Խորհրդարանական  ճեպազրույցների  ժամանակ  լրագրողներից  մեկը Գալուստ Սահակյանին հարց ուղղեց իր նախկին կուսակից Տիգրան Թորոսյանի` Մարտի 1-ի դատավարությունները խայտառակ որակելու վերաբերյալ: Գալուստ Գրիգորիչը նախընտրեց ձեռնպահ մնալ որևէ բան ասելուց:

Տիգրան Թորոսյանը, ինչպես հայտնի է, Մարտի 1-ի ժամանակ Ազգային ժողովի նախագահն էր, այն նույն պաշտոնյան, ում իր վերջին հարցազրույցում մատնացույց էր արել Ռոբերտ Քոչարյանը` այն ժամանակ վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնողի հետ մեկտեղ, որոնք տվել էին արտակարգ դրություն մտցնելու համաձայնությունը:

Իշխանության մաս կազմող և իշխանությունների բոլոր գործողությունները մշտապես արդարացրած Տիգրան Թորոսյանն այն բանից հետո, երբ Հովիկ Աբրահամյանը ցանկություն հայտնեց դառնալ Ազգային ժողովի նախագահ, և ըստ այդմ՝ նախկին խոսնակը պետք է հրաժարական տար, միանգամից 180 աստիճանով փոխեց իր բոլոր դիրքորոշումներն ու սկսեց քննադատել իշխանություններին: Հիմա նույն եռանդով, Տիգրան Թորոսյանից հետ չմնալով, իշխանությունների ցանկացած քայլ արդարացնում է Գալուստ Սահակյանը:

Հետաքրքիր է` արդյո՞ք Գալուստ Գրիգորիչը ևս կփոխի իր դիրքորոշումները, եթե հանկարծ հարկադրված լինի հրաժարվել պաշտոնից, թե՞ Գալուստ Սահակյանն ուրիշ է…

«Բայց ես ե՞րբ եմ պաշտոն ունեցել, ես երբեք չեմ ձգտել և երբեք պաշտոն չեմ ունեցել, քաղաքական գործունեությամբ զբաղվելը պաշտոն չի: Այսօրվա կուրծք ծեծողները հենց նրանք են, որոնք պաշտոն են ունեցել, այսօր զրկվել են դրանից, բայց քանի որ համը տեսել են, չեն կարողանում հանգստանալ»,- զարմացավ Սահակյանը:

Որ Գալուստ Սահակյանը աշխարհի ամենահամեստ մարդն է, կասկած չկա: Մարդ ինչքա~ն համեստ լինի, որ ընտրվի պատգամավոր, ընտրվի Ազգային ժողովի ամենամեծ խմբակցության ղեկավար, լինի այն կուսակցության փոխնախագահը, որն իր ձեռքում է կենտրոնացրել ողջ իշխանությունը, այսինքն` լինի մեկը, որին մշտապես ցանկանան սիրաշահել իր բոլոր կուսակիցները, դաշնակից կուսակցականները, և համարի, որ ինքը ի՞նչ, ինքը հո պաշտոնյա չի՞, ինքը հասարակ մարդ է: Եվ դա այն դեպքում, երբ Սահակյանի ընտանիքը պաշտոնների առումով, կարելի է ասել, առաջ է անցել անգամ Աբրահամյանների ընտանիքից. խոսքը Ռուսաստանի հայերի միության նախագահ Արա Աբրահամյանի մասին է, որն իր ազդեցության լծակներն օգտագործելով՝ կարողացավ պատգամավոր դարձնել իր երեք եղբայրներին` յուրաքանչյուրին կցելով մի կուսակցության:

Ի տարբերություն Աբրահամյանների, Գալուստ Սահակյանի ընտանիքն ավելի մեծ թվով, այսպես ասած, պաշտոնյաներ ունի: Այս ընտանիքից պատգամավորական մանդատ ունի միանգամից երեք հոգի. ինքը` Գալուստ Գրիգորիչը, նրա որդին` Արման Սահակյանը, և, բնականաբար, Արմանի հռչակավոր քեռին, Գալուստ Գրիգորիչի աներձագ Աշոտ Աղաբաբյանը` Բուռնաշը: Սակայն, այս ցուցանիշը, ըստ երևույթին, քիչ էր այս ընտանիքի համար, և Գալուստ Գրիգորիչն անցյալ տարվա դեկտեմբերին հասավ այն բանին, որ մյուս որդին ևս` Տիգրան Սահակյանը, նշանակվի առողջապահության փոխնախարար:

Սրանք դեռ հայտնի և մերձավոր բարեկամներն են. չի բացառվում, որ Գալուստ Սահակյանը տեր կանգնած լինի նաև իր մյուս ազգականներին, խնամիներին, ընկերներին և նրանց ևս տեղավորած լինի կարգին պաշտոնների: Եվ այսքանից հետո մարդը համարում է, թե ինքը ոչ մի պաշտոն էլ չունի: Մեկնաբանություններն, ինչպես ասում են, ավելորդ են. մնում է ընդամենը հիանալ Հայաստանի իշխող կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության ղեկավարի մարդկային բարձր հատկանիշներով` մասնավորապես համեստությամբ:

Լուսինե Կեսոյան

Գործող Ազգային ժողովը չորս տարեկան է:

Խմբակցություններից յուրաքանչյուրը յուրովի կարող է գնահատել իր աշխատանքը, արձանագրել հաջողություններ կամ բացթողումներ:

Չկուսակցականացված մարդկանց առավելապես հետաքրքրում է, թե ինչպես է խորհրդարանը կատարում իր սահմանադրական առաքելությունը` որպես ամբողջություն:

Օրենքներ ընդունելու հարցում, թերևս, օրենսդիր մարմինն առանձնապես չի թերացել: Այլ խնդիր է ընդունված օրենքների որակը: Դրանք կատարյալ լինել չեն կարող, որովհետև հիմնականում ընդունվել են առանց բանավեճերի, կիսադատարկ դահլիճում: Ուշադրության է արժանի նաև այն հանգամանքը, որ ԱԺ-ում օրենսդրական նախաձեռնության իր իրավունքից ավելի շատ օգտվում է կառավարությունը, քան իրենք` պատգամավորները: Սա վկայում է, որ մեր օրենսդիրներից շատերն իրենց տեղում չեն, խորհրդարանում հայտնվել են միանգամայն այլ շարժառիթներով:

Որևէ խորհրդարան դատապարտված է ձախողման, եթե չի կատարում գործադիրին վերահսկելու գործառույթ: Հայաստանում նույնիսկ ծիծաղելի է դրա մասին խոսելը, որովհետև գործադիր մարմիններն իրենք են վերահսկում խորհրդարանական մեծամասնության վարքագիծը, թելադրում քվեարկությունների պատկերը: Արդյունքում, պատգամավորը դիրքորոշում արտահայտողից և ձևավորողից վերածվում է «կոճակ սեղմողի»:

Գործող խորհրդարանը նաև այն մարմինը չէ, այն հարթակը չէ, որտեղ տեղի են ունենում գլխավոր քաղաքական իրադարձությունները: Սա, իհարկե, առաջին հերթին հետևանք է այն իրողության, որ ԱԺ-ն ձևավորվել է կասկածելի ընտրական մեխանիզմների միջոցով ու չի ներկայացնում հասարակության քաղաքական նախասիրությունները: Սրան հավելենք այն հանգամանքը, որ գործող խորհրդարանը մի քանի անգամ արժեզրկեց ինքն իրեն: Մասնավորապես, Մարտի 1-ի իրադարձությունների ժամանակ գործող ԱԺ-ն ցույց տվեց իր քաղաքական անկենսունակությունը, չկարողացավ որևէ կերպ լիցքաթափել երկրում ստեղծված քաղաքական լարվածությունը, ավելին` առանց լուրջ քննարկումների թույլ տվեց իր չորս ընդդիմադիր պատգամավորի կալանավորումը:

Այս ԱԺ-ն այսօր էլ չունի որևէ լուրջ դերակատարում երկրի քաղաքական կյանքում: Քաղաքական որոշումները կայացվում են Բաղրամյան 26-ում կամ հրապարակներում, իսկ խորհրդարանը, լավագույն դեպքում, ծույլ աշակերտի կարգավիճակով վազում է իրադարձությունների հետևից:

Սուրեն Սուրենյանց

Վերահսկիչ պալատի նախագահ Իշխան Զաքարյանը այսօր ներկա էր բյուջեի կատարողականի հաշվետվությանը, և ինքն էլ ներկայացրեց իր ղեկավարած կառույցի կատարած աշխատանքը: Բայց որքան էլ ակտիվանում են խոսակցությունները, թե Վերահսկիչ պալատի հաշվետվությունները հաջորդում են իրար, սակայն այդպես էլ որևէ բան չի փոխվում՝ պաշտոնյաները շարունակում են գողանալ, այնուամենայնիվ, մի ակնհայտ առաջընթաց, պարզվեց, այս կառույցը գրանցել է:

«Առաջ ավելի շատ էին ծավալային հավելագրումները, մեծ թիվ էին գրում, որի մի մասը յուրացնում էին, էնքան ասեցինք «ծավալային հավելագրումներ, ծավալային հավելագրումներ», արդեն քչացել ա: Բայց հիմա էլ դրանք վերածվել են անարդյունավետ ծախսերի»,- հայտարարեց ՎՊ նախագահը:

Ինչպես տեսնում ենք, Վերահսկիչ պալատի գործունեությունն իսկապես արդյունավետ է. մի քանի տարվա գործունեության շնորհիվ այս պալատը կարողացավ պետական կառույցներին հասկացնել, որ կարելի է ատկատը փոխարինել ֆինանսական միջոցների յուրացման մեկ այլ տեսակով, որը, հնարավոր է, ավելի կատարյալ է և ավելի մեծ արդյունքներ է տալիս: Եթե ատկատի դեպքում իքս գումարի փոխարեն գրվում է իքս գումարած այսքան գումար, և յուրացվում է հենց այդ հավելյալ գումարը, ապա այժմ ընդամենը բավարարվում են որոշակի գումար ծախսելով ինչ-որ բանի վրա, որի արդյունքն այդպես էլ չի երևում, այսինքն` այս դեպքում գումարը կարող է յուրացվել ամբողջությամբ. դա էլ հենց կոչվում է անարդյունավետ ծախս:

Կառավարության երեկվա նիստում ՀՀ վարչապետը ներկայացրեց Վերահսկիչ պալատի բացահայտած անարդյունավետ ծախսերի մի ամբողջ շարք. օրինակ, լինում է այնպես, որ փորձագետներ են հրավիրվում, բնականաբար՝ դրսից հրավիրված փորձագետներին բարձր աշխատավարձ է վճարվում, նրանք աշխատում են ինչ-որ ժամանակ, ինչ-որ օրինագծեր են մշակում, բայց վերջում այդ օրինագծերը ոչ մեկին էլ պետք չեն գալիս, և ստացվում է, որ այդ օրինագծերը ոչ մեկն էլ չի տեսնում: Եվ ընդհանրապես, քանի որ ոչ մեկը չի տեսնում այդ օրինագծերը, ոչ մեկն չի էլ կարող ապացուցել, թե նման բան եղել է: Ու, փաստորեն, միակ բանը, որ հստակ կարելի է ապացուցել՝ այն է, որ ստացված իքս չափի գումարը ծախսվել է. ա՛յ, սա հաստատ  հարյուր տոկոսանոց ապացույցների շարքից է:

Վարդան Բոստանջյանը նկատեց. «Բա լա´վ, ո՞նց անենք, որ էդ գնումների գործընթացը լավանա, ախր փոքր երկիր ենք, հարուստ երկիր չենք, էդ փողերը ո՞նց ենք ըտենց ճոխ ծախսում: Խի՞ պտի մեքենայով գնանք գանք, եվրոռեմոնտներ անենք»:

Իշխան Զաքարյանը լսեց, լսեց, ժպտաց ու պատասխանեց. «Ձեր հարցերի մեծ մասը ինձ չէր վերաբերում»: Հետո էլ հայտնեց, թե իրենք, բացի ստուգելուց, նաև առաջարկություններ են անում և առաջարկել են սահմանել պետական հսկիչ գներ. ենթադրենք, եռամյսակը մեկ ֆիքսել, թե այսինչ ապրանքն այսքան արժե: «Թե չէ, մի հատ թուղթ է, վրան գրված է` ավազ` 5800 դրամ, մի հատ էլ տակը ստորագրություն, որով որոշվում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում ավազի գինը 5800 դրամ է»,— յուրացման հերթական ձևը պարզաբանեց ՎՊ նախագահը:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԿԵՍՈՅԱՆ

Այսօր Ազգային ժողովում, «պատգամավորների զանգվածային բացակայության պայմաններում» (բնորոշումը Վարդան Բոստանջյանինն է. «Նիստից պատգամավորների զանգվածային բացակայությունը ցույց է տալիս, որ բյուջեն բավականին լավ է կատարված»), վարչապետ Տիգրան Սարգսյանն օրենսդիր մարմնի դատին էր ներկայացնում 2010 թ. բյուջեի կատարողականը:

«2010 թվականին իրականացրած ծրագրերի ամենազգալի արդյունքն այն է, որ 2009-2010 թվականների ընթացքում մեր իրականացրած հակաճգնաժամային միջոցառումները սկսեցին տալ իրենց դրական արդյունքները: 2010 թվականը կարելի է բնութագրել որպես աստիճանաբար, բայց կայուն վերականգման տարի, որի ընթացքում մենք շարունակեցինք աշխատել շատ պարզ և հասկանալի հակաճգնաժամային ծրագրի տրամաբանության ներքո»,- այսպես սկսեց իր հաշվետվությունը հանրապետության վարչապետը:

Վարչապետի ելույթի ժամանակ «պատգամավորների զանգվածային բացակայությունն» այդքան էլ զգալի չէր, քանի որ այդ ժամանակ ներկա էին Ազգային ժողովի նախագահ Հովիկ Աբրահամյանը, փոխնախագահ Սամվել Բալասանյանը և էլի մի հինգ-վեց պատգամավոր: Ներկա էին նաև Վերահսկիչ պալատի նախագահը, ֆինանսների նախարարը, Կենտրոնական բանկի ղեկավարը, գլխավոր գանձապետը, որոնք նույնպես հաշվետու էին, և բնականաբար, ներկա էին չորրորդ իշխանության ներկայացուցիչները, որոնց շնորհիվ էլ վարչապետը ստիպված չեղավ դատարկ լսարանում ելույթ ունենալ:

Տիգրան Սարգսյանը թվարկեց կառավարության ձեռնարկած բազմաթիվ առաջընթաց քայլերը, որոնք տեսանելի են կառավարությանը, սակայն, չգիտես ինչ հրաշքով, տեսանելի չեն ՀՀ շարքային քաղաքացիներին, ավարտեց ելույթը ու դուրս եկավ դահլիճից: Ո´չ Ազգային ժողովի նախագահը հարց ուղղեց վարչապետին, ո´չ պատգամավորները: Հասկացվեց, որ կարգն է հավանաբար այդպես:

Վարչապետի ու ԱԺ նախագահի հեռանալուց հետո «զանգվածային բացակայությունը» նոր թափ առավ: Այսպես, 2010 թ. տարեկան հաշվետվությունն անցավ գերմտերմիկ մթնոլորտում. Իշխան Զաքարյանը ելույթ էր ունենում՝ Կենտրոնական բանկի ղեկավարն էր լսում, Արթուր Ջավադյանն էր ելույթ ունենում՝ ՎՊ նախագահն էր լսում: Միակ հարց տվող և լսող պատգամավորը Վարդան Բոստանջյանն էր, մեկ էլ, բնականաբար, նիստը վարող Գագիկ Մինասյանը` ֆինանսավարկային և բյուջետային հանձնաժողովի նախագահը: Պատգամավորներից մեկ էլ ներկա էր ռոքեր, մոտոցիկլետով խորհրդարան հաճախող, ՕԵԿ-ական Գագիկ Բաղդասարյանը:

Միակ պատգամավորը, որը որոշեց հարց տալ՝ ԲՀԿ-ական Վարդան Բոստանջյանն էր:Սակայն, հակառակի պես, նրա հարցն էլ «խոցեց» նիստը վարող Գագիկ Մինասյանի սիրտը: Բոստանջյանը, օգտագործելով հարց տալու իրավունքը, երկար-բարակ խմորվեց արտաքին պետական պարտքի խնդիրների շուրջ՝ եզրափակելով, որ ազգովի ապրում ենք ուրիշի հաշվին: Նրա ռեպլիկը դուր չեկավ ֆինանսավարկային և բյուջետային հարցերի հանձնաժողովի նախագահ Մինասյանին: Ու քանի որ դուր չեկավ՝ հակադարձեց Բոստանջյանին. «Էն, որ ասում եք՝ ուրիշի հաշվին ենք ապրում, ձե՞զ նկատի ունեք»:

ԼՈՒՍԻՆԵ ԿԵՍՈՅԱՆ

17 տարի առաջ, երբ կնքվում էր հրադադարի հաստատման եռակողմ պայմանագիրը, բոլորը հույս ունեին, որ ԼՂ հակամարտության կարգավորումը սարերի հետևում չէ:

Լավատեսների կանխատեսումները չիրականացան: Հակամարտության կողմերի մոտեցումները տրամագծորեն տարբեր են, իսկ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ջանքերն առայժմ արդյունք չեն տալիս:

«Ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» վիճակը երկար կշարունակվի, քանի դեռ Երևանում և Բաքվում դոմինանտ է «Ղարաբաղը մերն է» պարզունակ բանաձևը: Հակամարտության կողմերը շեշտը դնում են Ղարաբաղի տարածքային պատկանելության ասպեկտի վրա` քիչ կարևոր համարելով հակամարտության հետևանքների վերացման անհրաժեշտությունը:

Մոտ ապագայում էլ քիչ հավանական է, որ կարգավորման որևէ փաստաթուղթ ստորագրվի:

Նախ, առաջիկա տարիներին Հայաստանում և Ադրբեջանում ընտրություններ են, ինչի հետևանքով իշխանություններն ավելի են կարծրացնում իրենց դիրքորոշումները:

Մյուս կողմից, միջնորդական առաքելության ռեսուրսները չեն բավարարում` կարգավորման գործընթացում շրջադարձ ապահովելու համար: Արևմուտքը ներքաշված է աշխարհի տարբեր մասերում առկա հակամարտությունները կարգավորելու գործընթացում: Առայժմ իրենց զգացնել են տալիս նաև համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի հետևանքները: Ռուսաստանը, որը վերջին շրջանում ամենաակտիվն է կարգավորման գործընթացում, ակնհայտորեն չի կարող միայնակ լինել այդ բարդ և ծախսատար գործընթացի դոնորը:

