Նիկոլ Փաշինյանի ընտանիքին պատկանող Armtimes.am կայքը անանուն հոդված է հրապարակել Հայաստանի Հանրապետության տարածքով հնարավոր միջանցքի շահառուների մասին: Հոդվածը՝ ստորև.

44-օրյա պատերազմից հետո, նոյեմբերի 9-ի համատեղ հայտարարության համաձայն, տարածաշրջանում պետք է տեղի ունենար բոլոր տնտեսական ու տրանսպորտային կապուղիների ապաշրջափակում։ 

Սակայն դեռևս ամիսներ առաջ ՀՀ կառավարության՝ Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին երեք անցակետ բացելու մասին առաջարկին Ադրբեջանը դեռ չի արձագանքել, փոխարենն անգամ պաշտոնական հայտարարություններում շեշտում են, այսպես կոչված, միջանցքի մասին: Եվ սա այն դեպքում, երբ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ դրա մասին խոսք անգամ չկա, ընդհակառակը՝ խոսվում է ճանապարհների ապաշրջափակման մասին։

 
Իսկ ինչո՞ւ հենց միջանցք, այլ ոչ թե ճանապարհ։ Ինչո՞ւ հենց Հայաստանի տարածքով, և ովքե՞ր են միջանցքի հիմնական շահառուները։

ՀՀ սուվերեն տարածքով միջանցքի հիմնական շահառուներից մեկը Ադրբեջանն է։

Միջանցքն Ադրբեջանին թույլ կտա՝

— առավել ձեռնտու պայմաններով բեռնափոխադրումներ կատարել Ադրբեջան-Նախիջևան-Թուրքիա երթուղով

— վերահսկողություն ունենալ Իրանից ՀՀ ցամաքային տարածքով անցնող բեռների նկատմամբ

— որպես զգայուն թեմա օգտագործել՝ ՀՀ ներքաղաքական իրավիճակը և հասարակական տրամադրությունները սրելու համար

— Ադրբեջանը ոչ քողարկված նկրտումներ ունի նաև Սյունիքի նկատմամբ, միջանցքը առաջին քայլն է՝ հետագայում այդ տարածքներում ադրբեջանցիների վերադարձի համար լեգիտիմ հենք ստեղծելու համար։

ՀՀ սուվերեն տարածքով ճանապարհի դեպքում բեռնափոխադրումները վերահսկելու է ՀՀ-ն, իսկ փոխադրումների համար որպես տարանցիկ գոտի Ադրբեջանը ստիպված է լինելու հարկեր վճարել Հայաստանին, ինչը Ադրբեջանի համար ոչ մի կերպ ընդունելի չէ։ Քանի որ Ադրբեջանական կողմը տարիներ շարունակ հրաժարվել էր անգամ օգտվել Հայաստանի օդային տարածքից, և միայն այն պատճառով, որ ստիպված չլինի հարկեր վճարել։ Տնտեսապես զարգացած Հայաստան Ադրբեջանին պետք չէ։

Ճանապարհ ու երկաթուղի Ադրբեջանն Իրանի տարածքով էլ կարող է ստանալ, սակայն Իրանը երբեք միջանցք չի տա Ադրբեջանին, Հայաստանն էլ չի տա, բայց Ադրբեջանը փորձում է Հայաստանից ուժով ստանալ միջանցքը, ինչը շատ ավելի քիչ հավանական է, որ Իրանի դեպքում հաջողվի։

ՀՀ տարածքով միջանցքի հիմնական շահառուներից մյուսը Թուրքիան է։

Միջանցքը Թուրքիային թույլ կտա՝

— Թուրքական աշխարհի հետ անխոչընդոտ կապի ապահովում

— Իրանի՝ Հայաստանի տարածքով դեպի Եվրոպա հնարավոր գազատարի հեռանկարի ճանապարհի փակում

ՀՀ սուվերեն տարածքով ճանապարհի դեպքում ինչպես և ադրբեջանական, այնպես էլ թուրքական բեռնափոխադրումները վերահսկելու է Հայաստանը, ստիպված են լինելու հարկեր վճարել ՀՀ-ին, արդյունքում Հայաստանը կունենա էլ ավելի զարգացած տնտեսություն, ու կկարևորվի Հայաստանի դերն ու նշանակությունը տարածաշրջանում։ Իսկ այս ամենը ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Թուրքիայի համար, մեղմ ասած, ցանկալի չէ։

ՀՀ տարածքով միջանցքի հիմնական շահառուներից է նաև Ռուսաստանը։

Միջանցքը Ռուսաստանին թույլ կտա՝

— ազդեցություն ունենալ Ադրբեջանից Նախիջևան և Թուրքիա բեռնափոխադրումների նկատմամբ

— ազդեցություն ունենալ Իրանից ՀՀ ցամաքային տարածքով անցնող բեռների վրա

— հավելյալ լծակներ ունենալ ՀՀ-ի եւ Ադրբեջանի վրա, ինչպես նաև վերահսկել արևելք-արևմուտք ճանապարհների ամենակարևոր հանգույցը։

Ուկրաինայի դեմ սկսած հատուկ օպերացիայից հետո՝ Ռուսաստանի դեմ Արևմուտքի ու ԱՄՆ-ի կիրառած պատժամիջոցներից հետո, ՌԴ-ն փորձում է թե արտահանման և թե ներկրման համար շուկա գտնել։ Այս պարագայում Արևմուտքի ու Ռուսաստանի հետ երկու լարի վրա խաղացող Թուրքիան իդեալական տարբերակ է, մնում է ցամաքային կապ հաստատել Թուրքիայի հետ։ Այս համատեքստում տարածաշրջանում Թուրքիայի և Ադրբեջանի դերն ավելի է մեծացել, և հիմա Ադրբեջանը Ռուսաստանի համար կարող է դառնալ Արևմուտք գազի և նավթի արտահանման հարթակ։

Որքան ռուսական պաշտոնական հարթակները փորձում են հերքել ՌԴ-ի մասնակցությունը Հայաստանի սուվերեն տարածքով միջանցք բացելու՝ Ռուսաստանի նկրտումները, փաստերն այլ բան է վկայվում։ Նախ, ՌԴ ու ՀԱՊԿ անգործությունը Հայաստանի սուվերեն տարածք ներխուժած ադրբեջանական զինուժին, Հայաստանին զենքի մատակարարման պարտավորությունները չկատարելը, ՀՀ-ում տեղակայված ռուսական զորքի իներտությունը, ՌԴ դաշնակից Ադրբեջանի զորքի ագրեսիվությունը ՀՀ սահմանին։

Ի դեպ, թե Ադրբեջանը, թե Թուրքիան, թե Ռուսաստանը կողմ են, որ ՀՀ տարածքով միջանցքը լինի Ռուսաստանի վերահսկողության ներքո։ 

ՀՀ տարածքով Ռուսաստանը միջանցք ստանալու մի քանի տարբերակ ունի։ 

Ռուսաստանի դաշնակից Ադրբեջանը ռազմական էսկալացիայով թուլացնում է Հայաստանին այնքան, որ Հայաստանը ստիպված լինի մտնել Միութենական պետության կամ ՌԴ կազմի մեջ։
Ռուսաստանի դաշնակից Ադրբեջանին հաջողվում է էսկալացիայի արդյունքում ՀՀ սուվերեն տարածքից միջանցք վերցնել դեպի Նախիջևան, որի վերահսկողությունը հետագայում պետք է իրականացնի ՌԴ-ն։

Փորձագետները հաշվարկել են, թե ինչպես են փոխվել Ռուսաստանի տարածքով և հարևան երկրներում թռիչքների գները վերջին մեկ ամսվա ընթացքում, գրում է Tutu.ru-ն։

Սեպտեմբերի 21-ից սեպտեմբերի 30-ն ընկած ժամանակահատվածում Ռուսաստանում երկկողմանի տոմսի միջին արժեքը կազմել է մոտավորապես 10,3 հազար ռուբլի: Հոկտեմբերի նույն ժամանակահատվածում այն նվազել է վեց տոկոսով՝ հասնելով 9,7 հազար ռուբլու։

Սեպտեմբերի վերջին տասնօրյակում հարևան երկրներ մեկնելու համար ուղևորները վճարել են միջինը 40,4 հազար ռուբլի։ Հոկտեմբերի վերջին այնտեղ գնալ ցանկացողների համար արժեքը միջինը 24,1 հազար ռուբլի է, այսինքն՝ 40 տոկոսով պակաս։

Մեկ ամսվա ընթացքում թռիչքները երկրի ներսում ամենահայտնի ուղղություններով էժանացել են՝ Սոչի Մոսկվայից՝ յոթ տոկոսով, Սանկտ Պետերբուրգից՝ 18 տոկոսով, երկու մայրաքաղաքների միջև՝ 16 տոկոսով։ Մոսկվայից Մախաչկալա ճանապարհածախսը կրճատվել է 21 տոկոսով, իսկ Կազանը՝ 15 տոկոսով։

Ամենաէականը՝ 66 տոկոսով, էժանացել է Հայաստան թռչելը։ Միջին արժեքը նվազել է 59-ից մինչև 20 հազար ռուբլի: Մեկ երրորդով պակաս է եղել դեպի Ադրբեջան և Բելառուս ուղեգրային ավիատոմսերի արժեքը, այժմ դրանք կարելի է գնել համապատասխանաբար 27 և տասը հազար ռուբլով։

Դեպի Ղրղզստան, Թուրքիա և Իսրայել ճանապարհածախսը նվազել է մոտ մեկ քառորդով, հաշվարկել են ծառայության վերլուծաբանները։ Ղազախստան և Տաջիկստան այցելությունն էժանացել է 16 տոկոսով, Ուզբեկստան՝ վեց տոկոսով։

«Հրապարակ» թերթը գրում է. «Ջերմուկից մեզ հաղորդում են, որ թշնամին ոչ միայն հետ չի քաշել իր ուժերը, այլեւ ամեն օր ամրացնում է դիրքերը։ «Սեւ հովազ» ջոկատի հրամանատար Սերոբ Գասպարյանը մեզ հետ զրույցում ասաց. «Ջերմուկը հիմա վտանգի տակ է՝ ցանկացած պահի կարող են մինամյոտներով Ջերմուկ քաղաքը հավասարեցնել հողին։ Ընդամենը 4 կիլոմետր, Ջերմուկի «Գոմեր» կոչվող հատվածի վերեւը նստած են թուրքերը ու շատ քրտնաջան շինաշխատանքներ են կատարում, ճանապարհներ են սարքում, ու տեսնեք՝ ինչ ձեւի»։ Իսկ ինչքա՞ն են առաջ եկել եւ ի՞նչ աշխատանքներ են իրականացնում։

«Ամբողջ գծով, բացի մի կետից, որ մեր ջոկատն էր, որտեղ մի սանտիմետր թշնամին առաջ չի եկել, մնացած տեղերում մինչեւ ութ կիլոմետր ներխուժել են Հայաստանի Հանրապետության սուվերեն տարածք։ Ջերմուկի ուղղությամբ բոլոր ռազմավարական բարձունքները գտնվում են Ադրբեջանի հսկողության տակ, նախկին մեր դիրքերի 90 տոկոսը, որոնք մեր զինվորներն էին պահում, հիմա ադրբեջանցիներն են այդ դիրքերում նստած։ Մոտավորապես 15 դիրք ենք կորցրել։ Մի դիրքն էլ մյուսից մեկ, երկու, երեք, չորս, երբեմն ավելի կիլոմետր տարածքով են իրարից հեռու»։

