«Կարծում եմ, որ գործարարները պետք է քիչ լինեն խորհրդարանում, դա ճիշտ է, լավ կլինի, որ այդպես լինի»,- այսօրվա ասուլիսում նման հայտարարություն է արել ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության անդամ, պետաիրավական հարցերի հանձնաժողովի նախագահ Դավիթ Հարությունյանը:

Դժվար է ասել` սա մասնավո՞ր, թե՞ կուսակցական տեսակետ է, բայց միանգամայն ճիշտ մոտեցում է:

Այլ խնդիր է, սակայն, գեղեցիկ խոսքեր ասելը, և միանգամայն դժվար է դրանք կյանքի կոչելը:

Գործող խորհրդարանի մեծաթիվ գործարար պատգամավորներից միայն Ռուբեն Հայրապետյանն է կեսբերան ասել, որ իրեն ապագա խորհրդարանում չի տեսնում: Այս հայտարարությանն էլ պետք է վերապահումով մոտենալ, որովհետև ֆուտբոլի ֆեդերացիայի նախագահը վերջնական որոշումը թողել է իր կուսակցությանը` ՀՀԿ-ին:

Մյուս գործարարներն այս թեմայով հրապարակավ չեն արտահայտվում, բայց իրենց ողջ ստվերային ազդեցությունն օգտագործում են հաջորդ խորհրդարանում հայտնվելու համար: Եվ սա այն համատեքստում, որ խորհրդարանի բացակա պատգամավորների թոփ տասնյակը ղեկավարում են հենց գործարարները:

Նրանք խորհրդարան գալու, քննարկումներին մասնակցելու, ելույթներ ունենալու, օրենսդրական գործունեություն ծավալելու ժամանակ և հավես չունեն:

Այդ դեպքում` գործարարների ինչի՞ն է պետք մանդատը, ինչո՞ւ են նրանք փողեր ծախսում` ազդեցիկ համամասնական ցուցակների «տաքուկ» տեղերում հանգրվանելու համար կամ ինչո՞ւ են կոնկրետ ընտրատարածքներում բարեգործ դառնում` ընտրություններին նախորդող տարիներին:

Գործարարների զգալի մասի համար մանդատը տանիքի պես մի բան է, որը նրանց պաշտպանում է հնարավոր հետապնդումներից, հնարավորություններ է ընձեռում այլոց հետապնդել: Մանդատը նաև միջոց է, որի շնորհիվ հազիվ տառաճանաչ օլիգարխն ինտեգրվում է իշխանության էլիտային, առնում-տալիս է բարձրաստիճանների հետ:

Այս առուծախի արանքում էլ կայանում է օլիգարխիկ համակարգը, որը պաշտոնյային` բիզնեսմեն, օլիգարխին` պաշտոնյա է դարձնում:

Ոմանց կոմֆորտի հաշվին տուժում է քաղաքական համակարգը` սպառողական իր էությամբ խժռելով ամեն մի գաղափար: Տուժում է տնտեսությունը` մոնոպոլ իր կարգավիճակով:

Տուժում է քաղաքացին, որի ուսերին է ընկած օլիգարխիկ համակարգի պահպանության ծանրությունը:

Սահմանադրությունը սահմանում է, որ իշխանությունն ու բիզնեսը տարանջատված են: Սա սահմանադրական պահանջ է և ոչ` ցանկություն: Այնպես որ` իրավաբան Դավիթ Հարությունյանի «լավ կլինի» արտահայտությունը ճիշտ կլիներ, որ հնչեր «պարտադիր է» ձևակերպումով:

Լավ կլինի, որ լավ եղանակ լինի, իսկ սահմանադրությունը պետք է գործի պարտադիր` իր ամբողջ ծավալով, անվերապահորեն:

Վաղը Ազգային ժողովը կսկսի քննարկել համաներման հարցը: Անկախությունից ի վեր՝ սա արդեն 9-րդ համաներումն է, սակայն ենթադրվում է, որ այս անգամ ևս ցմահ ազատազրկման դատապարտվածների վրա ոչ մի ազդեցություն չի գործի: Այս կատեգորիայի նկատմամբ չի գործում նաև օրենսդրությամբ սահմանված պայմանական վաղաժամկետ ազատման իրավունքը. դատապարտյալին օրենքով թույլատրվում է, 20 տարին լրանալուց հետո, դիմել հանձնաժողովին, սակայն գաղտնիք չէ, որ դատապարտյալին զրկում են այդ հնարավորությունից: Արդարադատության նախարար Հրայր Թովմասյանից փորձեցինք տեղեկություն ստանալ ցմահների նկատմամբ համաներման հնարավոր ազդեցության վերաբերյալ: Նախարարի պատասխանները դիտարկելիս հարկ է հաշվի առնել այս օրերի ընթացքում պաշտոնյաների դրսևորած խիստ զգուշավոր պահվածքը. բոլորը տալիս են խուսափողական պատասխաններ` վախենալով, որ ինչ-որ տեղեկություն կարող է հրապարակ նետվել հենց իրենց միջոցով:

—    Պարո´ն նախարար, համաներումը ցմահ ազատազրկվածների վրա տարածվելու՞ է, թե՞ ոչ:

—    Վաղը համաներումը կլինի, կտեսնենք, ես չգիտեմ:

—    Բայց Դուք եք նախարարը, չգիտե՞ք:

—    Ես Ձեզ էս պահին չեմ կարող ասել:

—    Ցմահ ազատազրկվածները միշտ մնում են լուսանցքից դուրս: Նրանց նկատմամբ անգամ պայմանական վաղաժամկետ ազատումը չի կիրառվում, կոնկրետ Մանուկ Սեմերջյանի 20 տարին լրացել է, նա արդեն կարող է դիմել պայմանական վաղաժամկետ ազատման համար, սակայն նրան մերժում են: Քաղաքական կամքի բացակայությու՞նն է պատճառը, թե՞ այլ պատճառ կա, որ այս մարդկանց այսպես են վերաբերվում:

—    Դե, էդ մարդիկ հասարակության համար ամենավտանգավոր, ըստ իրենց դատավճռի, մարդիկ են, և դրանով է պայմանավորված: Առաջին դեպքն ա, որ 20 տարին լրացել ա, բայց… չգիտեմ, էդ հանձնաժողովն իմ լիազորությունների շրջանակում չի, դրա համար էլ միջգերատեսչական անկախ հանձնաժողով ա:

—    Իսկ ուղղիչ որևէ գործառույթ ըստ էության չի իրականացվում նրանց փակի տակ պահելով, նրանք դատապարտված են ցմահ, բայց որևէ հույս, ակնկալիք ունենալ, փաստորեն, չեն կարող` 20 տարի լրանա, 25 տարի, միևնո՞ւյն է: Նորմալ վարքը և այլ գործոններ, փաստորեն, էական չեն:

—    20 տարին հենց իրենց հույսն է:

—    Հույսն է, բայց ոչ մի ակնկալիք չի կարող տալ:

—    Ես դրա համար էլ ասեցի՝ հույսն է, օրենսդրությամբ սահմանված հույսն ա, մնացածը էդ ոլորտի քաղաքականության` կոնկրետ յուրաքանչյուր դեպքի քննարկման, իրա պատիժը կրելու ընթացքում իր վարքագծի ուսումնասիրման արդյունքում կարող ա համապատասխան որոշում կայացվել:

—    Այսինքն` դեռ որևէ խոսակցություն, որևէ շարժ այս առումով դարձյալ չկա՞:

—    Չեմ կարող ասել…

— Խեր ըլնի, իրար հետևից ընդունեցին…

Արդարադատության նախարար Հրայր Թովմասյանին «խեր»-ի մասին հիշատակողը դաշնակցական Արմեն Ռուստամյանն էր: «Խեր»-ը վերաբերում էր մի շարք օրինագծերի, որոնց ներկայացման ժամանակ գլխավոր զեկուցողը նախարարն էր: Առավոտից Հրայր Թովմասյանը խորհրդարանում էր և իրար հետևից ներկայացնում էր օրինագծերն ու պատասխանում հարցերին:

— Դե, ի՞նչ պիտի անեին: Էն ագռավի անեկդոտն ա, ասում ա` ագռավի բերանը պանիր ա ըլնում, ասում են` համաներում ուզում ե՞ս, ասում ա` հաաաաաա~, պանիրը ընկնում ա: Է, ասեր՝ չէ, էլի պանիրը կընկներ, էլի՛, ի՞նչ էր փոխվելու: Չընդունեին` ի՞նչ էին անելու:

Փաստորեն, կարող ենք արձանագրել, որ համաներումը դեռ չեղած՝ արդեն անեկդոտներ են հայտնվել դրա վերաբերյալ, իսկ սա վկայում է, որ իսկապես «շա~տ լավ համաներում» է լինելու:

Այսօր թերթերից մեկին տված հարցազրույցում երգչուհի Սոֆի Մխեյանն ասել է` շատ ավելի լավ է լսել, որ հայրդ է քեզ աջակցում, քան` սիրեկանդ:

Սա ինձ մի պատմություն հիշեցրեց: Երգչուհու հայրը` OԵԿ խմբակցությունից Գագիկ Մխեյանը, Ազգային ժողովի պատգամավոր էր, երբ Սոֆին սկսեց առաջին քայլերն անել շոու բիզնեսում: Մարդիկ սկսեցին խոսել, թե հայրն է աջակցել աղջկա բեմելին: Ավելի ուշ Սոֆիի անունը կապվեց  Գագիկ Բեգլարյանի հետ, թե իբր՝ երգչուհուն բնակարան է նվիրել: Դե, քանի որ մեզանում մարդասիրական նպատակներով նման բաներ չեն արվում, հանրությունը սկսեց քննարկել այդպիսի դեպքերում հնարավոր միակ վարկածը:

Մի առիթով խոսք բացվեց, ու այն ժամանակ դեռևս թաղապետ Գագիկ Բեգլարյանը բացառեց իր ու Սոֆիի միջև ընկերական կամ այլ բնույթի որևէ կապ, ու պատմեց հետևյալը. «Որ բնակարան եմ տվել՝ ճիշտ է, բայց միայն այդքանը: Էդ աղջկան կյանքումս մի քանի անգամ եմ տեսել: Այն ժամանակ, երբ հայրը պատգամավոր էր, մի օր ասեց՝ մեր հարևանությամբ մի ծեր կին է ապրում, ոչ ոք չունի, մենք ենք խնամում, որ մահանա՝ կարո՞ղ ենք բնակարանը սեփականաշնորհել: Ես էլ ասեցի. «Եթե փաստաթղթերը նորմալ են, խնդիր չկա»: Որոշ ժամանակ անց, երբ Մելիքյանն այլևս պատգամավոր չէր, գնում է թաղապետ Բեգլարյանի մոտ. «Եկավ ասեց՝ հիմա էլ պատգամավոր չեմ, կարող ա՞ էլ խոսքս չանցնի, ես էլ ասեցի` էդ խոսքն իմ բերանից ա դուրս եկել, ես իմ խոսքի տերն եմ, փաստաթղթերը բերեք՝ ձևակերպենք: Ու էդ ժամանակ ինքը բերեց աղջկա` Սոֆիի փաստաթղթերը, որ ձևակերպենք իրա անունով: Իրան ես առաջին անգամ էդ ժամանակ տեսա իմ աշխատասենյակում: Էս ա ամբողջ պատմությունը: Տունը տվել ենք, բայց ոչ տենց՝ ոնց որ շահարկում են, տենց բան չկա, ու չէր էլ կարող լինել»:

Այսօր խորհրդարանում մի հարցանման տեսակետ հնչեց, որն ուղղվեց Ազգային ժողովի նախագահ Հովիկ Աբրահամյանին:

— Խոսք կա, թե Վանո Սիրադեղյանը պատրաստվում է վերադառնալ, որ նա ևս համաներման տակ է ընկնելու:

— Ես չունեմ տեղեկատվություն, ազնվորեն ասում եմ:

— Բայց սպասու՞մ եք, որ կվերադառնա:

— Ես իրեն չեմ սպասում, բայց որ վերադառնա, դե, իր գործն է…

Սպասողներ ունի՞ Վանո Սիրադեղյանն այստեղ: Երևի թե… Շատերի համար նա շարունակում է հեղինակություն մնալ: Հայտնի է, որ ՀՀՇ վարչության ղեկավարության շրջանում ծայր առած հակասությունների մասին լուրերը հասել էին նաև Վանո Սիրադեղյանի ականջին, և Արարատ Զուրաբյանի ու Խաչատուր Քոքոբելյանի քաղաքականությունից հեռանալու ինչ-որ փուլում, ասում են, Վանոն նույնիսկ խառնվել էր և նամակ ուղարկել, թե՝ ձեզ կարգին պահեք, հեսա գալու եմ, սպասեք` մինչև գամ ու հարցերը լուծեմ, և այլն: Ինչպես ցույց տվեց դեպքերի ընթացքը, Սիրադեղյանը չեկավ, հարցերն էլ չլուծվեցին: Կամ` ամեն դեպքում լուծվեցին ոչ այն ձևով: Այսօր Արարատ Զուրաբյանն ու Խաչատուր Քոքոբելյանը ոչ միայն ՀՀՇ-ում չեն, այլև քաղաքականությամբ կարծես այլևս չեն հետաքրքրվում:

Վանո Սիրադեղյանին, հավանաբար, սպասողներ շատ կան: Բայց սպասողների հետ, բնական է, Վանոն կունենա նաև չսպասողներ:

Եթե 90-ականների հայտնի ժամանակահատվածում Հայաստանի միակ «գողը» այն ժամանակվա ՀՀ ներքին գործերի նախարարն էր, ապա ներկա պայմաններում իշխանական բուրգում, 90-ականների համեմատ, մեծ տեղաշարժեր են եղել: Եվ բնական է, որ այդ տեղաշարժերի արդյունքում բուրգի գագաթին հայտնվածների համար Վանո Սիրադեղյանը չի կարող ցանկալի լինել, ինչը այսօր, առանց վատ զգալու, հրապարակավ հաստատեց Հովիկ Աբրահամյանը:

Սերժ Սարգսյանի կառավարումը Աբրահամյանի կարիերայի գլխապտույտ վերելքի շրջանն է. Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակ նա ընդամենը նախարար էր, Քոչարյանը Աբրահամյանին, այսպես ասած, «երես չէր տալիս», ինչը չի կարելի ասել Հայաստանի երրորդ նախագահի մասին: Ամեն դեպքում, իր բոլոր թերություններով, իր անվան հետ կապված հանցագործությունների մասին խոսակցություններով հանդերձ, Վանոն շարունակում է մնալ Հայաստանի երրորդ Հանրապետության կայացման շրջանի ամենակոլորիտային անհատներից մեկը, եթե չասենք՝ ամենա-ն, հաշվի առնելով, որ 90-ականներին «տեմպերամենտնի» գործիչներով Հայաստանն ավելի էր աչքի ընկնում, քան այսօր. հիշենք թեկուզ Վազգեն Սարգսյանին:

Իսկ թե ինչ է մնացել Վանոյի կոլորիտից ու «տեմպերամենտից», կերևա այն ժամանակ, երբ նա իսկապես որոշի վերադառնալ:

Շատերն են այս օրերին վերլուծություններ անում իշխանություն-ՀԱԿ հնարավոր երկխոսության շուրջ, հնչում են նույնիսկ անիրական թվացող վարկածներ:

Ըստ վարկածներից մեկի` ՀԱԿ-ն ու իշխանությունն ոչ միայն համագործակցելու են, այլ նաև` որոշակի համաձայնությունների են գալու: Խոսվում է այն մասին, որ կարող է կրկնվել 1999 թ.-ի Կարեն Դեմիրճյան-Վազգեն Սարգսյան դաշինքի նախադեպը:

Այսօր նման մի տեսակետ հնչեցրել է «Նոր ժամանակներ» կուսակցության նախագահ Արամ Կարապետյանը, որը սիրում է հպարտանալ գաղտնի ինֆորմացիաների տիրապետելու իր տաղանդով:

Նա ասում է, որ իշխանության և ՀԱԿ-ի վարքագիծը թելադրվում է արևմտյան կոնկրետ կենտրոնից` նպատակ ունենալով Հայաստանից զիջումներ կորզել հայ-թուրքական և ԼՂ խնդրի կարգավորման գործընթացներում:

Ես չգիտեմ` Կարապետյանն ինչ մոտիվներով է պատկերացնում իշխանություն-ՀԱԿ դաշինքը, բայց այդ հեռանկարն ինձ անիրական է թվում, նաև` ոչ օրինաչափ:

Այո, հնարավոր երկխոսությունը կարող է թուլացնել անտագոնիզմը քաղաքական հիմնական սուբյեկտների հարաբերություններում, սակայն չի կարող առաջացնել դաշինքային հարաբերություններ:

Սխալ է պարոն Կարապետյանի պնդումը, թե ՀՀԿ-ն ու ՀԱԿ-ն ունեն գաղափարական ընդհանրություններ: Սխալ է առաջին հերթին այն պատճառով, որ Հայաստանի քաղաքական պայքարի բնութագրիչը բնավ էլ գաղափարական հատկանիշը չէ:

Բացի դրանից, միանգամայն տարբեր են այն իրավիճակները, որոնք առաջացան 1998-ի և 2008-ի նախագահական ընտրություններից հետո: Կարեն Դեմիրճյանը չընդունեց նախագահական ընտրությունների արդյունքները, բայց չընդդիմացավ դրանց դեմ, հետընտրական զարգացումներ չեղան: Ավելին, մինչև 1999-ի խորհրդարանական ընտրությունները` չեմ հիշում, որ երջանկահիշատակ Կարեն Սերոբիչը հրապարակավ արտահայտված լիներ իշխանության դեմ: Դաշինքի մյուս սուբյեկտը` Վազգեն Սարգսյանը, առանցքային դերակատարություն ուներ այն օրերի իշխանության մեջ, սակայն նա չէր եղել ՀԺԿ նախագահի մրցակիցը նախագահական ընտրություններում:

2008-ի ընտրությունները, դրանց հետևանքները, Մարտի 1-ը շատ լուրջ խոչընդոտ են, որպեսզի Սերժ Սարգսյանն ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կարողանան դաշինք կազմել: Նման հեռանկարը գրեթե բացառվում է:

Էլ չասած, որ Հայաստանում դաշինքները ձևավորվում են ոչ միայն միավորող հատկանիշներով, այլ նաև` «ընդդեմ»-ի սկզբունքով: 1999-ին այդ «ընդդեմ»-ի մասին չէր բարձրաձայնվում, բայց բոլորին էլ ակնհայտ էր, որ Դեմիրճյան-Սարգսյան զույգի հաղթանակն էապես սահմանափակելու էր այն օրերի նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի իշխանությունը:

Այսօր Քոչարյանը իշխանությունից դուրս է, և հազիվ թե Սերժ Սարգսյանն ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանը միավորվեն պաշտոնանկ եղած նախագահի դեմ: Միավորող այլ մոտիվներ էլ առանձնապես չեն երևում:

«Եթե համբերություն ունենաք, մենք երկու օրից` չորեքշաբթի օրը կսկսենք այդ քննարկումը, և այդ ժամանակ հայտնի կլինի: Էսքան համբերել եք, մի քիչ էլ համբերեք»,- այսօր հայտարարեց Ազգային ժողովի նախագահ Հովիկ Աբրահամյանը:

Պատգամավորներն այսօր քար լռություն էին պահպանում. անտեղյակները, բնականաբար, ոչինչ ասել չէին կարող, որոշ չափով տեղյակները գիտեին, որ իրավունք չունեն ծպտուն հանելու, քանի դեռ հրահանգ չի տրվել, իսկ ամեն ինչից տեղյակն էլ Հովիկ Աբրահամյանն էր, որի պատասխանն էլ սա էր. «Ես ամեն ինչ գիտեմ, բայց ոչ մի բան չեմ ասելու ձեզ»:

Ինտրիգը հարկավոր է հնարավորինս թեժացնել և հնարավորինս ձգել… Գոնե երկու օր: Պատգամավորներից մեկը մտերմաբար փորձեց փակագծեր բացել` դարձյալ հասկանալով, որ ավելին ասել չի կարելի. «Շատ լավ համաներում է լինելու»: Խորհրդարանն այսօր մի քայլ էլ արեց «շատ լավ համաներման»  ուղղությամբ: ԱԺ-ն քննարկեց Քրեական օրենսգրքի փոփոխությունները, գլխավոր դատախազի տեղակալ Մնացական Սարգսյանն այս փոփոխությունները որակեց «մինի ամնիստիա»: Սրանցով որոշ հանցագործությունների համար սահմանվում է կա´մ դրամական տույժ, կա´մ պատժաժամկետն է պակասեցվում, կա´մ փոխարինվում է այլընտրանքային պատժատեսակով: ՔՕ փոփոխված տարբերակը հանրապետության նախագահը հաստատելու է, դրանից հետո է խորհրդարանը ձեռնամուխ լինելու համաներման քննարկմանը:

Այսինքն, կարող ենք փաստել, որ այս դեպքում իսկապես գործ կունենանք «կրկնակի համաներման» հետ. համաներումը կտարածվի նաև Քրեական օրենսգրքի փոփոխություններով պատժաչափի մեղմացում ստացածների վրա:

— Մարտի 1-ի գործերով դատապարտվածներն ազատ կարձակվե՞ն:

— Բայց ինչի՞ եք ուզում ես ասեմ: Որ հետո քննադատե՞ք ինձ,- հակադարձողը Հովիկ Աբրահամյանն էր:

— Մտավախություն չունե՞ք, որ ՀԱԿ-ը մայիսի 31-ին նստի նստացույցի, եթե, օրինակ, չհասցնեք:

— Եթե ցանկություն ունի, թող նստի: Ես գտնում եմ, որ համաներումը շատ ճիշտ պահի էր ընտրված՝ անկախության 20-ամյակին, և ես համոզված եմ, որ այն մարդիկ, որոնք կօգտվեն այս համաներումից, այն մարդիկ, որ ընտրված են… կթուլացնի լարվածությունը մեր երկրում:

— Ընդդիմության և իշխանության միջև երկխոսություն կա՞:

— Դե, ասեցինք՝ կա, բայց ի՞նչ չափով, ի՞նչ ձևով, չեմ կարող ասել:

— Եթե համաներումը կատարվի, և ազատ արձակվեն, ընդդիմությունը պահանջելու է իր երրորդ պահանջի կատարումը, ի՞նչ է անելու իշխանությունն այդ դեպքում:

— Հիմա էլի՞ պահանջ ունի ընդդիմությունը, չհասկացա:

— Իհարկե, արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններ:

— Ես սա մի անգամ ասել եմ, էլի կասեմ` յուրաքանչյուր արտահերթ ընտրություն, դա կլինի խորհրդարանական, թե նախագահական, երկրի իմիջի վրա բացասական ազդեցություն է ունենում: Եվ քանի որ ժամանակը քիչ է մնացել` մեկ տարուց էլ քիչ, ես կոչ եմ անում, հորդորում եմ բոլոր քաղաքական ուժերին, նույն ընդդիմությանը` նախապատրաստվել Ազգային ժողովի ընտրություններին: Իսկ իրենք պատրա՞ստ են արտահերթ ընտրությունների մասնակցելու: Մենք պատրաստվում ենք հերթական ընտրություններին, որը տեղի կունենա 2012 թ. մայիս ամսին:

— Իսկ համաներումը ե՞րբ ուժի մեջ կմտնի:

— Իմ կարծիքով՝ մինչև սեպտեմբերի 21-ը:

Ի՞նչ է ստացվում. եթե ամեն ինչ իմացողը Հովիկ Աբրահամյանն է, իսկ նա ասում  է`համաներումը մի երեք ամիս հետո է գործի դրվելու, նշանակում է` Լևոն Տեր-Պետրոսյանն այդքան էլ ճիշտ չէր, երբ յուրայիններին հավատացնում էր, թե մայիսի 31-ի հանրահավաքին Նիկոլ Փաշինյանն ու Սասուն Միքայելյանն անպայման ելույթ կունենան: Եթե «ամեն ինչ իմացողը» Հովիկ Աբրահամյանն է, նշանակում է՝ յուրայինների առաջ սուտ դուրս եկողը ընդդիմության առաջնորդն է լինելու: Իսկ եթե Հովիկ Աբրահամյանը, ինչպես ինքն ասաց ընդդիմության և իշխանության երկխոսության մասին` «ի՞նչ չափով, ի՞նչ ձևով, չեմ կարող ասել», այդքանն էլ չգիտի, ուրեմն իրավացին, այնուամենայնիվ, կլինի Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, որն ընդդիմության և իշխանության երկխոսության մասին ամենատեղեկացվածն է` որպես այդ  երկխոսության անմիջական կողմ:

Անցած հանգստյան օրերին հետաքրքիր իրադարձություններ են կատարվել հարևան Վրաստանում:

ԱԺ նախկին նախագահ, այժմ ընդդիմադիր գործիչ Նինո Բուրջանաձեի գլխավորած միավորումը սկսել է բողոքի ակցիաների շարք` նախագահական և խորհրդարանական արտահերթ ընտրությունների պահանջով: Ընդդիմադիրները խոստանում են, որ մայիսի 25-ին՝ «Ցասման օրը», նախագահ Միխեիլ Սահակաշվիլու իշխանության վերջն է լինելու: Վրաստանի պաշտպանության նախկին նախարար, Վրացական կուսակցության առաջնորդ Իրաքլի Օքրուաշվիլին, որն իր երկրում մեղադրվում է քրեական հանցանքների համար և քաղաքական ապաստան է ստացել Ֆրանսիայում` խոստացել է հայրենիք վերադառնալ հենց մայիսի 25-ին: Իշխանությունը, հավանաբար, լուրջ չի վերաբերվում այս սպառնալիքին, համենայնդեպս` երկրի նախագահը պաշտոնական այցով արտերկրում է:

Այնուամենայնիվ, ընդդիմության ակցիաները որոշակի լարվածություն ստեղծել են: Մասնավորապես, իշխանությունը երեկ Թբիլիսիում արցունքաբեր գազ ու ռետինե փամփուշտներ է կիրառել` ցուցարարներին ցրելու նպատակով, Բաթումիում հատուկջոկատայինները ներխուժել են Բուրջանաձեի կուսակցության գրասենյակ` կալանավորելով մեկ տասնյակից ավել ընդդիմադիրների:

Այսքանով հանդերձ, փորձագետները վստահ են, որ ոչ մայիսի 25-ին և ոչ էլ մոտ ապագայում Վրաստանին հեղափոխություն չի սպառնում:

Ընդդիմության հանրահավաքներին գալիս է առավելագույնը 10000 մարդ: Բուրջանաջեն ասում է, որ իշխանությությունն է խոչընդոտում հանրահավաքների բազմամարդությանը: Այս վարկածին, սակայն, քչերն են հավատում: Թբիլիսի քաղաքում, նույնիսկ պաշտոնական տվյալներով, գերակշռում է ընդդիմադիր էլեկտորատը: Կնշանակի` հասարակությունն այնքան էլ չի հավատում գործող ընդդիմությանը:

Պատճառները մի քանիսն են` վրացական այսօրվա ընդդիմութունը չունի խարիզմատիկ առաջնորդ, կան լուրջ հակասություններ հարթակի գործիչների միջև, ընդդիմության առաջնորդներից ոմանց անուններն ասոցացվում են ռուսական իշխանությունների հետ:

Սակայն ավելի հետաքրքիր է գործընթացների համեմատական վերլուծությունը Հարավային Կովկասի հանրապետություններում: Ադրբեջանում ոստիկանությունը կանխում է ցանկացած հավաք, եթե դրան նույնիսկ մի քանի տասնյակ մարդ է մասնակցում, նույնիսկ` ոչ քաղաքական պահանջներով: Վրաստանում իշխանություն-ընդդիմություն հակադրություն է, որը գուցե չբերի իշխանափոխության, բայց կարող է հանգեցնել ներքաղաքական ճգնաժամի:

Այս համատեքստում շահեկանորեն տարբերվում է Հայաստանը, որտեղ իշխանության և ՀԱԿ-ի ներդաշնակ քայլերի արդյունքում` ներքաղաքական լարվածությունն էապես լիցքաթափվել է: Այս ֆոնին կարող է դրականորեն փոխվել նաև միջազգային հանրության կարծիքը մեր երկրի հանդեպ:

Րաֆֆի Հովհաննիսյանն, իր «եռագույն» դատողություններն ավարտելով, ցանկություն հայտնեց, որ հաջորդ նախագահը «այլ գույնի» լինի: Չգիտենք, ինչ գույն նկատի ուներ նախկին «ազատության ծոմապահը», միգուցե ամերիկյան դրոշի արտաքին տեսքն էր մտքով անցել, սակայն դրան կտրուկ դեմ եղավ ՀՀՇ-ն լքած ԱԺ նախկին փոխխոսնակ Կարապետ Ռուբինյանը: «Կտրականապես դեմ եմ, որ հաջորդ նախագահը այլ գույն ունենա, նա պետք է լինի զոլավոր. Զեբրի ու վագրի խառնուրդ»,- ահա այսպիսի կատակ հնչեցրեց նորաբաց «Ընտրություն» մամլո ակումբում` անդրանիկ հյուրը:

Կատակը` կատակ, բայց ասում են, ամեն կատակում կա 10 տոկոս կատակ, մնացյալը ճշմարտություն է: Եվ միգուցե ակամայից Կարապետ Ռուբինյանին վիճակված է մարգարեի դեր ստանձնել, ինչ իմանաս… Չմոռանանք, որ զոլավոր են հենց զինվորականների դաշտային համազգեստները, այսպես կոչված «կամուֆլյաժը»: Եվ ասել, որ Հայաստանում ապագայում բացառվում է զինվորական խունտայի իշխանությունը, ամենևին էլ ճիշտ չի լինի:

Ավելին, դրա համար հասունացած պայմանների պակաս չի զգացվում: Ժողովրդավարություն, մարդու իրավունքներ, քաղաքացիական հասարակություն, եվրոպական արժեքներ` այդ ամենը վաղուց արժեզրկված է Հայաստանում, և մեծամասնության համար ունի զրոյական նշանակություն, եթե չասենք` բացասական գունավորում: «Ես քո գունզգույն այսինչի կամ այնինչը»,-այսպիսի հայհոյանքները բավականին հաճախ կարելի է լսել: Քաղաքական բառապաշարի մեջ էլ ավելի ու ավելի կայուն տեղ են գրավում «լիբերաստ» և «տոլերաստ» բառերը, որոնք նույն բացասական լիցքն են կրում, ինչ «պեդերաստ» բառը… Այսինքն` ազատականությունն ու հանդուրժողականությունը նույնանում են զազրելի սեռական շեղման հետ:

Դրա պատճառները առավել քան հասկանալի են: Արևմուտքից ներմուծված «համամարդկային» արժեքները ոչնչով չեն բարելավել հասարակ հայ մարդու կյանքը: Կայուն աշխատանքի և եկամտի, տարրական արդարության, պաշտպանվածության տեսակետից հայ մարդը առաջընթաց չի արձանագրել, բայց փոխարենը ծակուծուկերից դուրս են եկել գոմիկներն ու աղանդավորները (ուշ ժամին արդեն վաղուց ոչ մի կարգին մարդ ոտք չի դնում Կոմայգի, իսկ եհովականների վերջին հարձակումը հոգևորականի վրա հենց եկեղեցու բակում շատ ցցուն փաստ է), հեռուստաեթերը լցված է այնպիսի աղբով, որ երեխաների ներկայությամբ հեռուստացույց միացնելը վտանգավոր է… Ժողովրդի աչքին տեսանելի միակ «եվրոպական արժեքն» էլ թերևս օլիգարխների դղյակների և օֆիսների «եվրոռեմոնտն» է:

Պարզ է, որ այդպիսի պայմաններում ժողովուրդը երբեք դուրս չի գա փողոց «ժողովրդավարությունը պաշտպանելու»: Նույնիսկ 1988-ի հուժկու շարժումը ոչ մի կապ չուներ ժողովրդավարության հետ, այն դասական ազգային-ազատագրական բնույթ ուներ: Ժողովուրդը հաճույքով կողջունի ցանկացածին, որը գալիս է տարրական կարգուկանոն, ապահովություն ու արդարություն հաստատելու: Կա նաև զինվորական խունտայի համար ճամփա հարթող և դասական խավը` ծայրահեղ դժգոհ մանր ու միջին գործարարները և անհատ ձեռներեցները: Նրանց դժգոհությունն էլ քրոնիկական դրդապատճառներ ունի` օլիգարխիկ ֆեոդալիզմի համակարգը, որը սկիզբ առավ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք և և ավարտեց իր ձևավորումը Ռոբերտ Քոչարյանի իշխանավարման 10 տարիներին:

Խոշոր հաշվով, դասական ֆեոդալիզմը չի հակասում մեր ժողովրդի մենթալիտետին: Սակայն օլիգարխիկ ֆեոդալիզմը էապես տարբերվում է դասականից. այն ոչ թե տարածքային բնույթ ունի, երբ տեղական իշխանը իր տարածքի լիիրավ տերն ու տնօրենն է, այլ տնտեսական և կոռուպցիոն մոնոպոլիաների բնույթ: Եթե տարածքային ֆեոդալը շահագրգիռ է, որ իր տարածքը ծաղկի և ապահովի իր բարեկեցությունն ու զորությունը, ապա օլիգարխը մտածում է միայն իր մոնոպոլ և առանց ջանքի գերշահույթներ ստանալու «իրավունքի» մասին և անում է ամեն ինչ ժողովրդի գործարար ակտիվությունը ճնշելու համար: Արդյունքում մանր և միջին գործարար խավը առավելագույնս դժգոհ է և պատրաստ օժանդակելու ցանկացածին, ով իրեն կազատի մոնոպոլիստներից:

Ակնհայտորեն օլիգարխիկ ֆեոդալիզմը նպաստում է ամենաակտիվ խավի արտագաղթին, և արդեն ընդհուպ մոտեցել ենք բանակը զորակոչիկներով համալրելու դժվարությանը: Ընդ որում, հենց ակտիվ, պասիոնար խավի երիտասարդներից են լավագույն զինվորներ ստացվում: Եվ դա այն պայմաններում, երբ պատերազմի շեմին ենք կանգնած… Արդարության պակասից նաև մյուս խավերի դժգոհությունն է արագորեն աճում, իսկ հաց չունեցողների առկայությունը անարդարության, այլ ոչ թե բարիքների պակասի հետևանքն է:

Եթե Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք օլիգարխներն ինչ-որ տեղ արագ տնտեսական աճի շարժիչ ուժն էին, ապա այսօր նրանք բոլոր առումներով պատուհաս են բոլորի և ամեն մի ոլորտի համար: Սակայն հարց է ծագում` կարո՞ղ է արդյոք Սերժ Սարգսյանը վերացնել օլիգարխիկ ֆեոդալիզմը: Բարեփոխումներով, էվոլյուցիոն քայլերով` միանշանակ ոչ: Դա հնարավոր է միմիայն կտրուկ քայլերով, հենվելով ուժային կառույցների` բանակի, ոստիկանության, ԱԱԾ-ի և այլ պատժիչ ստորաբաժանումների վրա: Այսինքն` ձևավորելով խունտա, ստեղծելով «միլիթարի» գույնի (կամ զոլավոր) իշխանություն: Կամ նա դա կանի իր ձեռքով, կամ դա կանեն ուրիշները…

Ի դեպ, 1999-ին երջանկահիշատակ Սպարապետը գնում էր դեպի այդպիսի իշխանության ձևավորում, սակայն նրան կանգնեցրեցին Նաիրի Հունանյանի կրակահերթերը: Վազգեն Սարգսյանը ավելի ուղղամիտ էր, ներկայիս նախագահն ավելի շրջահայաց է, ու եթե գնաց այդպիսի ճանապարհով, նրան դժվար թե կարողանան կանգնեցնել: Նույնիսկ ամբողջովին չեզոքացրեց «նարնջագույն» հեղափոխականներին իր «երկխոսությունով», և երեկվա «ավազակապետություն կազմաքանդողները»  արդեն հրճվում են նրա հայտարարած համաներումով: Եվ հեղափոխական վտանգը ամբողջովին համահարթեցնելուց հետո նա հանգիստ կարող է անսպասելի պահին «ռասխոդ անել» օլիգարխներին: Բոլորին կամ գրեթե բոլորին` միաժամանակ: Պահպանվածներն էլ միանգամից «կխելոքանան»: Երևի թե այդ միտուների պատճառով որոշ խորհրդարանական կուսակցություններ, անհատ պատգամավորներ ու չինովնիկներ մտածելու շաաաատ բան ունեն հիմա…

Շաբաթվա վարկածները զննեց ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ

«Նուբարաշեն» քրեակատարողական հիմնարկում ցմահ ազատազրկման դատապարտվածների մոտ շուտով կարգապահության ակնհայտ անկում է գրանցվելու: Նման բան նկատել են այստեղ դիտորդական առաքելություն իրականացնողները: Նրանց խնդիրը հիմնականում եղել է ՊԱՉ-ի դատապարտվածների պահման պայմանների ուսումնասիրությունը:

Ըստ դիտորդնների, երբեք չի իրականացվել այնպիսի հետազոտություն, որը կտա ցմահ ազատազրկվածի պահման արժեքը: Նրանք պարզել են,  որ դատապարտյալին պահելու ծախսը պետության վրա նստում է 500-600 դրամ`բյուջեով սահմանված գումարից հանվել է սննդի ծախսը և, հավանաբար, էլի ծախսեր, որոնք չեն կատարվում դատապարտյալի պարագայում:

Դիտորդները մանրակրկիտ ուսումնասիրել և այսօր ներկայացնում էին, թե ինչ պայմաններում են պահվում այս մարդիկ, ինչպես են գոյատևում օրական 500-600 դրամի հատկացման շրջանակում, ինչ իրավունքներ են սահմանված, և ինչպես են դրանք իրականացվում: Սակայն, պահման պայմանների կարևորության հետ մեկտեղ, դիտորդական խմբի անդամ Էդմոն Մարուքյանն ասում է, որ այս մարդկանց համար ամենակարևորը թունելի վերջում երևացող լույսն է՝ հույսը, թե մի օր կարող են հայտնվել ազատության մեջ: Հենց այդ հույսն է, որ արդեն մարում է ցմահ դատապարտվածների մոտ:

Քրեական տարբեր հոդվածներով պատժի առավելագույն չափի դատապարտվածները 2011 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ 99 հոգի են: Քանի որ մինչ օրս որևէ մեկը ազատ չի արձակվել, նրանց թվի տարեկան կրճատումը պայմանավորված է միայն մահացությամբ: Ցմահները պարբերաբար բողոքի ակցիաներ էին կազմակերպում այս տարիների ընթացքում. հացադուլներ, դիմումներ, նամակներ էին գրում` պահանջելով վերանայել իրենց գործերը (խոսքը նրանց մասին է, ովքեր համարում են, թե անարդարացիորեն են դատապարտվել): Սակայն հիմնականում կարգապահությունը նորմայի սահմաններում էր, որովհետև ցմահները սպասում էին, թե երբ կլրանա իրենցից մեկնումեկի պատժաչափի 20 տարին, այսինքն` տվյալ կալանավորն արդեն պայմանական վաղաժամկետ ազատման շանս կունենա:

Դատապարտվածներից Կարեն Բոջոլյանը նստած է արդեն 22 տարի, բայց դատապարտվածների հույսը նա չէր. Բոջոլյանը տույժեր ուներ, այնպես որ դրական եզրակացության ակնկալիք չէր կարող ունենալ: Այս տարի լրացավ Մանուկ Սեմերջյանի ազատազրկման 20 տարին: Հենց այս մարդն էր այն վերջին հույսը, որ այսօր կարող են կորցնել ՊԱՉ-ի դատապարտվածները:

2006 թվականին, երբ նախագահի հրամանով ստեղծվեց պայմանական վաղաժամկետ ազատման անկախ հանձնաժողովը, արդեն իսկ ՔԿՀ-երում կարգապահության մակարդակն ընկավ: Բանն այն է, որ նախկինում ազատազրկվածներին պայմանական վաղաժամկետ ազատման էին ներկայացնում ՔԿՀ-երը: Հանձնաժողովի ստեղծումից հետո ՔԿՀ-երն ընդամենը քննում են դատապարտյալի դիմումը, որոշում` ներկայացնել, թե ոչ, և եթե տալիս են դրական եզրակացություն, ապա հարցը դառնում է հանձնաժողովի քննության առարկա, որն էլ հետո, եթե դրական է արտահայտվում, գործը ուղարկում է դատարան, որտեղ էլ վերջնական լուծում է տրվում դատապարտյալի խնդրանքին: Սրա հետևանքով դատապարտյալների շանսերը ակնհայտորեն կրճատվեցին: Դիտորդներն ասում են, թե ազատազրկվածներն արդեն գիտեն, որ ՔԿՀ ղեկավարությունը որոշիչ դեր չունի, այնպես որ առանձնապես կարիք չկա վարքով մտահոգվելու:

Ազատազրկման 20 տարին լրանալուց հետո Մանուկ Սեմերջյանը դիմում է վաղաժամկետ ազատման համար: ՔԿՀ ղեկավարությունը Սեմերջյանի հարցը հանձնաժողով ներկայացնելը հետաձգում է` տալով չպատճառաբանված և լղոզված բացատրություն: Սեմերջյանի փաստաբան Նարինե Ռշտունին ասում է, որ մերժման հիմքում դրված է այն, թե տուժողի վնասը վերականգնված չէ, մեկ էլ թե՝ ռիսկայնությունը բարձր է:

«Ասում են` տուժողին հասցված վնասն ամբողջությամբ չի վերականգնվել, դրա համար չեն կարող ազատել: Այդ մարդը դատապարտվել է 1991-ին, ամբողջ գույքը բռնագանձել են, իրեն էլ 20 տարի պահել ազատազրկման մեջ, ինչպե՞ս կարող է նման վիճակում հայտնվածը վերականգնել պատճառած վնասը: Այս նորմը, ի դեպ, չի գործել 1993-ին, երբ կայացվել է Սեմերջյանի դատավճիռը, այսինքն` սա իմ պաշտպանյալի նկատմամբ կիրառվում է ընդամենը հետադարձ ուժով` խստացնելով նրա վիճակը, ինչը ևս իրավունքների խախտում է: Կամ ասում են` հանցագործության նկատմամբ ռիսկայնությունը բարձր է. որտեղի՞ց են նման որոշում կայացրել, ընդամենը ասում են բարձր ռիսկայնություն` առանց պատճառաբանելու` որովհետև ա՛յս, ա՛յս, ա՛յս…»:

Դատապարտյալների մեջ կան նաև մինչև ցմահ ազատազրկման պատժաչափի ընդունումը դատապարտվածներ, նրանք դատապարտված են եղել մահապատժի, բայց մահապատժի վերացումից հետո պարտադրված են կրելու ցմահ բանտարկություն: Այս մարդկանցից ոմանք, ըստ դիտորդական խմբի անդամների, այսօր պահանջում են գնդակահարել իրենց` հասկանալով, որ այլ ելք չի նշմարվում:

Մանուկ Սեմերջյանը որոշել է պայքարել մինչև վերջ: Նա դիմել է վարչական դատարան` իր դիմումը չընդունելու վերաբերյալ որոշումը բողոքարկելու համար, այնտեղ հայտնել են, որ դա իրենց իրավասության սահմաններում չէ և բողոքը հասցեագրել են ընդհանուր իրավասության դատարան:

Ինչու՞ է Մանուկ Սեմերջյանը հայտնվել այս վիճակում, և ընդհանրապես ի՞նչ կարելի է ասել ցմահների նկատմամբ Հայաստանի Հանրապետությունում առկա իրադրության հետ կապված:

Եվրամիության կողմից ֆինանսավորված այս դիտորդական առաքելության արդյունքների այսօրվա ներկայացմանը ներկա չէր արդարադատության նախարարության և ոչ մի իրավասու պաշտոնյա: Խմբի անդամներն ասացին, որ հրավերներ ուղարկել են բոլորին` բոլոր իրավասու ատյաններին: Ոչ ոք չէր եկել: Սա առաջին դիտորդական առաքելությունը չէր: Ամեն տարի հասարակական տարբեր կազմակերպություններ տարբեր գրանտային ծրագրեր են շահում, գնում են, ուսումնասիրում, գալիս-ներկայացնում և վերջ: Հարցն այսքանով փակվում է: Այսօրվա քննարկմանը ներկա էին ընդամենը «Նուբարաշեն» քրեակատարողական հիմնարկի երկու աշխատակիցներ, որոնք ընդամենը կատարողների կարգավիճակ ունեն, այսինքն` անում են այն, ինչ իրենցից պահանջվում է: Այդպես, այս հիմնարկի սոցիալական աշխատողը ամեն տարի ՊԱՉ-ի դատապարտվածների փաստաթղթերում նրանց վարքի վերաբերյալ տալիս է նույն գնահատականը` հանցավորության և փախուստի նկատմամբ բարձր ռիսկայնություն: Դա են պահանջում, դա էլ անում է:

Իսկ ի՞նչն է պատճառը, որ 20 տարի առանց տույժի ազատազրկված Մանուկ Սեմերջյանն այսօր հայտնվել է նման վիճակում և ակամայից կարող է դառնալ «Նուբարաշենում» բռնկվելիք բունտի պատճառ: Այս հարցին կա ընդամենը մեկ պատասխան: Հայաստանում բացակայում է քաղաքական կամքը` ցմահ ազատազրկվածներին ազատության մեջ երբևէ տեսնելու առումով: Ինչու՞: Որովհետև ՀՀ-ում 99 ցմահների մեջ է նաև Նաիրի Հունանյանը, և Մանուկ Սեմերջյանին ազատելը կարող է նշանակել, որ 20 տարին լրանալուց հետո հնարավոր է, որ ՔԿՀ ղեկավարությունը հանկարծ ու պայմանական վաղաժամկետ ազատման դիմում ստանա նաև Հունանյանից:

Իսկ հնարավոր չէ՞, եթե ՀՀ ղեկավարությունն այդ աստիճան վախենում է Հունանյանի այդ քայլից, նրա նմաններին տալ ցմահի «հատուկ» կարգավիճակ և, ի վերջո, մյուսներին, իհարկե՝ նորմալ վարք դրսևորողների մասին է խոսքը, հնարավորություն տալ վերոհիշյալ ճանապարհով հասնել թունելի ծայրում երևացող լույսին: Սա լսելով՝ դիտորդական խմբի անդամ Ցիրա Չանտուրիան ասաց. «Պարզ է, որ մեծ ռիսկայնություն ունեցող հանցագործները պետք է մնան բանտում, բայց ցանկացած անձնավորություն` անկախ գործած հանցանքից, պետք է իմանա, որ 20 տարի հետո կարող է հույս ունենալ…»:

Լուսինե Կեսոյան