյանը։

Ձեր ուշադրությանն ենք ներկայացնում Սամվել Բաբայանի՝ «Առավոտ» օրաթերթին տրամադրված «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման միջնորդների դերի շուրջ» հոդվածը․

«Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության արդի փուլի ընթացքում խնդրի կարգավորման Լեռնային Ղարաբաղ-Ադրբեջան, հետագայում բացառապես Հայաստան-Ադրբեջան ուղղակի և միջնորդավորված բազմաթիվ փորձեր են եղել, նրանցից ամենաերկարակյացը խաղաղ կարգավորման միակ փաստացի մանդատ ունեցող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափն է՝ ի դեմս համանախագահ երկրներ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի։ Համանախագահ երկրների դիվանագետները տարածաշրջան հերթապահ այցերից, սահմանային դիտարկումներից, կարգավորման շուրջ առաջարկություններից այն կողմ չանցնող գործողություններով երեք տասնամյակ շարունակ սառեցրել են հակամարտությունը, մոլորեցնելով հայ ժողովրդին՝ սեփական անգործությամբ չնկատելու տվել տարածաշրջանային ռազմական հավասարակշռությունն այնքան, մինչև Ադրբեջանը 2020թ․, արհամարհելով ԵԱՀԿ, Մինսկի խմբի, համանախագահ երկրների և միջազգային հանրության ուժի չկիրառման մոտեցումները, որոշեց խնդիրը լուծել պատերազմի միջոցով, ինչն էլ ամբողջացրեց 2023թ․ սեպտեմբերին։

Աշխարհն այս ամենին արձագանքեց դեկլարատիվ արձանագրումներով, մի քիչ էլ հումանիտար օժանդակությամբ՝ իբրև ցեղասպանվելու փոխհատուցում։

Միջազգային խաղաղությունն ու անվտանգությունը պահպանելուն, խաղաղության սպառնալիքները կանխելուն և վերացնելուն, ագրեսիայի կամ խաղաղությունը խախտող այլ գործողությունները ճնշելուն կոչված ՄԱԿ-ը, շրջանցելով իրավանախորդ կազմակերպության՝ Ազգերի լիգայի՝ հռչակման հիմքերի ոչ լեգիտիմության և տարածքային խնդիրների պատճառով Ադրբեջանի անդամակցության հայտը մերժելու հիմնավորումները, վիճելի սահմանների և էթնիկ կոնֆլիկտի պայմաններում հավանության է արժանացրել միջազգային ընտանիքին անդամակցելու Ադրբեջանի հայտը։ Ազգերի լիգան միաժամանակ արձանագրել էր հարևան Վրաստանի և Հայաստանի հետ ունեցած տարածքային վեճերը։ Վերջինիս հետ վեճը Ղարաբաղի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի շուրջ էր։

Միջազգային հանրությունն այսպիսով կանաչ լույս է վառել Ադրբեջանի կողմից ՄԱԿ-ի նպատակների և սկբունքների ակնհայտ խախտումների, միջազգային այլ պարտավորությունների, ԼՂ-ի առնչությամբ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի, Արդարադատության միջազգային դատարանի և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի իրավաբանորեն պարտադիր որոշումների չկատարման, ԼՂ-ում էթնիկ զտման և մարդկության դեմ ուղղված այլ հանցագործությունների իրականացման համար։

Այնինչ ԼՂ-ում և Ադրբեջանի կազմում երբևէ ապրած հայ բնակչության նկատմամբ իրականացված գործողությունների համար Ադրբեջանը վաղուց պետք է ենթարկվեր միջազգային տնտեսական և քաղաքական պատժամիջոցների։ Փոխարենը ԵԽ մարդու իրավունքների հանձնակատարն ընդամենը եզրակացնում է, որ իրենց տները լքելը միակ հնարավոր տրամաբանական տարբերակն է եղել որևէ կողմից վստահելի անվտանգության կամ պաշտպանական երաշխիքների բացակայության պատճառով։

Միանգամայն անընդունելի է, որ Հայաստանին աշխարհաքաղաքական քաոսի մեջ ներքաշելու գինը ԼՂ-ն մանրադրամի վերածելն էր։ Ժամանակին Ստեփանակերտ այցելող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների դեսպանները, ԵՄ և այլ երկրների պաշտոնյաները, հանդիպելով Արցախի ժողովրդի կողմից ընտրված Հանարապետության նախագահի և խորհրդարանի, կառավարության անդամների, քաղաքացիական հասարակության հետ՝ իրենց մայրաքաղաքներում արդյո՞ք զգուշանում էին օգտագործել Ստեփանակերտը՝ այժմ պարտադրվող Խանքենդիի կամ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը՝ Ղարաբաղի փոխարեն։ Արցախի ժողովուրդը աշխարհի խորթ զավակը չէ: Նա մյուս ժողովուրդների պես ունի իր բնական իրավունքներն իրացնելու իրավունք։

Լիարժեք անգործության է մատնվել Ռուսաստանը՝ որպես

— Ռուսական կայսրության և ԽՍՀՄ իրավահաջորդ, հայ-ադրբեջանական հարաբերություններում ղարաբաղյան խնդրի ձևավորման, ինչպես նաև պատմական արդարության վերականգնման քաղաքական պատասխանատու,

— ՄԱԿ-ի ԱԽ մշտական անդամ երկիր և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ, ինչպես նաև ԼՂ-ի հակամարտության կարգավորման միջնորդ,

— 2020թ. նոյեմբերի 9/10-ի Եռակողմ հայտարարության փաստացի միջնորդ և կողմ, ինչպես նաև այդ հայտարարությամբ սահմանված կարգով ԼՂ-ում խաղաղապահ գործողություն իրականացնող։

Ղարաբաղյան հիմնախնդիրն օգտագործելով և խաղաղապահության քողարկմամբ՝ Ռուսաստանը փաստացի ներկայություն է հաստատել ԼՂ-ում, իր թուրք դաշնակցին էլ հրավիրել Աղդամ, անունը դրել «համատեղ մոնիթորինգ»։ Իր թողտվությամբ 2020թ․ Ադրբեջանը վերահսկողություն է սահմանել ≈5.000 քառ․ կմ տարածքի վրա, ռազմական գործողություններից հետո իր խնդրանքով և ստորագրությամբ ևս ≈4.400 քառ․ կմ տարածք (Լաչին, Աղդամ, Քելբաջար) հանձնվել է Ադրբեջանին՝ փոխարենը ՌԴ վերահսկողությամբ 5 կիլոմետրանոց Լաչինի միջանցք ունենալու ակնկալիքով։ Այնուհետև, սակայն, ԼՂ-ՀՀ ճանապարհը վերափոխել է նախ Լաչինի հումանիտար միջանցքի, ապա՝ Ադրբեջանի իրավազորութան ներքո գտնվող Ստեփանակերտ-Գորիս մայրուղու։ Դրան հաջորդել է ԼՂ-ն Հայաստանին և արտաքին աշխարհին կապող միակ ճանապարհին հսկիչ-անցագրային կետ տեղադրելը, կարճ ժամանակ անց՝ Լաչինի միջանցքի արգելափակումը, ապա՝ ԼՂ-ի լիակատար պաշարումն, որի հետևանքով ինն ամիս շարունակ սովի է մատնել 120 հազար բնակչություն և ընդամենը մեկօրյա ցեղասպանական և պատերազմական գործողություններով մի բնիկ ժողովուրդ արտաքսվել է իր հայրենիքից։

Այսօր Ռուսաստանը հեղինակավոր միջազգային կազմակերպությունից հաստատված էթնիկ զտման փաստեր է պահանջում։ Այնինչ ցեղասպանությունը տեղի էր ունենում Ռուսաստանի հեղինակավոր ներկայությամբ, իսկ փաստեր պահանջելը մերկացնում են ռուսական նույնքան հեղինակավոր խաղաղապահության սնանկությունն, որովհետև բացարձակ ռուսամետ ԼՂ ժողովուրդը 2020թ․ ծանր իրողություններից հետո հենց ռուսական կողմին էր վստահել ԼՂ-ում իր հետագա գոյությունը։

ՌԴ պաշտոնական ներկայացուցիչները, սակայն, չեն ընդունում, անգործության վերաբերյալ մեղադրանքները։ Նրանք պնդում են, թե ռուս խաղաղապահների պատասխանատու և գործուն մասնակցությամբ ապահովվել է ԼՂ բնակչության անվտանգ դուրսբերումը ԼՂ-ից։ Ռուս խաղաղապահությունը, փաստորեն, հասել է իր նպատակին․ ԼՂ՝ առանց հայ բնակչության։ Իսկ հայ բնակչության բռնատեղահանությունից հետո ռուս խաղաղապահների ԼՂ-ում գտնվելը ոչ այլ ինչ է, քան ցեղասպանության օրինականացում և պատասխանատվության կիսում։

Իսկ թե ԼՂ-ում պատմաքաղաքական ինչ զարգացումներ են նախորդել Ռուսաստանի պատասխանատվությամբ, ներկայացնում ենք առանց մեկնաբանության․

— 1813թ․ Գյուլիստանի պայմանագրով Պարսկաստանն իր կազմում ինքնավար կարգավիճակ ունեցած Ղարաբաղը ճանաչեց Ռուսաստանի մաս։

— Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո, հաշվի առնելով Ղարաբաղի իրավաքաղաքական կարգավիճակը, Ռուսաստանն այն ճանաչել է վիճելի տարածք Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև և 1920թ․ Ղարաբաղում տեղակայել ռուսական զորք։