Ի՞նչ աշխատանքներ են կատարում ադրբեջանցիները։ «Նրանք ցանկացած պատերազմի ժամանակ երբ տարածք են գրավում, առաջինը ճանապարհներ են կառուցում ու շատ արագ։ Նպատակը, որ արագ զինտեխնիկա, զորք շարժեն այդ ճանապարհով։ Մեր տարածքներում մարդիկ ոտքով են սնունդ հանում, թշնամին այնպիսի արագությամբ է ճանապարհներ սարքում, այնպիսի որակի, որ կարող եք այդ սարերի մեջ անգամ մարդատար մեքենաներով արագընթաց սլանալ։ Իրենց զինվորի մասին մտածելով՝ խրամատներ են փորում՝ երկաթբետոնե, ահռելի ծավալով, մրջյունների նման աշխատում են։

Անգամ վերջերս, երբ մեր տրակտորին ու կամազին խփեցին, այդ ժամանակ դա մեր վերահսկողության տակ էր… խփեցին ու բերեցին իրենց դոմիկները  հենց այդ բլուրում դրեցին ու նստեցին։ Ու հակահարված չեղավ, որովհետեւ կրկին արգելված էր կրակ բացել»։

Եվրամիությունը հաստատեց Հայաստան ԵՄ քաղաքացիական առաքելություն ուղարկելու մասին որոշումը։ Երևույթն ինքնին աննախադեպ է և չնայած  Ադրբեջանի կողմից նման հնարավորության մերժումը իր տարածքում, այդուհանդերձ, առաջին անգամ հայ-ադրբեջանական սահմանին կլինի միջազգային ծանրակշիռ ներկայություն։ Որքանո՞վ արդյունավետ կլինի ԵՄ դիտորդական խմբի տեղակայումը և ի՞նչ սպասել այդ նախաձեռնությունից։

«Դիտորդական առաքելությունն ինքնին դրական գործընթաց է և դրանք տարբեր ժամանակներում և տարածաշրջաններում կարող են նպաստել խաղաղության հաստատմանը»,-նշեց «Հայ ազգային ճակատի» հիմնադիր, ռազմական գործիչ Գևորգ Գևորգյանը։

ԼՈՒՐԵՐ․com-ի հետ զրուցակցի խոսքով, առաքելության արդյունավետության մասին խոսելիս պետք է հաշվի առնել մեկ կարևոր հանգամանք․ Եվրոպան այսօր լրջագույն հակասություններ և խնդիրներ ունեի Հայաստանի ռազմավարական դաշնակցի՝ Ռուսաստանի հետ, իսկ ռուսական ներկայությունը մեր երկրում ու տարածաշրջանում շատ ազդեցիկ է։

«Հիշենք, թե ինչ տեղի ունեցավ Արցախյան 44-օրյա պատերազմի ժամանակ․ Եվրամիությունն ու եվրոպական գործիչները սահմանափակվեցին դեկլարատիվ հայտարարություններով։ Ի՞նչ արեց Եվրամիությունը, երբ 2020 թ․ ադրբեջանցիների և թուրքերի կողմից հայ ժողովրդի նկատմամբ իրագործվեց 21-րդ դարի նոր  «ցեղասպանությունը»։ Ոչինչ չարե՛ց»։

Ինչ վերաբերում է ԵՄ առաքելության՝ հայ-ադրբեջանական սահմանին տեղակայմանը, Գևորգյանը մտավախություն հայտնեց, որ Եվրոպան մեծ հաշվով հետաքրքրություններ չունի Հայաստանում և էներգետիկ ճգնաժամի պայմաններում ավելի շատ նրա շահերը կարող են համընկնել Ադրբեջանի հետ՝ իբրև ռուսական գազի այլընտրանքային երկրի։

«Մեծ հաշվով էական սպասելիքներ չպետք է ունենալ հայ-ադրբեջանական սահմանին եվրոպական դիտորդական խմբի ներկայությունից, որովհետև, ինչպես նշեցի, ինչպես ցույց տվեց 44-օրյա պատերազմը, Եվրոպան ոչ մի գործուն քայլ չի արել հայերի դեմ կատարվածը դատապարտելու ուղղությամբ։ Բացի այդ, թե՛ Արևմուտքը, թե՛ Եվրոպան, ըստ էության, կողմ են Արցախի՝ Ադրբեջանի կազմում լինելուն, հետևապես նրանց ներկայացուցիչների գործունեությունը ոչ մի հավատ չի ներշնչում»,-շեշտեց ռազմական գործիչը։

«Google Maps» և «Google Earth» հավելվածներից հեռացվել են ՀՀ Սյունիքի մարզի համայնքների տեղանունների կեղծ` ադրբեջաներեն տարբերակները։ Այս մասին տեղեկանում ենք «Թաթոյան» հիմնադրամի ֆեյսբուքյան էջից․

« «Google» ընկերության հետ աշխատանքի արդյունքում «Թաթոյան» հիմնադրամին և Ամերիկայի Հայ դատի հանձնախմբի արևմտյան տարածաշրջանի համատեղ ուժերով հաջողվել է «Google Maps» և «Google Earth» հավելվածներից հեռացնել ՀՀ Սյունիքի մարզի համայնքների տեղանունների կեղծ` ադրբեջաներեն տարբերակները։

Ինչպես նշվել էր սեպտեմբերի 29-ի հայտարարությամբ, Իրավունքի և արդարության կենտրոն «Թաթոյան» հիմնադրամը Սիսիան քաղաքի բնակիչներից մեկի ահազանգի հիման վրա պարզել էր, որ «Google Maps» և «Google Earth» հավելվածներում անվանափոխված և կեղծ կամ գոյություն չունեցող ադրբեջանական անուններով են նշված ՀՀ Սյունիքի մարզի դպրոցներ, այգիներ, հրապարակներ և այլն: Օրինակ` «Որոտան» գետը նշված է ադրբեջանական անվանումով՝ «Bazarçay» կամ Սիսիանի զբոսայգին անվանակոչված է Ադրբեջանի նախկին նախագահ Հեյդար Ալիևի անունով կամ Աթաթուրքի անունով, կամ Սյունիքի մարզպետարանի տեղանքը նշված է միայն ադրբեջաներենով՝ «Zəngəzur Vilayəti Administrasiyası» և այլն: Անգամ փորձ են արել փոխել Սիսիան քաղաքի անունը` Qarakilise։

Նմանատիպ մոտեցմամբ ադրբեջաներենով էին նշված նաև տեղանուններ Մեղրիում, Կապանում։

Ակնհայտ էր, որ սա ադրբեջանական իշխանությունների՝ Սյունիքն ադրբեջանական լինելու վերաբերյալ բացարձակ կեղծ թեզը ներկայացնելու եղանակ էր։ Ավելին, դրանով փորձ էր արվում լեգիտիմացնել ադրբեջանական հանցավոր ներխուժումները և հարձակումները ՀՀ ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ։

Հեռացվել են նաև ադրբեջաներենով նշված կեղծ այլ տեղանուններ:

Հարկ ենք համարում հատուկ կարևորել Ամերիկայի Հայ դատի հանձնախմբի արևմտյան տարածաշրջանի արագ արձագանքը, «Google» ընկերությանը հետ կապ հաստատելը և աշխատանքի հետևողականությունը։

Մանրամասները ներկայացված են կից հրապարակվող լուսանկարներում, որտեղ համեմատվում են նախկին կեղծ ադրբեջանական տեղանուններով տարբերակները ներկայիս՝ վերացված տարբերակների հետ»:

Արարատ Միրզոյանը Նորվեգիայի ԱԳ նախարար Աննիկեն Հյութֆիլդտի հետ համատեղ մամուլի ասուլիսի ժամանակ, պատասխանելով նաև լրագրողների հարցերին, ասել է․

«Ուրախ եմ հյուրընկալել Նորվեգիայի Թագավորության արտաքին գործերի նախարար Աննիկեն Հյութֆիլդտին: Ավելի քան մեկ տասնամյակ դադարից հետո սա նորվեգական կողմի առաջին բարձրաստիճան այցն է Հայաստան:

Մենք գնահատում ենք բարեկամ Նորվեգիայի արտգործնախարարի ներկայությունը Երևանում, հատկապես` բազում մարտահրավերներով լի ներկայիս ժամանակահատվածում, ինչը, միանշանակ, հայ ժողովրդի հետ Նորվեգիայի համերաշխության նշան է:

Հատկանշական է, որ Ձեր այցը տեղի է ունենում Հայաստանի և Նորվեգիայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյա հոբելյանական տարում: Հայ-նորվեգական համագործակցությունը խարսխված է ընդհանուր արժեքների և ժողովրդավարական սկզբունքների վրա։ Այս համատեքստում բարձր ենք գնահատում ՀՀ կառավարության կողմից իրականացվող բարեփոխումներին և ժողովրդավարական ինստիտուտների ամրապնդմանն ուղղված ջանքերին Նորվեգիայի աջակցությունը։ Գոհունակությամբ պետք է արձանագրեմ, որ Նորվեգիան հանդիսանում է Հայաստան — Եվրոպայի խորհուրդ 2019-2022թթ․ գործողությունների ծրագրի ամենամեծ կամավոր հատկացում կատարած երկիրը։ Միաժամանակ, երախտագիտություն եմ հայտնում COVID-19 համավարակի դեմ պայքարում Նորվեգիայի ցուցաբերած աննախադեպ աջակցության համար։

Այսօր տիկին նախարարի հետ անդրադարձել ենք Հայաստանի և Նորվեգիայի միջև փոխադարձ հետաքրքրություն ներկայացնող ոլորտներում համագործակցության ընդլայնման հեռանկարներին։ Այս առումով կցանկանայի ընդգծել մեր երկրների արտաքին քաղաքական գերատեսչությունների դերակատարումը՝ կարևորելով պարբերական քաղաքական խորհրդակցությունների անցկացումը։

Փոխադարձ պատրաստակամություն ենք հայտնել գործնական քայլեր ձեռնարկել՝ առևտրատնտեսական ոլորտում առկա ներուժը լիարժեքորեն օգտագործելու ուղղությամբ: Որպես տնտեսական համագործակցության հեռանկարային ոլորտներ առանձնացրել ենք տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, վերականգնվող էներգիան, ինչպես նաև թվային կառավարումը։

Տեղեկացնեմ նաև, որ այսօր տիկին նախարարի հետ այցելել ենք Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր և հարգանքի տուրք մատուցել Ցեղասպանության զոհերի հիշատակին։ Հայ ժողովուրդը մեծարանքով և երախտագիտությամբ է հիշում նորվեգացի հումանիստ, մեր ժողովրդի մեծ բարեկամ Ֆրիտյոֆ Նանսենին և միսիոներուհի Բոդիլ Բյորնին։ Որպես հարգանքի տուրք՝ նորվեգացի երկու մեծանուն հումանիստների գերեզմանների հողն ամփոփված է Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրի հուշապատի մեջ: Կարող ենք արձանագրել, որ Նորվեգիայի՝ միջազգային ասպարեզում մարդու իրավունքների պաշտպանության առաջամարտիկ դառնալու հիմքը նաև այս անհատներն են եղել։

Հարգելի՛ ներկաներ,

Մեր քննարկումների առանցքում են եղել նաև տարածաշրջանային և միջազգային զարգացումները։ Գործընկերոջս եմ ներկայացրել Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագրի մշակման աշխատանքների մանրամասները, Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման վերաբերյալ մեր դիրքորոշումը:

Քննարկել ենք Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ ադրբեջանական վերջին ագրեսիայից հետո ստեղծված իրավիճակը: Մենք գնահատում ենք Նորվեգիայի հասցեական դիրքորոշումը՝ ի աջակցություն Հայաստանի տարածքային ամբողջականությանն ու ինքիշխանությանը, ինչպես նաև Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից հայ ռազմագերիների արտադատական սպանությունների խնդրի շուրջ։

Այս համատեքստում լիահույս ենք, որ Նորվեգիան՝ որպես ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների պաշտպանության առաջամարտիկ, կշարունակի հավատարիմ մնալ իր որդեգրած դիրքորոշմանը։

Ադրբեջանի կողմից նոր ագրեսիաների կանխարգելման համատեքստում շեշտել եմ սահմանային իրավիճակի մշտադիտարկման և վերահսկման միջազգային մեխանիզմների ներդրումը և այս հարցում միջազգային գործընկերների, այդ թվում՝ Նորվեգիայի աջակցությունը: Վերահաստատել եմ ՀՀ ինքնիշխան տարածքից ադրբեջանական ԶՈՒ դուրսբերման, Ադրբեջանում ապօրինաբար պահվող բոլոր հայ ռազմագերիների հայրենադարձման և հրադադարի ռեժիմի անվերապահ պահպանման հրամայականը՝ վերստին ընդգծելով ուժի կիրառման կամ ուժի կիրառման սպառնալիքի միջոցով խնդիրների լուծման անընդունելիությունը:

Տիկի՛ն նախարար,

Եվս մեկ անգամ շնորհակալություն եմ հայտնում բովանդակային քննարկման համար և խոսքը սիրով փոխանցում եմ Ձեզ։

 
Հարց. Շնորհակալություն, պարոն Միրզոյան, իմ հարցը Ձեզ է ուղղված: Երեկ Եվրամիության դեսպանները հաստատեցին. Հայաստան դիտորդական առաքելություն է գալու։ Ինձ հետաքրքրում է, թե Երևանը ինչ ակնկալիքներ ունի այս առաքելությունից․ նրանց թիվն ու այստեղ գալու ժամկետները շատ մեծ չէ:

Պատասխան. Ըստ էության, մեր ակնկալիքները փոփոխության չեն ենթարկվել․ մենք ակնկալում ենք միջազգային մասնակցություն, միջազգային դերակատարում Հարավային Կովկասում և, մասնավորապես, Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին խաղաղության հաստատման գործում։ Սա լայն իմաստով:

Իսկ եթե մասնավորեցնենք, ապա պետք է ասեմ, որ մեր ակնալիքն է, որ առաքելությունը որոշակի փաստահավաք մաս կունենա, և այդ փաստերը կվկայեն, որ Հայաստանի պնդումները, որ տեղի է ունեցել ագրեսիա Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ, և կա ադրբեջանական զորքերի ներխուժում ՀՀ միջազգայնորեն ճանաչված տարածք, համապատասխանում են իրականությանը: Բայց նաև, իհարկե, պետք է այս առաքելությանը վերագրենք հետագա նոր հարձակումների, նոր ագրեսիայի կանխման կարևոր առաքելություն, և, ինչպես արդեն սկզբում ասացի, ավելի լայն իմաստով` կայուն խաղաղության հաստատումը: Եվ ես հույս ունեմ, որ Եվրամիությունից եկող այս առաքելությունը դերակատարում կունենա այդ հարցում:

Հարց. Որպես հարցի շարունակություն, թեման շարունակելով, Ձեր ռուս գործընկերոջ հետ վերջին հանդիպման ընթացքում անդրադարձ եղավ նաև ՀԱՊԿ-ի կողմից դիտորդներ ուղարկելու թեմային: Ուզում էի իմանալ` որևէ զարգացում կա այս հարցում: Եվ նաև որոշ տեղեկություններ կան, որ դիմում է եղել նաև ԵԱՀԿ-ին դիտորդների թեմայով։ Արդյո՞ք Երևանը դիմել է ԵԱՀԿ-ին` Հայաստանի սահմաններ դիտորդներ ուղարկելու համար: Շնորհակալություն:

Պատասխան. Այո, իրավացի եք: Քննարկվում է նաև մեր սահմանագծին, ՀՀ տարածքի կողմից Հայաստան-Ադրբեջան սահմանին ԵԱՀԿ դիտորդներ գործուղելու թեման: Շատ մոտ ապագայում մենք այս մասով ևս հստակություն կունենանք:

Ինչ վերաբերում է ՀԱՊԿ դիտորդներին, ինչպես գիտեք, մենք դիմել ենք կազմակերպությանը, որին անդամակցում ենք, և այդ կազմակերպությունում որոշում է կայացվել, այսպես ասած, նախնական դիտորդական կամ փաստահավաք առաքելություն ուղարկել։ Եկել են այդ պաշտոնյաները և իրենց արձանագրումների հիման վրա զեկույց են պատրաստել: Զեկույցը ներկայացված է բոլոր անդամ պետություններին։ Քարտուղարությունը նաև զեկույցի հիման վրա այժմ որոշման նախագիծ է շրջանառել:

Մենք բանավոր քննարկումներով փորձել ենք հասկանալ, մինչ այս պահը գոնե, երբ կարող է տեղի ունենալ ՀԱՊԿ խորհրդի՝ այսինքն բարձրագույն մարմնի նիստը, որտեղ երկրների ղեկավարները կարող են քննարկել նաև այդ նոր դիտորդական առաքելության գործուղումը։ Այս փուլում ենք այժմ։ Որոշում չկա, քննարկումներ կան։ Պետք է տեղի ունենա խորհրդի նիստ:

Նաև այս համատեքստում ուզում եմ ընդգծել, որ մեզ համար չափազանց կարևոր է իրավիճակի քաղաքական գնահատականը, որով հանդես կգան մեր դաշնակից պետությունները: Մեզ նախ և առաջ պետք է հասկանալ, որքանով է կազմակերպությունը ճանաչում իրավիճակը, որը կա, այն է` ագրեսիա Հայաստանի Հանրապետության դեմ և ներխուժում ՀՀ սուվերեն տարածք:

Հարց․ Պարո՛ն նախարար, երեկ Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարը հայտարարել է, որ Ադրբեջանն իրավացիորեն ասում է, որ Լաչինի միջանքը և Զանգեզուրի միջանցքը պետք է ունենան նույն կարգավիճակը: Եվ այդ առումով ևս մեկ հարց կուղղեմ․ նաև Թուրքիայի արտգործնախարարը պատրաստակամություն է հայտնել Ձեզ հետ հանդիպելու: Ինչ կարող եք ասել այդ երկու հարցի շուրջ։ Նաև ինչ պետք է ակնկալենք Թուրքիա-Հայաստան գործընթացի հետ կապված ապագայում։ Շնորհակալություն:

Պատասխան. Դուք մեջբերեցիք հետևյալ կերպ. «Ադրբեջանն իրավացիորեն ասում է…»: Ես պիտի ասեմ, որ այս ձևակերպման մեջ մեծ չափազանցություն կա։ Ադրբեջանը, պետք է տեղեկացնեմ, այդպիսի բան չի ասում, և այդպիսի բան ասողները, վստահաբար, իրավացիորեն չեն կարող դա ասել։

Ես չեմ թաքցնի, բանակցություններում Ադրբեջանը կամ Ադրբեջանի ներկայացուցիչները չեն պնդում և չեն առաջարկում ունենալ ճանապարհ, որը կունենա նույն կարգավորումները, ինչ Լաչինի միջանցքը։ Եթե պարոն Չավուշօղլուն իր կողմից այս կոմպոնենտն է մտցնում բանակցություններում, ապա երևի լավ կլինի` իր անունից ասի։ Կրկնում եմ, Ադրբեջանն այդպիսի բան չի ասում և չի էլ կարող, ըստ էության, որևէ կողմը իրավացիորեն այսպիսի բան պնդել, որովհետև կարգավորումները տրված են նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ և հետագայում նաև բացվել են 2021 թվականի հունվարի 11-ի եռակողմ հայտարարությամբ։

Երկու հայտարարություններն էլ հրապարակային են, դրված են երկրների պաշտոնական կայքերում, և բոլորը կարող են ծանոթանալ։ Այնտեղ կա Լաչինի միջանցք, որը կյանքի ճանապարհ է Լեռնային Ղարաբաղի հայության համար, և կա հաջորդիվ տարածաշրջանի տրանսպորտային և տնտեսական ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման թեմա: Եվ այս համատեքստում նաև խոսվում է Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև նոր կապուղու մասին։

Այս առումով մեր դիրքորոշումը բազմիցս հայտնել ենք․ այն չի փոփոխվել։ Բոլոր ճանապարհները, այդ թվում` և՛ գործողները, և՛ ենթադրաբար նոր կառուցվելիքները, եթե կլինեն այդպիսիք, պետք է գործեն այն երկրների սուվերենության և օրենսդրության ներքո, որոնց տարածքով անցնում են։ Իմ սուբյեկտիվ ընկալմամբ, այս առումով որոշակի առաջընթաց կա, և ես լավատես եմ, որ այս ուղղությամբ բանակցություններն առաջիկայում հաջողությամբ կարող են ավարտվել։

Թուրքիայի հետ մեր երկխոսության մասով. մենք ևս մշտապես բաց և հրապարակային ենք արտահայտել մեր դիրքորոշումը։ Մենք շահագրգռված ենք երկխոսության հաջողությամբ և որևէ հանդիպում, որ կօգնի հասնել այդ հաջող ավարտին, իհարկե, կարող է տեղի ունենալ: Ես երբեք դեմ չեմ եղել այդպիսի հանդիպմանը։
Այլ բան, ես կարծում եմ, որ այս հանդիպումների ընթացքում կողմերը պետք է անկեղծորեն և լուրջ քայլեր ձեռնարկեն երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման և սահմանի բացման ուղղությամբ։ Ես կրկնում, եմ պատրաստ եմ այդպիսի հանդիպման։ Հուսամ, այդպիսի հանդիպումը, ի վերջո, շոշափելի արդյունքներ կգրանցի, եթե տեղի ունենա։

Հարց. Պարո՛ն նախարար, վերջին շրջանում ակտիվ դիվանագիտական շփումներ են ընթանում Հայաստանի և Ադրբեջանի պաշտոնյաների միջև։ Նախ, Ձեր հանդիպումն էր Ժնևում Բայրամովի հետ, հետո` Պրահայում քառակողմ հանդիպումը, այնուհետև` Աստանայում եռակողմը։ Ո՞րն է հաջորդիվ, ի՞նչ սպասենք հաջորդիվ, և ի՞նչ ակնկալիքներ կարող է ունենալ հայկական կողմը նման ակտիվ դիվանագիտական շփումներից։ Շնորհակալություն:

Պատասխան. Շնորհակալ եմ։ Ես պետք է ասեմ, որ, ըստ էության, այո, վերջին շրջանում ակտիվ հանդիպումներ են տեղի ունենում, և մենք պարտաստ ենք և ամեն ջանք գործադրելու ենք, որպեսզի նույն ինտենսիվությամբ ակտիվ աշխատանքներ շարունակվեն՝ տարածաշրջանում, ի վերջո, իսկապես կայուն և երկարատև ու արդար խաղաղություն հաստատելու համար։

Այս առումով մեր ակնկալիքները և տրամադրվածությունը չի փոխվել։ Այլ բան, որ մենք զուգահեռ այս բանակցությունների շարունակաբար տեսնում ենք Ադրբեջանի կողմից ոչ կոնստրուկտիվ, ես կասեի, առավելապաշտական պահվածք։ Տեսնում ենք նաև ուժի գործադրման, կամ ուժի գործադրման սպառնալիքի միջոցով այդ բանակցությունների վրա ազդելու ցանկություն և փորձ։ Միայն այսպես, այս համատեքստում և այս մեկնաբանությամբ եմ ես տեսնում Ադրբեջանի վերջին ագրեսիան։

Մենք գիտենք նաև, որ դրանից առաջ եղել է ևս մեկ ագրեսիա, դրանից առաջ եղել է ևս մեկ սադրիչ գործողություն և նաև հռետորաբանությունը։ Ես պետք է ասեմ, որ ակնհայտորեն այդպիսի գործողությունները չեն նպաստում կառուցողական մթնոլորտին և կառուցողական բանակցություններին։ Չնայած դրան, և շարունակելով մեր նախկին գործելաոճը և արտահայտելով մեր նախկին համոզմունքը՝ մենք կարծում ենք, որ վերջնական լուծումների պետք է հանգենք բանակցությունների սեղանի շուրջ։ Մենք պատրաստ ենք շարունակել այդ ջանքերը»:

Վարդենիսի ուղղությամբ հրետանային միջոցների առկայությունը անմիջականորեն կապված է Ադրբեջանի ԶՈՒ կողմից լրացուցիչ ուժերի և միջոցների տեղաշարժի ու բացազատման հետ, որն առաջացրել է որոշակի լարվածություն: Այս մասին հայտնում են ՀՀ պաշտպանության նախարարությունից:

«Հայկական կողմի քայլերը, որ իրականացվել են տվյալ գոտում ադրբեջանական հրետանային և զենիթային լրացուցիչ միջոցների տեղակայումից հետո, կրում են բացառապես պաշտպանական բնույթ:

Հայկական կողմի գործողությունները իրադրությունը լարելու նպատակ չունեն, և ադրբեջանական կողմի՝ հիշատակված միջոցները տվյալ ուղղությունից դուրս բերելու դեպքում, հայկական կողմը ևս դուրս կբերի իր լրացուցիչ միջոցները: Հայկական կողմը պատրաստ է տվյալ հարցի շուրջ բանակցել»,- ասված է ՊՆ հայտարարության մեջ:

Համաշխարհային էներգետիկ ճգնաժամը ցույց տվեց, որ աշխարհում ամենաէժան էներգակիրներ ունեցող երկիրը ՌԴ-ն է, որի հետ աշխարհում ոչ մի երկիր մրցակցել չի կարող։

«Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց էներգետիկ եւ անվտանգության հարցերով փորձագետ Արմեն Մանվելյանը՝ անդրադառնալով Հայաստանի էներեգետիկ անվտանգությանն ու խորացող հակառուսականության համատեքստում հնարավոր խնդիրներին։ «Նման գին, որը հիմա մենք վճարում են գազի համար՝ մոտ 170 դոլար սահմանին՝ 1000 խմ-ի համար, այսօր աշխարհում գոյություն չունի, դրանից մի փոքր ավելի էժան Բելառուսն է վճարում, որը ՌԴ-ի հետ միութենական պետություն է, իսկ համաշխարհային գները շատ ավելի թանկ են, Եվրոպայում գները, ընդհանրապես, անցնում են բոլոր տրամաբանական սահմանները։ Մեկ ամիս առաջ նույն 1000խմ-ի համար նրանք վճարում էին 3 հազար դոլար, հիմա մի փոքր իջել է գինը, անցել հազար դոլարը, բայց կրկին, դա ֆանտաստիկ թանկ գին է, իսկ պատճառն այն է, որ իրենք հրաժարվել են ռուսական գազից, փոխարենը բերում են ամերիկյան, քաթարական այսպես կոչված հեղուկացված գազը»,-բացատրում է մասնագետը՝ շեշտելով, որ այս առումով, ՌԴ-ն մրցակից չունի։

Նույն Իրանը Թուրքիային գազը վաճառում է նվազագույնը 400 դոլար, այն էլ՝ Թուրքիայի երկարատեւ բանակցությունների արդյունքում։ Այնպես, որ, ըստ մասնագետի, եթե Հայաստանի իշխանությունը դիտարկում է ՌԴ-ի հետ հարաբերությունների փոփոխություն, պետք է նկատի ունենա, որ ռուսական գազին այլընտրանք չկա, մյուս կողմից ատոմակայանի խնդիրն է։ Աշխարհի ատոմակայանների շուրջ 30 տոկոսը, Մանվելյանի խոսքով, աշխատում է ռուսական հարստացված ուրանով։ «եթե նկատել եք, սանկցիաներ կիրառվեցի ՌԴ-ի բոլոր սեգմենտներում, բացի միջուկային, որովհետեւ ամերիկյան ատոմակայաններն աշխատում են ռուսական ուրանով, արեւելաեվրոպական երկրների ատոմակայանները եւս աշխատում են ռուսական ուրանով, որը եւ՛ ավելի որակով է, եւ՛ ավելի էժան»։

Մասնագետը հիշեցնում է մի հանգամանք եւս՝ Ռուսաստանը հայկական պատրաստի ապրանքների սպառման հիմնական շուկան է, այդ ապրանքները եվրոպական շուկա չեն գնում , դրանց 80 տոկոսը հենց ռուսական շուկայում է սպառվում, ուստի, նման պայմաններում չհիմնավորված կերպով Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները վատացնելու քաղաքականությունը, Մանվելյանի խոսքով, ընդամենը գործող իշխանության մտավոր տհասության վկայությունն է։

«Կամ նրանք չեն հասկանում, թե ինչ են անում, կամ հասկանալով՝ ուզում են Հայաստանի տնտեսական վիճակն էլ ավելի վատացնել»,-ասում է Արմեն Մանվելյանը։

