Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության Քրեակատարողական ծառայությունը պարզաբանում է տարածել հունիսի 15-ին մահացած Արմեն Գրիգորյանի՝ նախկինում արձանագրված առողջական վիճակի վերաբերյալ։

«Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ ՀՀ արդարադատության նախարարությունն «Ֆեյսբուք»-ի էջում տեղադրված պարզաբանման մեջ նշվում է. «Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության «Արմավիր» քրեակատարողական հիմնարկում պահված կալանավորված անձ Արմեն Գրիգորյանը հիմնարկ է ընդունվել 2022 թվականի մայիսի 18-ին:

Քրեակատարողական ծառայության կողմից տրամադրված տեղեկատվության համաձայն՝ քրեակատարողական հիմնարկում գտնվելու ողջ ժամանակահատվածում կալանավորված անձ Արմեն Գրիգորյանի, նրա պաշտպանի կամ այլ անձի կողմից նրա առողջական հավանական խնդիրների մասին քրեակատարողական հիմնարկի ծառայողներին, այդ թվում՝ վարչակազմին բանավոր տեղեկություններ, դիմումներ, միջնորդություններ չեն ներկայացվել:

ՀՀ ԱՆ «Արմավիր» քրեակատարողական հիմնարկի ծառայողների կողմից Արմեն Գրիգորյանի հետ միևնույն խցում գտնված անձանց հետ անցկացված բանավոր հարցման արդյունքում պարզվել է նաև, որ Արմեն Գրիգորյանը առողջական վիճակի վերաբերյալ քրեակատարողական հիմնարկում գտնվելու ողջ ժամանակահատվածում գանգատներ չի ներկայացրել նաև խցակիցների շրջանում:

«Քրեակատարողական բժշկության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի «Արմավիր» ստորաբաժանման կողմից տրամադրված տեղեկատվության համաձայն՝ հիմնարկ մուտք գործելուց հետո հերթապահ բուժքրոջ առաջնային զննության ժամանակ մարմնական վնասվածքներ չեն արձանագրվել, զարկերակային ճնշումը՝ -170/110, HCV/-/.. HIV/-/…COVID-19/-/ : 2022 թվականի մայիսի 19-ին Արմեն Գրիգորյանը մասնաշենքի բժշկի կողմից ևս ենթարկվել է բժշկական զննության, որի արդյունքում արձանագրվել են գանգատներ գլխացավից, գլխապտույտից, երբեմն գերճնշումից: Զարկերակային ճնշում՝ 160/100: Նախնական ախտորոշվել է՝ Զարկերակային հիպերտենզիա I-IIօ: Նեյրոցիրկուլյատոր դիստոնիա /վեգետոնևրոզ/ ըստ անամնեզի:

Անազատության մեջ գտնվելու ժամանակահատվածում Արմեն Գրիգորյանը գտնվել է նույն ստորաբաժանման բժշկական անձնակազմի հսկողության տակ, ստացել է հակահիպերտենզիվ բուժում և բուժման ֆոնի վրա հեմոդինամիկ տվյալները եղել են նորմայի սահմաններում»:

Նույն ստորաբաժանման փաստաթղթաշրջանառության համաձայն՝ Արմեն Գրիգորյանի առողջական վիճակի վերաբերյալ տվյալ ստորաբաժանմանը որևէ գրություն չի հասցեագրվել:

Միաժամանակ, հարկ է նշել, որ Քրեակատարողական ծառայության և «Քրեակատարողական բժշկության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից տրամադրված տեղեկությունների լիարժեքությունը ստուգելու նպատակով իրականացվում են լրացուցիչ ուսումնասիրություններ:

ՀՀ քննչական կոմիտեի Վայոց ձորի մարզային քննչական վարչության վարույթ է ընդունվել 2022թ. հունիսի 16-ին Վայոց ձորի մարզի դատախազությունում ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի հատկանիշներով հարուցված քրեական գործը. ձեռնարկվում են քննչական և վարութային գործողություններ՝ Խաչիկ գյուղի բնակչի հետ տեղի ունեցած դեպքի հանգամանքները պարզելու ուղղությամբ, ով ըստ իր եղբոր՝ 2022թ. հունիսի 6-ի ահազանգի՝ տանից դուրս էր եկել և չէր վերադարձել:

Նախաքննության ընթացքում փաստական տվյալներ են ձեռք բերվել, որ Վայոց ձորի մարզի Արենի համայնքի Խաչիկ բնակավայրի բնակիչ Ա.Խ.-ն հունիսի 3-ին՝ ժամը 09:00-ի սահմաններում, բոխի հավաքելու նպատակով միայնակ գնացել է գյուղի և Ադրբեջանի Հանրապետությանը սահմանակից «Ջաղացի ձոր» կոչվող տարածք, որտեղ նրան են մոտեցել ինքնությունները դեռևս չպարզված, ազգությամբ երեք ադրբեջանցիներ և իր կամքին հակառակ տեղափոխել են Ադրբեջանի Հանրապետության Նախիջևանի ինքնավար մարզ, իսկ 2022թ. հունիսի 12-ին Ա.Խ.-ին վերադարձրել են «Ջաղացի ձոր» կոչվող տարածք, որտեղից վերջինս վերադարձել է Խաչիկ գյուղ:

Նախաքննության ընթացքում արդեն իսկ կատարվել են քննչական և դատավարական անհրաժեշտ մի շարք գործողություններ, այդ թվում՝ հարցաքննություններ:

Նախաքննությունը շարունակվում է:

Կառավարության պահուստային ֆոնդից 31 մլն 125 հազար դրամ կհատկացվի առողջապահության նախարարությանը՝ 44-օրյա պատերազմում զոհված զինծառայողների դիակների և մասունքների ԴՆԹ նույնականացման փորձաքննությունների համար։