— 1921թ․ Ղարաբաղյան հարցի կարգավորումը ստանձնել է Ռուսաստանի կոմունիստական (բոլշևիկյան) կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի Կովկասյան բյուրոն (ՌԿ(բ)Կ ԿԿ Կովբյուրո)։ Երրորդ երկրի կուսակցության տարածքային այդ մարմինն, օժտված չլինելով նմանօրինակ հարցեր լուծելու իրավասությամբ, առավել ևս՝ Ռուսաստանի տարածքից դուրս, Ղարաբաղը բռնակցում է Ադրբեջանին, ապա Ադրբեջանին հանձնարարում որոշել ինքնավար մարզի սահմանները։ Այս որոշման տրամաբանությամբ Ղարաբաղի ինքնավարության տարածքը պետք է կազմեր շուրջ 8․000 քառ.կմ: Սակայն 1923-24թթ. ԼՂԻՄ-ը կազմավորվեց միայն Լեռնային Ղարաբաղի մի մասում` մոտ 5․000 քառ. կմ տարածքով: Հետագա տարիներին Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանությունները ԼՂԻՄ–ից շարունակաբար անջատեցին շուրջ 600 քառ. կմ ևս` մարզին թողնելով ընդամենը 4․400 քառ. կմ տարածք: Ավելին՝ ինքնավար մարզը «Լաչինի միջանցքով» արհեստականորեն մեկուսացվեց Խորհրդային Հայաստանից։ 1924թ․ հաստատվեց Ինքնավար Լեռնային Ղարաբաղի Շրջանի Սահմանադրությունը, որտեղ, որպես պաշտոնական փաստաթուղթ, հստակ նշվեցին մարզի տարածքը և բնակավայրերը:

— 1991թ․ օգոստոսի 30-ին Ադրբեջանի Գերագույն խորհուրդն ընդունեց Ադրբեջանի Հանրապետության՝ որպես 1918-1920թթ. գոյություն ունեցած Ադրբեջանական Դեմոկրատական Հանրապետության իրավահաջորդի, պետական անկախության վերականգնման մասին Հռչակագիրը: 1990թ․ ապրիլի 3-ի «ԽՍՀՄ կազմից միութենական հանրապետության դուրս գալու կապակցությամբ ծագող հարցերի լուծման կարգի մասին» օրենքի համապատասխանությամբ ԼՂԻՄ-ի և հարակից Շահումյանի շրջանի սահմաններում 1991թ. սեպտեմբերի 2-ին հռչակվեց ԼՂ Հանրապետությունը։ Ադրբեջանն ի պատասխան ընդունեց «Ադրբեջանի Հանրապետության Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի լուծարման մասին» օրենքը, որտեղ 1923թ․ ինքնավարության ստեղծումը բնորոշվում է որպես ադրբեջանական ժողովրդի ազգային շահերին հակասող գործոն: Սակայն նշված որոշումը ԽՍՀՄ Սահմանադրական հսկողության կոմիտեի կողմից ճանաչվեց ԽՍՀՄ Սահմանադրությանը հակասող:

— 1991թ․ Ադրբեջանը ռազմական գործողություններ սանձազերծեց ընդդեմ ԼՂ-ի ժողովրդի ինքնորոշման։ Ռուսաստանի խնդրանքով և անմիջական երաշխավորությամբ, սակայն, 1994թ. ԼՂՀ, ՀՀ և ԱդրՀ ռազմական ղեկավարների ստորագրությամբ կնքվեց կրակի դադարեցման համաձայնագիր՝ մինչև մեծ քաղաքական համաձայնագրի կնքումը։ Եվ սա այն դեպքում, երբ ԼՂՀ պաշտպանության բանակը, որն այդ պահի դրությամբ ազատագրել էր «նախկին ԼՂԻՄ-ի շուրջ տարածքները» (ինչպես ռուսական կողմն է սիրում ասել), շարունակելով իր հաղթարշավը, կարող էր կարճ ժամանակ անց Ադրբեջանին կապիտուլյացիա պարտադրել:

Ստացվում է՝ իսլամական Պարսկաստանի կազմում Ղարաբաղը ինքնավար կարգավիճակից բացի, նաև տնտեսական և ժողովրդագրական աճ է ունեցել՝ ի տարբերություն քրիստոնյա Ռուսաստանի տիրապետության շրջանի։

Այս գործուն անգործությունը հանգեցրել է մարդկային (հայկական կողմից ≈14 հազ․ զոհ), հումանիտար (հայկական կողմից ≈6 հազ․ հաշմանդամություն ձեռք բերած անձ, ≈600 հազ․ բռնատեղահանված և փախստական), նյութական աննախադեպ կորուստների՝ շարունակաբար խոչընդոտելով հակամարտության կողմերի բարեկեցությանն ու տարածաշրջանի կայուն զարգացմանը։

Այժմ մի կողմից ունենք գաղթականի ճանապարհը բռնած ԼՂ բնակչություն, մարդու իրավունքների, ժողովրդավարության, միջազգային հանրության, դաշնակցի և խաղաղապահության նկատմամբ անթաքույց հիասթափություն, մյուս կողմից՝ թվացյալ հեղինակությունը փրկելու ցանկությամբ միջազգային հանրություն և նրա շահագրգիռ անդամներ։ Վերջինները մեկ դար շարունակ առաջինների կազմակերպված ցեղասպանությունն իրականացնելուց հետո, նոր դիսկուրս են բացել՝ ադրբեջանական կողմի հետ քննարկել ԼՂ հայության արժանապատիվ վերադարձն ու իրավունքները

Հայաստանն, ինչ խոսք, պետք է զերծ մնա այս ծուղակից։ Արցախը գործիք չէ, այն գործոն է։ Այս պարզ ճշմարտությունն է, որ պիտի համակողմանիորեն վերլուծի Հայաստանը և րոպե առաջ հետ կանչի իր ստորագրությունը 2020թ․ նոյեմբերի 9/10-ի Եռակողմ հայտարարությունից (և ածանցյալ այլ համաձայնություններից)։ Հակառակ պարագայում՝ աշխարհաքաղաքական կենտրոնները, մոռանալով նույն փաստաթղթի 1-ից 8-րդ կետերը և ԼՂ հարցը համարելով փակված, ինչպես տեսնում ենք, հղում են անում միայն 9-րդ կետին՝ Հայաստանից պահանջելով ինքնիշխանության կամավոր զիջումներ։ Ադրբեջանը զուգահեռաբար խոսում է Մեղրիի տարածաշրջանով նոր ճանապարհի կառուցման և այն միջանցքային տրամաբանությամբ իրենց զիջելու մասին՝ մոռանալով, որ տարածաշրջանային ենթակառուցվածքները շրջափակված են իր և իր դաշնակից երկրի՝ Թուրքիայի կողմից։ Հետևաբար տարածաշրջանային ենթակառուցվածքներն ապաշրջափակելու քայլերը հենց Ադրբեջանն ու Թուրքիան պետք է անեն, ոչ թե Հայաստանը։

Ժամանակին Հայաստանի Հանրապետության կողմից Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը չճանաչելը ճիշտ մոտեցում չէր։ Սակայն մեղադրել Հայաստանին Արցախի ինքնիշխանությունը չճանաչելու համար, նույնն է, ինչ հայ ժողովրդին մեղադրել Մինսկի խմբին և համանախագահ երկրներին, միջազգային հանրությանն ու միջազգային իրավունքին հավատալու մեջ։ Իսկ հայոց նորանկախ պետականության պատմությունը փաստում է, որ միջազգային իրավունքն աշխատում է, երբ բանակը մարտունակ է։ Հակառակ դեպքում Հայաստանի Հանրապետությանը ևս սպառնում է Արցախի ճակատագիրը ․․․»։

Թեմզա գետի հյուսիսային ափի Չեյն Ուոք փողոցը Լոնդոնի մեծահարուստներից շատերի բնակատեղին է: Ժամանակին այնտեղ է ապրել «Ջեյմս Բոնդի» հեղինակ Յան Ֆլեմինգը, ինչպես նաև Rolling Stones խմբի առնվազն երկու անդամ:

Հայաստանից OCCRP գործընկեր «Հետքը» 2018-ին բացահայտել էր Չելսի շքեղ թաղամասի այլ բնակիչների․ այն ժամանակ Հայաստանի նախագահ Արմեն Սարգսյանի կինն ու որդիները գրանցված էին այդտեղ հինգ հարկանի աղյուսե մի առանձնատանը: Գույքի իրական սեփականությունը թաքնված էր Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներում գրանցված անհայտ օֆշորային ընկերության հետևում:

Այժմ լրագրողները հայտնաբերել են այդ ընկերության անունը: Ըստ օֆշորային ընկերության փաստաթղթի՝ առանձնատան սեփականատերը Սարգսյանի քույրն է՝ Կարինե Սարգսյանը։ Օֆշորային տարբեր ընկերությունների միջոցով նա Լոնդոնում տնօրինում է չորս այլ թանկարժեք անշարժ գույք, որոնք տասնյակ միլիոն ֆունտ արժեն:

Տարիներ շարունակ այս հինգ ընկերություններին պատկանող սեփականությունը թաքցվում էր հանրությունից։ Բայց 2022-ին Մեծ Բրիտանիան օրենք ընդունեց, որով երկրում սեփականություն ունեցող օֆշորային ընկերությունները պարտավոր էին հայտարարագրել իրենց իրական սեփականատերերին, ինչը լրագրողներին հնարավորություն տվեց բացահայտել, որ Կարինե Սարգսյանը նշված է որպես դրանց սեփականատեր: Արմեն Սարգսյանի երկու որդիները նույնպես նշված են որպես «զգալի ազդեցություն կամ վերահսկողություն ունեցող» անձինք։

«Թափանցիկության նոր կանոնները լույս են սփռում, թե ինչպես աշխարհի քաղաքական առաջնորդները, այդ թվում՝ կառավարման լուրջ խնդիրներ ունեցող երկրների առաջնորդները, գաղտնի օֆշորային ընկերությունների միջոցով մեծ թվով անշարժ գույքեր ունեն Մեծ Բրիտանիայում»,- OCCRP-ին ասել է Transparency International UK-ի՝ Պետությունների և տարածաշրջանների ծրագրերի ղեկավար Ջուլիետ Սվանը։

Ավելին՝ սկզբնաղբյուր կայքում։

Աբսուրդ և սխալ է մեկնաբանությունը, թե Ռոբերտ Քոչարյանն ընդունել է մեղքը, երբ համաձայնել է վաղեմության հիմքով քրեական հետապնդման դադարեցմանը։ Այդ գործով վաղեմությունը լրացել էր դեռևս մայիսին և պաշտպանական կողմը համաձայն չէր՝ այդ հիմքով գործը կարճելուն, բայց առողջական լուրջ խնդիրներ կային, որոնք առաջացել էին հենց ապօրինի կալանքի հետևանքով, միջնորդություն է ներկայացվել՝ երկրից դուրս գալու համաձայնություն ստանալու վերաբերյալ, սակայն դատարանն ամիսներ անընդմեջ թույլ չէր տալիս, ինչն անհասկանալի էր։ Այս մասին լրագրողների հետ զրույցում ասաց ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի որդին՝ ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Լևոն Քոչարյանը։

«Հարցն այսպես է դրվել՝ եթե դուք իմ առողջության հետ կապված խնդիրը լուծելու համար չեք տալիս թույլտվություն դուրս գալու, ինձ ոչ մի տարբերակ չի մնում, քան՝ գործը դադարեցնելուն համաձայնելը»,- ասաց Լևոն Քոչարյանը՝ հիշեցնելով, որ դեռևս գործով նախաքննության ընթացքում, երբ նախնական կալանքի հարց էր քննարկվում, դատարանն արձանագրել էր, որ առկա ապացույցները չի հաղթահարում հիմնավոր կասկածի շեմը, իսկ այդ օրվանից ոչինչ չի փոխվել։

Լևոն Քոչարյանը վստահեցրեց՝ միևնույն է՝ մի օր Ռոբերտ Քոչարյանի անմեղությունը հաստատվելու է, իսկ եթե այժմ անձը չի համարվում արդարացված, դա դեռ չի նշանակում, որ մարդն մեղավոր է։

Ռուսերեն մի արտահայտություն կա՝ Бунт на корабле (խռովություն նավի վրա): Այս մասին Politik.am-ին տված հարցազրույցի ժամանակ նշեց քաղաքկան վերլուծաբան Արգիշտի Կիվիրյանը, անդրադառնալով Էկոնոմիկայի նախարարությունում ձերբակալություններին ու կալանավորումներին, որից հետո դեմոնստրատիվ կերպով ձերբակալվածներին աջակցություն հայտնեցին Ալեն Սիմոնյանը եւ Հակոբ Արշակյանը:

«Սա սպասելի գործընթաց էր, մենք տեսնում ենք ակնհայտորեն իշխանության ներսում ճգնաժամ: Ես տարիներ շարունակ խոսել եմ, որ իշխանափոխություն կարող է լինել ոչ թե փողոցից, այլ այն ժամանակ, երբ իշխանության ներսում ճաքեր առաջանա: 1998-ին էլ իշխանության ներսից է եղել իշխանափոխությունը: 2018-ին, եթե իշխանության ներսում երկու թիմեր չբախվեին իրար շատ ծանր ձեւով, եւ չառաջանար խորքային ճգնաժամ, ապա կարող է եւ իշխանափոխություն չլիներ, անհրաժեշտություն չլիներ իշխանափոխությունը սկուտեղի վրա տալ  Նիկոլին, ինչը այդ թեւերից մեկն արեց:

Հիմա էլ մենք տեսնում ենք, որ փողոցային պայքարն արդյունք չի տալիս, բայց իշխանության սպասվելիք ճգնաժամը ակնառու կերպով տեսնում ենք: Սա խորքային ճգնաժամ է»,-ասաց նա:

Կիվիրյանի խոսքով, սա նաեւ իշխանությունների դեմքը պատռեց. «Նաեւ որոշ, այսպես կոչված, ընդդիմադիրների դեմքը պատռեց: Եթե մենք ապրեինք ժողովրդավարական երկրում, ի՞նչ պետք է աներ իշխանության այն ներկայացուցիչը, որի ընտանիքի անդամը մեղադրվում է կոռուպցիայի մեջ,  նա հրաժարական կտար: Եթե մենք ապրեինք ավտորիտար երկրում, ապա իշխանության այդ ներկայացուցիչը հրապարակավ կհրաժարվեր իր ընտանիքի անդամից: Իսկ Հայաստանում Ալեն Սիմոնյանի դեմարշը, որ նա հրապարակեց եղբոր եւ նրա կնոջ լուսանկարը, ցույց է տալիս, որ Հայաստանը ոչ ժողովրդավարական երկիր է, ոչ էլ՝ ավտորիտար: Բալագան է, բարդակ է»:

Նա նկատեց, որ փաստացի գործ ունենք գործադիր եւ օրենսդիր իշխանության ղեկվարների միջեւ խորքային ճգնաժամի մեջ. «Իսկ եթե խորհրդարանական երկրներում եթե նման ճգնաժամները չեն գտնում հանգուցալուծում, իրենք ընդունակ են փլուզել ողջ համակարգը: Ալեն Սիմոնյանի արածն ավելին է, քան ապտակը: Դու լինելով օրենսդիր մարմնի ղեկավարը, փաստացի հարցականի տակ ես դնում քննչական մարմինների աշխատանքը: Ստացվում է, որ օրենսդիր մարմնի ղեկավարը մեղադրում է քննչական մարմիններին կամ ոչ կոմպետենտ լինելու, կամ պատվեր կատարելու մեջ: Ու ինքը դեռ իր պաշտոնում է»,-ասաց նա:

Սեպտեմբերի 19-ի կեսօրին Գայանե Գաբրիելյանը իր հարևանուհու առաջարկով սուրճի ընդմիջում էին անում, երբ պատերազմը սկսվեց, ու Ասկերանի շրջանի Սառնաղբյուր գյուղում բոլորը խառնվեցին իրար։ Մինչ այդ, սահմանամերձ բնակավայրում արդեն գիտեին թշնամու զենքի և զորքի կուտակումների մասին։ 

Գայանեն MediaHub-ին պատմում է, որ ինքն ու Գոհարն առաջինը վազել ու գնացել են համայնքապետարան, որ գյուղապետից իմանան ինչ են անելու։

«Գյուղը՝ մեծից փոքր, հավաքվել էր բնակելի տներից ոչ հեռու հատվածում, նստել բաց երկնքի տակ։ Մտածել ենք, որ որպես խաղաղ բնակիչներ, մեզ ոչինչ չեն անի։ Այնինչ, ադրբեջանցիները մի քանի անգամ մեր ուղղությամբ կրակել են օդային հարվածներով»,- պատմում է Գայանեն։ 

Նրա խոսքով՝ վիրավորում ստացած սառնաղբյուրցիների մի մասը մի քանի ժամ անց տեղափոխվել են Ասկերան շրջկենտրոն, այնտեղից էլ՝ Ստեփանակերտ։ 

«Եթե օգնության մեքենան շուտ գար, հնարավոր կլիներ նրանց կյանքը փրկել, որովհետև շատերը մահացան արնաքամ լինելով»,- ասում է նա:

Սեպտեմբերի 19-ի դեպքերը վերհիշելով` Գայանե Գաբրիելյանը դժվարանում է պատմել առանց արցունքների։ Ինքը և համագյուղացի ևս 3 հոգի գերեվարվել ու կտտանքների են ենթարկվել Աղդամում, ապա Շուշիում։ 

«Ես փորձեցի վիրավորների հետ մեքենայով գնալ, բայց քանի որ տեղ չկար, ստիպված մնացի գյուղում։ Ամուսինս՝ Ապրեսը Ստեփանակերտում էր, ուստի այդ վիճակում ես այլևս ոչինչ անել չէի կարող։ Մնացել էինք 5 հոգի։ Ես, Լիաննան, հոգեկան առողջության հետ կապված խնդրով մի տղա, Ջեմմա տատին, իսկ նրա հաշմանդամ տղան Լիպարիտը վիրավորվել էր, վիճակն այնքան ծանր էր, որ մտածում էինք արդեն մահացել է, թողել ենք զոհված քաղաքացիների մոտ։ Հետո պարզվեց, որ Լիպարիտը ողջ է։ Բոլորս վիրավոր, իրար օգնելով 4 հոգով մնացինք, որովհետև քայլել չէինք կարող։ Մեզանից ամենամոտը գյուղապետի տունն էր։ Եկանք ու ապաստանեցինք այնտեղ, մինչև որ մեր հետևից օգնություն կգա։ Իսկ այդ ընթացքում անընդհատ կրակում էին։ Մեզ մոտեցան 2 զինծառայողներ՝ վիրավոր վիճակում, ասացին, թե Հադրութից են, Ստեփանակերտում են ապրում, ասացի, որ մեքենա կա, քշեք մեզ հանեք այս դժոխքից։ Տղաներից մեկը նստեց ղեկին, որ «խոդի» գցի «Ուրալ»-ը, որ մեզ էլ տեղափոխի իրենց հետ, բայց մեքենան խնդիր ուներ, չստացվեց։  Զինծառայողները հարցրեցին ռուս խաղաղապահների հենակետի տեղը, այդ հիվանդ տղան ուղեկցեց, որ այնտեղ էլ ռուսներին իմաց տան, որ մենք գյուղում ենք, վիրավոր վիճակում»,- հիշում է Գայանե Գաբրիելյանը։ 