Համանախագահները քաջ գիտակցում են ստեղծված իրավիճակը և հիմա առավելապես կենտրոնացել են պատերազմի վերսկսման ռիսկերի չեզոքացման, իրավիճակը տարածաշրջանում վերահսկելի պահելու վրա:

Հատկապես վերջին մեկ տարում հաճախակի են դարձել հրադադարի խախտման դեպքերը` պատճառ դառնալով մարդկային կորուստների, այդ թվում` քաղաքացիական անձանց շրջանում:

Բոլորս պետք է գիտակցենք, որ «Ոչ խաղաղություն, ոչ պատերազմ» վիճակը հղի է պատերազմի վերսկսման վտանգով: Մի օր կարող են բավարար չլինել նաև իրավիճակը տիրապետելու միջնորդների ռեսուրսները:

Խաղաղությունը, Հայաստանում, Ղարաբաղում, Ադրբեջանում ապրող մարդկանց անվտանգությունը պետք է նպատակ լինեն բանակցային գործընթացի մասնակիցների համար: Այդ պատասխանատվությունը բնորոշ էր հետպատերազմյան Եվրոպայի առաջնորդների համար, որոնց հաջողվեց կարգավորել հարյուրամյակների պատմություն ունեցող տարածքային վեճերը` համաեվրոպական ինտեգրացիայի անհրաժեշտության գիտակցման համատեքստում:

Կարգավորման այլընտրանքը պատերազմն է, որի կանխումը պետք է լինի քաղաքական առաջնորդների գլխավոր նպատակը:

Սուրեն Սուրենյանց

Հա, ճիշտ եմ ասում, վերջերս հասկացա: Ես հետևում եմ «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» ֆեյսբուքյան նախաձեռնության էջին, եղել եմ նրանց հանդիպմանը «Ժառանգություն» կուսակցությունում, որտեղ պատգամավորները լսեցին գիտնականների պահանջները, ընդունեցին դրանց արդարացիությունը, ու դրա արդյունքում Անահիտ Բախշյանը «Խորհրդարանական շաբաթ» հաղորդման շրջանակներում բարձրաձայնեց գիտնականների պահանջը՝ բարձրացնել ֆինանսավորումը, այլապես «Հայաստանում գիտությունը կարող է ֆիզիկապես դադարել գոյություն ունենալ: Կառավարությունը պարտավոր է անհրաժեշտ գումարներ գտնել ու տրամադրել պետական անվտանգության տեսակետից կարևորագույն խնդիրը` ուղեղների արտահոսքը կանխելու համար»:

Հաջորդ հանդիպմանը ներկա չէի. պատմում է Կարապետ Մկրտչյանը, շատ երիտասարդ՝ 23 տարեկան, գիտությունների թեկնածու, որը մի ոտքով արդեն դրսում է՝ տանում են, լավ պայմաններ են առաջարկում, ինչի՞ չգնա որ, մնա էստեղ՝ ո՞նց գոյատևի: Էլ չեմ ասում գիտնականին արժանապատիվ ապրուստ ապահովելու մասին, որ արվում է յուրաքանչյուր երկրում, որտեղ գնահատում են գիտնականին կամ ինչպես սիրում էր ասել Վիկտոր Համբարձումյանը՝ գիտաշխատողին: Որովհետև գիտնականը տալիս է գիտական արտադրանք՝ աշխատությունների ու հոդվածների տեսքով, իսկ արդեն զանազան ինստիտուտներ իրագործում են կամ չեն իրագործում հայտնագործություններն ու նորամուծությունները: Ավելի շատ՝ չեն օգտագործում, որովհետև, իմ հիշելով, էդպիսի կարգին կառույց չկա մեզ մոտ: Հա՛, ուրեմն՝ Կարապետի պատմածը. «Ազգային ժողովի պատգամավոր, ՀՀԿ երիտասարդական կազմակերպության խորհրդի նախագահ Կարեն Ավագյանի նախաձեռնությամբ, մայիսի 5-ին տեղի ունեցավ հանդիպում երիտասարդ գիտնականների և ուսանողների հետ: Հանդիպման պատճառը ՖԲ-ում տեղի ունեցող բուռն քննարկումներն են գիտության ֆինանսավորման ավելացման վերաբերյալ:

Հնչեցին կարծիքներ, որ Հայաստանում գիտությանը և գիտնականին պետք է պետական և հասարակական ուշադրության արժանացնեն: Կարեն Ավագյանը խոստացավ ԲՈՀ-ի նախագահին ներգրավել այս քննարկումներին, առաջարկներ անել՝ ընդհուպ մինչև գիտական ատենախոսությունների վրա դրվող պայմանները վերանայելու և կանոնակարգերում որոշակի փոփոխություններ կատարելու ուղղությամբ:

Հնչեցին կոնկրետ առաջարկներ և մեխանիզմներ, որոնք կնպաստեն երկրում գիտությունը զարգացնելու, երտասարդ գիտնականներին խրախուսելու և գիտության մեջ ներգրավելու ուղղությամբ: Խաչիկ Գևորգյանը նշեց, որ բնական գիտությունների ոլորտում համեմատաբար վիճակը լավ է, սակայն հասարակական գիտություններում վիճակն ավելի քան ողբալի է: Միջազգային ճանաչում ունեցող ամսագրերում և պարբերականներում հրապարակումներ չկան:

Քանի որ շատ կարևոր է ունենալ հասարակական գիտությունների, մասնավորապես՝ հայագիտական հրապարակումներ միջազգային հեղինակավոր ամսագրերում, իսկ որոշ դեպքերում՝ դրանք տուժում են մասնագետների լեզվին չտիրապետելու պատճառով, առաջարկ հնչեց պետական ֆինանսավորում հատկացնել արժեքավոր աշխատությունների թարգմանության համար:

Նշվեց, որ (զարմանալիորեն) այս խնդիրը չկա բնագիտական սեկտորում, որտեղ գիտնականները տիրապետում են անգլերենին ու կարողանում են հրապարակել իրենց աշխատանքները միջազգային հեղինակավոր ամսագրերում:

Կարեն Ավագյանը խոստացավ ցանկացած կերպ աջակցել նախաձեռնությանը, մասնավորապես՝ դրա մասին բարձրաձայնել Ազգային Ժողովում, կազմակերպել խորհրդարանական լսումներ, քննարկումներին ներգրավել ՀՀ ԿԳ նախարար Արմեն Աշոտյանին: ՀՀ ԱԺ պատգամավորը նաև ասաց, որ հնարավոր է ինչ-ինչ նախագծերի ֆինանսավորում՝ երիտասարդական հիմնադրամի միջոցներով»:

Մեր ֆիզիկոսները, տեսեք, ինչ գեղեցիկ շարադրանք ունեն, ինչ կոռեկտ են:

Ինձ բավականին դժվար է համոզել, որ Կարեն Ավագյանը, որը ՀՀԿ երիտասարդական կազմակերպության խորհրդի նախագահն է, նոր է լսում, որ երիտասարդ գիտնականի աշխատավարձը 32 հազար դրամ է, կամ՝ եթե չի լսել, ուրեմն՝ իր կառույցում գիտնականներ չկան, իսկ դա շատ բան է ասում կառույցի մասին: Այն երկրում, որտեղ չի գնահատվում ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող գերակա ոլորտը՝ գիտությունը, ու ոչ միայն պետության, այլ նաև պետական քաղաքականության հետևանքով կորսված գոնե սովետի գիտնականի հանդեպ հարգանքի չափը, եթե ոչ՝ պաշտամունքի չափը, ի վերջո՝ ունենում են այն, ինչը հիմա մենք ունենք՝ ուղեղների արտահոսք:

Ու մենք, որ ամեն տեղ ասում ենք, որ մեր հարստությունը մեր միտքն է, մեր մտավոր պոտենցիալը, դա էլ չենք ունենա: Նավթ չունենք, գազ չունենք, սահմանափակ ենք՝ Հոլանդիայի պես՝ երբեք չենք օրինականացնի մարիհունանան,  որ դառնանք տուրիստական դրախտ, մի պղինձ ու մոլիբդեն ունենք, մի քիչ ոսկի ու ուրան, բայց էդ էլ կվերջանա մի օր, չնայած երկրին բան չի գալիս դրանից՝ մի 10 հոգու գրպանն է մտնում, բայց դե՝ ինչևէ… Ու վերջ, էլ ոչ մի բան չենք ունենա: Իսկ գիտնականները կարան ասեն՝ ոնց անենք, որ ապրենք ու լավ ապրենք:

Ես գիտեմ փոքրուց, որ ամեն քաղաքակրթության հրաշք, ամեն ինչ, ինչը մեզ էսօր տալիս է հարմարավետություն ու հեշտացնում մեր կյանքը, լուսավորում, ամեն-ամեն ինչ՝ լամպից մինչև ինտերնետ՝ գիտության շնորհիվ է: Հիշում եմ, մի ժամանակ, երբ եղավ Չեռնոբիլը, մարդիկ շատ էին խոսում այն մասին, որ գիտությունը վնասում է մարդկությանը: Հիշում եմ, բանավիճում էին, ասում էին՝ ավելի լավ է անլույս ապրենք, քան թե ատոմակայանը պայթի: Անիծում էին ատոմը կիսողին: Անջատեցին ատոմակայանը, անլույս մնացինք մի քանի տարի, ու էլի միացրեցին: Հասկանալի է, սեյսմիկ շրջանում ատոմակայանը վտանգավոր է, պետք է այլընտրանք գտնել:

Իսկ ո՞վ պետք է գտնի: Գիտնականը: Իսկ ի՞նչ գիտնական, եթե բոլորը գնան: Մտածենք սրա մասին, կարևորենք մեզ համար գիտության դերը մարդու ու հասարակության կյանքում, ի վերջո՝ սահմանենք մեզ համար, որ գիտությունը մեզ անհրաժեշտ է օդուջրի պես, օգնենք բարելավել գիտաշխատողների պայմանները, որ վաղը, մյուս օրը գլխներիս չտանք կոպեկներով սեփականաշնորհած օբյեկտատերերին օլիգարխներ տեսնելով: Մենք ենք թույլ տվել…

Այս ֆեյսբուքյան նախաձեռնությունը մինչև այսօր եղածներից տարբերվում է իր և՛ քանակական, և՛ հատկապես որակական առումներով, քանի որ գրանցված մոտ 1900 մասնակիցներից համարյա թե բոլորը՝ բացառությամբ մի 200 համակիրների, գիտնականներն են ու այն կառույցները, որոնք կարող են, այսպես ասած, «հարցեր լուծել»՝ շահառուներն ու թիրախային խմբերը:

Նախաձեռնության մեկ այլ առանձնահատկությունն այն է, որ այստեղ չկա ոչ միայն հիերարխիկ, այլև նույնիսկ կազմակերպչական կորիզ՝ չես կարող որոշել, թե ով է ի վերջո գլխավորը, այսինքն՝ գլխավոր չկա, նախաձեռնող խումբ չկա:

Եվ ամենակարևորը. ի տարբերություն սովորաբար գործածության մեջ մտնող առաջարկներից, առաջին անգամ գիտնականները հանդես են եկել առաջարկներով, որոնք անվանական ամրագրված են, և հետագայում բավական կլինի, օրինակ, Ռուզան Սոխոյանի ասպիրանտներին՝ ընդունվելուն պես, միանվագ որոշակի գումար տրամադրելու առաջարկն ուղղակի կոչել Ռուզան Սոխոյանի առաջարկ, կամ՝ Անահիտ Բախշյանի:

Հետո էլի բաներ եղան, մի քանիսը նորից թվեմ՝ վարչապետը ոնց որ նկատեց ֆեյսբուքյան բումը, իսկ դա, անշուշտ, բում է՝ վերը թվարկված պատճառներով: Վերջապես նկատեց, որ գիտնական լինելու չափանիշներից կարևորագույնը միջազգային բարձր վարկանիշ ունեցող պարբերականներում հոդված տպագրելն է, իսկ 28 հազարով ոչ ոք չի նստելու այստեղ հոդված գրի Հայաստանի անունից, ու որոշեց, որ հենց նախատեսված գումարը լինի, Հայաստանում լավագույն 50 երիտասարդ գիտնականներին պետբյուջեից ամսական վճարել հավելյալ 50-100 հազար դրամ՝ որպես աշխատավարձ։ Բայց դա առնվազն ծիծաղելի է, ամեն ոլորտից ստացվում է երկուական մարդ:

ՀՀ գիտության պետական կոմիտեի նախագահ Սամվել  Հարությունյանը հայտարարել է նաև, որ այս տարի առաջին անգամ Հայաստանում նախատեսվում է պետական բյուջեից ինովացիոն ծրագրեր ֆինանսավորել՝ մոտ 170 մլն դրամ.  կֆինանսավորվեն նորարարական բնույթի այն ծրագրերը, որոնք կունենան նաև համաֆինանսավորում:

«Պետությունը ծրագրերի համար կհատկացնի գումարի 85 տոկոսը, իսկ մնացած 15 տոկոսը գիտնականը պետք է հայթայթի ինքը։ Այսինքն, գիտնականը պետք է պայմանավորվածություն ձեռք բերի որևէ գործարարի հետ ծրագրի համաֆինանսավորում ստանալու համար, այնուհետև նոր ներկայացնի ծրագիրը»,-ասել է նա ու մոռացել նշել, որ գիտնականները քանի տարի է նույնատիպ  առաջարկներով հանդես են գալիս, էն էլ՝ ոչ թե 85/15, այլ 30/70 հարաբերակցությամբ ֆինանսավորման, ու մերժվում են: Բայց դե՝ լավ է ուշ, քան երբեք։ «Եթե այս ծրագիրը աշխատի, ապա պետության կողմից ինովացիոն ծրագրերին տրամադրվող հատկացումները տարեցտարի կավելանան»,- ասել է նա: Ծրագիրն աշխատում է ողջ աշխարհով մեկ, էստեղ էլ կաշխատի հաստատ:

Էսքան բան է արվել էն պահից սկսած, ինչ գիտնականները բարձրաձայնել են իրենց խնդիրները: Շատ մեծ բան չի, բայց ուրախալի է, որ ստացվում է գիտնականների մոտ: Ի վերջո, գերնպատակը պետք է լինի գիտնականի համար ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որ նա չմտածի հայրենիքը լքելու մասին: Վաղուց ժամանակն է, որ օդանավակայանում ոչ թե զորակոչիկներին բռնեն ու բաց չթողնեն, այլ գիտնականներին:

Լուսինե Վայաչյան

Երևանի քաղաքապետ Կարեն Կարապետյանի «Մաքրենք քաղաքն աղքատներից» օպերացիայի հետևանքով մանր առևտրականները մետամորֆոզ ապրեցին և հարմարվեցին նոր, էքստրեմալ պայմաններին։ Նրանց մի մասը փոխակերպվեց մուտքային առևտրականների։ Նժդեհի փողոցում, համանուն հրապարակին հարող «ստալինկաների» մուտքերում այժմ կարելի է տեսնել լոլիկի, թարմ կանաչու և մրգի խնամքով դարսած կույտեր, իսկ շենքի բնակիչները հնարավորություն ունեն այս ամենը գնելու անմիջապես սեփական դռան շեմից՝ առանց փողոց դուրս գալու կամ շուկա հասնելու։

Առևտրականների մյուս մասը՝ առավել անապահովները, անցան շրջիկ ռեժիմի։ Նրանք ավելի փոքր տոպրակներ և պայուսակներ են վերցրել, որ հեշտ տեղաշարժվեն և հենց ոստիկան տեսնեն՝փախչեն կամ ձևացնեն, թե տրանսպորտի են սպասում։ Արդեն իսկ ակնհայտ է, որ սա Կարեն Կարապետյանի ամենամեծ պարտությունն է, որովհետև հնամաշ շոր-կոշիկով այս մարդիկ իրենց նույնքան հնամաշ տոպրակներով կրկին ներկա են մեր մայթերին՝կանգնած, թե շարժվող։ Այս կանանցից ու տղամարդկանցից ոմանք կարողացել են լեզու գտնել «էժան գներ» առևտրի սրահների տերերի հետ, և դրանք, ինչպես, օրինակ, այս  լուսանկարում պատկերվածը, նման չեն մայրաքաղաք Երևանի առևտրային կետերին, այլ վերածվել են «գյուղական» խանութի, որտեղ «կալգոտկին» ու սխտորը կողք կողքի են վաճառվումև ,ի դեպ, համարյա նույն գնով։ Բայց առևտրականներից առավել «շուստրիները» հաջողացրել են ոչ թե խանութների տերերի, այլ թաղային ոստիկանների, հեղինակությունների և այլ «ռեկետչիկների» տանիքի տակ մտնել։ Օրինակ՝ Էրեբունու ոստիկանության, որը հնագույն ժամանակներից կայարանի հրապարակում առևտուր անողներից «նալոգ» է հավաքում։

Առաջին օրերին, երբ Կարեն Կարապետյանն սկսեց իր անկոտրում պայքարը, բոլորին թվաց, թե Սասունցի Դավթի արձանի մերձակայքը գրեթե տեսքի եկավ, բաայց չանցավ երկու ամիս, և կայարանամերձ հրապարակը նույն գավառային «բազառի» տեսքըվերագտավ։ Առևտրականներն իրենց  սեղանիկները միացրեցին և դրանցից մի երկար սեղան ստացան։ Թե ինչու են առանձին-առանձին դրված սեղանիկները փողոցային առևտուր համարվում, իսկ ընդհանուր ծածկով և իրար կպցրածները՝ ոչ, կռահել դժվար է։ Փաստ է, որ դրանք այժմ ավելի մեծ տարածք են զբաղեցնում՝ վայելելով և՛քաղաքապետարանի,և՛ Էրեբունու ոստիկանության բարեհաճությունը։

Սյուզան Սիմոնյան

Լեգենդար ծանրամարտիկ Յուրի Վարդանյանն արդեն դուրս է գրվել հիվանդանոցից: Օլիմպիական չեմպիոնի վիճակը հիմա ավելի քան լավ է` համեմատած այն դրության հետ, որում հայտնվեց Վարդանյանը` ավտովթարից հետո ոտքի մեջ տեղադրված ձողի կոտրվելու հետևանքով:

Էրեբունի բժշկական կենտրոնում կատարված վիրահատության շնորհիվ Վարդանյանի ոտքին ամրացվել է Ելիզարովի ապարատը, որի շնորհիվ Վարդանյանն արդեն ոտքի վրա է. ինքնուրույն նստում է, կանգնում, շարժվում: Ուղեղի սնուցման խանգարման հետևանքով առաջացած մտահոգությունը ևս մնացել է հետևում. չեմպիոնը լիովին վերագտել է իրեն, կարողանում է երկար զրուցել բարեկամների, ընկերների հետ:

Նախընտրական շրջանում ընդունված է, որ Հայաստանում քաղաքական ուժերը հանդես են գալիս տարբեր նախաձեռնություններով, հիշեցնում իրենց գոյության մասին:

Այս համատեքստում հատկապես սիրված թեմա է դաշինքներ, տարբեր միավորումներ կազմելու հարցը: Դաշինքը կամ միավորումը շատերի կողմից դիտվում է որպես ազդեցիկության, հզորության դրսևորում:

Այդ մտայնությունն իներցիայով այսօր էլ շարունակվում է:

Օրինակ, 2007-ի խորհրդարանական ընտրություններից առաջ, ի դեմս ՀՀԿ-ի, կար ակնհայտ ֆավորիտ, և ընդդիմությունը փորձում էր տարբեր միավորումների ստեղծման ճանապարհով հասնել հաջողության: Ընդդիմության մոտ դա չստացվեց:

Այսօր վիճակը մի փոքր այլ է: Քաղաքական դաշտում եղանակ են ստեղծում երկու ազդեցիկ ուժեր` Սերժ Սարգսյանի և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի թիմերը: Մի քանի ամիս առաջ մի շարք քաղաքական ուժեր հույս ունեին դիվիդենտ շահել նրանց հակադրության վրա: Այս տրամաբանությունն ինչ-որ տեղ բնական էր, որովհետև, թեկուզև իմիտացիայի տեսանկյունից, փոքր կուսակցությունները հակադրության կողմերից մեկին անպայման պետք են գալիս: Ասենք, հանրապետականները բազմիցս շեշտել են, որ իրենց համամասնական ցուցակի դուռը բաց է եղել այնպիսի անհայտ կուսակցությունների ներկայացուցիչների առաջ, ինչպիսիք են` ԺԱԿ-ը կամ «Հզոր հայրենիքը»: ՀԱԿ-ն էլ հպարտանում է, որ միավորում է 18 կուսակցության: Փույթ չէ, որ դրանց մեծ մասի անունը հանրությանը հայտնի չէ:

Կարևորը, որ դա էր ռեսուրսային պայքարի տրամաբանությունը:

Հիմա իրավիճակը մի փոքր այլ է. իշխանությունն ու ընդդիմությունը, կարծես, որոշել են դուրս գալ հակադրության ռեժիմից և իրենց հարաբերությունները կառուցել մրցակցային միջավայրում:

Մրցակցությունն արդեն խաղի այլ կանոններ ունի. դրանք ավելի հստակ են, և կողմերից որևէ մեկը թզուկային կուսակցությունների կարիք չունի: Այլ խոսքով` շեշտը դրվում է ոչ թե քանակի, այլ` որակի վրա:

Սրանով են պայմանավորված մի շարք ուժերի այսօրվա շտապողականությունը, բարձրագոչ ու պերճախոս կարգախոսները:

Նրանք փորձում են իշխանությանը համոզել, որ իրենք նույնպես հզոր են, որ իրենց հետ ևս պետք է հաշվի նստել:

Ո՞վ չգիտի, որ Տիգրան Կարապետյանի «երրորդ ուժի» գաղափարը տապալվել է: Բոլորը գիտեն. ոչ «Ժառանգություն» կուսակցությունը, ոչ ՀՅԴ-ն և ոչ էլ Արամ Կարապետյանի կուսակցությունը չարձագանքեցին նրա հորդորներին, առաջարկներին: Ժողովուրդն էլ է դա հասկացել, ու Կարապետիչի վերջին հանրահավաքի մասնակիցների թիվն ավել չէր միջոցառումը լուսաբանելու եկած լրագրողների թվից: Բայց Ժողովրդական կուսակցության նախագահը տենչում է գոնե խորհրդարանական մանդատի մասին ու չի պատրաստվում վայր դնել զենքերը: Նա վաղը փորձելու է համախմբել հայրենասիրական ուժերին: Միայն թե պարզ չէ, թե ինչ է հայրենասիրությունն` ըստ Կարապետյանի, կամ էլ` բացի նախաձեռնության հեղինակից, ովքե՞ր են մաս կազմելու այս միությանը: Հաստատապես` ոչ մի լուրջ կուսակցություն կամ գործիչ: Բայց էականն աղմուկն է, դա է Կարապետիչի նախաձեռնության միակ մոտիվը:

Նույնը վերաբերում է մարքսիստ Դավիթ Հակոբյանին, որն այսօր հայտարարել է «Ազգային ճակատ» ստեղծելու մասին: Եթե Կարապետիչի կողքին գոնե մի քանի թոշակառու կա, Հակոբյանը կատարյալ մենության մեջ է: Էլ ի՞նչ դաշինք կամ ճակատ: Զավեշտն այն է, որ նա փորձում է կապկել Ռուսաստանի վարչապետի նախաձեռնությունը` փորձելով մի դաշինքում միավորել կուսակցականներին ու անկուսակցականներին: Սակայն միայն մարքսիստի ռուսասիրությունը բավարար չէ, որ այս կապկումը հաջող արդյունք տա. Հակոբյանը գոնե մի քիչ ռեսուրս պետք է ունենար` կազմակերպչական, քաղաքական: Բայց կես դրույքով բժիշկ, կես դրույքով քաղաքական գործիչ մարքսիստը յուրացրել է «քաղաքական բիզնեսի» տրամաբանությունը: Նա այսօր հայհոյում է ՀԱԿ-ին` իշխանության բարեհաճությունը շահելու հույսով:

Սակայն գնացքը գնացել է, իշխանությունն, ըստ ամենայնի, գերադասում է գործ ունենալ ՀԱԿ-ի հետ, նրա հետ համաձայնությունների հասնել, քան` սնել քաղաքական նախագծեր, որոնց արդյունավետությունը մոտ է զրոյի:

Սուրեն Սուրենյանց

Վերահսկիչ պալատը պետական միջոցների վատնման հերթական փաստերն է ներկայացրել կառավարությանը: Այս անգամ պարզվել է, որ փոշիացվում կամ առնվազն ոչ նպատակային են ծախսվում Համաշխարհային բանկի տրամադրած վարկային միջոցները:

Կառավարության այսօրվա նիստում վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը հայտնեց, որ, ըստ Վերահսկիչ պալատի բացահայտումների, այդ վարկերով սարքավորումների կամ ծառայությունների գնման գործընթացը վերահսկող հանձնաժողովների գործունեությունը ֆորմալ բնույթ է կրել, և նրանք բովանդակության համար ոչ մի պատասխանատվություն չեն կրել: Որպես օրինակ վարչապետը բերեց նախորդ տարի դաբաղի դեմ պատվաստանյութ ձեռք բերելու համար գյուղատնտեսության նախարարությունում տեղի ունեցածը, երբ 2-3 անգամ ավելի էժան պատվաստանյութը գնվել էր անհամեմատ թանկ:

Ի՞նչ են բացահայտել վերահսկիչները: Ենթադրենք, Համաշխարհային բանկը վերջապես միջոցներ է տրամադրում և հնարավոր է դառնում իրականացնել նախատեսված ծրագիրը: Դրա իրականացման պատասխանատվությունը կրող հանձնաժողովը հայտարարում է մրցույթ: Վարչապետն ասում է. «Ֆորմալ առումով բոլոր պրոցեդուրաները պահպանվում են մրցույթի հայտարարման ժամանակ, ժամկետները` ինչքան ժամկետ ենք տալիս, որպեսզի հայտատուները մասնակցեն, ամփոփման գործընթացը, հետագայում արդյունքները գնում են Համաշխարհային բանկի գրասենյակ, որպեսզի նրանց կողմից ստանանք եզրակացություն, և հաստատվում են մրցույթի արդյունքները»։ Այդպես ծրագիրն իրականացվում, վերջանում է, ու հանկարծ Վերահսկիչ պալատը մեկ, երկու, երեք տարի հետո ստուգում և պարզում է, որ այդ ամենը, ինչ գնվել է հայտարարված մրցույթի արդյունքում, հնարավոր էր շատ ավելի էժան գնել:

Վարչապետն ասում է՝ հանձնաժողովների աշխատանքը ֆորմալ բնույթ է կրում, բովանդակությանը տեղ չեն տալիս, խորամուխ չեն լինում, թե ինչ են գնում, ինչ որակով և ինչ գնով: Դժվար է ասել, վարչապետը նման հայտարարություններ անում է այդ հանձնաժողովների «ֆորմալությանը» հավատարիմ մնալու՞ համար, այսինքն` քաջարի վարչապետ ձևանալու՞ համար, թե՞ իսկապես Տիգրան Սարգսյանը Հայաստանի ամենամիամիտ մարդն է և չգիտի, թե ինչպես են իրականացվում պետական պատվերները, գնումները, ովքեր են հաղթում այդ մրցույթներում, ովքեր են կատարում այդ պատվերները:

ՎՊ-ն նույն մեխանիզմն է բացահայտել նաև պետական գերատեսչությունների կողմից ծառայությունների գնման գործընթացում:

«Ըստ Վերահսկիչ պալատի ուսումնասիրությունների` վարկային միջոցների հաշվին ոչ միայն սարքավորումներ, այլ նաև ծառայություններ են գնվում պետության կողմից. գալիս են փորձագետներ և գրում են հաշվետվություններ, տալիս են խորհուրդներ, պատրաստում են օրենքի նախագծեր, նորմատիվ ակտերի նախագծեր»։ Իսկ հետո արդեն պարզվում է, որ այդ փաստաղթղթերը կարող են և չկիրառվել: Այսինքն, դարձյալ ծախսվում են միջոցներ, այն էլ՝ բավական բարձր գներով, իսկ հետո այդ ծախսերը չեն արդարանում:

«Ես կարծում եմ, հարգելի գործընկերներ, որ մենք այսօրվանից, ձեզ հետ միասին, պետք է հրաժարվենք վարկային միջոցների հաշվին տեխնիկական օժանդակություն ստանալուց։ Եվ տրվում է հանձնարարական բոլոր նախարարություններին` վերանայել իրենց վարկային ծրագրերը Համաշխարհային բանկի հետ, որտեղ կան տեխնիկական այդպիսի օժանդակության խնդրանքներ՝ ուղղակի հանել ծրագրերից։ Մեր նախարարություններն ունեն բավարար ինտելեկտուալ կարողություններ, որպեսզի ինքնուրույն վերլուծություններ իրականացնեն բոլոր բնագավառներում և կարողանան համաշխարհային փորձն ուսումնասիրել, Հայաստանում ստեղծված իրավիճակը կարող են նկարագրել, և իրենք կարող են ներկայացնել մասնագիտական եզրակացություններ և հաշվետվություններ»,- հայտարարեց ՀՀ վարչապետը։

Ծառայությունների վերաբերյալ իր գնահատականներում ևս Տիգրան Սարգսյանը  շարունակում է միամիտ ձևանալ:

«Ինչու՞ ենք մենք օրենքների նախագծեր պատվիրում կամ նորմատիվ ակտերի նախագծեր պատվիրում, հետագայում չենք օգտագործում դրանք, որովհետև իրավիճակներ են փոխվում, որովհետև մենք հայտերն ենք սխալ ներկայացրել և այլն»։

Հետաքրքիր է` վարչապետն իսկապե՞ս չգիտի, թե ովքեր են այդ փորձագետները, որ, փաստորեն, հետո դառնում են կատարյալ «փորձանքներ»: Վերահսկիչ պալատի կամ հենց թեկուզ վարչապետի վերահսկողական ծառայությունն ի զորու՞ է հայտնաբերել թեկուզ մեկ` այս կամ այն անձնավորության տանիքը չունեցողի, որը շահել է այդ մրցույթները:

Ատկատների, պետական միջոցների վատնման այս հերթական բացահայտումը կարելի էր դասել սովորական միջոցառումների շարքը, եթե չլինի դրանց` վարկերի հաշվին ձեռք բերված լինելու փաստը: Ստացվում է, որ այս դեպքում ոչ թե պարզապես միջոցներ են վատնվել, այլ վատնվել են այնպիսի միջոցներ, որոնց պատճառով պետական պարտքն ավելացել է, այսինքն` Հայաստանի Հանրապետությունը ևս մի խոշոր քայլ է կատարել դեպի անկում: Իսկ որ Հայաստանի Հանրապետության արտաքին պարտքն արդեն վաղուց հատել է թույլատրելի բոլոր սահմանները, արդեն գիտեն անգամ պետության տնտեսությամբ չհետաքրքրվողները: