ՀԱԿ առաջադրած երեք պայմաններն իշխանությունը կատարել է, թեև ընդդիմության կողմից քաղբանտարկյալ ճանաչված անձանցից երեքը գտնվում են անազատության մեջ, և հազիվ թե վաղը փոխվի նրանց կարգավիճակը:

Այնուամենայնիվ, ՀԱԿ-ում ասում են, որ իշխանությունը կատարել է իրենց պահանջները և վաղվա հանրահավաքում պատրաստվում են հանրագումարի բերել քաղաքական անցած ցիկլի արդյունքները:

Իսկ հասարակությանը և քաղաքագիտական շրջանակներին առավելապես հուզում է, թե ինչ է լինելու առաջիկա շաբաթներին, ամիսներին, որովհետև ակնհայտ է, որ քաղկալանավորների ազատարձակմամբ հանրապետությունում կուտակված բոլոր հարցերը չեն լուծվելու կամ էլ` մարդկանց կյանքի որակը չի լավանալու:

Ի վերջո, ՀԱԿ երեք պահանջների կատարումով իշխանությունն ընդամենը վերացրել է Մարտի 1-ի որոշ հետևանքներ. ապագային վերաբերող հարցերը մնում են օդում կախված:

Իրադարձությունների զարգացման մի քանի սցենար կա:

Առաջին. ընդդիմությունը, ինչպես խոստանում են ՀԱԿ առաջնորդները, ոգևորության ալիքի վրա պահանջում է արտահերթ ընտրությունների անցկացում և միայն այդ հիմքով է համաձայնում բանակցել իշխանության հետ: Իշխանությունը, բնականաբար, այդ պահանջը չի ընդունելու. այդ դեպքում երկխոսությունը կամ չի կայանա, կամ էլ` անարդյունավետ ավարտ կունենա: Արտահերթ ընտրություններ էլ տեղի չեն ունենա, բայց քաղաքական վիճակը դարձյալ կարող է սրվել, այս անգամ` խորհրդարանական ընտրություններին ընդառաջ: Իհարկե, այս սցենարի դեպքում` արտահերթ ընտրությունների տեսական հնարավորություն կա, բայց դա կապված է ոչ թե ընդդիմության պահանջի, այլ` ԼՂ կարգավորման գործընթացում ֆորսմաժորային հնարավոր զարգացումների հետ: Սակայն առայժմ հիմքեր չկան լրջորեն քննարկելու այդ հնարավորությունը:

Երկրորդ. ընդդիմությունն իր օրակարգում պահում է արտահերթ ընտրությունների պահանջը` սեփական էլեկտորատին մոբիլիզացնելու համար, սակայն երկխոսության ժամանակ այդ պահանջը չի պնդում: Այդ պարագայում, երկխոսությունը միտված է լինելու երկու խնդրի լուծմանը` իշխանությունը և ՀԱԿ-ը ճանաչում են միմյանց գոյությունը, մշակում «խաղի կանոններ», որոնք վերաբերելու են խորհրդարանական և նախագահական առաջիկա ընտրություններին, համակարգային բարեփոխումներին: Սա էվոլյուցիոն բարեփոխումների ճանապարհն է, որը ռեսուրսատար ու ժամանակատար է, բայց անցնցում է ու իր մեջ զարգացման ռեսուրս է պարունակում:

Երրորդ. իշխանությունը ՀԱԿ առաջադրած պայմանները կատարել է ոչ թե վերջինի հորդորով, այլ` միջազգային խաղացողների առջև ստանձնած պարտավորություններից ելնելով: Եթե այդպես է, իշխանությունը ՀԱԿ-ի հետ բանակցելու անհրաժեշտություն չունի: Եթե այդ երեք պահանջի կատարումով էլ իշխանությունը պատկերացնում է բարեփոխումը, ապա «խաղի կանոնների» փոփոխություն չենք նկատի, որովհետև մի կողմում կլինի վերարտադրության գերխնդիր ունեցող իշխանությունը, մյուս կողմում` արմատական շեշտադրումներն ուժեղացրած ընդդիմությունը:

Թե վարկածներից որն է իրականը` ցույց կտան առաջիկա շաբաթների գործընթացները: Մեզ մնում է սպասել ու հետևել իրադարձությունների զարգացմանը:

Արդեն ակնհայտ է, որ ՀԱԿ-ի կողմից քաղբանտարկյալ ճանաչված գոնե երեք անձ վաղը ազատության մեջ չեն լինի: Սա կարող է ֆորմալ պատճառ լինել, որպեսզի հանրահավաքում հայտարարվի, որ ընդդիմության երրորդ պահանջն ամբողջովին կատարված չէ, հետևաբար` երկխոսության նախադրյալները բացակայում են:

Սակայն քաղաքական դրդապատճառներով ձերբակալված Սարգիս Հացպանյանն ու Մուրադ Բոջոլյանն այսօր նամակներ են հասցեագրել ՀԱԿ ղեկավարությանը` նպատակ ունենալով կանխել իրադարձությունների նման ընթացքը:

Մուրադ Բոջոլյանը հիշեցնում է, որ շուտով լրանում է իր անազատության վերջնաժամկետը՝ նշելով, որ չէր ցանկանա՝ այդ փաստը խոչընդոտեր իշխանության ու ՀԱԿ-ի հնարավոր երկխոսությանը:

Սարգիս Հացպանյանն իր նամակում կոչ է անում երկխոսություն սկսել իշխանության հետ՝ օգտվելով շարժման «այսօր առկա ուժային և դիրքային հզոր առավելությունից»: «Գտնում եմ, որ եզակի այդ հնարավորությունը չի կարելի կորցնել, և ինձ ազատ չարձակելը չի կարող դրան խանգարող պատճառ հանդիսանալ: Վստահ եմ, որ նման պատասխանատու պահին այս դիրքորոշմամբ շատ ավելի մեծ նպաստ եմ բերում վերջնական հաղթանակին և արագացնում եմ այն, ուստի պահանջում եմ հարգել իմ այս խնդրանքը»,- գրում է նա:

Անկախ այն հանգամանքից, թե մեզանից յուրաքանչյուրն ինչպես է վերաբերվում այս երկու գործիչներին, գործունեությանը` նրանց այսօրվա հրապարակային քայլը միայն հարգանքի և ակնածանքի է արժանի: Նույնիսկ անազատության մեջ նրանք վերացրեցին այն փոքր խոչընդոտը, որն առնվազն բարոյական հարթության մեջ կարող էր ի չիք դարձնել իշխանություն-ընդդիմություն երկխոսության հնարավորությունը:

Հացպանյանի և Բոջոլյանի քայլը որքան բարոյական է, այնքան էլ` պարտավորեցնող: Պարտավորեցնող է քաղաքական առաջնորդների, իշխանության և ընդդիմության առանցքային դերակատարների համար: Եթե մարդիկ` իրենց անազատության գնով, պատրաստ են նպաստել երկխոսությանը, համաձայնությանը, քաղաքական այրերը պարտավոր են մի կողմ թողնել իրենց ամբիցիաները, շահերը և միասնական ուժերով ձևավորել այն օրակարգը, որ երկիրը դուրս կբերի ճգնաժամից:

Հույս ունենանք, որ անազատության մեջ գտնվող մարդկանց ուղերձը հենց այդպես էլ կգնահատվի: Ուղերձը չպետք է դառնա սոսկ արժեվորման կամ հիացմունքի առիթ, այլ պետք է խթանի ռացիոնալ վարքագիծն այն մարդկանց, որոնց կեցվածքից ու հարաբերություններից էլ կախված են մեր երկրի կայունությունն ու զարգացումը, քաղաքական համակարգի հեռանկարը:

«Որևէ մեկը չփորձի Վերահսկիչ պալատը տանել սուբյեկտիվ դաշտ, դա չի լինելու». սա ՎՊ նախագահ Իշխան Զաքարյանի սիրած արտահայտությունն է: Վերջերս հայտարարվեց, որ Վերահսկիչ պալատի հերթական ստուգումների թիրախը դառնալու է քաղաքապետարանը: Որքան էլ Հայաստանի թիվ մեկ վերահսկիչը սիրում է խոսել իր աշխատանքի վրա սուբյեկտիվ գործոնի ազդեցության անհնարինության մասին, այնուամենայնիվ, որքանո՞վ է դա իրատեսական, որքանո՞վ է հնարավոր Հայաստանում բացառել սուբյեկտիվ գործոնը:

—   Պարո´ն Զաքարյան, որքան էլ Դուք ասում եք` մի´ փորձեք Վերահսկիչ պալատը սուբյեկտիվ դաշտ տեղափոխել, այնուամենայնիվ, քաղաքապետարանում Ձեր ստուգումները որքանո՞վ են օբյեկտիվ լինելու` հաշվի առնելով ձեր կնոջ պաշտոնավարումն այնտեղ (Իշխան Զաքարյանը կարողացավ հասնել նրան, որ կնոջը` Գայանե Սողոմոնյանին նշանակեցին Երևանի քաղաքապետարանի հանրակրթության վարչության պետ-Լ.Կ.):

—   Մենք արդեն ստուգում ենք: Բայց դա ի՞նչ կապ ունի, մենք հիմա սոցապ բաժինն ենք ստուգում, նպաստների բնագավառն ենք ստուգում: Քաղաքապետարանը լրիվ չենք ստուգում: Մենք ստուգում ենք միայն քաղաքապետարանի նպաստները, թոշակները, միայն սոցիալական ծառայությունն ենք ստուգում, էն էլ` քաղաքապետարանինը չէ, է՛, համայնքների սոցիալական ծառայությունները: 10 համայնք կա, դրանց ծառայությունները:

—   Բայց կոնկրետ կրթության վարչությունում էլ կոռուպցիոն մեծ ռիսկեր կարող են լինել, դպրոցների հետ կապված… Կարեն Կարապետյանը հայտարարեց, թե էդ ոնց է, որ մինչև հիմա ոչ մի տնօրեն «պրոֆնեպրիգոդնիության» համար չի հեռացվել աշխատանքից, թե՝ մեծ դխկոց է լինելու, բայց մինչ օրս նույնիսկ չխկոց չեղավ: Օրինակ, հենց Չեխովի անվան դպրոցում (այս դպրոցի տնօրեն Գայանե Սարուխանյանը դպրոցի տնօրենների մեջ առանձնանում է որպես թիվ մեկ «օլիգարխ» և, ի դեպ, քաղաքապետարանի հանրակրթության վարչության պետի պաշտոնի համար պայքարում Իշխան Զաքարյանի կնոջ ամենալուրջ մրցակիցն էր— Լ.Կ.) ինչե~ր են կատարվում, և Դուք, փաստորեն, շրջանցում եք այդ ամենը:

—   Դե, հիմա դպրոցը մենք ո՞նց գնանք ստուգենք: Դպրոց ստուգելու ըտենց բան չկա, բայց կարծեմ ահագին բան հիմա շտկվել ա, էլի:

Թե ինչ «ահագին բան է շտկվել» Իշխան Զաքարյանի տեղեկություններով` առանց ուսումնասիրություն անելու, հայտնի չէ, բայց, ինչպես տեսնում ենք, ի դեմս Վերահսկիչ պալատի նախագահի` Հայաստանի Հանրապետությունն ունի իսկապես շրջահայաց պաշտոնյա, որն իսկապես միմիայն պատասխանատու հայտարարություններ է անում, քանի որ նախապես է հոգ տանում, որ իր ասածը անպայման ճիշտ լինի. Իշխան Զաքարյանի համար քաղաքապետարանում ստուգումներ անցկացնելիս կինը զուր տեղը սկանդալներ չի սարքի, ճաշից չի զրկի, չի սպառնա՝ շորերն այլևս չլվանալ ու չարդուկել, որովհետև շրջահայաց ամուսինը նախապես է հոգ տարել կնոջ գլխավորած վարչությունը շրջանցելու վերաբերյալ: Ավելին, ինչպես տեսնում ենք, շրջանցվել է ոչ միայն կողակցի վարչությունը, այլև կողակցի գործընկերներինը` շեշտը դնելով ընդամենը համայնքային սոցիալական ծառայությունների վրա: Իսկ գուցե՞ մենք շտապում ենք եզրակացություններ անելիս ու մոտ ապագայում, ամենակոռումպացված հիմնարկներից մեկը համարվող Երևանի քաղաքապետարանում էլ ստուգումներ կլինեն:

Բելառուսում հայկական կոնյակ կարտադրի՞ Գագիկ Ծառուկյանը, թե ոչ՝ հարցը կրկին բուռն քննարկման թեմա է դարձել: Այսօր «Արարատ» կոնյակի, գինու և օղու գործարանի տնօրեն Մարինե Հարությունյանը հատուկ հաղորդագրությամբ «հանգստացրել է» «հայկական կոնյակի պատվով մտահոգ բոլոր մարդկանց», ըստ որի՝ Բելառուսում արտադրվող կոնյակը չի կրելու «հայկական կոնյակ» անվանումը, և արտադրանքը լիովին համապատասխանելու է Հայաստանի ու Բելառուսի օրենսդրությամբ ամրագրված պահանջներին: Զարմանալի է, որ նման հայտարարություն տարածելուց առաջ տնօրենը չի ջանացել բացել ռուսական և բելառուսական կայքերը և ուսումնասիրել, թե ինչ հրճվանքով են այդ կայքերը, անցյալ տարվա կեսերից սկսած, տեղեկացնում, որ Բելառուսում հայկական կոնյակ է արտադրվելու: Նույնիսկ մեջբերում են նախագահ Լուկաշենկոյի խոսքը. «Մեզ համար կարևոր է, որ Բելառուսում լավ կոնյակ արտադրվի» (ԱԻՖ, 23 սեպտեմբերի, 2010 թ.): Թեև իրականում Մինսկի արտադրամասն ուղղակի շշալցնելու է Հայաստանում արտադրելիք մեր բրենդը, դրա մասին պայմանավորվածությունն ավելի վաղ էր ձեռք բերվել: Ի դեպ, Լուկաշենկոն երբեք էլ չի թաքցրել իր հետաքրքրությունը մեր կոնյակի հանդեպ: Դեռևս օգոստոսին նա այցելել էր «Մուլտի Գրուպ»-ի կոնյակի գործարան և բացեիբաց խոսել Մինսկում հայկական կոնյակ արտադրելու մասին: Ճիշտ է, հետագայում հայկական մամուլն անհանգստացավ, և էկոնոմիկայի նախարար Ներսես Երիցյանը 2010 թվականի սեպտեմբերի վերջին ստիպված եղավ հանգստացնել լրագրողներին, թե քիչ հավանական է համարում հայկական կոնյակի արտադրությունը Բելառուսում, սակայն միաժամանակ հայտարարեց, որ կոնյակը արտադրվելու է զուտ հայկական տեխնոլոգիայով: Ահա այսպես. իսկը մեր պաշտոնյաներին բնորոշ «համ նալին, համ մեխին» ձևով:

Այս ամենից կարելի է եզրակացնել, որ Գագիկ Ծառուկյանի և բելառուսական բարձրագույն ղեկավարության միջև պայմանավորվածությունը վաղուց է ձեռք բերվել, և հազիվ թե հիմա ինչ-որ բան փոխվի: Ճիշտ է, կարելի է հույս տալ մեզ, որ, ինչպես «Արարատ»-ի տարածած հայտարարության մեջ է ասված՝ «նախագծի իրականացումը թույլ կտա էականորեն մեծացնել Երևանի «Արարատ» կոնյակի, գինու և օղու գործարանի կողմից խաղողի մթերումների ծավալը», որ գյուղացիները դրանից կշահեն, որ նրանց ցածր գին չեն թելադրի, որ ամեն ինչ օրենքով կլինի, որ շշի մեջ հայկական կոնյակ կլինի, իսկ շշի վրա բոլորովին այլ բան է գրվելու և այլն, և այլն… Բայց անգամ այս դեպքում առնվազն անտրամաբանական է, թե ինչու պետք է բելառուսական կողմն այդքան ծախսեր կատարի, արտադրանքը տարաներով հասցնի Մինսկ, այնտեղ շշալցնի, վերջում էլ թաքցնի գնորդից, որ կոնյակի շշի միջինը ոչ թե, ասենք, «Բելառուս» բրենդի է, այլ մաքուր հայկական կոնյակ:

Այսօր մենք տոնում ենք Հանրապետության օրը:

Միշտ այն կարծիքին եմ եղել, որ օրվա խորհուրդը և տոնի անվանումն իրար չեն համապատասխանում:

Դարեր շարունակ Հայաստանը զրկված է եղել անկախությունից, և մայիսի 28-ն ավելի շուտ անկախության վերականգնման օր է: Նոր Հանրապետության կառավարման ձևը, ժողովրդավարական ու ընտրական ինստիտուտների նշանակությունն այդ պարագայում երկրորդական նշանակություն են ունեցել:

Առաջին Հանրապետությունն, ըստ էության, ծնունդ  է մեզանից դուրս՝ աշխարհաքաղաքական և տարածաշրջանային գործոնների: Ընդամենը երկու և կես տարվա պատմություն ունեցած Հանրապետության վախճանը նույնպես առավելապես հետևանք է արտաքին գործոնների:

Այս հանգամանքն, իհարկե, չի նշանակում, որ մեր ժողովուրդն արժանի չէր անկախությանը, կամ որ՝ Առաջին Հանարապետության էլիտան պատասախանատու չէ անկախության կորստի համար:

Սարդրապատի, Բաշ Ապարանի, Ղարաքիլիսայի ճակատամարտերը ցույց տվեցին, որ մեր ժողովուրդն ունի ազատության, անկախության ձգտում: Ընդ որում, այդ ճակատամարտերը կանխորոշեցին ոչ միայն Հանրապետության ծնունդը, այլ՝ նաև ապահովեցին մեր ժողովրդի անվտանգությունը, սեփական հողի վրա ապրելու նրա իրավունքը: Պատահական չէ, որ Մայիսի 28-ն ավելի շատ ասոցացվում է ոչ թե անկախության, այլ հենց՝ Սարդարապատի, մյուս ճակատամարտերի հետ:

Առաջին Հանրապետության պատմությունը չափազանց հակասական է. Երազանքներ ունեցող, բայց անկախությանն անպատրաստ էլիտա, Մեծ Հայաստանին ձգտող, սակայն իրական հայրենիքի արժեքը չգնահատող քաղաքականություն, բազմաթիվ ներքին և արտաքին պրոբլեմներ, որոնք չարժանացան համակարգային լուծման՝ օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ գործոնների պատճառով:

Առաջին Հանրապետության ծնունդն արգասիք է տասնամյակների ազգային-ազատագրական պայքարի, Առաջին Հանրապետության վախճանը հետևանք է հայ ավանդական քաղաքական մտքի սնանկության:

Ազգային մաքսիմալիզմը, որը բնորոշ էր դաշնակցական էլիտային՝ ոչ մի կապ չուներ Առաջին Հանրապետության առջև ծառացած մարտահրավերների հետ:

Իրական հայրենիքի ներքին խնդիրները լուծելու փոխարեն՝ Առաջին հանարապետության հիմնադիրները հետապնդեցին Ազատ, Անկախ Միացյալ Հայաստան ստեղծելու միանգամայն անիրատեսական ծրագիրը: Արդյունքն այն էր, որ նրանք Առաջին Հանրապետության փլատակների վրա խմում էին Սևրի ոչինչ չասող պայմանագրի կենացը:

Այնուամնենայնիվ, Առաջին Հանրապետությունը մեր ազգային երազանքի կարևոր հանգրվանն էր, կառավարման համեմատաբար ժողովրդավարական մոդելի կրող:

Եթե չլինեին մեր ժողովրդի ազատության ձգտումը, հերոսական պայքարը, Առաջին Հանարապետությունը, չէին լինի նաև Երկրորդ և Երրորդ Հանրապետությունները, այսօրվա Հայաստանը:

Մաիսի 28-ն արժևորման և խորհելու օր է, դասեր քաղելու և անցյալին նայելու կարևոր մի ամսաթիվ:

Հաշվված ժամերին տոնելու ենք Հանրապետության օրը: Որը զուգակցվում է Սարդարապատի և Ավարայրի տարեդարձերի հետ: Հեռավոր 1918-ին այդ օրերին նաև բնության քմահաճույքին առնչվեցինք` լեռներում ձյուն էր տեղացել: Կարծես խորհրդանշական լիներ` հայոց պատմության ձմե՞ռն է սկսվում, թե, այնուամենայնիվ, գարունը: Մեր նախնիք իրենց զենքի զորությամբ գարունն ընտրեցին: Այսուհետ և մեկընդմիշտ:

Սարդարապատի հաղթությունից հետո Երևանում դեռ բնակչության 44 տոկոսը թուրք էր: Եվ մեր նորամանուկ Հանրապետության հիմնադիր Արամ Մանուկյանը ճիշտ քաղաքակրթական ընտրություն էր կատարել` մաքրել հայոց մայրաքաղաքն այդ խորթ և թշնամի տարրից: Հիմա մղկտում են դրա համար: Դրանից հետո Արամ Մանուկյանն ապրեց ընդամենը մեկ տարի, մինչև չմահացավ տիֆից: Իր ժողովրդի հետ նույն պայմաններում ու նույն զրկանքներով ապրող այդ հսկան, այնուամենայնիվ, լավ էր սերտել պետականաստեղծման դասը` երկիրդ հնարավորինս մաքրիր կենսաբանական թշնամուց: Ու դրա շնորհիվ բռնի սովետականացումից հետո Հայաստանը դարձավ 15 հանրապետություններից մեկը, չնայած բնակչությամբ ընդամենը մեկ տոկոսն էր վերստեղծվող կայսրությունում: Նաև Նժդեհի հանճարը Հայաստանի կազմում պահպանեց Սյունիքը, որն արդեն Արցախյան մեծամարտի տարիներին ապահովեց մեր հաղորդակցությունն արտաքին աշխարհի հետ Իրանի տարածքով: Նժդեհը սրբություն էր համարում մեր Եռագույնը և Հանրապետության տոնը, և 1988-ին այդ էստաֆետը վերցրեց լուսահոգի Մովսես Գորգիսյանը` Ազատության հրապարակում բարձրացնելով Եռագույնը և ավետելով մոտալուտ Անկախությունը:

Հետաքրքրական է, որ մեր ժողովուրդը մայիսի 28-ը սիրեց ավելին, քան սեպտեմբերի 21-ը: Երևի դրանում գերագույն իմաստ կար` 1918-ի մայիսի 28-ին հայը վերջնականապես զենքի զորությամբ ապացուցեց իր ապրելու իրավունքը: Առաջին Հանրապետությունն ընդամենը դրա դրսևորման դրվագներից մեկն էր: Ինչպես նաև Խորհրդային Հայաստանը, որի գոյության ընթացքում զորավոր սերունդ դաստիարակող ընտիր մտավորականություն ձևավորվեց, որը Ազատամարտին պատրաստեց հարյուր հազարավոր հայորդիների, վերականգնեց մեր գենետիկ կոդի գեղարվեստական ձևակերպումը` «Սասնա ծռեր» էպոսը, 1988-ին մեզ կատաղի ալիքների տեսքով նետեց Ազատության հրապարակ, իսկ այնուհետ` ռազմադաշտ…

Հիմա որպես 20 տարվա պետություն վայելում ենք Երրորդ Հանրապետությունը, որը տարածքով Երկրորդից ահագին մեծ է (29 հազար քառակուսի կիլոմետրի համեմատ վերահսկում ենք 42 հազար քառակուսի կիլոմետր):

Այսօրվա զորակոչիկները ծնվել են անկախ Հայաստանում: Այսօր ունենք Հարավային Կովկասի լավագույն բանակը…

Կարճ ասած, պատմությունը մեզ շանս է տվել` հավերժացնելու մեր Տեսակը: Նաև որոշակի իմաստնություն ենք ձեռք բերել: Օրինակ, մեզանում անպատկերացնելի է, որ նույնիսկ ամբողջովին օտարի կողմից վարձված «նարնջագույն» ընդդիմությունը հարամի Հանրապետության օրվան նվիրված ռազմական շքերթը: Հանրությունը պարզապես միանգամից կմերժի նրան, և վերջ: Իսկ հարևան Վրաստանում փորձեցին դա անել, մոռանալով, որ մայիսի 26-ը ոչ թե Միշիկոյի, այլ Վրաստանի Հանրապետության ծննդյան օրն է: Եվ մեր հարևաններն իրենց շքերթը հարկադրված եղան անել հենց նոր վրացու արյունով ներկված հրապարակում … Բանակն էլ երեք խոշոր պարտություն կրած բանակ է, ու թերևս հարգանքի արժանի են այն վրացիները, որ չեն վհատվել ու ողջունել են իրենց զորքի շքերթը, քանի որ ուրիշը չունեն…

Իսկ մեր ունեցածը փառավոր հաղթական բանակ է, որը ի զորու է թարմ ջարդ տալ մեր կենսաբանական թշնամու արհեստական մազութային պետությանը: Ու նաև տալիս է: Հենց որ Ադրբեջանի դիպուկահարների դիակները սկսեցին տանել Բաքու, միանգամից լսվեց անվտանգության համար պատասխանատու եվրապաշտոնյա բարոնուհի Քեթրին Էշթոնի «մտահոգ» ոռնոցը… Բա էլ ո՞նց կլինի, իր հոգեհարազատ «Բրիթիշ Փեթրոլեում»-ի շահերը նավթ ունեցող Ադրբեջանում հերթական անգամ հարցականի տակ հայտնվեցին:

Հա, չենք կարող շրջանցել  G8-ի գագաթնաժողովում Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի նախագահների հայտարարությունը: Ամենից ճիշտ դա գնահատեց հակահայ Մեթյու Բրայզան, որը  մեկնաբանեց դա` խոստովանելով հանդերձ, որ չի էլ կարդացել: Նա գլխանց ասաց, որ լավ է, գոնե ընդհանուր հայտարարության փաստ եղավ: Այսինքն` գերտերությունների մոտեցումներն ու շահերն այնքան տարբեր են, որ նույնիսկ ընդհանուր տեքստը առաջընթաց է: Բնականաբար, դա լավ լուր է` գերտերությունները չեն կարողանում ընդհանուր հիմք գտնել և դա պարտադրել մեզ: Բայց ուշագրավ են Բրայզայի պատկերացումները հետագայի մասին. «Իմ կողմից ճիշտ չէր լինի փորձել հուշել բանակցային գործընթացի արդյունքները, որի ընթացքում դեռ պետք է սահմանվի քվեարկության տրամաբանությունը (մոդալությունը)` Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակի հարցով: Էլ ավելի դժվար է մեկնաբանել քվեարկության հնարավոր արդյունքը: Հիմնական գաղափարն այն է, որ մենք մոտենում ենք Հիմնարար սկզբունքների ամբողջացմանը, որոնք ուրվագծում են խաղաղ կարգավորումը, որոնք էլ իրենց հերթին բալանսավորում են Հելսինկյան ամփոփիչ ակտի հիմնական սկզբունքները` ուժի չկիրառման, ինքնորոշման և տարածքային ամբողջականության վերաբերյալ»:

Այսինքն` դեռ լրացուցիչ հանրաքվե՞ պիտի անենք: Դեռ ինչ որ մեկը պետք է որոշի, թե ո՞վ է դրան մասնակցելու: Ախր քանիցս արել ենք: Եվ քվեաթերթիկներով, և զենքով: Ու դրա արդյունքներն անվիճարկելի են: Մեկընդմիշտ: Մեր պետության սահմանի կենդանի ցուցանակներն էլ մեր դիքապահ զինվորներն են: ՄԵՐ զավակները: Որ երկու տարով գնում են` փառքով վերադառնալու համար:

Ի՞նչ է, Բրայզան դեռ հո՞ւյս ունի, որ «հանրաքվեի մասնակիցների» կա՞զմը կփոփոխվի: Օրինակ` Ռուսաստանի իսլամական կոմիտեի նախագահ Հեյդար Ջեմալը հայերին ու հրեաներին հռչակել է «Աստծո թշնամիներ»: Չգիտեմ, հրեաները ինչպես կվարվեն այդ` կարգավիճակ և հեռուստաեթեր վայելող թափթփուկի հետ, բայց թերևս նա շատ է ցանկանում, որ Կովկասում իր «գորշ գայլ» «աստխուն» պաշտողներ, հետևաբար` ապագա տեսական հանրաքվեին մասնակցողներ, առհասարակ չթողնենք: Եթե նրա ազգակից Իլհամը (կամ ինչպես ասում են հայ բլոգերները` Իլխլամը), դրա առիթը տա, դա հաճույքով կանենք: Ու այս անգամ նաև նահանջի «մարդասիրական միջացքեր» էլ չենք թողնի այդ հակաքաղաքակրթական տարրերին…

Սակայն վերադառնանք Հանրապետության օրվա տոնին: Անշուշտ, տոնելու ենք լիաթոք: Որպես հասուն ու հաղթական ազգ: Ինչ վերաբերում է հանրապետական կարգերին, ապա ժամանակավորապես դա կլինի: Մինչև մի քանի սերնդի ընթացքում վերականգնենք հայոց ազնվականությունը, որը ամբողջովին կստանձնի մեր հայրենիքի ապագայի պատասխանատվությունը ու դա չի գցի ժողովրդի վրա: Այն ժողովրի, որը անհրաժեշտության դեպքում և նյութական բարիք, և զինուժ է տրամադրում, ու դրանից ավել նրանից պահանջելը արժանի չէ պետական մտածողություն ունեցողին:

Շաբաթվա վարկածները զննեց ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ

Այն բանից հետո, երբ ՀՀ սպորտի և երիտասարդության փոխնախարար, համատեղության կարգով «Հայոց արծիվներ» անունը կրող հասարակական կազմակերպության նախագահ, Հայաստանի թիվ մեկ հիտլերգյունտեր Խաչիկ Ասրյանը փետրվարի 19-ին 10 հազարանոց միջոցառում կազմակերպեց մայրաքաղաքում` ցույց տալու համար, թե ինքն էլ կարող է ընդդիմադիրներից ոչ պակաս մարդ հավաքել, այն բանից հետո, երբ նույն «Հայոց արծիվներ»-ից ստեղծվեց «Հայոց արծիվներ»` շուրջ երեք հազար հոգանոց օպերատիվ գունդը և կազմակերպվեց նրա շրջայցն ու կրակային պատրաստությունը պաշտպանության նախարարության զորամասերում, պարոն Խաչիկ Ասրյանը որոշեց ձեռնամուխ լինել իր հերթական մտահղացման իրագործմանը:

3000 հոգանոց օպերատիվ գնդի ստեղծումը բազմաթիվ մեկնաբանությունների տեղիք էր տվել, հատկապես, որ Ասրյանը հայտարարել էր, թե դա ստեղծվում է ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի բարձր հովանու ներքո: Միանգամից ծայր առան խոսակցություններ, թե ընտրությունների շեմին ինչի՞ համար կարող է ստեղծվել զինված խմբավորում, նախագահի ինչի՞ն է պետք նման խմբավորումն իր անվան հետ կապելը, երբ պետության ղեկավարը ՀՀ զինված ուժերի գերագույն հրամանատարն է և նրա տրամադրության տակ արդեն իսկ դրված է պետության ուժային ամոբղջ համակարգը:

Եվ ահա, հայտնի է դառնում, որ Խաչիկ Ասրյանը որոշել է այս անգամ էլ լրագրողներին զինել: Մարտի 27-ին ծրագրվել էր լրագրողական գունդ կազմավորել, տանել սահմանային զորամաս, նախնական տեղեկություններով` Նախիջևանի կողմերը, և լրագրողներին սովորեցնել կրակել: Ընդ որում, ծրագիրը բավական հագեցած էր լինելու, յուրաքանչյուր մասնակցի համար բավական մեծ քանակությամբ փամփուշտներ էին նախատեսվել, ճաշ էր տրվելու: Մի խոսքով, Ասրյանը տեղը տեղին որոշել էր լրագրողներին ևս իր նման հայրենասեր դարձնել` ձեռքի հետ էլ ցույց տալ, թե զորամաս գնալու և այնտեղ կրակային պատրաստություն ստանալու մեջ ոչ մի վատ բան չկա:

Հենց այս շաբաթ հայտնի դարձավ, որ «Հայոց արծիվների» ակտիվիստներից մեկը` Արմավիրի մարզային կառույցի ղեկավար Դավիթ Կիրակոսյանը երկու շաբաթ առաջ կալանավորվել է մաքսանենգ ճանապարհով Հայաստան թմրանյութ ներկրելու մեղադրանքով: ՊԵԿ մաքսային ծառայության աշխատակիցները բռնել էին Կիրակոսյանին` սուբոտեքս տեսակի թմրամիջոց պարունակող 210 հատ դեղահաբ ներկրելու ժամանակ, որը նրան ուղարկվել է ծանրոցով` Ֆրանսիայից: Ինքը` Դավիթ Կիրակոսյանը, ըստ մեր տեղեկությունների, բազմավաստակ թմրամոլ է:

Սա տեղեկատվություն էր, որ չէր կարող չազդել այս կազմակերպության հեղինակության վրա: Եթե կազմակերպության տարածքային կառույցի ղեկավարը թմրամոլ է և, ավելին, նարկոդիլեր, ապա չի բացառվում, որ նա հիշյալ կազմակերպությունում կարող է համախոհներ էլ ունեցած լինել: Նման սկանդալային բացահայտումներից հետո որպես կանոն այդպիսի կազմակերպություններն ու նրանց ղեկավարները որոշ ժամանակով անցնում են ջրի հատակը` մինչև անցնի վտանգն ու էլի կարողանան վերադառնալ ակտիվ գործունեության: Ըստ այդմ ենթադրվում էր, թե խաչիկասրյանական լրագրողական ձեռնարկումը, որ նախատեսված էր մայիսի 27-ին` հանրապետության օրվա նախօրեին` այն հաշվարկով, որ անկախության օրը լրատվամիջոցները հեղեղված կլինեն Ասրյանի հերթական սուպեր միջոցառման լուսաբանմամբ, կհետաձգվեր կամ ընդհանրապես չեղյալ կհայտարարվեր: Մեր հարցմանն ի պատասխան, սակայն պարզվեց, որ միջոցառումն արդեն տեղի է ունեցել, լրագրողներին արդեն ոչ միայն տարել են զորամաս, այլև հասցրել են հետ բերել: Այս ակցիայի մանրամասները դեռ հայտնի չեն, սակայն միայն տեղի ունեցածի փաստից կարելի է եզրակացնել, որ լրագրողներին վերբովկա են արել, և ևս մեկ անգամ հիանալ Խաչիկ Ասրյանի անկոտրում կամքով, իսկական աննկուն արծիվ`որին ոչինչ չի կարող խանգարել իրագործելու իր ծրագրերը:

Մինչեւ երեկ երեկո բոլորը վիճում էին այն հարցի շուրջ, թե արդյո՞ք քաղբանտարկյալներն ազատ կարձակվեն մինչեւ մայիսի 31-ի հանրահավաքը:

Այսօր` ընդամենը մեկ օր անց, այս հարցադրումը կորցրեց իր հրատապությունը: Առավոտից արդեն պարզ էր, որ քաղբանտարկյալներ Նիկոլ Փաշինյանն ու Սասուն Միքայելյանն ազատ են արձակվելու հենց այսօր: Իրադարձությունները հենց այդպես էլ զարգացան:

Երբ խոսվում էր քաղբանտարկյալների ազատարձակման կամ համաներումը նրանց վրա տարածելու հնարավորության մասին, համատարած մի մտավախություն կար, որ բոլորը գուցե ազատության մեջ հայտնվեն` բացառությամբ Նիկոլի եւ Սասունի: Եթե երկու քաղբանտարկյալը հիմա ազատության մեջ են, պարզ է, որ մնացածների խնդիրը տեխնիկայի հարց է, ու, հավանաբար, իսկապես մայիսի 31-ին մենք կունենանք երկիր` առանց քաղկալանավորների:

Սա ինքնին ենթադրում է քաղաքական մինգամայն նոր իրավիճակ, Հայաստան, որն իրականում ձերբազատվել է Մարտի 1-ի հետեւանքներից գոնե մեկից:

Միամիտ չեմ, որ կարծեմ, թե քաղբանտարկյալների ազատ արձակումով երկրում վերացվել են քաղաքական բոլոր բարիկադները: Բայց այդ ուղղությամբ նշանակալի քայլ է արվել, ավելին, քան` քաղաքական ժեստն է: Եթե նույնիսկ քաղաքական անտագոնիզմը պահպանվում է, ապա` միայն իներցիայի մակարդակով:

Հայտնվել ենք միանգամայն նոր քաղաքական իրավիճակում, որը նոր լուծումներ է պահանջում նաեւ քաղաքական սուբյեկտներից:

Հայաստանի քաղաքացին, հասարակությունը տեւական ժամանակ սովոր են եղել մի իրականության, երբ իշխանությունը բացառում էր ընդդիմության նույնիսկ գոյությունը, ընդդիմությունը իր գոյության միակ նպատակ համարում էր իշխանության հրաժարականի պահանջը:

Մի խոսքով, տոտալ հակադրության ռեժիմ էր, որը գուցե սնուցում էր տալիս հակամարտության երկու կողմերի էլիտաներին, բայց դարձել էր խոչընդոտ երկրի զարգացման համար:

Այսօրվանից սկսած` թե իշխանությունը, թե ընդդիմությունն ազատվում են տարիների բարդույթից: Իշխանությունը հնարավորության է ստանում ազատվել «ավտորիտարի» խարանից, ընդդիմությունը` պատանդի կարգավիճակից:

Երբ երկրում քիչ են ներքաղաքական պրոբլեմները, փոքր է նաեւ արտաքին միջամտության դաշտը, միեւնույն ժամանակ` մեծանում է քաղաքական դերակատարների պատասխանատվությունը:

Հակադրության ռեժիմը քաղաքական ուժերից ստեղծագործական մոտեցում կամ կրեատիվ ռեսուրս չի պահանջում: Տրամաբանությունը նման ռեժիմներում շատ պրիմիտիվ է. իշխանության ռեսուրսը ոստիկանական մահակն է, ընդդիմությանը` բարձրաձայն հայհոյող զանգվածը: Երկու պարագայում էլ` ինտելեկտուալ կարողություններ պետք չեն:

Երկխոսությունն ու քաղաքական մրցակցությունն ենթադրում է կենսունակ համակարգերի ստեղծում: Խոսքը վերաբերում է թե իշխանությանը, թե ընդդիմությանը:

Արդ, քաղաքական նոր ցիկլի հիմնական հարցը` անձնակենտրոն համակարգերից հրաժարումն է, բաց համակարգերի ստեղծումը: Հենց այս դաշտում էլ ընթանալու է մրցակցությունը: Քաղաքական օրակարգ ձեւավորելու հնարավորություն ստացել են թե իշխանությունը, թե ընդդիմությունը: Նախաձեռնության առաջնությունը կտրվի այն կողմին, որը նոր իրավիճակին ադեկվատ համակարգ կձեւավորի:

Հազար ժամ է Նիկոլ ենք սպասում՝ Հայաստանում ենք: Բոլորս սպասում ենք Նիկոլին: Նիկոլն ո՞վ է: Նիկոլն է, իմ կոլեգան, նստացրել են, քաղբանտարկյալ էր: Քաղբանտարկյալ է՞ր, Է՞Ր: Ի՜նչ լավ ստացվեց՝ Նիկոլ Փաշինյանը քաղբանտարկյալ էր…

Ինչ խառն եմ, ինձ սպասում են Կասկադում ՄաՄաՍյուի երեխեքը, նրանց քշել են, Էվան մենակ է, ես էլ Նիկոլին եմ սպասում, չեմ կարա գնամ, երկու տարի ա սպասում ենք Նիկոլին, տարբեր ձեւի ենք սպասում, ոմանք նկարներ են դնում գլխավոր ֆեյսում, ոմանք չեն դնում, ոմանք Արթիկ են գնում, ոմանք չեն գնում, ոմանք դուրսն են, ու բոլորը ուղիղ եթեր են նայում, կպել են մոնիտորներին, չեն հավատում, ստատուսներ են գրում, Նիկոլին են սպասում:

«Նիկոլը դուրս գա՝ լավ կլինի, հաստատ լավ կլինի», ասում են Նիկոլին հավատացողները, հաստատում են համակրողները, կասկածում են մոլորները, մղտռում են հակառակորդները, սաղ-սաղ մի 20 տոկոսը բնակչության: Էս կարող է շատ եմ ասում դեռ:

Նիկոլին եմ սպասում, ուզում եմ print screen անեմ, ու էդ մոմենտը ֆիքսեմ՝ Նիկոլի դուրս գալու: Ես նիկոլական չեմ, ու նիկոլաման չեմ, ես նիկոլամետ եմ ու նիկոլընկեր եմ, նիկոլահավատ եմ ու նիկոլաքննադատ եմ, Նիկոլ եմ սպասում: Ութին հինգ պակաս ա, Նիկոլը չկա:

Նիկոլը դուրս ա գալու, մեգաֆոնով ասեցին, քիչ մնաց… 20.03…

Լուսինե Վայաչյան

Խորհրդարանական ճեպազրուցների ժամանակ ՕԵԿ ներկայացուցիչ Հովհաննես Մարգարյանին հարց ուղղվեց, թե արդյո՞ք իր շեֆի` Արթուր Բաղդասարյանի անհետաքրքիր խոսքն էր պատճառը, որ անվտանգության խորհրդի նիստի ժամանակ մասնակիցներից մեկը նախընտրել էր տրվել պոռնո նայելու` անտեսելով ԱԽ քարուղարի ասածները և արդյո՞ք Արթուր Բաղդասարյանի համար դա ազդակ չի եղել` աշխատելու ինքն իր վրա` ավելի հետաքրքիր դարձնելու նիստերի բովանդակությունը:

«Յուրաքանչյուր մարդ` առավել ևս պաշտոնատար անձ իր կերպարն արտահայտում է ցանկացած քննարկումների ժամանակ և որևէ մեկը պատասխանատվություն չի կարող կրել: Ազգային ժողովում էլ ենք մենք դեպքեր հանդիպել և տեսել ենք, որ նստած թերթում են, չգիտես ինչ խաղեր են խաղում:  Կարծում եմ հիմա էստեղ նստածներից որևէ մեկը, կարող է մեկը, չէ՞, հազար ու մի պատճառ բռնելով` զբաղվի այդ բանով, կարող է չէ՞, չի բացառվում»,-սկսեց շեֆին արդարացնել օեկականը` ակամայից խոստովանելով, որ, փաստորեն, Ազգային ժողովում ևս քիչ չեն պոռնոյի սիրահարները, որոնք գուցե վրիպել են լրագրողների հայացքից, բայց, ինչպես երևում է, չեն վրիպել ամենատես օեկականի աչքից. ով-ով, բայց պատգամավորները հո լա՞վ գիտեն, թե ովքեր ինչերով են զբաղվում նիստերի ժամանակ և, փստորեն, միայն համակարգչային խաղերով չէ, որ զբաղվում են:

Պատգամավորների դեպքում` հատկապես գիշերային ակումբներում գիշերներ անցկացնող և օրը մեջ հեքիաթային պատմությունների մեջ ընկնող պատգամավորների դեպքում սա ինչ-որ տեղ հասկանալի էր: Բայց որ «Օրինաց երկիր» կուսակցության անդամները կարող էին այն աստիճան վառ երևակայություն ունենալ, որ պատկերացնել, թե խեղճ ու կրակ լրագրողները անգամ խորհրդարանական ճեպազրույցների ժամանակ հանկարծ կարող էին տրվել անգիտակցականից ուղղորդվող լիբիդոյի հրահանգներին և շեղվելով ընտրյալների խորիմաստ ելույթները լսելուց, կարող էին նույնքան համարձակություն ունենալ, որքան կարողացավ ունենալ Տիգրան Դավթյանի գլխավոր խորհրդական Արմեն Գևորգյանը, արդեն վեր էր ամեն ինչից: Չնայած, ինչպես ասում է Հովհաննես Մարգարյանը, «ո՞վ գիտե, չի բացառվում, չէ՞, մարդ են, մեկ էլ տեսար»…