Ըստ մեր զրուցակցի՝ մի քանի ժամ օգնության սպասելով մնացել են համայնքի ղեկավարի տանը, օգնության փոխարեն, սակայն, հաջորդ օրն ադրբեջանցիներն են այցի եկել։ «Ես Լիաննային ասացի՝ «խնդրում եմ, դուրս արի, տես, եթե մարդ է երևում, ասա, որ այստեղ ենք, գան, մեզ հանեն, վիճակս ահավոր էր»։ Լիաննան դուրս եկավ ու գլխից բռնած սարսափած վիճակում մտավ, ասաց՝ «ադրբեջանցիներն արդեն այստեղ են»։ Նրանք բարձր գոռում էին ու ինչքանով որ հասկացել եմ, ջուր էին ուզում։ Երբ վարագույրը քաշեցի ու դեպի դուրս նայեցի, չգիտեմ ինչպես ընկա գետնին։ Նրանք ներս մտան, բոլորս վախեցած էինք. դա աննկարագրելի սթրեսային վիճակ էր, շունչս չէր հերիքում։ Ներս են մտել, ռուսերենով ասում են՝ «վեր կաց», ասացի՝ «ես վիրավոր եմ, չեմ կարողանում, խնդրում եմ մեզ չսպանեք, մենք ոչինչ չենք արել, մենք հասարակ քաղաքացիներ ենք»: Նորից են ասում՝ «վեր կաց, ոչինչ չենք անի», խնդրեցի, որ օգնեն։ Ինձ նստեցրել են մահճակալի վրա, հարցուփորձ էին անում, թե ո՞ւմ տանը փող, ոսկի ու հայկական կոնյակ կա։ Հետո, պահը բաց չէին թողնում, օգտվելով մեր անօգնական վիճակից, հարվածում էին»։ 

Գայանեի պատմելով՝ ադբեջանցիները նույն պահից սկսել են «թալանը»։ Համայնքի ղեկավարի տանից կոնյակ են գտել, համագյուղացիներից մեկի տանից մեծ գումար են վերցրել, մյուսի տնից՝ ոսկի։ Գյուղը շտապ լքելու պահին շատերը ոչինչ չեն հասցրել վերցնեն։

«Մեզ տարան, ավելի ճիշտ՝ տանջամահ անելով հասցրեցին իրենց դիրքեր։ Կապել էին մեր ձեռքերից՝ հակառակ մեր բղավոցներին, հորդորներին, մոտ 5-6 կիլոմետր քարշ տալով հասցրել են իրենց հենակետ։ Այնտեղ իմ ձեռքից վերցրել են պայուսակս, աչքիս առաջ վերցրել 3 կտոր ոսկի, 500 հազար դրամ գումար, հետո ստուգել փաստաթղթերս։ Երբ տեսան կուսակցական անդամատոմսս, ասացին՝ դու «սնայպեր» ես։ Ես բացատրում էի, որ դա ինչ փաստաթուղթ է, իրենք չէին հավատում, դրա համար հալածում էին ինձ»,- հիշում է նա։

Ինչևէ, երեկոյան Գայանեին Լիաննայի, Ջեմայի ու Լիպարիտի հետ տեղափոխոխում են Ակնա (Աղդամ)։ Այնտեղ հանդիպել են Մարտակերտի շրջանից գերեվարված ևս 2 հոգու՝ Լեռնիկ և Մարինե անուններով։ 

«Երևում էր, որ բորենիները լավ հալածել են, ծեծի են ենթարկել։ Ես ու Լիաննան ռուսերեն հաղորդակցվում էինք։ Ասացին օգնեք պարզենք նրանց ինքնությունը։ Լեռնիկն ու Մարինեն ամուսիններ չէին։ Նրանք պատմեցին, որ անասնապահությամբ են զբաղվել Հովիկ անունով մի մարդու ֆերմայում, ընդամենը աշխատողներ։ Ադրբեջանցիները չէին հավատում, ու Լեռնիկին շարունակ ծեծում էին»,- ասում է ականատեսը։ 

Հետո բոլորին հավաքել են իրար մոտ, ուտելիք տվել, հարցրել, թե ով բժշկական միջամտության կարիք ունի։ «Բժիշկը եկավ, վիրակապեց մեր վերքերը, ու պահը բաց չթողեց 2 անգամ գլխիս հարվածեց։ Ես ասում էի՝ «ինչո՞ւ եք խփում, չեք տեսնում մեր վիճակը, ի՞նչ ենք արել ձեզ», ասաց՝ «помнишь Агдам?»։ Ես ասացի, որ այդ ժամանակ ես փոքր եմ եղել և չեմ հիշում դեպքերը, ամեն ասելով՝ խփում էին։ Հայ գերիներին առանձին-առանձին տեղ են հատկացրել»։

