Վերջին օրվա ընթացքում որոշ սոցիալական ցանցերով, ինչպես նաև լրատվական գործունեություն իրականացնող ռեսուրսներով շրջանառվում է Արցախի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Վիտալի Բալասանյանի լուսանկարներից մեկը, և տեղադրվում են կեղծ լուրեր առ այն, թե իբր «Վիտալի Բալասանյանը Բերձորի հանձնում-ընդունումն է անում»։ «Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ այս առթիվ Արցախի անվտանգության խորհրդի գրասենյակից նշեցին, որ Արցախի Հանրապետության անվտանգության խորհրդի քարտուղարն աշխատանքի բերումով մշտապես այցելում է Հանրապետության տարբեր բնակավայրեր, զբաղվում անվտանգային խնդիրներով, իրականացնում պաշտոնեական գործառույթները։

«Սույն լուսանկարն արվել է անհայտ անձի կողմից՝ անհայտ հանգամանքներում, երբ Վիտալի Բալասանյանը հերթական աշխատանքային այցով գտնվել է ռուսական խաղաղապահ զորքերի հենակետերից մեկում, որը տեղակայված է Արցախի Հանրապետության Ստեփանակերտ-Գորիս միջպետական մայրուղու Շուշի քաղաքին կից գտնվող հատվածում, որտեղ զբաղվել է, մասնավորապես, Արցախի Հանրապետությունը Հայաստանի Հանրապետությանը կապող նոր երթուղու գործարկման հետ կապված անվտանգային խնդիրներով։

Վերլուծելով համացանցով տարածվող այս լուսանկարի կամայական «մեկնաբանությունները»՝ գալիս ենք այն եզրահանգման, որ Վիտալի Բալասանյանի դեմ իրականացվում է կազմակերպված արշավ՝ նպատակ ունենալով փորձել վարկաբեկել Արցախի Հանրապետության պաշտպանության և պետականության ամրապնդման գործում անուրանալի ավանդ ունեցող գործչի բարի անունը։

Ըստ այդմ, պատասխանատու հայտարարում ենք, որ Արցախի Հանրապետության անվտանգության խորհրդի քարտուղար Վիտալի Բալասանյանն իր կենսագրության ընթացքում երբևէ չի զբաղվել հայ ժողովրդի շահերին հակասող գործունեությամբ։ Վիտալի Բալասանյանի՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 5-ից Անվտանգության խորհրդի քարտուղարի պաշտոնը ստանձնելուց հետո նա նվիրվել է օրհասական վիճակի հասցված Արցախի Հանրապետության անվտանգային դիրքերը վերականգնելու առաքելությանը, որի իրականացման արդյունքները բոլորս կարող ենք զգալ առօրյայում»,- նշված է հաղորդագրության մեջ:

Արցախի անվտանգության խորհուրդը խստորեն հորդորում է բոլորին՝ դադարեցնել անպատասխանատու ասեկոսեներ արտադրելու և շրջանառելու անպատիվ փորձերը, իսկ մեր հայրենակիցներին կոչ է անում տուրք չտալ զրպարտություններին։

«Միևնույն ժամանակ հավաստիացնում ենք, որ Արցախի Հանրապետության իշխանություններն անում են ամեն հնարավորը՝ Հանրապետությունում ապահովելու պատշաճ անվտանգային միջավայր»,- նշված է հաղորդագրության մեջ:

Իշխանությունները բանակը վերջնականապես լուծարում են, բանվորագյուղացիական բանակ են ստեղծում, իսկ չինովնիկների և օլիգարխների որդիները հեշտությամբ ազատվելու են զինվորական ծառայությունից: «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նշել է ռազմական փորձագետ Հայկ Նահապետյանը՝ անդրադառնալով ՊՆ-ի նախագծին, որով է առաջարկվում է վճարել 24 մլն դրամ վճարելով ազատվել հետագա զինծառայությունից՝ բանակում 4,5 ամիս ծառայելուց հետո:

Հայկ Նահապետյանն ընդգծում է՝պատերազմի վտանգի մեջ գտնվող երկրում սա չափազանց վտանգավոր է, քանի որ չի կարող ժամկետաին զինծառայողն ընդամենը 4.5 ամսում բավարար գիտելիքներ ստանալ, ուստի պատերազմի դեպքում նրանք չեն կարողանալու մարտական խնդիր կատարել:

Ռազմական փորձագետը նկատում է՝ մեր բանակը հիմնականում համալրված է ժամկետային զինծառայողներով, որոնց թիվն առանց այն էլ բավարար չէ, իսկ նախագիծն ընդունելու պարագայում այն կտրուկ անկում է ապրելու.

«Ստացվում է, որ օրվա իշխանությունները զիջումների գնալու համար պատրվակ բերելու են, որ բանակը համալրված չէ, չենք կարող սահմանը պահել ու ստիպված նոր զիջումների ենք գնում»,-ասաց Նահապետյանը:

Փորձագետի արձանագրմամբ՝ այն նաև սրելու է հասարակության մեջ առկա բևեռացումները և սոցիալական նոր խնդիրներ է առաջացնելու: Նահապետյանի խոսքով՝ ստացվում է, որ սոցիալապես ապահովների, չինովնիկների , օլիգարխների ֆիզիկական անվտանգությունը պետք է պահեն չունեւոր խավի զավակները, իսկ այս իրավիճակում ցանկացած ագրեսիայի դեպքում երկիրը շատ արագ պարտության է մատնվելու, քանի որ սահմանին կանգնած չքավորի զավակը մոտիվացիա չունի՝ մեծահարուստի զավակին պաշտպանելու համար.

«Զինծառայողները գործնականում պաշտպանված չեն, ոչ մարտական գործողությունների ժամանակ սպանությունների և ինքնասապանությունների դեպքերը շատ են, եթե հնարավորություն կա, որ ծնողն այս կամ այն ձևով իր զավակին ազատի բանակից, ապա կդիմեն ամեն քայլի՝ հայթայթելու այդ գումարը՝ ներառյալ նաև ունեցվածքի վաճառք»,-ասաց Նահապետյանը:

Այսօր հայտնի դարձավ, որ Հայաստանի ու Ադրբեջանի ղեկավարներ Նիկոլ Փաշինյանի եւ Իլհամ Ալիեւի հաջորդ հանդիպումը կկայանա օգոստոսի 31-ին՝ Բրյուսելում։ Հաղորդվեց եռակողմ հանդիպման անցկացման մասին, Փաշինյանի եւ Ալիեւի առանձին հանդիպման մասին դեռեւս չի հայտարարվել։

Ադրբեջանը բարձրացնում է ագրեսիայի մակարդակը

Ադրբեջանի հարցերով փորձագետ Տարոն Հովհաննիսյանի գնահատմամբ՝ հանդիպման նախաշեմին բազմաթիվ խնդիրներ են կուտակվել, այդ թվում՝ օգոստոսի սկզբին Արցախում Ադրբեջանի ագրեսիվ պահվածքի հետ կապված։

Ալիեւը պաշտոնապես հայտարարում է, որ Աղավնոյի, Սուսի եւ Բերձորի բնակիչները պետք է լքեն եւ պարտավոր են լքել իրենց տները։ Սա, ըստ էության, բռնի տեղահանություն է եւ հակասում է Ադրբեջանի այն կեղծ թեզին, թե իբր հայերը կարող են խաղաղ ապրել ադրբեջանական ղեկավարության ներքո։ Բաքվի իշխանությունները հայերին ստիպում են լքել իրենց տները։

«Համոզված եմ, որ հանդիպումը կառուցողական մթնոլորտում չի անցնի, քանի որ Բաքուն տրամադրված չէ դրան, այլապես ագրեսիվ քաղաքականություն չէր վարի։ Ադրբեջանի գործողությունները գնալով ավելի ագրեսիվ են դառնում ե՛ւ Արցախի ժողովրդի, ե՛ւ Հայաստանի նկատմամբ։ Ուստի հանդիպման արդյունքներով դրական տեղաշարժերի հավանականությունը զրոյական է»,- NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարեց քաղաքագետը։

Զուգահեռաբար կան նաեւ այլ հարցեր, այդ թվում՝ հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը, սահմանազատումն ու սահմանագծումը, հումանիտար խնդիրները։

Նշենք, որ Բրյուսելում Ալիեւի եւ Փաշինյանի հանդիպման նախորդ օրը Մոսկվայում տեղի կունենա Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սահմանազատման եւ սահմանի անվտանգության հարցերով հանձնաժողովների անդամների երկրորդ հանդիպումը, որը նախատեսված է օգոստոսի 30-ին։ Առաջին նման հանդիպումը մայիսի 24-ին տեղի է ունեցել Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջպետական սահմանին՝ Երասխի հատվածում։

Բաքուն չի կատարում իր պարտավորությունները

Հովհաննիսյանի կարծիքով, նույն հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հարցում Ադրբեջանի ցանկությունն ամենեւին էլ հաղորդակցությունների ապաշրջափակումը չէ։ Դա պայմանավորված է ոչ թե տնտեսական, այլ քաղաքական գործոններով։ Բաքուն դա ձեւակերպել է որպես Հայաստանի տարածքով, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» գաղափար։

Ադրբեջանը դրանում տեսնում չի տեսնում կառուցողական մթնոլորտ ստեղծելուն ուղղված միջոցառում։ Այն, որ Ադրբեջանի կողմից նման մոտեցում չի լինի, վկայում է հայ ռազմագերիներին ու քաղաքացիական պատանդներին վերադարձնելու իր պարտավորությունների կատարման հարցում Բաքվի դիրքորոշումը, որը հանգում է կեղծ քրեական գործեր հարուցելուն։ Ադրբեջանը հրաժարվում է կատարել բոլոր պահվող անձանց վերադարձնելու իր վրա վերցրած պարտավորությունները։

Հենց նման քայլը կարող էր նպաստել վստահության ամրապնդմանը, եթե նման ցանկություն լիներ, իսկ Ադրբեջանն այն չունի։

«Կարծում եմ՝ հանդիպումը կվերածվի մտքերի փոխանակության»,- նշեց փորձագետը։

Ռուսաստանի ու Արեւմուտքի զուսպ մրցակցությունը

Հանդիպումները Ադրբեջանը կամ Հայաստանը չեն նախաձեռնում։ Այս դեպքում որպես միջնորդ հանդես է գալիս Բրյուսելը, սակայն, ինչպես նշեց քաղաքագետը, ոչ ոք չի սահմանափակում Մոսկվայում նույն ինտենսիվությամբ հանդիպումների կազմակերպումը։

«Անիրատեսական է կարծել, թե Բրյուսելն ունի լծակներ եւ կարող է սահմանափակել հանդիպման կազմակերպումը ռուսական կողմի նախաձեռնության դեպքում։

ԵՄ-ն, անկասկած, կարեւոր խաղացող է, բայց բոլորը գիտակցում են Ռուսաստանի ռազմական ներկայությունը տարածաշրջանում, այդ թվում՝ Ղարաբաղում, հասկանում են, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ից հետո եռակողմ ձեւաչափերը նախաձեռնվել են Մոսկվայի միջնորդությամբ։

Չեմ կարծում, որ ԵՄ-ն կարող է նույնիսկ մասամբ դուրս մղել Մոսկվային ներկա գործընթացներից, քանի որ երկրի վրա իրական ներկայություն միայն Ռուսաստանն ունի։ Ուրիշ բան, որ Արեւմուտքի եւ Ռուսաստանի միջեւ մրցակցություն կա։ Կողմերից յուրաքանչյուրը փորձում է ցույց տալ, որ հենց ինքն է ամենաակտիվ միջնորդը եւ փորձում է լուծել խնդիրները։ Այս մրցակցությունը դրսեւորվում է նաեւ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջեւ (մի կողմից՝ Ռուսաստանի, մյուս կողմից՝ ԱՄՆ-ի եւ Ֆրանսիայի):

Բայց այս ամենը չի նշանակում, որ կողմերից որեւէ մեկը դուրս է գալիս գործընթացից»,- ընդգծեց Հովհաննիսյանը։