Ինչպես նշված է որոշման նախագծում, ՀՀ ԱՆ «Դատաբժշկական գիտագործնական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի մոլեկուլային գենետիկայի փորձաքննությունների բաժնում 2020 թվականի հոկտեմբերից մինչև 2022 թվականը նույնականացվել են բազմաթիվ անճանաչելիորեն փոփոխված, կմախքացած, մասնատված, այրված աճյուններ և մասունքներ։ 100 ոսկրային բարդ փորձանմուշներ էլ ուղարկվել են Նիդեռլանդների թագավորություն՝ ԴՆԹ նույնականացումը կատարելու նպատակով: Ֆինանսավորումը իրականացվել է USAID-ի (ԱՄՆ-ի միջազգային զարգացման գործակալություն) կողմից:

Բացի այդ, համաձայն նախագծի, դեռ կան բարդ, արտաքին գործոնների ազդեցությունից որոշակի կազմափոխված ոսկրային հյուսվածքներ, որոնցից չի հաջողվում անջատել ԴՆԹ բնութագրերը:

«Այդ նպատակով անհրաժեշտություն է առաջացել ևս թվով 50 ոսկրային հյուսվածքների փորձանմուշներ ուղարկել Նիդեռլանդներ»,- ասված է որոշման նախագծում։

Այդ նպատակով անհրաժեշտություն է առաջացել ևս 75 000 ԱՄՆ դոլար հատկացնել։

Զավեշտ է, ուղղակի, երբ փաստացի բոլոր հարցերում ձախողած բարձրաստիճան պաշտոնյաներն ամեն ամիս պարգևատրվում են։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում այդ մասին ասաց տնտեսագետ, ՀՀ ԱԺ պատգամավոր Թադևոս Ավետիսյանը՝ նկատելով, որ հանրային ծառայողին, օրենքով սահմանված հիմքով, պարգևատրել թույլատրվում է որակյալ աշխատանքի կամ բարձր կատարողականի դեպքում հիմնականում։ Պարգևավճարների համար իրավական և փաստական հիմքեր պետք է լինեն․ ինչ հիմա արվում է, օրենքի ակնհայտ խախտում է։

«Երկրի փաստացի ղեկավարն ասում է, թե պիտի պարգևատրենք, որ լավ ապրեն պաշտոնյաները, հակառակ դեպքում՝ կզբաղվեն կոռուպցիայով։ Ստացվում է՝ պարգևատրվում են, որ լավ աշխատեն, բայց հակառակը պետք լինի։ Աբսուրդ է, երբ երկրի՝ սոցիալ-տնտեսական օրեցօր բարդացող պայմաններում ամեն ամիս իրենց աշխատավարձի չափով պարգևատրվում են նախարարները՝ այն դեպքում, երբ այդ նույն մարդիկ կենսաթոշակների, նվազագույն աշխատավարձի մասին խոսելիս ինչ-որ մակրոտնտեսական անհասկանալի ցուցանիշներ են բերում, թոշակներն ու աշխատավարձերը չբարձրացնելը փորձում կապել համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի հետ»,-ասում է տնտեսագետը։

Ավետիսյանի արձանագրմամբ՝ պետական բյուջեի հաշվին բարձրաստիճան պաշտոնյաների կյանքի որակը կտրուկ բարելավվել է, իսկ շարքային քաղաքացիների՝ այդ թվում իրենց քվե տվածների սոցիալական վիճակը՝ օրըստօրե ծանրանում։

«Գործադիրում ամեն ամիս նախարարները, նրանց տեղակալները, ինչպես նաև աշխատակազմի քարտուղարները պարգևավճար են ստանում իրենց աշխատավարձի չափով։ Նախարարի անվանական աշխատավարձը մոտավորապես 800 հազար դրամ է։ Այսինքն՝ ամսական ավելի քան 1,5 մլն դրամ նախարարը ստանում է։ Ազգային ժողովի պատգամավորներն էլ վերջին 10 ամսվա ընթացքում երեք անգամ են պարգավճար ստացել։ Որ բաժանում են ամիսների, ստացվում է՝ յուրաքանչյուր ամիս նրանց իրենց աշխատավարձի 30 տոկոսի չափով գումար են ստացել։ Այսինքն՝ ավելի քան 900 հազար դրամ էլ պատգամավորներն են ստացել։ Ստացվում է՝ ամսական միջին կենսաթոշակի հնգապատակի չափով պատգամավորներն են պարգևավճարներ ստացել, 15-ապատիկի չափով էլ՝ նախարարները»,-շեշտեց տնտեսագետը։

Ավետիսյանն ուշադրություն է հրավիրում այն փաստի վրա, որ Գործադիրում փաստացի աշխատող, հիմնական բեռն իրենց վրա կրող հատվածը չի օգտվում այդ պարգևներից, այլ՝ կոնկրետ իշխող խմբակի անդամներն են ստանում դա։

Որ ապօրինի հարստացման այդ ձևը՝ անօրինական պարգևավճարները, այս իշխանության հնարավոր է վերացնել, տնտեսագետը, անհնար է համարում, բայց համոզված է, որ իշխանությունը փոխվելու դեպքում վերացվելու են, ավելին՝ վճարված գումարները պետական բյուջե հետ վերադարձնելն է հնարավոր համարում։

Մեր զրուցակիցը շեշտում է՝ սոցիալականից բացի, նաև անվտանգային խնդիրների նկատմամբ ներկա իշխանության անտարբերությունը ցայտուն կերպով երևում է սահման պահող պայմանագրային զինծառայողին և քաղաքում շքեղ մեքենաներով շրջող պարեկին տրվող գումարների չափից։ Ի դեպ, եռամյսա հավաքների մասնակիցներին ևս պետությունը սիմվոլիկ գումար է վճարում՝ ամսական 180 հազար դրամ։ Եթե հաշվի ենք առնում այն, որ բազմաթիվ ընտանիքներ ունեն վարկային պարտավորություններ և նկատի ենք ունենում նաև այն, որ նվազագույն սպառողական զամբյուղը մեկ հոգու հաշվով կազմում է 80 հազար դրամ, ապա հարց է ծագում, թե այդ ընթացքում, օրինակ, 4 հոգանոց ընտանիքն ինչպես պետք է ապրի։

Սրանով էլ պարզ երևում է այս իշխանության պատկերն ու իշխանության գալու իրական նպատակները։ Ոստիկանն ապահովում է իրենց ու իրենց աթոռի անվտանգությունը, իսկ զինվորն ու պայմանագրայինը՝ երկրի սահմանները։ Վերջինն իրենց համար որևէ արժեք չունի»,-եզրափակեց Թադևոս Ավետիսյանը։

Ազգային անվտանգության ծառայությունը առաջարկում է ազգությամբ հայ ՀՀ քաղաքացիություն չունեցող անձի կողմից ՀՀ քաղաքացիություն ձեռք բերելու համար որպես պարտադիր պահանջ սահմանել Հայաստանում վերջին երկու տարվա ընթացքում առնվազն 60 օր օրինական հիմքով բնակվելու կամ գտնվելու հանգամանքը:

Սահմանադրությամբ ազգությամբ հայերը Հայաստանում բնակվելու պահից ունեն ՀՀ քաղաքացիություն ձեռք բերելու իրավունք, սակայն «Քաղա­քա­ցիու­­թյան մասին» օրենքով սահմանված չէ, թե որ պահից է անձը համար­վում Հայաստանում բնակություն հաստատած:

«Մասնավորապես, ՀՀ քաղաքա­ցիու­թյուն չունեցող 18 տարին լրացած, գործունակ, օտարերկրյա պետությունում բնակվող կամ Հայաստանում օրինական հիմքով բնակվող (գտնվող) յուրաքանչյուր անձ իրա­վունք ունի դիմելու ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու հա­մար, եթե օրենքով սահմանված կարգով վերջին երեք տարին մշտապես բնակվել է Հա­յաս­տանում: Սահմանվում է, որ ՀՀ քաղաքացիություն չունեցող ազգությամբ հայ անձը, որի խնամակալը ՀՀ քաղաքացի է, կարող է ստանալ քաղաքացիություն առանց վերոհիշյալ պահանջ­նե­րի պահպանման: ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու գործընթացում օրենքն առա­­վել մեծ հնարավորություն է սահմանել ազգությամբ հայերի համար, քան ամրագրված է Սահմանադրությամբ»,- ասված է հիմնավորման մեջ։

Գործող օրենքի նկատակը, ըստ ԱԱԾ-ի՝ հայ­րե­­նադարձությունը խթանելն է, սակայն ծառայության կողմից վերջին տարիներին կատարված ուսումնասիրություն­նե­րի արդյունքում պարզվել է, որ ազգությամբ հայ հանդիսանալու հանգամանքով պայմանավորված ՀՀ քաղաքացիություն հայ­ցող անձանց մի ստվար զանգվածը, հատկապես Մերձավոր Արևելքի երկրների՝ Սիրիայի, Լիբանանի, Հորդանանի քաղաքացիները, երբևէ չեն եղել Հայաստանում կամ ժամանել են հազվադեպ` 4-5 տարին մեկ անգամ․ «Իսկ որոշ դեպքերում ժամանել են միայն ՀՀ քա­ղա­քա­ցիու­թյուն հայցելու նպա­տա­կով և, որպես կանոն, չեն իրա­կանացնում հայանպաստ գոր­ծու­նեություն։ Բացի այդ, եղել են նաև դեպքեր, երբ քաղաքացիություն ստանալուց հետո ՀՀ քաղաքացու անձնագրերը օգտագործել են միայն այլ պետություններ ճամփորդելու հնարավորություն ունենալու համար»։

ԱԱԾ-ն հանգել է այն եզրակացության, որ ազգությամբ հայերի համար սահմանված խրախուսող նորմերը փաստացի ոչ ամբողջապես են ապահովում օրենքում ներդրված նպատակների իրականացումը:

«Ակնհայտ է, որ օտարերկրյա պետությունների դեպքում, հատկապես առանձին դեպքերում ներքաղաքական սուր լար­վա­ծության և ռազմական գործողությունների գոտիներում, ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության կողմից սահմանափակ ռե­սուրս­ներով, կարճ ժամկետներում ՀՀ քաղաքացիություն հայցող անձի ներկայացրած կեն­սագրական տվյալների, այդ թվում` ազգությամբ հայ լինելու փաստի արժա­նահա­վա­տության անհրաժեշտ խորը և բազմակողմանի ստուգում իրականացնելը հաճախ ան­ի­րատեսական է դառնում»,- նշված է հիմնավորման մեջ։

Որեւէ նորմատիվ իրավական ակտով սահմանված չի եղել դիերի, մասունքների պահպանության կարգը, պահման պայմանները. սա ցավալի փաստ է, բայց իրականություն, իսկ նման կարգի բացակայության պայմաններում որեւէ պաշտոնատար անձի պատասխանատվության ենթարկել  իրավաբանների համար հասկանալի է, թե դա ինչ է: Այս մասին, այսօր՝ հուլիսի 12-ին, Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի դիմաց լրագրողներին հայտնեց Աբովյանի դիահերձարանի նկուղում գետնին անփութորեն թափված պարկերով զոհված զինծառայողների  դիակների ու մասունքների սահմռկեցուցիչ փաստի առթիվ գործով դատախազը:

«Եթե խոսում ենք հանցակազմի մասին, եթե հանցակազմի օբյեկտիվ կողմը չենք ապահովում, օբյեկտիվ կողմի պայման հետեւանքը որւէ էական նշանակություն չունի: Պարզ կենցաղային օրինակ բերեմ, եթե քրեական պատասխանատվության տարիքի չհասած, ասենք, 9 տարեկան երեխան, ինչ-որ մեկին կյանքից ապօրինաբար դիտվորությամբ զրկում է, պե՞տք է բոլոր հանգամանքները վեր հանենք, թե առաջին պայմանը վեր հանենք, այդ անձը սուբյեկտ է, թե ոչ:

Որեւէ մեկին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու համար պաշտոնեական հանցագործության համար պարտադիր են այդ լիազորությունները: Այդ լիազորությունները չկան եւ մենք միջնորդություն ենք ներկայացրել այդ կարգը սահմանելու համար»,-ասաց նա:

Ավելի վաղ NEWS.am-ը հայտնել էր, որ փաստաբան Գարիկ Գալեյանի բողոքի հիման վրա այսօր՝ հուլիսի 12-ին, Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանում տեղի է ունեցավ դատական նիստ՝ Աբովյանի դիահերձարանի նկուղում գետնին անփութորեն թափված պարկերով զոհված զինծառայողների  դիակների ու մասունքների սահմռկեցուցիչ փաստի հետ կապված: Զոհված զինծառայողների ծնողները պահանջում են պատասխանատվության ենթարկել Աբովյանի դիահերձարանի նկուղում իրենց որդիների դիերն և մասունքները  նման ձեւով պահելու համար։

Նշենք, որ սա այդ աղմկահարույց բացահատման  վերաբերյալ երկրորդ անգամ  վերսկսվող դատական գործընթաց է իրականում:

Առաջինը Գլխավոր դատախազությունն էր հրապարակումների հիման վրա քրգործ հարուցել, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հանձնարարությամբ նշանակվել էր ծառայողական քննություն, որոշ ծնողներ կանչվել-հարցաքննվել էին, արդյունքում 2021-ի վերջին քրեական վարույթը ՔԿ-ն կարճել էր:

Դատական հաջորդ նիստը կկայանա օգոստոսի 3-ին, որի ժամանակ կհրապարակվի դատարանի որոշումը:

Հիշեցնենք, այս աղմկահարույց բացահայտում արել էին հենց զոհվածների հայրերը՝ պատերազմից 7 ամիս անց՝ 2021 թվականի մայիսի 31-ին:  Իսկ այդ օրերին, չմոռանանք,  ո՛չ զոհերի ու ոչ էլ անհետ կորածների թվեր կառավարությունը չէր հրապարակում:

Գնաճը շարունակվելու է մինչեւ 2023թ.։ ԱԺ-ում տեղի ունեցած ճեպազրույցում հայտարարել է ՀՀ սոցապնախարար Նարեկ Մկրտչյանը՝ միաժամանակ նշելով, թե նախարարությունը երբեք չի ունեցել գործիքակազմ՝ գնաճը զսպելու համար։

«Կարող ենք ընդամենը բարձրացնել մարդկանց թոշակները, աշխատավարձերը, որպեսզի մարդիկ իրենց խնդիրները լուծեն»,- ասել է նախարարը՝ ավելացնելով, որ 2023 թվականին նախատեսվում է մինչեւ 6 հազար դրամով բարձրացնել կենսաթոշակները նպաստները։
Նկատենք, որ եթե թոշակառուների թոշակը բարձրացվում է մի քանի հազար դրամով, ապա նախարարների աշխատավարձը բարձրացվել է մինչեւ 1,5 մլն դրամի, պատգամավորներն էլ շարունակում են պարբերաբար ստանալ պարգեւավճարներ։

Լրագրողի այն հարցադրմանը, թե որպես սոցապնախարար արդարացված համարո՞ւմ է այս սոցիալական խնդիրների, աղքատության ճիրաններում գտնվող մեր քաղաքացիների ապրելակերպի ֆոնին ընդհանուր պետական ծախսերը, մասնավորապես պարգեւավճարների բաժանման համակարգը, թանկարժեք մեքենաների ձեռքբերումը, գործուղումները էկզոտիկ կղզիներ՝ Բալի եւ բադեն-բադեններ՝ նախարարը պատասխան չգտավ։

Մկրտչյանը հայտարարեց, թե բարեփոխումներ իրականացնելու համար պետք է հաշվի առնել միջազգային փորձը՝ նշելով, թե առանց միջազգային փորձի, միջազգային գործընկերների հետ շփումների, համագործակցության չեն կարող ռեֆորմներ իրականացնել ու կփակվեն քարանձավում։
Լրագրողի հարցին՝ թե պետք է կես միլիոն պարգեւավճար տան պատգամավորներին, որպեսզի դո՞ւրս գան քարանձավից՝ նախարարը հրաժարվեց պատասխանել։

2022 թվականի մայիսին ՀՀ արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը հայտարարեց, որ  Թուրքիայի արտգործնախարարի ժեստերը չեն նպաստում հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացին։ Ավելին, խոստովանեց, որ թուրք գործընկերները թեեւ հայտարարում են, որ գործընթացն առանց նախապայմանների է, այդուամենայնիվ հայ-թուրքական հարաբերությունները սինխրոնացնում են հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները կարգավորելու գործընթացի հետ, ինչն  ավելի կառուցողական չի դարձնում մթնոլորտը։ Նախարարի այս հայտարարությունից 1,5 ամիս անց տեղի ունեցավ Հայաստանի ու Թուրքիայի հատուկ բանագնացների 4-րդ հանդիպումը, որի արդյունքներով հայտարարվեց, թե կողմերը պայմանավորվել են հնարավոր ամենասեղմ ժամկետներում Հայաստան-Թուրքիա ցամաքային սահմանը հատելու հնարավորություն ապահովել, համապատասխանաբար, Հայաստան և Թուրքիա այցելող երրորդ երկրների քաղաքացիների համար և որոշել են սկսել այդ ուղղությամբ անհրաժեշտ գործընթացները: Թեմայի վերաբերյալ «Փաստինֆո»-ն զրուցել է ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան, Պ.գ.դ., պրոֆ. Ռուբեն Մելքոնյանը։

— Պարոն Մելքոնյան, պաշտոնապես հայտարարվել է, որ բանակցությունների ընթացքում նոր պայմանավորվածություններ են ձեռք բերվել թուրքական կողմի հետ: Ի՞նչ վտանգներ և ի՞նչ «ձեռքբերումներ» են սրանք իրենց մեջ պարունակում Հայաստանի համար:

— Ինչպես հայտնի է, բանագնացների վերջին հանդիպումից հետո պայմանավորվածություններ են ձեռք բերվել հայ-թուրքական ցամաքային սահմանը երրորդ երկրների քաղաքացիների և օդային բեռնափոխադրումների բացման համար: Նախ, ինչպես հայտնի է հայ-թուրքական սահմանը մոտ 30 տարի չի գործարկվել և սահմանի վերագործարկումը որոշակի տեխնիկական և այլ խնդիրների հետ է կապված: Բայց, սահմանի բացումը երրորդ երկրների քաղաքացիների համար իր մեջ որոշակի ռիսկեր է պարունակում, որովհետև հստակ չէ, թե հայ-թուրքական բացվող սահմանը ո՞ր երկրների և ի՞նչ տրամադրվածություն ունեցող կառույցների անդամների համար է դառնալու նախընտրելի երթուղի:

Երկրորդ, սա ավելացնելու է անվտանգային ռիսկերը և Հայաստանի համապատասխան կառույցները՝ սահմանապահ և այլն, էլ ավելի ինտենսիվ պետք է աշխատեն՝ այդ ռիսկերը կառավարելու համար: Սա ի՞նչ է տալիս Հայաստանին՝ ես կարծում եմ, որ միակ դրական բանն այն է, որ Հայաստանի համապատասխան կառույցները փորձառություն ձեռք կբերեն հայ-թուրքական սահմանը, կոպիտ ասած, աշխատեցնելու համար, որը տասնամյակներով չի գործարկվել:

Կարծում եմ, որ այստեղ որևէ լուրջ քաղաքական օգուտ չենք կարող տեսնել, քանի որ սա մեծամասամբ ունենալու է սիմվոլիկ նշանակություն, իբրև թե քայլեր են ձեռնարկվում՝ հայ-թուրքական հարաբերություններում առաջընթաց ունենալու համար, բայց այդ քայլերի դրական հետևանքները որևէ կերպ չեն զգացվելու ո՛չ Հայաստանի քաղաքացիների, ո՛չ էլ Հայաստանի քաղաքականության համար: Հակառակը, ես կարծում եմ, որ Թուրքիան իր հռետորաբանության մեջ կավելացնի այդ տարրը, որ որպես բարի կամքի դրսևորում բացել է հայ-թուրքական սահմանը՝ չնայած երրորդ երկրների քաղաքացիների համար:

Իսկ ներքին լսարանի համար՝ այս իշխանությունները դա կօգտագործեն առնվազն երկու ձևով՝ երկուսն էլ խորը պոպուլիզմի շրջանակներում: Նախ, կփորձեն ներկայացնել, որ այն, ինչը չի հաջողվել Հայաստանի նախորդ բոլոր իշխանություններին՝ հաջողվեց իրենց և իրենք որոշակի ձեռքբերում ունեցան, ինչը որևէ կապ չունի իրականության հետ, որովհետև հիմա բանակցային պայմանները բոլորովին այլ են, և Հայաստանը նման թույլ բանակցային պայմաններ երբևէ չի ունեցել: Եվ երկրորդ, նախորդ բոլոր իշխանություններն էլ երբևէ պատրաստ չեն եղել գնալու այն զիջումներին, որոնց հիմա դե ֆակտո գնացել են այս իշխանությունները, և գործընթացները ցույց են տալիս, որ այդ զիջումները շարունակական լինելու հստակ միտումներ ունեն:

Ես ենթադրում եմ, որ իշխանությունները կփորձեն ներկայացնել, որ այդ երրորդ երկրի քաղաքացիները հայկական բյուջե որոշակի գումարներ կբերեն և հասարակ քաղաքացիներին որպես օրինակ կբերեն բյուջեն ևս մի աղբյուրով լցնելու հանգամանքը:

Ինչ վերաբերվում է օդային բեռնափոխադրումներին՝ դա զուտ տնտեսագիտական հաշվարկի կարիք ունի, թե արդյո՞ք տնտեսապես ձեռնտու է օդային ճանապարհով բեռնափոխադրումներ իրականացնելել և ի՞նչ բեռներ են հարմար փոխադրել:

Այն, որ այս իշխանությունները չեն ներկայացնում գործընթացի քաղաքական, բարոյական, հոգեբանական, պատմական հետնաբեմում եղած վտանգները, այլ միայն ներկայացնում են իրենց ընկալմամբ դրականը, արդեն խոսում է պոպուլիզմի գերդոզավորման մասին՝ նաև այս հարցում:

-Ձեր կարծիքով, բանակցային, այսպես կոչված, «առաջընթացը» և դրան առնչվող հայտարարությունը որքանո՞վ է կապված ընդդիմության գործողությունների հետ, որովհետև դիցուք, նստացույցի ժամանակ պաշտոնական շրջանակները հայտարարում էին, որ հայ-թուրքական բանակցություններում որևէ առաջընթաց չկա: Բայց արդեն ակցիաների, համեմատաբար պասիվ փուլում խոսում են, որ բանակցություններում առաջընթաց կա և փորձում են իդեալականացնել դրա արդյունքները:

Նախ, բանակցությունները ինքնին չեն կարող իդեալական լինել, որովհետև հայկական կողմից բանակցում են պարտված իշխանության ներկայացուցիչները և պրոֆեսիոնալիզմով աչքի չընկնող մարդիկ, իսկ հակառակ կողմից բանակցում են հաղթած, մինչև հիմա էլ սպառնալիքները չդադարեցնող և գերպրոֆեսիոնալ դիվանագետներ:

Ինչ վերաբերվում է ընդդիմության տարատեսակ ակցիաներին և փողոցային հանրահավաքներին, ապա ցանկացած իշխանության համար, ցանկացած երկրում ընդդիմությունը և դրանից բխող զսպող մեխանիզմները գերկարևոր են: Սակայն այս իշխանությունը միայն որպես թշնամի է ներկայացնում ընդդիմությանը, բայց իրական պետականամետ քաղաքականության պարագայում կարելի է շատ լավ համադրել իշխանության և ընդդիմության քայլերը:

Զուտ ժամանակագրական առումով համընկնում է, որ ակտիվ ցույցերի ժամանակ հայ-թուրքական հարաբերություններում նման «ակտիվ տեղաշարժեր» չկային, և ալիքի մարելուց հետո հայտարարվում է սահմանի բացման մասին: Այնուամենայնիվ, ես այն համոզմանն եմ, որ այն լոզունգները, որոնցով ընդդիմությունը հանդես էր գալիս և այն մարտահրավերներն ու սպառնալիքները, որոնց մասին բարձրաձայնում էր՝ հասարակության լայն շրջանակների համար մնում են անընդունելի և անընկալելի: Նրանց համար առավել ընկալելի են ներքին քաղաքականության հետ կապված այն պոպուլիստական շեշտադրումները, որոնցով այս իշխանությունները ագրեսիվ և շատ ակտիվ հանդես են գալիս: Եթե ամփոփ ասեմ՝ հասարակության մեծ մասին հետաքրքրում է ոչ թե արտաքին օրակարգը, այլ ներքինը: Արտաքին օրակարգը, որը լի է սպառնալիքներով, այդ թվում հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ կապված՝ հասարակության մեծ մասի համար թվում է հեռակա մի բան և նրանք առավելապես տարված են ներքին օրակարգով, իսկ այս իմաստով իշխանություններն էլ նրանց հանդեպ կիրառում են պոպուլիզմի քաղաքականությունը՝ անտեսելով այն կորուստները, որոնք ունեցել, և շարունակում է ունենալ Հայաստանի Հանրապետությունը՝ հասարակությանը հրամցնելով անցողիկ խնդիրներ ու «ձեռքբերումներ», որոնք որևէ կերպ համեմատական չեն այն կորուստների հետ, որոնք Հայաստանը այս պահին ունենում է արտաքին ճակատում:

— Ձեր կարծիքով՝ ընդդիմությունը ի՞նչ պետք է անի, որպեսզի հասարակության շրջանում նման տրամադրվածությունը փոխվի և չշեշտադրվի միայն ներքին օրակարգը: Այլ կերպ ասած՝ հասարակությունը ամբողջովին զգա դրսից եկող սպառնալիքը:

— Շատ բարդ հարց եք տալիս: Իրականում կարծում եմ, որ հասարակության այն զգալի հատվածը, ում արտաքին մարտահրավերներն ու օրակարգը իրոք հետաքրքրում են՝ արդեն իսկ կողմնորոշված է և չի սատարում այս իշխանությանը: Հասարակության այն հատվածը, որը, գիտակցելով այդ ամենը շարունակում է սատարել այս իշխանությանը՝ տարատեսակ շահեր է հետապնդում: Իսկ հասարակության մյուս հատվածին, կարծում եմ, ընդդիմությունը և այն մարդիկ, որոնք աշխատում են ընդդիմության հետ՝ պետք է հրամցնեն այնպիսի խնդիրներ, որոնք վերաբերվում են, ցավով եմ նշում՝ նրանց նեղ անձնական և ներքին քաղաքական իրողություններին, որովհետև մեր հասարակությունը հասել է այնպիսի իրավիճակի, որ ավելի շատ կենտրոնացած է կենցաղային և ներքին խնդիրների վրա: Ուստի, ընդդիմությունը պետք է նաև դրանց վրա շեշտադրում անի, սակայն այս պարագայում էլ, նման շեշտադրման իրավունք ունեն այնպիսի գործիչներ, որոնք չեն ասոցացվում տարատեսակ բացասական իրողությունների հետ:

Շրջակա միջավայրի նախարարությունը հայտարարություն է տարածել

Հատիս լեռան գագաթին Հիսուս Քրիստոսի մոնումենտալ արձանի տեղադրման նախագծի վերաբերյալ, որում ասվում է․

«Հարգելի քաղաքացիներ,

Հատիս լեռան գագաթին Հիսուս Քրիստոսի մոնումենտալ արձանի տեղադրման նախագծի վերաբերյալ անհրաժեշտ ենք համարում պարզաբանել հետևյալը՝

Հուլիսի 7-ի կառավարության նիստի ժամանակ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը տեղեկացրեց, որ «Մուլտի գրուպ» կոնցեռնի նախագահի կողմից Հիսուս Քրիստոսի մեծ արձան կառուցելու նախաձեռնության վերաբերյալ համապատասխան փաստաթղթերը ներկայացվել են կառավարություն, կառավարության մարմինները պետք է քննարկեն և որոշում կայացնեն։

Հայտնում ենք, որ արձանի տեղադրման տեղադիրքի ընտրության վերաբերյալ Շրջակա միջավայրի նախարարություն «Գագիկ Ծառուկյան» բարեգործական հիմնադրամի կողմից որևէ փաստաթուղթ դեռ չի ստացվել։

Ընդառաջ գնալով մասնագիտական հանրույթի ու հանրային տարբեր շերտերի հնչեցրած մտահոգություններին, հիմնադրամի կողմից արձանի շինարարությունն այս պահին կասեցված է, դրանք կմեկնարկեն միայն պատկան մարմինների կողմից շինարարական աշխատանքները սկսելու համար համապատասխան մասնագիտական և փորձաքննական եզրակացություններն ու թույլտվությունները ստանալուց հետո։

Հիշեցնենք, որ Հատիս լեռը ընդգրկված է ՀՀ բնության հուշարձանների ցանկում համաձայն «Հայաստանի Հանրապետության բնության հուշարձանների ցանկը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 2008 թվականի օգոստոսի 14-ի N 967-Ն որոշման։

Բնության հուշարձանի պահպանությունը կարգավորվում է Բնության հատուկ պահպանվող տարածքների մասին ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 1-ին կետով, այն է՝ ՀՀ-ում բնության հուշարձանի տարածքում արգելվում է ցանկացած գործունեություն, որը սպառնում է դրա պահպանությանը, ինչպես նաև այլ ենթաօրենսդրական ակտերով։

Նախագծի վերաբերյալ Շրջակա միջավայրի նախարարությունը մասնագիտական եզրակացություն կտա միայն համապատասխան փաստաթղթերը ստանալուց հետո»։

Հիշեցնենք, որ շաբաթ տրվել է արձանի կառուցման մեկնարկը, իսկ դրանից մեկ օր անց ԿԳՄՍ նախարարությունը պահանջել էր դադարեցնել աշխատանքները՝ պատճառաբանելով, որ լեռան գագաթին առկա է բրոնզ-երկաթեդարյան հնավայր-ամրոց։ Հիմնադրամն իր հերթին այսօր հայտարարել է, որ դիմել է պատկան մարմիններին՝ ստանալու մասնագիտական եզրակացություններն ու շինթույլտվությունները: Հիմնադրամից նաև նշել են, որ այժմ իրականացվում են բացառապես ենթակառուցվածքներն ապահովելու նպատակով որոշ աշխատանքներ, իսկ արձանի շինարարությունը մեկնարկելու է դրական եզրակացություններից հետո միայն:

Ինչու՞ էր Նիկոլը դեռ 2020 թվականի հունիսի 25-ին, 44-օրյա պատերազմից ամիսներ առաջ կառավարության որշմամբ 1,732,805.2 հազար ՀՀ դրամ հատկացնում ՀՀ պետական բյուջեից այսօր արդեն պատերազմի պարտության հետեւանքով պարտադրված պայման ճանապարհի կառուցման կամ վերակառուցման համար։ Այս մասին ֆեյսբուքում գրել է ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Գեղամ Մանուկյանը.

«Շաբաթ նիկոլը թիկնազորով ու անվտանգ մարդկանցով իբր շրջայց էր կատարում երկրում։ Մեկ դրվագ շատ հատկանշական է. «Ծանոթացա ՀՀ պետական բյուջեի միջոցներով Մ-3, Թուրքիայի սահման-Մարգարա-Վանաձոր-Տաշիր-Վրաստանի սահման միջպետական նշանակության ավտոճանապարհի 8,5 կմ հատվածի հիմնանորոգման աշխատանքների ընթացքին: Հիմնանորոգվող ճանապարհահատվածն ընդգրկում է մարզի Մարգարա, Վարդանաշեն, Երասխահուն, Ջրարբի, Ապագա, Լուսագյուղ բնակավայրերը»:

Այս գրառումն էր կատարել նա ու տեսանյութ տեղադրել։ Գյուղացիներից մեկն անգամ նրանից շնորհակալություն հայտնեց, որ իբր դժոխքից է ազատել։ Մյուսները միաբերան՝ բոլոր հարցերը լուծված են, խնդիր չունեն։ Միայն մեկը համարձակվեց ասել, թե էլեկտրականության հարց կա, ենթակայաններն են քիչ, ասել է թե՝ պարբերական անջատումներ կան։ Այստեղ նիկոլը խառնվեց, համոզվելով, որ նման խնդիր կա, էլի չքմեղացավ՝ դե բոլոր խնդիրները չեն լուծվի միանգամից։

Բայց, հիմա դժոխքից ազատվելու ու գյուղացիների հրճվանքի մասին։ Նիկոլն ծանոթանում էր, իր խոսքով, «Թուրքիայի սահման-Մարգարա-Վանաձոր-Տաշիր-Վրաստանի սահման միջպետական նշանակության ավտոճանապարհի 8,5 կմ հատվածի հիմնանորոգման աշխատանքների ընթացքին»։ Դեռ գլուխը քարը, որ խառնված հարցնում է, թե որտեղ է Լուսագյուղը, տեղն անգամ չգիտեր։ Մի քանի օր առաջ էլ իր մենախոսություն-ասուլիսում անգամ տեղյակ չէր, որ Արցախում Սուս գյուղ կա Բերձորում, որը պատրաստվում է հանձնել թշնամուն։ Իսկ հիմա տարօինակը. Թուրքիայի սահման-Մարգարա ճանապարհը 30 տարի փակ է եղել, ու մեկ էլ պարզվում է վերանորոգվում է, ու Նիկոլն էլ շտապել է վերանորոգման աշխատանքներին ծանոթանալ։

ԻՆՉՈՒ՞ 1. Նախ տարածաշրջանային կոմունիկացիակների բացման մասին հայտարարարություններում խոսվում էր Կարս-Գյումրի երկաթգծի մասին։ «…ըստ էության, երկաթուղին, որի մասին խոսում ենք, Երասխից մինչև Գյումրի գոյություն ունի, գիտեք, որ Գյումրիից Կարս երկաթուղի նույնպես գոյություն ունի»: Ակնարկել էր Նիկոլ Փաշինյանը ՀՀ կառավարության նիստում ( https://www.primeminister.am/…/16/Cabinet-meeting-Speech/)

2. Հետո արդեն Ռուբինյան-Քըլըչ վերջին հանդիպմանն անակնկալ հայտարարվեց, թե՝ «Կողմերը պայմանավորվել են հնարավոր ամենասեղմ ժամկետներում Հայաստան-Թուրքիա ցամաքային սահմանը հատելու հնարավորություն ապահովել, համապատասխանաբար, Հայաստան և Թուրքիա այցելող երրորդ երկրների քաղաքացիների համար և որոշել են սկսել այդ ուղղությամբ անհրաժեշտ գործընթացները»: (https://www.mfa.am/…/2022/07/01/Armenia_Turkey_4th/11527):

ԱՍԵԼ Է ԹԵ, Հայաստանի եւ Թուրքիայի ՑԱՄԱՔԱՅԻՆ սահմանով՝ Մարգարա-Ալիջան սահմանակետով անցնելու մասին Հայաստանի եւ Թուրքիայի հատուկ ներկայացուցիչների միջեւ համաձայնություն կայացել է 2022 թվականի հուլիսի 1-ին Վիեննայում կայացած հանդիպման ընթացքում։ 2022 թվականին միայն հայերն ու թուրքերը համաձայնվել են իբր բացել երկու երկրների ցամաքային, տրանսպորտային սահմանը։ Մի քանի օր հետո Նիկոլն արդեն Կառավարության նիստում հանձնարարել է, որ այդ համաձայնության ուղղությամբ աշխատանքներ տանեն։ «Հիմա, շատ կարևոր է, որպեսզի մեր գերատեսչությունները Թուրքիայի համապատասխան գերատեսչությունների հետ աշխատեն, որովհետև քաղաքական պայմանավորվածությունը պայմանավորվածություն, բայց այդ աշխատանքից է կախված դրանց իրագործումը: Իմ հանձնարարությունն է, որպեսզի կոորդինացված աշխատենք, որ հնարավորինս շուտ կարողանանք իրագործել ձեռք բերված պայմանավորվածությունները». Ասել է նա հուլիսի 7-ին կայցած նիստում (https://www.primeminister.am/…/2022/07/07/Cabinet-meeting/)։ Հիմա արդեն, հայ-թուրքական ցամքային սահմանով երթեւեկ կազմակերպելու մասին Ռուբինյանի ու Քըլըչի հանդիպման արդյունք-պայմանավորվածության առիթով 7 օր հետո հանձնարարություն տված Նիկոլը 3 օր անց այցելում է Մարգարա ու հետեւում վաղուց արդեն կառուցվող ճանապարհի շինարարության ընթացքին։

Լուրը լսելիս հիշեցի, որ մի անգամ հայ-թուրքական սահմանի ու ճանարապհի վերանորգման մասին պաշտոնական հաղորդագրություն տեսել էի ու շատ զարմացել։ Վերհիշեցի։ մինչեւ 44-օրյա պատերազմն էր, 2020 թվականի հունիսի 26-ը։ Կառավարության նիստ։ Այդ օրերին Տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքային դիմակը դեմքին նախարար Սուրեն Պապիկյանը առաջարկեց 2020 թվականի պետբյուջեում կատարել փոփոխություն ու հատկացնել «Թուրքիայի սահման-Մարգարա-Վանաձոր-Տաշիր-Վրաստանի սահման կմ 45+300 -կմ 53+000 հատվածի հիմնանորոգման և հեղինակային հսկողության ծառությունների համար 1,732,805.2 հազար ՀՀ դրամ» (ՀՀ կառավարության նիստ, կետ 39 Կառավարության նիստի օրակարգ. e-gov.am)։ Նախագիծը գրեթե դատարկ էր, միայն գումար։

Արձանագրված էր՝ «Նախագիծը չի նախատեսում տվյալ բնագավառում իրականացվող գործող քաղաքականության փոփոխություն…Նախագիծը մշակվել է Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից: Հասարակությունը սույն որոշման նախագծմանը չի մասնակցել… »։

Նիկոլն երեկ գնացել էր հետեւելու Թուրքիայի սահման-Մարգարա եւ Հայաստանի Հանրապետության տարածք 30 տարի փակ ճանապարհի շինարարության ընթաքին, որի բացման մասին Ռուբեն Ռուբինյանն ու Թուրքիայի բանագնաց Քըլըչը համաձայնվել էին 2022 թվականի հուլիսի 1-ին, Վիեննայում, բանակցությունների ՉՈՐՐՈՐԴ փուլի ընթացքում։

ՀԱՐՑ. Ինչու՞ էր Նիկոլը դեռ 2020 թվականի հունիսի 25-ին, 44-օրյա պատերազմից ամիսներ առաջ կառավարության որշմամբ 1,732,805.2 հազար ՀՀ դրամ հատկացնում ՀՀ պետական բյուջեից այսօր արդեն պատերազմի պարտության հետեւանքով պարտադրված պայման ճանապարհի կառուցման կամ վերակառուցման համար։

ԴԱՎԱՃԱՆՈՒԹՅԱՆ մասին չեմ հարցրել դեռ…»։