Մեր զրուցակցի խոսքով՝ իրենց վերաբերում էին այնպես, կարծես ահաբեկիչներ են ձերբակալել։ «Երբ ինձ տանում էին իմ խուց, Լիպարիտի խցի դուռը բաց էր, այնպես էին ծեծում այդ խեղճ տղային, ինքն առանց այն էլ հաշմանդամ էր, դժվարանում էր քայլել, ու վիրավորում էր ստացել։ Ծեծում էին, սիրտս մղկտում էր, բայց ոչինչ անել չէի կարող»,- հիշում է մղձավանջը նա:

Հաջորդ օրը սկսվում է ադրբեջանական շոուն։ Գայանե Գաբրիելյանն ասում է, որ մինչ հեռուստաալիքները կգան նկարահանելու, իրենց նոր հագուստներ են հագցրել, պարտադրել՝ տեսախցիկի առջև՝ «բոլորդ կժպտաք, կասեք, որ ձեզ լավ են վերաբերվել»։ 

«Երբ սկսվեցին նկարահանումները, մեզ տաք թեյ էին տալիս։ Վիրակապում էին մեր վերքերը, մենք էլ ստիպված ասում էինք՝ «լավ են վերաբերվում»»։

Ակնայում մնալու մի քանի օրերի ընթացքում ամեն օր հայ գերիներն ընդունել են ադրբեջանական տարբեր լրատվամիջոցների։ Գայանեն ասում է՝ երբեք չի մոռանա ո՛չ տանջանքները, ո՛չ էլ ծաղրանքները, որ ամեն օր հարկադրաբար կուլ էին տալիս։ 

«Անգամ կին ոստիկաններն էին ծիծաղում մեր վիճակի վրա։ Նկարահանումից առաջ Լիաննային այնպիսի սանրվածք են արել, որ ծիծաղ առաջացնի, ճակատին էին հավաքել մազերը»։ 

Սեպտեմբերի 24-ին ադրբեջանցի սպաներից մեկը նրան ասել է, որ իրենց չեն պահելու, տանում են Շուշի, այնտեղից էլ կփոխանցեն հայ փրկարարներին։ Գերեվարված 6 քաղաքացիական անձանց հաջորդ օրը տեղափոխել են Շուշի, հրահանգել․ «ճանապարհին ոչ ոք, ոչ մի բառ չխոսի»։

Ճանապարհին մի քանի ադրբեջանական հենակետում կանգնել է մեքենան։ 

«Մենք ոչինչ չենք խոսել, էլի մտել են մեքենայի մեջ, հեռախոսներով նկարել, ծիծաղել մեզ վրա։ Շուշիի խցում հանդիպել ենք Սզնեքից ու Խաչմաչից գերեվարված քաղաքացիական անձանց, այդ թվում՝ տարեց կանանց, որոնց վրա ևս ակնհայտ բռնության հետքեր կային։ Ադրբեջանցի սպան ասում էր՝ «մենք կարող ենք ձեզ այստեղ սպանել ու թաղել, բայց չենք անում»։ Մեզ համար դա փրկություն կլիներ, քան այն կտտանքները, որ մեզ ենթարկել են գերության 5 օրերին։ Մենք սպասել ենք այնքան, մինչև փրկարարները եկել են Շուշիի մատույցներ, մեզ փոխանցել են հայկական կողմին»։

Մղձավանջային այդ օրերի ընթացքում ադրբեջանական տելեգրամյան ալիքներում հայտնվել էր մի տեսանյութ, թե ինչպես են ադրբեջանցիները «մեծահոգություն» ցուցաբերում հայ գերիների նկատմամբ։ Գայանեի ամուսինը, գերեվարված մյուս քաղաքացիների հարազատները նրանց վերադարձնելու համար դիմել են Կարմիր խաչի առաքելությանը, ռուս խաղաղապահներին, փնտրել ամեն տեղ։

Սեպտեմբերի 25-ի երեկոյան Գայանեի հարազատները նրան տեղափոխել են հիվանդանոց, բայց․․․ «Վառելիքի պահեստի պայթյունի հետևանքով այդ օրը հարյուրավոր հիվանդներ էին հիվանդանոցում, ոչ ոք ինձ բուժօգնություն չցուցաբերեց։ Պարզ էր, նրանք ավելի ծանր վիճակում էին։ Հաջորդ օրը բժիշկներն ինձ էլ ուղղաթիռով տեղափոխեցին Երևան։ Այստեղ վիրահատվել եմ, փառք Աստծո, հիմա լավ եմ», — հավելում է Գայանեն։