Արամ Դանիելյան

Արցախի՝ 44-օրյա պատերազմի հետևանքով Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած Քաշաթաղի շրջանի Բերձոր քաղաք է բերվել ադրբեջանական «Երկաթե բռունցք» հուշարձանը:

ԱՊԱ-ն հայտնում է, որ այն կկանգնեցվի քաղաքի կենտրոնում։

Նշենք, որ Ադրբեջանն իր վերահսկողության տակ անցած Հադրութ քաղաքում տեղադրել է նույն հուշարձանը:

«Երկաթե բռունցքն» Ադրբեջանում գլխավոր գործողություններից մեկն էր Հայաստանի եւ Արցախի Հանրապետության դեմ 44-օրյա պատերազմում։

Ադրբեջանը ձեւականորեն աջակցում է Հայաստանի հետ հաշտվելու նախաձեռնությանը, իսկ իրականում շարունակում է սադրանքներն ու ագրեսիվ գործողությունները։

Հիշեցնենք` օգոստոսի 5-ին հայտնի է դարձել, որ Արցախի տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Հայկ Խանումյանը Քաշաթաղի շրջանի Աղավնո գյուղում տեղի բնակչության, համայնքի և շրջանի իշխանության ներկայացուցիչների հետ քննարկել է Աղավնոյի, Ներքին Սուսի և Բերձորի բնակչության՝ մինչև սույն թվականի օգոստոսի 25-ը տարհանման հարցերը։

Դրանից մեկ օր առաջ` օգոստոսի 4-ին, ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Գնել Սանոսյանը հայտնել էր, որ Լաչինի միջանցք կոչվող ճանապարհի այլընտրանքային հատվածի կառուցման աշխատանքներն արդեն սկսվել են ու մինչև գարուն կավարտվեն։

Նշենք, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 6-րդ կետում ասվում է, որ երեք տարում Արցախը Հայաստանի հետ կապող նոր ճանապարհի նախագիծ է լինելու։

Օգոստոսի 18-ին Ադրբեջանը դիմել էր Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան (ՄԻԵԴ)՝ խնդրելով պարտավորեցնել Հայաստանին անմիջապես եւ անվերապահ պարտավորեցնելու իր վերահսկողության տակ գտնվող ուժերին եւ կառույցներին դադարեցնելու Բերձոր քաղաքի եւ շրջակա գյուղերի գույքի ոչնչացումը, ներառյալը տների այրումը, եւ տրամադրելու տեղեկատվություն ձեռնարկված միջոցառումների վերաբերյալ:

Միջազգային իրավական հարցերով ՀՀ ներկայացուցչի գրասենյակը հայտնում է, որ օգոստոսի 22-ին ՄԻԵԴ-ը մերժել էր Ադրբեջանի դիմումը եւ արձանագրել, որ բացակայում է նոր միջանկյալ միջոց կիրառելու անհրաժեշտությունը:

Այսօր հայտնի դարձավ, որ ՀՀ իշխանությունները նախատեսում են բարեփոխումներ իրականացնել բանակում եւ շարքային կազմի համար ստեղծել 24 մլն դրամի դիմաց ծառայությունից վաղաժամկետ ազատվելու (4,5 ամիս հետո) հնարավորություն։ Նշված գումարի չափը որոշվում է այն տրամաբանությամբ, որ մեկ ժամկետային զինծառայողի փոխարեն պայմանագրային զինծառայողից հինգ տարի ժամկետով կարող է գանձվել ամսական մինչեւ 400 հազար դրամ։

ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության ղեկավար, երկրի պաշտպանության նախկին նախարար Սեյրան Օհանյանը NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում վստահություն հայտնեց, որ կխախտվի սոցիալական արդարությունն ու միասնականությունը։

Նրա կարծիքով՝ բանակում ծառայությունից կազատվեն այն մարդիկ, որոնք համապատասխան միջոցներ ունեն։

«Ես դեմ չեմ այն մարդկանց, ովքեր հարստացել են։ Ի վերջո, նրանց վճարած հարկերի շնորհիվ մենք գոյություն ունենք  ու զարգացնում ենք մեր երկիրը։ Բայց այդպիսի մարդիկ շատ քիչ են, իսկ մնացածը ձգտելու են վաճառել իրենց ողջ ունեցվածքը եւ ազատվել զինվորական ծառայությունից։

Եթե իշխանությունները ձգտում են ընդլայնել պայմանագրայինների բազան այն փողերի հաշվին, որոնք, ինչպես նրանք ակնկալում են, կվճարվեն, ապա դա տեղի չի ունենա։ Այդպիսի փողեր չեն վճարվի։ Ես կարող եմ ասել, թե որտեղից կարելի է միջոցներ ձեռք բերել այդ նպատակների համար: Խոսքը պետական բյուջեի մասին է, որն անարդյունավետ է ծախսվում կառավարության անարդյունավետ կառուցվածքի հիման վրա, աշխատավարձերի, պարգեւավճարների մասին է՝ այս ամենը կարելի է գումարել»,- ասաց Օհանյանը։

Այդ 24 միլիոն դրամի հաշվին, որ շարքային կազմի յուրաքանչյուր զինծառայող կարող է վճարել, ըստ նրա, լուրջ գումար չի հավաքվի։

«Երբ երկրում կան անվտանգության ոլորտի նման խնդիրներ, անվտանգության միջավայրը լիարժեք չի գնահատվել, արտաքին եւ ներքին սպառնալիքները չեն բացահայտվել, երբ համապատասխան քայլեր չեն ձեռնարկվում այդ ուղղությամբ, չեն ձեռնարկվում համապատասխան քայլեր պաշտպանության ոլորտում, քայլեր՝ բանակը բարեփոխելու համար, երբ հասարակության մեջ մտահոգություն կա, այն առումով, թե բանակը արդյոք վերականգնվել է, այս ամենը պոպուլիստական քայլեր են»,- ընդգծեց նախկին նախարարը։

Խմբակցության ղեկավարը պոպուլիզմ անվանեց նաեւ բանակում ծառայությունը մինչեւ 1,5 տարի կրճատելու իշխանությունների ծրագրերը՝ դա անվանելով անլուրջ հաշվարկների արդյունք։

«Այսօր, անվտանգության ոլորտում խնդիրների պայմաններում նման քայլեր անելու ժամանակը չէ։ Ընդհակառակը, պետք է աշխատել հայրենասիրական ոգին, ռազմահայրենասիրական դաստիարակության մակարդակը բարձրացնելու ուղղությամբ, տրամադրել բոլորին, որ վերադարձնեն հայրենիքի հանդեպ պարտքը։

Ցանկացած չմտածված քայլ նշանակում է գործողություն, որը հիմնված չէ հաշվարկների վրա: Իսկ նման գործողությունները միշտ կբերեն ձախողման, իսկ ձախողումը նշանակում է ոչնչացնել բանակը։

Ներկայիս իշխանության օրոք ամեն ինչ ունի իր նպատակը։ Նրանք մեր երկիրը հասցրին աղետալի վիճակի, ձախողումները կշարունակվեն։ Իսկ իշխանություններն այս իրավիճակում հանգիստ վայելում են իրենց արձակուրդները, աշխատասենյակները, աշխատավարձերը, առանց որեւէ աշխատանք կատարելու վայելում են պարգեւավճարները»,- հավելեց Օհանյանը։

Նա Հայաստանի իշխանություններին համեմատեց դռնապանների հետ, որոնք առանց մտածելու բոլորի առաջ բացում են մեր երկրի դռները։

Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը նոր նախագիծ է դրել հանրային քննարկման, որով առաջարկվում է ներդնել պայմանագրային զինվորական ծառայության նոր համակարգ, ինչպես նաև շարքային կազմի կարճաժամկետ պարտադիր զինծառայություն՝ ՀՀ պետական բյուջե գումար վճարելու պայմանով:

Այս մասին «Զինվորական ծառայության և զինծառայողի կարգավիճակի մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին ՀՀ օրենքի նախագիծը հրապարակվել է e-draft.am կայքում:

Հիմնավորման մեջ նշվում է, որ օրենքի նախագծի ընդունումը պայմանավորված է ՀՀ կառավարության 2021-2026թթ. ծրագրին համապատասխան պայմանագրային զինվորական ծառայություն անցնելու գրավչությունն ու շահագրգռվածությունը բարձրացնելու, արհեստավարժ պայմանագրային զինվորական ծառայության զարգացման համար նախադրյալներ ստեղծելու, շարքային կազմի պարտադիր զինվորական ծառայության փոխարեն շարքային և սպայական կազմերի պարտադիր զինվորական ծառայությունից պայմանագրային զինվորական ծառայության անցման նոր համակարգ և շարքային կազմի կարճաժամկետ պարտադիր զինծառայության ընթացակարգ ներդնելու անհրաժեշտությամբ:

Նշվում է, որ գործող օրենքով ներդրվել է շարքային կազմի պարտադիր զինվորական ծառայություն անցնելու համակարգ, որը ենթադրում է 36-ամսյա ժամկետով շարքային կազմի պարտադիր զինվորական ծառայության անցում՝ ՊՆ-ի հետ քաղաքացիաիրավական բնույթի պայմանագիր կնքելու միջոցով: Համակարգը նախատեսում էր շարքային կազմի մյուս պարտադիր զինծառայողների համեմատ ավելի մեծ չափով ամսական դրամական բավարարման հաշվարկում (35.000-45.000 դրամ չափով), ամսական 7 օրացուցային օր ժամկետով արձակուրդի տրամադրում և ծառայության ժամկետի ավարտով կամ առողջական վիճակի պատճառով վաղաժամկետ զորացրվելու դեպքերում պատվովճարի հատկացում (5 մլն դրամ չափով): «Համակարգի ներդրումից հետո համապատասխան ծառայություն անցնելու ցանկություն հայտնողների քանակն ի սկզբանե չբավարարեց ակնկալվող քանակները՝ աստիճանաբար նվազելով, ինչպես նաև 2021-2022թթ. զորակոչերի ընթացքում չարձանագրվեց ոչ մի դիմում: Բացի այդ, 2020 թվականի ռազմական գործողություններից հետո բավական թվով զինծառայողներ վաղաժամկետ հրաժարվեցին ծրագրից և շարքային կազմի պարտադիր զինվորական ծառայության 24-ամսյա ժամկետը լրացած լինելու հիմքով արձակվեցին զինվորական ծառայությունից: Ներկայումս ծրագրով զինվորական ծառայությունը շարունակում են ընդամենը երեք զինծառայող, որոնց ծառայության 36-ամսյա ժամկետն ավարտվում է 2023 թվականի հունվարին: Այդ կապակցությամբ անհրաժեշտություն է առաջացել ներդնել նոր ծրագիր, այս անգամ՝ շարքային և սպայական կազմերի պարտադիր զինվորական ծառայությունից պայմանագրային զինվորական ծառայության անցման միջոցով («Հայրենյաց պաշտպան» ծրագիր), որի ժամկետը նախատեսվում է 5 տարի, ինչպես նաև կնքած պայմանագրի ժամկետի ավարտից հետո, անկախ զինծառայությունից արձակվելու կամ ծառայությունը շարունակելու ցանկությունից, կամ առողջական վիճակի պատճառով վաղաժամկետ զորացրվելու դեպքում այդ զինծառայողներին կհաշվարկվի պատվովճար՝ 5 մլն դրամ չափով, որը զինծառայողը (կամ քաղաքացին) տնօրինելու է իր հայեցողությամբ»,- ասված է նախագծի հիմնավորման մեջ:

ՀՀ կառավարության 2021-2026թթ. ծրագրով նախատեսվել է աստիճանական և կանոնակարգված ձևով պարտադիր զինվորական ծառայության ժամկետի կրճատման օրենսդրական հիմքերի ստեղծում, որի շրջանակներում, հաշվի առնելով նաև մի շարք օտարերկրյա պետությունների փորձը, առաջարկվում է շարքային կազմի պարտադիր զինվորական ծառայության որոշակի ժամկետը և, դրանով պայմանավորված՝ զինծառայողի պատրաստության ուսումնական փուլը լրանալու դեպքում (միջինը՝ չորսուկես ամիս), զինծառայողի կողմից ՀՀ պետական բյուջե 24 մլն դրամ վճարելու պայմանով, զինծառայողին պարտադիր զինվորական ծառայությունից վաղաժամկետ արձակելու հնարավորություն: Նշված գումարի չափը նախատեսվել է նաև այն տրամաբանությամբ, որ մեկ պարտադիր զինծառայողի փոխարեն 5 տարի ժամկետով հնարավորություն է ընձեռվելու պայմանագրային զինծառայողին հաշվարկել մինչև 400.000 դրամ ամսական վարձատրություն, ինչը արհեստավարժ զինվորական ծառայության համակարգ ներդնելու մոտիվացիոն կարևորագույն բաղադրիչ է: Գործընթացը փոխկապակցված է նաև մարտական և դրան հավասարեցված խնդիրների իրականացման, պլանավորման կամ վերահսկման գործառույթներ ունեցող պաշտոններ զբաղեցնող պայմանագրային զինվորական ծառայության սպայական, ենթասպայական և շարքային կազմերի զինծառայողների ատեստավորման ու դրա հիման վրա լրավճարների սահմանման համակարգի ներդրման հետ:

Քանի որ ապատեղեկատվությունը, ուղղորդված տեղեկատվական գրոհները չափն անցել են, հրապարակեմ մի քանի փաստ: Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է Արցախի տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարար Հայկ Խանումյանը:

«-Օգոստոսի կեսերին Աղավնոյի էլեկտրականությունն անջատվել էր Բերձորի ենթակայանից, Աղավնոն և Բերձորը սկսել էին էլեկտրաէներգիա ստանալ Ստեփանակերտից եկող գծով: Օրեր անց բռնկված հրդեհը վառել էր էլեկտրագծի սյուները, ոչնչացրել նոր քաշած գիծը:

-Բերձորում թալանվել էր տրանսֆորմատորների յուղը:

-Բերձորում բռնկված հրդեհը լուրջ սպառնալիքներ է ստեղծել ՀՀ-ից Արցախ եկող բարձավոլտ էլեկտրագծի համար:

-Աղավնոյի հատվածում թալանվել է օպտիկամանրաթելային մալուխը, ինչի պատճառով որոշ ժամանակ Արցախն առանց ինտերնետի էր:

-Մետաղի ջարդոն գողացողների կողմից թալանվել, ոչնչացվել էին կապի աշտարակները:

Մենք և այլ պետական մարմիններ ևս կոչ ենք արել չհրդեհել տները, չքանդել, չթալանել ենթակառուցվածքները: Պետական կառույցներն ավելի շատ ինֆորմացիայի են տիրապետում և որոշումներ ընդունելիս ավելի շատ հանգամանքներ են հաշվի առնում, քան ֆեյսբուքյան ակտիվիստները: Եթե որոշումներն այդպես են ընդունվել, ուրեմն պետք է կատարվեն: Ցավոք, տեղեկատվական տեռորը զգալիորեն թուլացրել է պետական կառույցների մարտահրավերներին արձագանքելու ունակությունը (սա մեր կառավարման համակարգի թերություններից է):

Եվ արդյունքում ստացվում է այնպես, որ ինչ-որ դասալիք ՛՛ակտիվիստ՛՛ կարող է նստել տաքսի, գալ Աղավնո կամ Բերձոր, հրդեհ հրահրի կամ հրդեհի տուն/տարածք, թողնի գնա, ու ինքն ավելի հայրենասեր լինի, քան պետական կառույցների աշխատակիցները, որոնք մտածում ու գործում են ենթակառուցվածքների անխափան գործունեության համար, իրենց ընտանիքներով ապրում են Արցախում, մասնակցել են պատերազմին և ամեն օր առնչվում են անվտանգային խնդիրների վերաբերյալ որոշումներ ընդունելուն կամ կատարելուն:

Փաստերը, հանգամանքները վերլուծելու ունակության բացակայությունը սոցիալական ցանցերի մեր օգտատերերին կամ թե ակամա դարձրել են Արցախի պետական կառույցների դեմ մղվող տեղեկատվական պատերազմի զինվորներ:

Մեր օրերում, երբ տեղեկատվությունը բազմազան է, մեծ դեր ունեն ապատեղեկատվությունը և մանիպուլյացիաները, հեղինակությունները դադարում են գոյություն ունենալ: Նույնիսկ օրուգիշեր կենսական հարցեր լուծող անձինք կարող են ոչնչացվել ապատեղեկատվական գրոհի հետևանքով:

Նման պարագայում միակ ելքը պետական կառույցների կարողություններն ուժեղացնելն է, պետական կառույցների դիրքն ամրապնդելը: Այս կառույցների դեմ պատերազմը, ինչին ականատես ենք լինում այս օրերին, Արցախում կազմակերպչական ամենամեծ ներուժ ունեցող ուժի (պետական կառույցների) դեմ պատերազմ է»,-գրել է նա:

Սկանդալային.Հրավառ նյութերի պայթյունից 40 սմ պատ չի փլուզվի. 100-500 կգ տրատիլ նյութ է օգտագործվել

Ս.թ. օգոստոսի 5-ին Սոչիում տեղի ունեցավ Ռուսաստանի և Թուրքիայի նախագահների հերթական հանդիպումը, որը տևեց չորս ժամ։ Հանդիպումից երկու օր առաջ Վ. Պուտինը Անվտանգության խորհրդի նիստ էր հրավիրել, որի ավարտից հետո մամուլին տեղեկացվել է, որ Սոչիում ՌԴ առաջնորդը Էրդողանի հետ պատրաստվում է քննարկելու նաև Արցախի հարցը։ Նշենք, որ ճիշտ նույն օրերին՝ օգոստոսի 1-4-ն ընկած ժամանակահատվածում, իրավիճակը հայկական երկրորդ պետությունում կրկին լարվել էր։ Արցախի և Ադրբեջանի զինված ուժերի միջև նոր ռազմական բախումներ են եղել, որոնց ընթացքում կողմերը մարդկային կորուստներ են ունեցել, իսկ Արցախը՝ նաև տարածքային։ Այդ իրադարձությունների լույսի ներքո Պուտին-Էրդողան հանդիպումը լրացուցիչ հետաքրքրություն էր բորբոքել ոչ միայն հայ և ադրբեջանական հանրությունների շրջանում, այլև ռուսական մամուլի ու փորձագիտական շրջանակներում: Բանն այն է, որ հիշատակված լարվածությունը լուրջ հարված է հասցրել Ռուսաստանի միջազգային հեղինակությանը, քանի որ հենց այդ երկրի խաղաղապահ ուժերն են իրականացնում Արցախում անվտանգության և կայունության ապահովման առաքելությունը։

Պուտին-Էրդողան հանդիպման ավարտից հետո, սակայն, Արցախի մասին որևէ նորություն չհնչեց։ Երկու երկրների ղեկավարներն ընդհանրապես չեն պատասխանել մամուլի հարցերին, քանի որ հանդիպման ավարտից անմիջապես հետո Էրդողանը մեկնել է Թուրքիա։ Հետագայում այդ հանդիպման արդյունքների մասին միայն երկու լուր է հաղորդվել հանրությանը. առաջին՝ Էրդողանն առաջարկել է Ստամբուլում Պուտին-Զելենսկի հանդիպում կազմակերպել, և երկրորդ՝ կողմերը պայմանավորվել են միջպետական առևտրի մի մասն իրականացնել ռուսական ռուբլով։ Այլ մանրամասներ, ցավոք, չհրապարակվեցին։

Ռուսական «Коммерсантъ» թերթը, սակայն, հղվելով իր սեփական աղբյուրներին, գրել է, որ Արցախի հարցը Պուտինն ու Էրդողանը այնուամենայնիվ քննարկել են և նշել, որ «դատելով ամենից՝ Ադրբեջանն իր ակտիվությունն այդ տարածաշրջանում կնվազեցնի»1։ Թե որքանով է այդ տեղեկությունը հավաստի, և ինչու պետք է Ադրբեջանը դադարեցնի իր ագրեսիվ գործողությունները, մինչ այս պահը հայտնի չէ։

Արդարության համար միայն նշենք, որ Պուտին-Էրդողան հանդիպման ժամանակ ռազմական դրությունն Արցախում արդեն քիչ թե շատ հանդարտված էր, և դրա պատճառը, ցավոք, հայկական կողմի համաձայնությունն էր՝ 20-օրյա ժամկետում Ադրբեջանին հանձնելու Արցախի Քաշաթաղի շրջանի Բերձոր քաղաքն ու Սոս և Աղավնո գյուղերը…

Ընդհանրապես պետք է նշել, որ 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախի խնդիրն անուշադրության չի մատնվել տարածաշրջանային կարևոր և ոչ մի հանդիպման ընթացքում։ Ճիշտ հակառակը՝ Հարավային Կովկասի ապագան այսօր կառուցվում է հենց արցախյան հիմնախնդրին տրվող այս կամ այն լուծման հիման վրա։ Ավելին՝ նույն 44-օրյա պատերազմով է սկսվել Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական վերափոխման ծրագիրը, որին ակտիվորեն մասնակցել են ոչ միայն Ռուսաստանն ու ԱՄՆ-ն, այլև Թուրքիան, Իրանը և եվրոպական մի շարք երկրներ։ Ուստի ամենևին էլ զարմանալի չէ, որ, չնայած ուկրաինական ու մերձավորարևելյան ճգնաժամերին, որոնցում Մոսկվան և Անկարան ամենաուղիղ ձևով ներգրավված են և հաճախ նույնիսկ մրցակցում են միմյանց դեմ, Պուտինն ու Էրդողանը լուրջ ուշադրություն են դարձնում նաև արցախյան հիմնախնդրին։ Ի վերջո պետք է գիտակցել, որ աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ են տեղի ունենում ոչ միայն Հարավային Կովկասում, այլև հարակից բոլոր տարածաշրջաններում, և այդ գործընթացները փոխկապակցված են։

Ս. թ. հուլիսի 19-ին Թեհրանում տեղի ունեցավ Իրանի, Թուրքիայի և Ռուսաստանի նախագահների հերթական հանդիպումը։ Քննարկման հիմնական թեման Սիրիայում ստեղծված իրավիճակն էր։ Սիրիայում նոր ռազմական գործողություն սկսելու Թուրքիայի սպառնալիքների լույսի ներքո այդ օրերին սիրիական թեման իր կարևորությամբ առաջ էր մղվել նույնիսկ Ուկրաինայում իրականացվող ռուսական ռազմական հատուկ գործողությունից ու դրա հետևանքով առաջացած խնդիրներից: Սակայն Թեհրանում, ըստ էության, առաջին անգամ ակնհայտ դարձավ, որ Թուրքիան, Ռուսաստանն ու Իրանը Մերձավոր Արևելքից մինչև Սև ծովի ավազան և Արևելյան Եվրոպա տեղի ունեցող զարգացումները դիտարկում են որպես մեկ գործընթացի տարբեր բաղադրիչներ։ Իսկ դա առնվազն նշանակում է, որ այդ բոլոր զարգացումները նրանք հաճախ դիտարկում և քննարկում են որպես մեկ փաթեթ, ինչը Հայաստանի սուբյեկտայնությունը նվազեցնող ևս մեկ հանգամանք է։ Թերևս դա է պատճառը, որ հայկական պետությունն ու հանրությունը դարձան Իրանի հոգևոր առաջնորդ այաթոլլահ Ալի Խամենեի` հայ-իրանական սահմանի անձեռնմխելիության մասին հայտարարությունների զուտ մեկնաբանները։ Հայաստանում այդ օրերին հստակ գիտակցեցին, որ Սյունիքի մարզի անվտանգության հիմնական երաշխավորը ոչ թե հայկական պետությունն է, այլ Իրանի Իսլամական Հանրապետությունը։ Եվ սա, իհարկե, ցավալի փաստ էր։

Իսկ ի՞նչ խնդիրներ են հետապնդում Իրանը, Թուրքիան և Ռուսաստանը մեր տարածաշրջանում։ Սա հարց է, որի մասին հայկական փորձագիտական շրջանակները, ցավոք, քիչ են մտածում։ Ընդհանրապես պետք է նշել, որ Հայաստանում տիրող տրամադրությունները որևէ կերպ չեն նպաստում երկիրը ստեղծված իրավիճակից դուրս բերելուն ուղղված լուծումների որոնմանը։ Դատապարտվածության համընդհանուր զգացումը մեր ժողովրդին ստիպում է կարծել, որ ամեն բան արդեն կորած է, և Հայաստանն այլևս վերականգնվելու ռեսուրս չունի։ Ավելին՝ քիչ չեն նաև այն տրամադրությունները, որ երկիրը պետք է հանձնել արտաքին կառավարման և հուսալ, որ օտար պետությունները գոնե մեր անվտանգության խնդիրները կլուծեն։ Սա անընդունելի մոտեցում է, որից պետք է օր առաջ հրաժարվել։ Փոխարենը Հայաստանը պետք է փորձի հստակ հասկանալ մեր տարածաշրջանում ընթացող զարգացումների տրամաբանությունը, բացահայտել ռիսկերն ու հնարավորությունները և մշակել առաջ գնալու՝ այդ իրողություններից բխող իրատեսական քաղաքականություն։

Սկսենք թերևս ամենապարզ ճշմարտությունների արձանագրումից: Այսպես՝ Հարավային Կովկասը վերափոխվող աշխարհակարգի կարևորագույն օղակներից մեկն է, որտեղ կենսական շահեր են հետապնդում թե՛ Ռուսաստանը, թե՛ Արևմուտքը և թե՛ տարածաշրջանային տերությունները։

Իրանի համար այն ելք է դեպի Սև ծով և Եվրոպա։ Ընդ որում, Թեհրանի համար չափազանց կարևոր է, որ այդ ելքը չվերահսկվի իր աշխարհաքաղաքական դարավոր մրցակցի՝ թյուրքական աշխարհի կողմից։ Այդ վտանգը չեզոքացնելու համար Իրանի իշխանություններն օգտվում են ինչպես դիվանագիտական, այնպես էլ անհրաժեշտության դեպքում ռազմական գործիքակազմից։ Սակայն նախապատվությունը տրվում է հենց դիվանագիտական միջոցներին։ Դա է պատճառը, որ Թեհրանը շարունակ հղում է տարածաշրջանային պետությունների՝ միջազգային ճանաչում ունեցող սահմանների պահպանման անհրաժեշտությանը։ Որպես արդյունք, որպեսզի Իրանը կարողանա վստահ դեմ դուրս գալ Սյունիքի հանդեպ թուրք-ադրբեջանական դաշինքի ոտնձգություններին, ստիպված է ողջունել նաև արցախյան վերջին պատերազմի արդյունքները և հայկական այդ տարածաշրջանի նկատմամբ ադրբեջանական վերահսկողության հաստատումը։ Այսինքն՝ եթե հայ-իրանական հարաբերություններին գնահատական տանք՝ նկատի առնելով զուտ տարածաշրջանի քաղաքական քարտեզը, ապա ստիպված կլինենք փաստել, որ Սյունիքի հարցում Իրանը մեր դաշնակիցն է, իսկ Արցախի հարցում՝ Ադրբեջանի։

Հետևաբար ո՞րը պետք է լինի Հայաստանի քաղաքականությունը Իրանի հանդեպ։ Պատասխանը կարծես ակնհայտ է՝ ամեն կերպ նպաստել Սյունիքի տարածքով իրանա-հայկական հաղորդակցական ուղիների ստեղծմանն ու բարելավմանը՝ զուգահեռաբար ամեն ինչ անելով, որ Արցախի խնդրում Թեհրանն առավելագույնս չեզոք լինի։ Ընդ որում, դա պետք է անել՝ լավ գիտակցելով, որ նման չեզոքությունը ցանկալի է նաև իրանական կողմի համար։ Պարզապես պետք է այդպիսի հնարավորություններ ստեղծել պաշտոնական Թեհրանի համար, չկանգնեցնել նրան ընտրության առաջ, և համապատասխան մեխանիզմը կաշխատի։

Թուրք-ադրբեջանական դաշինքի ծրագիրը մեր տարածաշրջանում առավել քան պարզ է՝ տոտալ վերահսկողություն։ Դա դարեր շարունակ հետապնդվող թյուրքական աշխարհի ծրագիրն է՝ պանթուրանիզմը։ 44-օրյա պատերազմում հաղթանակից հետո թուրք-ադրբեջանական դաշինքն ամեն ինչ անում է, որպեսզի առավելագույնս բարելավի իր ռազմաքաղաքական դիրքերը Հարավային Կովկասում։ Անկարայի համար երկրորդ շահեկան հանգամանքն այն է, որ ուկրաինական ճգնաժամի պատճառով Թուրքիան դարձել է միակ պետությունը, որը կարող է երկխոսության որևէ մակարդակ ապահովել Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև։ Սա կարևոր գործոն է Ռուսաստանի համար, որը պահպանելու համար նա կարող է ժամանակ առ ժամանակ զիջումներ անել Թուրքիային Հարավային Կովկասում։ Իհարկե՝ ի հաշիվ Հայաստանի ու Արցախի…

Ելնելով աշխարհաքաղաքական մրցակցության պարտադրած ծանր պայմաններից՝ Ռուսաստանում կարծես որոշել են, որ Հարավային Կովկասը պահելու իրենց միակ ու ամենագործուն գործիքը ռազմական ներկայությունն է։ Ժամանակակից քաղաքականության այնպիսի կարևոր գործոնից, ինչպիսին, այսպես կոչված, «փափուկ ուժն» է («soft power»), Մոսկվան հրաժարվել է։ Ռուսաստանում վստահ են, որ Հարավային Կովկասում թուրք-ադրբեջանական դաշինքին արված զիջումները անհրաժեշտության դեպքում կարելի կլինի փոխհատուցել Արցախում և Հայաստանում տեղակայված զորքերի միջոցով։ Իսկ հայ ժողովրդի շրջանում օրեցօր աճող հակառուսական տրամադրությունները Մոսկվան պարզապես անտեսում է՝ վստահ լինելով, որ, միևնույն է, այլ ընտրություն հայությունը չունի։

Հակառակ սրա՝ թուրք-ադրբեջանական դաշինքն ակտիվորեն օգտագործում է Ռուսաստանի թույլ տված բոլոր սխալներն ու պահի ընձեռած հնարավորությունները և ամեն հաջորդ շրջափուլում էլ ավելի է մեծացնում սեփական պահանջների ծավալը։ Սա մահացու շրջափուլ է, որից դուրս գալու համար Հայաստանը պարզապես պարտավոր է մի շարք քայլեր ձեռնարկել։ Նախ՝ անհրաժեշտ է Թուրքիայի էքսպանսիոնիզմը զսպող քաղաքականություն մշակել։ Նախկինում Հայաստանն ուներ նման գործիքներ, օրինակ՝ Հայոց ցեղասպանության հարցը, որն այսօր իսպառ մոռացության է մատնվել պաշտոնական Երևանի կողմից։ Ավելին՝ պատերազմից երկու տարի անց մեր պետությունը նույնիսկ սեփական բանակը վերականգնելու և երկիրը պաշտպանելու ոչ մի շոշափելի քայլ չի ձեռնարկել։ Սա հանցավոր անգործություն է, որը միայն գրգռում է թուրք-ադրբեջանական դաշինքի ախորժակը և մեզանից նոր տարածքներ զավթելու պատճառ դառնում։ Ուստի Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում մեր օրակարգի միակ հարցը պետք է լինի հետևյալը՝ ինչպե՞ս զսպել թշնամական այդ դաշինքի զավթողական քաղաքականությունը։ Այսպես կոչված «խաղաղության օրակարգը», որի հիմքում հակառակորդների ախորժակը հագեցնելով մի կերպ նրանց հայակործան քաղաքականությունից ձերբազատվելն է, ոչ միայն չի լուծում այդ խնդիրը, այլև նոր կորուստների պատճառ է դառնում։ Արցախում մի քանի ամիսը մեկ ադրբեջանական զորքերի առաջխաղացումը դրա վառ ապացույցն է։ Ուստի այդ քաղաքականությունից անհրաժեշտ է հրաժարվել և զսպման մարտավարություն որդեգրել։ Նույնիսկ եթե դրա համար նոր պատերազմի անհրաժեշտություն առաջանա, Թուրքիային և Ադրբեջանին պետք է զսպել։ Այլ տարբերակ չկա։ Մնացած բոլոր ուղիները Հայաստանը տանում են դեպի կործանում։

Ռուսաստանի համար Հարավային Կովկասը ռազմական կարևոր հենակետ է։ Ռուսական փորձագիտական շրջանակները մեր տարածաշրջանը հաճախ ֆորպոստ են կոչում։ Դա մի տարածք է, որտեղից Ռուսաստանը կարող է ոչ միայն ազդել Թուրքիայի և Իրանի քաղաքականության վրա, այլև հայացք նետել ողջ Մերձավոր Արևելքին, Պարսից ծոցի ավազանին, խոչընդոտել դեպի Միջին Ասիա և Աֆղանստան տանող արևմտյան կապուղիների օգտագործումը և այլն։ Ավելին՝ Հարավային Կովկասն այն տարածաշրջանն է, որտեղից Ռուսաստանն ապահովում է նաև սեփական տարածքային ամբողջականությունը։ Այլ խոսքով՝ մեր տարածաշրջանը ռուսական կենսական շահերի գոտի է, որի բոլոր երկրները աշխարհաքաղաքականության տեսանկյունից Մոսկվայի համար նույն կարևորությունն ունեն։

Հայաստանը չի կարող Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի համար բացառիկ դերակատարության հավակնություն ունենալ, առավել ևս հիմա, երբ մեր երկիրը տարածաշրջանում անվտանգություն ապահովող երկրից վերածվել է անվտանգություն սպառող երկրի։ Բայց Հայաստանը կարող է այնպես անել, որ մեր տարածաշրջանում Ռուսաստանն ի հաշիվ մեզ խնդիրներ չլուծի։ Սա նվազագույն խնդիրն է, որ այս պահին պետք է դրվի մեր երկրի քաղաքական էլիտաների առջև։ Դա առաջին հերթին ենթադրում է հավասարակշռված և իրատեսական քաղաքականության մշակում, ինչպես նաև Ռուսաստանի հետ համագործակցության ճիշտ ոլորտների և ուղիների հաստատում։

Հատկապես Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում հայ քաղաքական միտքը պետք է լավ հասկանա բոլոր ռիսկերն ու հնարավորությունները։ Սա կարևոր աշխատանք է, որը տարիներ շարունակ մեր երկրում շատ վատ է կատարվել։ Չեն եղել լուրջ փորձագիտական կենտրոններ, մասնագիտական հաղորդակցություն ռուսական համապատասխան շրջանակների հետ, մամուլի միջոցների՝ բավարար մակարդակի համագործակցություն և այլն։ Իսկ 2018 թ. հեղաշրջման հետևանքով Հայաստանում իշխանության եկած ուժերն իրենց հերթին հնարավորինս փչացրին հայ-ռուսական հարաբերությունները։ Հետևանքն այն է, որ ունենք այն, ինչ ունենք, և դեռ ամեն ինչ կարող է ավելի վատ լինել…

Հետագա հոդվածներում մենք դեռ կանդրադառնանք այս բոլոր խնդիրներին՝ փորձելով ավելի մանրամասն ուսումնասիրել տարածաշրջանային երկրների քաղաքականությունը Հարավային Կովկասում։ Մինչ այդ, սակայն, անհրաժեշտ է ևս մեկ անգամ արձանագրել, որ Հայաստանը դատապարտված չէ, որ մենք ունենք հնարավորություններ և վերականգնվելու ներուժ։ Պարզապես անհրաժեշտ են ճիշտ նպատակադրումներ և քրտնաջան աշխատանք։ Այնժամ արդյունքները երկար չեն սպասեցնի։

1https://www.kommersant.ru/doc/5501396?from=main (մուտք՝ 5․08․2022 )

Հրանտ Մելիք-Շահնազարյան

«Դրօշակ» թիվ 8 (1669), 2022թ․