Անդրադառնալով Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկ ռեսուրսին, մասնագետը նկատեց՝ էլեկտրաէներգիա արտահանով Հայաստանը վերջին 2 տարիներին դարձել է այն ներկրող երկիր, ինչը խոսում է այն մասին, որ Հայաստանը էլեկտրաէներգիայի արդյունահանման լուրջ խնդրի առաջ է, որովոհետեւ պետք է կառուցվեր նոր ՋԷԿ-ը, որը չկառուցվեց, Հրազդանի 5-րդ էներգաբլոկը փակ է եւ չի աշխատում, քանի որ ներքին սպառումը քիչ է, իսկ արտահանում գրեթե չկա։ Արմեն Մանվելյանը ընդգծում է՝ այդպես էլ չկառուցվեց դեպի Իրանի բարձրավոլտ համակարգը, մինչդեռ այն շահագործման պետք է հանձնվեր դեռ 2019 թվականին։

«Իշխանությունը ձախողել է այս ծրագրերը, Հայաստանը դարձել է Վրաստանից էլեկտրաէներգիա ներմուծող պետություն, մինչդեռ նախկինում մենք էինք Վրաստանին տալիս»,-ասում է մասնագետը՝ հավելելով, որ սա նշանակում է, որ մենք արդեն իսկ էներգետիկ խնդիր ունենք, որովհետեըւ չունենք էներգետիկայի զարգացման ծրագիր, մարդիկ կոմպետենտ չեն, էներգետիկայի նախարարություն ընդհանրապես չկա, փակվել է։

Ինչ վերաբերում է նոր ատոմակայանի կառուցման ծրագրին, որը այդպես էլ կյանքի չի կոչվում, մասնագետն այն ֆեյք համարեց, շեշտում է՝ այն իշխանության տարածած կեղծիքներից հերթականն է ։ «Որեւէ նոր ատոմակայան չի կառուցվում, չկա նման ծրագիր, կարող է՝ իրենք բանակցություններում դնում են, օրինակ, որ լավ կլինի՝ նոր ռեակտոր կառուցել, խոսքը հենց ռեակտորի եւ ոչ թե նոր ատոմակայանի կառուցման մասին է, բայց ռուսական մեկ ռեակտորի միջազգային գինը 4-5 միլիարդ դոլար է, այսինքն, նվազագույնը 4 միլիարդ դոլար, իսկ օրվա իշխանությունները ոչ միայն ի վիճակի չեն նման գումար վճարել։ Բացի այն, որ դա շատ թանկ է, հզորությունն էլ նվազագույնը 1000-1200 մեգավատ է ինչը Հայաստանի տարեկան պահանջարկն է, իսկ որպեսզի այդ ատոմակայանն աշխատի, պետք է Հայաստանի բոլոր գեներացնող ՋԷԿ-երն ու ՀԷԿ-երը անջատես, իսկ դա նշանակում է նաեւ էլէկտրաէներգիայի գները թանկացնել, ընդ որում, ոչ թե 5-10 տոկոսով, այլ՝ կրկնակի։ Այսինքն, ի սկզբանե, այդ ծրագիրը այս իշխանության օրակարգում եղել է կեղծ եւ սուտ, ուղղակի մարդկանց ականջին ինչ-որ օրակարգեր են փորձում հասցնել», -բացատրեց Մանվելյանը։

Նշենք, որ ավելի վաղ տեղեկացրել էինք, որ նոր ատոմակայանի կառուցման շուրջ բանակցություններն առաջընթաց չեն արձանագրում։ Ավելին՝ պաշտոնական հայտարարությունների մակարդակում նկատվում է հետընթաց, իսկ Հայաստանում նոր ատոմակայանի կառուցմանը մասնակցելու կորպորացիայի մտադրության մասին հայտարարած ԳՊՄ-ի վերահսկիչ բաժնետեր Ռոման Տրոցենկոն էլ կարծես ընդհատակ է անցել։

Թուրքիայի ԱԳ նախարար Մեւլութ Չավուշօղլուն խոսել է հայ–թուրքական եւ հայ–ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման թեմայով։

Թուրքական Milliyet–ի փոխանցմամբ՝ Թուրքիայի ԱԳ նախարար Մեւլութ Չավուշօղլուն նշել է, թե նոյեմբերի 9–ի եռակողմ համաձայնագրում կան կյանքի կոչվելու նախագագծեր։ «Ադրբեջանի պնդում է, որ «Լաչինի» եւ Զանգեզուրի» միջանցքները պետք է նույն կարգավիճակն ունենան։ Սրանցից բացի կան նաեւ այլ նախագծեր, որոնք պետք է կյանքի կոչվեն։  Սահմանազատման հարցերով հանձնաժողով ստեղծելու որոշում է կայացվել։ Դա պետք է կյանքի կոչվի։ ԱԳ նախարարներին հանձնարարվել է զբաղվել խաղաղության համաձայնագրի աշխատանքներով»,–ասել է Չավուշօղլուն։

Նրա խոսքով՝ Թուրքիան եւ Հայաստանը հարաբերությունների կարգավորման գործընթաց են սկսել, որն ընթանում է Ադրբեջանի հետ համաձայնեցված։ «Հայ–ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորումը կնպաստի հայ–թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը»,–շեշտել է Թուրքիայի ԱԳ նախարարը։

Ադրբեջանը Հայաստանին է վերագրում հրադադարի ռեժիմի սեփական խախտումները,  «Թվիթեր»-ի իր էջում գրել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։

«Ակնհայտ է, որ սա պատրվակ է Հայաստանի դեմ նոր ռազմական ագրեսիայի համար»,– գրել է Փաշինյանը։

Նա նշել է, որ հրադադարի ռեժիմը պահպանելու և սահմանների անվտանգությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ են մշտական միջազգային մեխանիզմներ։