ՀԱԿ եւ կոալիցիոն պատվիրակությունների երկրորդ հանդիպմանն անակնկալներ չգրանցվեցին:  Յուրաքանչյուրն եկել էր իր մարտավարությամբ եւ օրակարգով:

Իշխանության ներկայացուցիչներն ասում են, որ երկրում պետք է հաստատվի քաղաքակիրթ մրցակցություն, ՀԱԿ-ը պնդում է արտահերթ ընտրությունների անհարաժեշտությունը: Իշխանությունն երկխոսության շուրջ հատուկ աղմուկ չի բարձարացնում, ՀԱԿ-ը յուրաքանչյուր հանդիպմանը նախորդում է իր հայտարարությամբ:

Այսօր զույգ պատվիրակությունները հանդիպեցին եւ հաստատեցին իրենց առաջիկա հանդիպումների օրակարգը:

Կոնգրեսի և ՀԱԿ-ի աշխատանքային խմբի միջև քննարկման ավարտից հետո կոալիցիոն խմբի ղեկավար Դավիթ Հարությունյանը լրագրողներին հայտնեց, որ ձևավորվել է երկխոսության օրակարգ, որում տեղ են գտել երկու հարց։
1. Կոնգրեսի առաջարկ` Հայաստանում լեգիտիմ իշխանության շուտ ձևավորման նպատակով արտահերթ խորհրդարանական և նախագահական ընտրությունների անցկացում, դրանց ազատ և օրինական ապահովման անհրաժեշտություն:
2. Կոալիցիայի առաջարկ`ընտրությունների պատշաճ անցկացման նպատակով քաղաքական մրցակցության ապահովման կանոնների ձևավորում:

Հաստատված օրակարգն այս կամ այն կողմի մարտավարական հաջողության մասին չի խոսում, այլ ընդամենը բացահայտում է երկխոսողներից յուրաքնչյուրի առաջնահերթությունը:

«Մեր հիմնական առաջարկությունն այն է, որ քաղաքակիրթ մրցակցության կանոններ պետք է ձեւավորվեն: Քաղաքական կյանքի բոլոր մասնակիցները պետք է հնարավորություն ունենան ստորագրել այդ կանոնների տակ: Հաջորդ հանդիպումը կլինի օգոստոսի 4-ին, եւ կարծում եմ, որ այդ հանդիպման ընթացքում կլինեն աշխատանքային ընթացակարգերի քննարկումներ»,- հանդիպումից հետո հայտարարել է կոալիցիոն աշխատանքային խմբի համակարգող Դավիթ Հարությունյանը` չմոռանալով նշել, որ այս պահին արտահերթ ընտրությունների հիմքեր չի տեսնում:

Հայ Ազգային կոնգրեսի եւ կոալիցիայի այսօրվա հանդիպումից հետո ՀԱԿ համակարգող Լեւոն Զուրաբյանը հայտարարել է, որ մինչեւ սեպտեմբեր արտահերթ ընտրության հարցում կողմնորոշման համար վերջնաժամկետը պահպանվում է:

Կողմերից յուրաքանչյուրն այսպիսով մնում իր դիրքերում եւ նաեւ մանեւրելու հնարավորություն է ստանում:

Կոնգրեսը կարող է իր ակտիվում գրանցել այն փաստը, որ իշխանությունը համաձայնել է քննարկել արտահերթ ընտրությունների հնարավորության հարցը: Իշխանությունը կարող է ասել, որ ինքը զիջումների հակված չէ ու կվկայակոչի այն հանգամանքը, որ այսօր մերժել է ընդդիմության` երկխոսության ընթացքը ուղիղ եթերով հեռարձակելու կամ էլ` յուրաքանչյուր հանդիպումից հետո ՀԱԿ-ին Հանրայինով առնվազն 30 րոպե ուղիղ եթեր տրամադրելու առաջարկները:

Այս ձեւաչափով հաջորդ հանդիպումը նշանակված է օգոստոսի 4-ին: Հենց այդ օրն էլ հրապարակ կգան երկխոսողների հակասությունները, որվհետեւ մեկնարկելու են բովանդակային քննարկումները:

Ուկրաինական ձվի ներկրման շրջանակներում կատարվող հանցագործության բացահայտումից հետո հետաքրքիր մանրամասներ ենք պարզել:

Արդեն տեղեկացրել էինք, որ ապրիլ-մայիս ամիսներին Ուկրաինայից Հայաստան էր ներմուծվել 8 140 320 հատ ձու, իսկ արդեն հունիսին` 1 200 000 հատ: Վերջին տեղեկությունը օրերս բերված 1 միլիոն 520 հազար հատ ձվին էր վերաբերում: Հայտնի էին նաև ներմուծող կազմակերպությունները: Դրանք հիմնականում ձվարտադրությամբ զբաղվող տեղական ընկերություններն են` «Լուսակերտ», ԵԹՖ և էլի մեկ-երկու փոքր ընկերություններ:

Մենք վարկած էինք առաջ քաշել, որ նման հսկայական քանակությամբ ներկրված ձուն չէր կարող ուղղակի մանրածախ վաճառքի միջոցով սպառվել: Այսինքն, այդ քանակի ձվի սպառումը կարող էր իրականացվել միայն մեծածախ մատակարարների ջանքերով` խմորեղենի արտադրությամբ զբաղվող արտադրամասերը, և որպես ամենալուրջ մատակարար առանձնացրել էինք բանակը:

Մեր հարցմանն ի պատասխան պաշտպանության նախարարությունից հետաքրքիր պարզաբանում ստացանք` առավել քան հետաքրքիր բացահայտումներով:

«ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը հավի ձու չի ներմուծում, ձուն ձեռք է բերվում մատակարարների միջոցով` համաձայն կնքված պայմանագրերի: Մատակարարված քանակը կապված է անձնակազմի թվաքանակի հետ, որը պետական գաղտնիք պարունակող տեղեկություն է, ուստի, համաձայն «ՀՀ պաշտպանության նախարարության գաղտնագրման ենթակա տեղեկությունների ընդլայնված գերատեսչական ցանկի», հրապարակման ենթակա չէ»,- ասված էր պատասխանի սկզբում:

Հարցման մեջ ներմուծման մասին խոսք չկար, հարցն ընդամենը վերաբերել էր մատակարարմանը: Բայց ՊՆ-ից հարկ էին համարել միանգամից ժխտել, թե իրենք որևէ կապ ունեն ներմուծման հետ: Սովորական վրիպա՞կ էր, թե՞ լեզվի սայթաքում: Իսկ որ բանակի մատակարարները միայն հայտնի մարդիկ են, և բանակի հետ մատակարարման պայմանագիր հաջողացնելը ամեն ոք չի կարող գլուխ բերել, անգամ քննարկման ենթակա չէ:

«2011 թ. ապրիլ ամսվա խմբաքանակի ձեռքբերման պայմանագիրը կնքվել է «Ունիվերսամ Ավան» ՍՊԸ-ի հետ, 2011 թ. մայիս-հունիս ամիսների խմբաքանակի ձեռքբերման պայմանագիրը` «Արաքս թռչնաֆաբրիկա» ՓԲԸ-ի հետ»: «Արաքսը» և ԵԹՖ-ն պատկանում են նույն ընկերությանը, ասել է թե` ներմուծող կազմակերպությունը նաև մատակարար է: Ընկերությունը պատկանում է X գրուպ-ի նախագահ Խաչիկ Խաչատրյանին` Ջրաշխարհի Խաչիկին:

Հիմա հարցի մյուս` ոչ պակաս ցավոտ կողմը. ՊՆ—ն կարող էր տեղական արտադրության ձու գնել, խթանելով հայրենի արտադրողին` որպես մշտական սպառող, կայուն աշխատուժ և շուկա ապահովել երկրի համար: Սակայն, մայիս-հունիս ամիսներին ՊՆ-ն ձու է գնում «Արաքս»-ից` այն նույն ընկերությունից, որն այդ ամիսներին մեծ քանակությամբ ձու է ներկրում Ուկրաինայից: Եվ այսպես, ՊՆ-ն հաստատում է մեր վարկածը. ուկրաինական ժամկետանց ձուն (սառնարանային պայմաններից դուրս գալուց հետո այդ ձուն իր պիտանելիությունը պահպանում է ընդամենը 5 օր) սպառվել է նաև բանակի կողմից:

Ամենահետաքրքիրը, սակայն, ի պատասխան մեր հարցման տրամադրված բանակ մատակարարվող ձվի գներն էին. դրանց ծանոթացող յուրաքանչյուր ոք կարող է միանգամից նկատել, որ ՀՀ ՊՆ-ն զուրկ է մատակարարմամբ զբաղվող մասնագետներից, մեր բանակը չի տիրապետում տնտեսվարման գործին: Այսպես, պատասխանի մեջ կարդում ենք.

«Կնքված պայմանագրերով մեկ ձվի համար սահմանվել է հետևյալ արժեքը.

2011 թ. ապրիլ ամսվա խմբաքանակ`

-30-ական ձվաբնիկներով         —        1 հատը 43 դրամ,

-6-ական ձվաբնիկներով           —        1 հատը 47 դրամ,

2011թ. մայիս-հունիս ամիսների խմբաքանակ`

-30-ական ձվաբնիկներով         —        1 հատը 47 դրամ,

-6-ական ձվաբնիկներով           —        1 հատը 50 դրամ»:

Բանակը մեծածախ սպառող է, իսկ բիզնեսով զբաղվող յուրաքանչյուր ոք` անգամ սովորական անհատ ձեռներեցը, կարող է բացատրել, որ առևտրի մեջ մանրածախ գին և մեծածախ գին հասկացություններ կան: ՊՆ-ում, ինչպես տեսնում ենք փաստաթղթից, սրա մասին գաղափար անգամ չունեն: Կարելի է ենթադրել, թե ՊՆ-ում «հարիֆներ» են նստած, որոնց հնարավոր է խաբել և թանկ ապրանք վաճառել: Այդպես, մեր բանակ ձու է մատակարարվում այն նույն գնով, ինչ գնով` տրվում է խանութներին (45 դրամով):

Եվ որ ավելի հետաքրքիր է, շոգերն ընկնելու հետ ձվի գինն այդտեղ բարձրացել է, և Ջրաշխարհի Խաչիկին հաջողվել է է´լ ավելի «հարիֆացնել» մեր բանակային ջոջերին և նրանց վրա «նաղդել» իր ներկրած, ժամկետանց, այսինքն` մեր զինվորների առողջությանը սպառնացող ձվի հսկայական քանակություն: Սա բանակում կատարվող հերթական խայտառակությունն է, որին հարկ է, որ լրջությամբ վերաբերվեն համապատասխան մարմինները: Լուրջ վերաբերմունքի պարագայում պարզից էլ պարզ կդառնա, որ ՊՆ-ում ոչ մի «հարիֆ» էլ չկա, փողեր է, որ լվանում են, ինչի ամենավառ վկայությունը (վերը բերված աղյուսակում)` «6-ական ձվաբնիկներով»  ձու գնելն է. նույնիսկ 3 հոգանոց ընտանիքը 6-ական ձվաբնիկներով ձու չի գնում, գնում է գոնե 12-ական ձվաբնիկներով: Բայց արի ու տես, որ տասնյակ հազարանոց մեր բանակին, չգիտես ինչու, մատակարարում են հենց 6-ական ձվաբնիկներով ձու, որն, ինչպես վերևում ենք տեսնում, ավելի թանկ արժե` ամբողջ 50 դրամ:

Եվ վերջապես` ամենակարևորը մեր զինվորների առողջությունն է: Ինչու՞ է 31 դրամ ինքնարժեք ունեցող ուկրաինական ձուն 50 դրամով մատակարարվում բանակին (հաշվարկները մենք կատարել էինք նախորդ հրապարակման մեջ (http://www.armversion.am/2011/07/16/%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6-%D5%B8%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%B1%D5%BE%D5%AB-%D5%B6%D5%A5-4/)` դրսում հավի կերի մեկ տոննան արժե 230 դոլար, մեզ մոտ` 450, դրանից ելնելով` ձվի ինքնարժեքը կազմում է 20 դրամ, 11 դրամ կազմում է ճանապարհածախսը, մինչդեռ մեզ մոտ` 46 դրամ է), այդ ապրանքն արդեն իսկ վտանգավոր է: ՊՆ-ում գոնե մի քիչ մտահոգվու՞մ են իրենց զինվորների առողջությամբ, թե՞ նրանց ուտել են տալիս այն ամենը, ինչ որ ճարպիկ բիզնեսմեններին հաջողվում է կապել բանակի գլխին:

Պաշտպանության նախարարության տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի վարչությունից սրա մասին ևս հավաստիացում եղավ. «Մատակարարվող յուրաքանչյուր սննդատեսակ, մինչև պարենային բազաներ մուտքագրելը և անձնակազմին հատկացնելը, ենթարկվում է լաբորատոր փորձաքննությունների և միայն դրական պատասխանի դեպքում համապատասխան հանձնաժողովի կողմից ընդունվում է անձնակազմին հատկացնելու համար: Համաձայն հաստատված տեխնիկական բնութագրի` հավի ձուն պետք է համապատասխանի ՀՍՏ 182-99-ին»:

Փաստորեն, ՊՆ-ն ունի իր լաբորատորիան, որտեղ ստուգում է և որի միջոցով «ապահովագրում է» իր մատակարարներին: Ի պատասխան մեր հարցման, թե արդյո՞ք կա վերահսկողություն բանակ մտնող լաբորատոր քննություն ձեր կառույցի կողմից, Սննդամթերքի անվտանգության ծառայությունից մեզ սկզբում հայտնեցին, թե իրենք ստուգում են միայն ընկերություններին, որոնք, ենթադրենք, ձու ունեն: Բայց այդ դեպքում ընկերություններն ի պատասխան ծառայության հարցման, թե ինչ է լինելու ձվի քանակության հետ, կարող են հայտնել, թե` ենթադրենք, բանակին են տալու կամ կարող են պարզապես թաքցնել այդ փաստը: Այսինքն` բանակը կարող էր ձու ստանալ, որը չէր ֆիքսվի այս ծառայության կողմից:

«Դե, իրենց արտադրանքի որակով շահագրգիռ են նախ ընկերությունները, որոնք ունեն լաբորատորիաներ, որտեղ էլ ստուգում են` այդպիսիք ունեն նույն ԵԹՖ-ն, Արաքսը, Լուսակերտը»,- հայտնեց Սննդամթերքի անվտանգության ծառայության  տարածքային մարմինները համակարգող վարության պետ Արմեն Գևորգյանը:

Զարմանալի է, բայց բանակի ունեցած լաբորատորիայի մասին Գևորգյանը չգիտեր, սակայն մեր խոսակցությունից բառացիորեն մեկ րոպե հետո զանգահարեց և հայտնեց, թե` այո´, ՊՆ-ն ունի շատ լավ լաբորատորիա, որտեղ իրենք ստուգում են, և եթե խնդիրներ են լինում, անմիջապես ահազանգում են (դատելով զրուցակցիս տեղեկացվածության աստիճանից` հասկացա, որ երբևէ ահազանգով  չեն դիմել իրենց):

Ինչու է ՊՆ-ն պահում հավելյալ լաբորատորիա, եթե դրա համար նույն պետական բյուջեի միջոցներով պահվում է մի հսկայական ծառայություն` Սննդամթերքի անվտանգության ծառայությունը: Ինչո՞ւ են վարչապետի քթի տակ հսկայական գումարներ փոշիացվում, ինչո՞ւ են վտանգում մեր երեխաների առողջությունը, ինչու՞ են խփում տեղական արտադրողի գրպանին, նրան հիասթափեցնում. այս ինչուները կարելի է երկար թվարկել:

Եվ այս ամենը դեռ ոչ այդքան խորը ուսումնասիրության և ընդամենը մեկ տեսակի սննդամթերքի առնչությամբ, այն էլ բանակի` որպես ռազմավարական կառույց գաղտնության առկայության դեպքում: Դժվար է երևակայել, թե ինչեր կարելի է բացահայտել… ցանկության դեպքում:

Ամենասուր հարցերից մեկն է ներկայումս հետևյալը. Ճոխ ավտոմեքենայի փող ունեք, Սանահինը վրանորոգելու փող չունե՞ք: Միանգամայն օրինավոր հարցադրում է, քանզի Մայր աթոռը 309 հազար դոլարի 6 շքեղ ավտոմեքենա է ձեռք բերել: Մինչդեռ Սանահինի վերանորոգման համար բավարար է դրա կեսը:

Պիտանի արդարացում չէ այն, որ այդ մեքենաները նվիրել է բարերար Սամվել Կարապետյանը: Նա նվիրել է այն, ինչը առավելագույնս պահանջված է եղել Մայր աթոռի կողմից: Եթե Էջմիածնում տիրում է ջիփամոլությունը, ապա դա ամենևին Սամվել Կարապետյանի մեղքը չէ…

Եվ ընդհանրապես, Սանահինի շուրջ տեղի ունեցածը հանրային տրամադրությունների ճշգրիտ ինդիկատոր է: Հանրային մեծ աղմուկ հանած «Չենք լռելու» նախաձեռնության շուրջ զարգացող իրադարձությունները դրա ցուցանիշն են: Մարդիկ վերջին 2 շաբաթում 2 հարց բարցրացրին, երկուսն էլ լուծեցին` և Գանձասարի պարսպի եվրափինաչիության հարցը, և Սանահինի վերակագնման շինարարությունը:

Երկու դեպքում էլ հարցը լուծվեց Հայաստանի թիվ 1 հոգևոր գործչի հեղինակության հաշվին: Եվ ավելորդ չէ համառոտակի անդրադառնալ Ամենայն հայոց կաթողիկոսի ինստիտուտին: Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդները կազմում են հայության շուրջ 70 տոկոսը, և այդ փաստի հետ անհնար է հաշվի չնստել: Այսինքն` պիտի ընդունենք, որ մեր հայրենակիցների 70 տոկոսի կարծիքը արտահայտում է Գարեգին Բ կաթողիկոսը: Լավ թե վատ` դա այլ խնդիր է: Հիմա Սանահինի հարցով մարդն ասել է, որ մի քանի ամիս է, որ ստանձնել է սեփականատիրոջ իրավունքը: Բայց, ուշացել է… կառավարության մակարդակով հարցն արդեն լուծվել է:

Ինչևէ, ազգովի թևակոխել ենք կարևոր փուլ` ազգի մեծամասնության հոգևոր առաջնորդի հանդեպ պահանջկոտ ենք դարձել: Հանրային պահանջ է ձևավորվել, որ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը և նրա հոգևորականները պարտավոր են ապրել ժուժկալ կյանքով և լուծում տալ հանրության կողմից բարձրացվող խնդիրներին: Այսինքն` հիմա պահանջատեր ենք ոչ միայն ՀՀ նախագահի հանդեպ, այլև` հոգևոր իշխանության: Եվ դա հրաշալի է:

Բայց հանգիստ թողնենք Ամենայն հայոց կաթողիկոսին: Առավելևս այն հարցերում, որոնք լուծվում են առանց իր բարձր միջամտության:

Եվ ուրեմն անցնենք «անհարմար» հարցերին: Առաջինը վերաբերում է 1988-ի փետրվարին: Քչերը կհիշեն փետրվարյան այն օրը, երբ տեղի ունեավ գիշերային երթը, որից հետո Ազատության հրապարակը լեփ-լեցուն էր: Հիեցնեմ այդ հասարակ դրվագը: Մթով երթի գնացինք Երևանով մեկ, բոլորին քնահարամ արինք: Երբ անցնում էինք Պանթեոնի կողքով, վանկարկցինք ընդամենը երկու բառ. «Շիրազ, երդվում եմ…»: Հովհաննես Շիրազին տված երդում էր: Մեծամասնությունը դա ընկալում էր որպես Արցախը ազատագրելու երդում, սակայն դա ավելին էր… Մեր մի մասը այդ երդումը կատարեց իր կյանքի գնով ու այժմ ննջում է Եռաբլուրում:  Մյուս մասը դեռ սպասում է կատարելու հերթին:

Երդում տվողները շուրջ 10-15 հազար էին: Դրանց մի մասը դեռ ողջ է: Դրանց մի մասը դեռ ապրում է Հայաստանում: Ու մի մասը դեռ նոր պետք է կատարի իր երդման բանաձևը…

Այսօր` 22 տարի անց, շատ բան է փոխվել: Մենք ենք փոխվել: Ծերացել ենք 22 տարով: Նոր խնդիրների տեր ենք դառել: Բայց մեր տված երդման տերն ու պարտատերն ենք մինչ օրս: Ու դրա զորությամբ այսօր բանակցություններում մեր պետական այրերը պատասխանելու սահմանափակ հնարավորություն ունեն: Դրա զորությամբ չենք էլ հետաքրքրվում, թե ուր է գնում մեր երկրի նախագահը և ինչ է անում այս կամ այն հարցում: Որովհետև գիտենք, որ անհրաժեշտ պահին «ոչ» է ասելու: Ու հենց մոտ օրերս նա պատասխան է տալու բազում անհարմար հարցերի…

Որովհետև գիտենք, որ տեր ենք այդ «ոչ»-ին: Հեշտ է լինել այն երկրի քաղաքացին, որի նախագահը հաստատ տեր է իր համաքաղաքացիների տեսակետին: Ու անհոգ սպասում ենք հերթական «միջոցառմանը», զի գիտենք` մեր հավաքական կամքը տեղ է հասնելու: Եվ ինչպես է դա ձևակերպելու մեր երկրի առաջին դեմքը` դա արդեն իր խնդիրն է: Այսինքն` պետականության ապահովման մինիմումն արդեն կա… Բայց կա նաև դրա շարունակությունը…

Հենց այս պահին լսում եմ Ստամբուլում ապրող Սիբիլ Բեկթորոսօղլու տեսահոլովակը: Երգում է Անիի մասին: Երգում է «զիմ Կիլիկիան»: Մեզ համար սովորական երգեր են, բայց Թուրքիայի պայմաններում դա իսկական պայթյուն է… զի արթնացնում են այն մարդկանց գենետիկ հիշողությունը, ովքեր սերնդե-սերունդ պարտադրված թուրք են գրվում, բայց այդպես էլ թուրք չեն դարձել: Տասնյակ միլիոնավորներ այդ երգերը լսելով իրենք իրենց հարց են տալիս. ո՞վ եմ ես, ո՞վ են իմ նախնիները, ինչպե՞ս պետք է շարունակեմ ապրել…

Ու 80 տարի անց մեր աչքի առաջ կատարվում է մեծն Կոստան Զարյանի կանխատեսումը` որ թուրք գրված տասնյակ միլիոնավորներ իրենց հարց են տալու, թե ով են իրենք և որտեղից են գալիս: Ու արդյունքում սարսափելի գոտեմարտ է լինելու` կռվելու են իրենց ինքնությունը ճանաչածները չճանաչացների հետ: Հայկի ու Բելի ճակատամարտի պես: Հայկի դերում ինքնությանը վերադարձածներն են լինելու, իսկ Բելի դերը կատարելու են հայի բոլոր հատկությունները կրող, սակայն իրենք իրենց թուրք  համարող մարդիկ:

Սպասենք այդ ահավոր մարտին: Որի արդյունքում կռվում հաղթող միլիոնավորներ ասելու են` «ես հայ եմ», ու ոչնչացնելու են միլիոններով նրանց, ովքեր դեռևս գերադասելու են իրենք իրենց թուրք համարել…

Շաբաթվա Վարկածները քննեց ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆ

Նորայր, Գագիկ, Կառլեն…

Էռնա, Նատա, Կատյա, Էլյա, Լորենա, Լայմա, Վիկա, Քրիստինա, Սիլվա…

Սրանք այն տրանսսեքսուալներն են, որոնց ես անձամբ ճանաչում եմ, որոնք իմ ընկերներն են, ծանոթներն ու Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները: Շատ-շատերը կան, որ չեմ ճանաչում: Նրանք ներքուստ մի սեռի էության զգացողություն ունեն, սեռական ու սոցիալական վարքագիծ՝ հակառակ սեռի մարմնի ու սոցիումով պարտադրված դերի մեջ բանտարկված, ու սեփական երկրում չունեն սեռափոխության վիրահատություն անցնելու հնարավորություն:

Բոլորս էլ սխալական ենք, այդ թվում նաեւ Աստված:

Մենք գետերի հուներ ենք փոխում, տափաստաններ ենք ծաղկեցնում, մենք դեմքեր ենք «հավաքում» մեզ դուր չեկած սեփականների տեղ, արհեստական ինտելեկտ ու բանականություն ենք ստեղծում ու օգտագործում, մենք հսկայական հեկտարներով գենետիկորեն փոփոխված բույսեր ենք աճեցնում ուտում, արհեստական արեւային վաննաներ ենք ընդունում, մենք երեխաներ ենք ստանում կոլբաների միջից, շուտով երեւի արհեստական մարդ էլ կկլոնավորենք…

Աշխարհում ամենուր մարդիկ սեռ էլ են փոխում, բայց ոչ Հայաստանում: Ինչո՞՚ւ մեր սիրելի դերասանուհի Շերի դստեր որդի դառնալը մենք ընդունում ենք, բայց մեր մեջ ապրող տրանսսեքսուալների նույն սեռափոխությունը հայերիս թվում է սրբապղծություն, իսկ օրենսդրական բյուրոկրատական ապարատն ու հնացած բժշկական մոտեցումներն այն անհնար են դարձնում Հայաստանում:

Տրանսսեքսուալիզմը (փոխսեռականություն) շատ երկրներում դասվում է գենդերային՝ սեռական իդենտիֆիկացիայի՝ նույնականացման հիվանդությունների շարքին, որի միակ բուժումը սեռափոխության վիրահատությունն է: Հայաստանում, ցավոք, դա հնարավոր չէ իրականացնել: Մեր տրանսսեքսուալները սեռը փոխելու համար պետք է դիմեն զանազան խորամանկությունների, քանի որ մեզ մոտ չկա ո´չ օրեսնդրական, ո´չ առողջապահական հիմք այդ կարգի վիրահատություններն օրինական դաշտում իրականացնելու համար:

Նրանք պետք է գնան արտասահման, օրինական կամ զարտուղի ճանապարհներով, երկար ճանապարհ անցնեն նախ քաղաքացիություն ստանալու համար, հետո էլ զանազան հոգեբանական հետազոտություններ անցնեն, փող գտնեն հորմոնային թերապիայի ու վիրահատության համար, և եթե ամեն բան ստացվի, փոխեն սեռը` համապատասխան իրենց գենդերային ինքնազգացողության ու հետո առհավետ մոռանան հայրենիք վերադառնալու մասին, քանի որ փաստաթղթեր չկան. այստեղ նրանք ոչ ոք են՝ ոչ էն սեռի են, որով գնացել են, ոչ էլ նոր:

Պարզվում է` մենք ունենք օրենսդրությամբ նախատեսված այսպիսի մի կետ.

Հոդված 70. Քաղաքացիական կացության ակտի գրառման մեջ ուղղում կամ փոփոխություն կատարելու մասին ՔԿԱԳ մարմնի եզրակացությունը Քաղաքացիական կացության ակտի գրառման մեջ ուղղում կամ փոփոխություն կատարելու մասին ՔԿԱԳ մարմնի եզրակացությունը կազմվում է հետեւյալ դեպքերում.

գ) Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով բժշկական կազմակերպությունը տվել է սեռի փոփոխության մասին սահմանված ձեւի փաստաթուղթ:

Այստեղ խնդիր է ծագում արդեն բժիշկների հետ: Ողջ աշխարհում տրանսսեքսուալիզմն ախտորոշվում է մեկ-երկու տարիների ընթացքում, որի ընթացքում մարդն ապրում է իրեն ցանկալի գենդերային դերում: Հետո, եթե այլ հոգեբանական շեղումներ չեն գրանցվում, ախտորոշվում է տրանսսեքսուալիզմ: Հայաստանում այդպիսի բժշկական հաստատություններ չկան: Այստեղ մաքսիմում կարող են ուղարկել կարիոտիպի անալիզի, հետազոտել քրոմոսոմային կապերն ու ըստ դրա որոշել` բիոլոգիապես կի՞ն է, թե՞ տղամարդ, թե՞ երկսեռ է: Նույնիսկ այդ դեպքում պլաստիկ վիրաբույժն իրավունք չունի վիրահատելու. օրինական թույտվություն չունի, չեն տալիս: Իսկ եթե քրոմոսոմները չունեն երկսեռական կապեր, ապա մարդուն ուղղակի ուղարկում են հոգեբույժի մոտ` «բուժվելու» ու «նորմալ» մարդ դառնալու:

Մեր բժիշկները կամ չգիտեն, կամ չեն ուզում իմանալ, որ երկսեռն ու փոխսեռը տարբեր բաներ են: Ողջ հանրապետությունում չկան մասնագիտացված էնդոկրինոլոգներ ու հոգեբույժներ, ովքեր կարող են տալ այդ ախտորոշումը:

Նորայրը տղամարդու իր էությամբ գոյատեւում է կանացի մարմնի մեջ: Նա շատ երկար ճանապարհ է անցել, փնտրել է հոգեբաններ, այլ ինստիտուտներ, որտեղ կարող է անցնել այդ հետազոտությունն ու ստանալ փաստաթուղթ, որ նա տրանսսեքսուալ է ու իրավունք ունի վիրահատվելու: Ժամանակին կապվել է Մոսկվայի քաղաքային հոգեբանության ու էնդոկրինոլոգիայի կենտրոնի (այդ կառույցը եւ Ռուսատանի մի շարք այլ կառույցներ իրավասու են տալ այդպիսի փաստաթուղթ ) ղեկավար Ստեփան Մաթեւոսյանի հետ: Նա ասել էր, որ Հայաստանում նման ինստիտուտ չկա, բայց ուզում էր բացել: Որոշ ժամանակ անց ասաց՝ քանի որ նման մարդիկ Հայաստանում քիչ են, ապա ինքն էլ դրանով չի զբաղվում:

Երեւանում Նորայրը հանձնել է կարիոտիպային անալիզ, որը ցույց է տվել կանացի քրոմոսոմային կապեր: Նրան ասել են, որ ինքը բիոլոգիապես կին է, եւ էնդոկրինոլոգը նրան խորհուրդ է տվել «բուժվել» սեքսոպաթոլոգ-հոգեթերապեւտ Վրեժ Շահրամանյանի մոտ, որը չգիտես ինչ բժշկական մեթոդներով հանձն է առնում «բուժել» ողջ ԼԳԲՏ հայությանը: Երբ Նորայրն ասել է, որ Առողջապահության համաշխարհային ասոցիացիան վաղուց է հանել տրանսսեքսուալիզմը հոգեկան հիվադությունների շարքից, ու ինքը նման բուժման կարիք չունի, բժիշկը հասկացել է, որ նա քաջատեղյակ է, եւ ի պատասխան դրան` առաջարկել է մեկնել Ռուսաստան` ասելով, որ Հայաստանում այլ բուժման ձեւ չկա:

Հիմա Երեւանից ու Հայաստանից հույսը բոլորովին կտրել է, բայց արտերկրում էլ, եթե երկրի քաղաքացի չես, շատ բարդ է այդ ամենի իրականացումը: Կարող ես միայն մեկնել Թայվան կամ այլ երկիր, ուր անլեգալ կատարում են նմանատիպ վիրահատություններ: Ասում է, որ մենք իրավականորեն ունենք այդ կետը, որով կարելի է անձնագիր փոխել: Ասում է նաեւ, որ մեր բժիշկները տգետ են, ու քանի որ եթե ունես բժշկական փաստաթուղթ, բայց ձեւը պարզ չէ, ու պարզ էլ չէ, թե ումից կարելի է պարզել, նրանք մի մասնագետից մյուս մասնագետի մոտ են ուղարկում մարդուն:

Մեկը մյուսից տեղյակ չեն, բժիշկները հղում են տալիս օրենսդրական բացերին, օրենքն էլ ասում է՝ բերեք բժշկական փաստաթուղթ: Բժիշկներն էլ ի՞նչ կարող են տալ, եթե անգամ տրանսսեքսուալիզմն ու հերմոֆրոդիտիզմն իրարից չեն տարբերում: Եթե քեզ մոտ XX46 է, անկախ նրանից դու քեզ ինչ սեռի ես զգում, դու կին ես ու վիրահատության կարիք չունես: Վիրաբույժը վերջինն է այս շղթայի մեջ, նա չի կարող որևէ բան անել առանց օրինական թույլտվության ու հոգեբանի, էնդոկրինոլոգի ու սեքսոպաթոլոգի եզրակացության:

Միջազգային պրակտիկայում ընդունվել է F64.0 տրանսսեքսուալիզմ ախտորոշումը, իսկ Հայաստանում ոչ մի կառույց դա չի անում: Նորայրը դեռ ոչ մի հայ բժշկի չի հանդիպել, ով գիտի, թե իրականում ինչ է տրանսսեքսուալիզմը: Նորայրը հարցի մասին բավականին ինֆորմացիա ունեցող գրագետ մարդ է, բայց չէ՞ որ կան այնպիսիները, որ չգիտեն ոչինչ, վաղ հասակում են դիմում բժշկի, նրանց սխալ ուղու վրա են դնում, ուղարկում «բուժվելու», համարում են հոգեկան հիվանդ` դրանով իսկ առավել բարդացնելով նրանց բաժին ընկած առանց այդ էլ դժվար կյանքը…

Նորայրը կարծում է, որ սեռափոխության վիրահատության մասին խոսելիս պետք է ամենավերջում անդրադառնալ վիրաբույժներին: Մինչեւ նրանց հասնելը շատ բան կա մեզ մոտ, որ պետք է անել:

Մենք Նորայրի հետ միասին փորձեցինք ինչ-որ բանից սկսել, ինչ-որ քայլեր անել, որպեսզի կարողանանք իմանալ, թե ինչն է անհնարին դարձնում նման վիրահատությունների իրականացումը Հայաստանում, եւ ո՞ւմից ի՞նչ ենք պահանջում:

1. Պետք է բժշկական ուսումնական հաստատություններում, ուր ամեն ինչ շատ հին է, սկսած դասագրքերից վերջացրած «սովետական» դասախոսներով ու մենթալ հայկական բարքերով, ուշադրությունը սեւեռել գենդերային նույնականացման գիտական մոտեցումների ու խնդիրների վրա:

2. Պետք է բժիշկներին իրազեկել՝ մի խումբ էնդոկրինոլոգների, հոգեբանների ու հոգեվերլուծողների, սեքսոպաթոլոգների ու էնդոկրինոլոգների ուղարկել` միջազգային նորմերին համապատասխան վերապատրաստվելու:

3. Մեզ պետք է կառույց, ինստիտուտ, հիվանդանոց, ուր մարդիկ կկարողանան դիմել, հետազոտություն անցել ու ստանալ ախտորոշում:

4. Պետք են բարձրակարգ էնդոկրինոլոգներ, ովքեր գիտեն, թե ինչ է պետք տրանսսեքսուալներին, ու կկարողանան նրանց ճիշտ բուժում նշանակել, եւ քանի որ սեռափոխությունից հետո էլ հորմոնային թերապիան ցմահ է, կարողանան տրանսսեքսուալներին ճիշտ սպասարկել:

5. Եւ վերջում միայն, այդ ամենից հետո, ըստ բնականոն պահանջարկի կհայտնվեն վիրաբույժներ, ովքեր պատրաստ կլինեն իրենց ծառայություններն առաջարկել:

6. Պարզաբանել ու հստակեցնել հոդված 70 գ. կետում խոսվող «սեռի փոփոխության մասին սահմանված ձեւի փաստաթղթի» ձեւն ու բովանդակությունը:

Եթե առաջիկայում հնարավոր լինի այս քայլերն իրականացնել, բավականին մեծ առաջխաղացում կունենանք Հայաստանում սեռափոխության վիրահատությունները հնարավոր դարձնելու հարցում:

Ինֆորմացիոն աջակցությունը՝ http://trans-armenia.blogspot.com/ կայքի

Այսօր, ժամը 19.00-ին «Արժանապատիվ տրանսպորտ» քաղաքացիական նախաձեռնությունն ակցիա է կազմակերպում ՕՊԵՐԱՅԻ` Բաղրամյան տանող կանգառում:

«Պաստառներով հավաքվում ենք կանգառում, լուռ կանգնում ենք. հետաքրքրվածներին տեղեկատվական թերթիկներ ենք բաժանում երթուղայինում կանգնելու վտանգների մասին». — սա ֆեյսբուքյան միջոցառման նկարագիրն է:

Այս ակցիայով ակտիվիստները փորձում են ուշադրություն հրավիրել քաղաքային տրանսպորտի անմխիթար ու խայտառակ վիճակի վրա, ուզում են մարդկանց մեջ «թասիբ»` արժանապատվություն արթնացնել, զանազան միջոցներով փորձում են հասցնել մարդկանց, որ այն բեռնափոխադրությունը, որի անունն է քաղաքային տրանսպորտ, չի կարող չվիրավորել բանական քաղաքակիրթ մարդու արժանապատվությունը:

Եվ` բացի արժանապատվությունից. երթուղայինում կռանալը վնասակար է առողջության համար: Կան շատ հիվանդություններ, որոնց դեպքում չի կարելի ընդհանրապես երկար գտնվել այդ վիճակում, և մեզնից շատերը կարող են ունենալ այդ հիվանդություններն ու մերօրյա առողջության վրա մատների արանքով նայելու սովորության համաձայն` միայն ցավերը բռնելուց հետո դիմել բժշկի ու իմանալ, որ ունես, ասենք, սկալիոզ կամ միջօղային սկավառակների խնդիրներ:

«Երթուղային տաքսիներում կռացած վիճակում գտնվելը կարող է հանգեցնել խրոնիկ ցավային սինդրոմի, որը ձեռք բերելուց հետո մեր մարմնի որոշ հատվածներ կարող են անընդհատ ցավել` ինչպես շարժումներ կատարելիս, այնպես էլ հանգիստ վիճակում: Իսկ եթե մարդը երկար ժամանակ է գտնվում կռացած վիճակում կամ արդեն տարեց է, ապա նրա մոտ կարող է միջողային սկավառակների խնդիր առաջանալ, այդ թվում և` տարբեր աստիճանի ճողվածքներ»,- վնասվածքաբան-օրթոպեդ Հայկ Աղամալյանին է մեջբերում Արման Ղարիբյանը:

Ուրեմն` պետք է անել ամեն հնարավորը, որ մեր քաղաքում երթևեկելը էսքստրեմալ գոյատևումից վերածվի արժանապատիվ ու անվտանգ տրանսպորտի: Պետք է պահանջենք երթուղայինները փոխարինել ավտոբուսներով, գոնե առայժմ` ամենաբանուկ գծերը: Հրեն, Թիֆլիսում` քաղաքի կենտրոնական փողոցներով ոչ մի երթուղային չես տեսնի, ամենուրեք կախված են էլեկտրոնային ժամանակացույցեր: Երթուղայինները չեն վերացրել քաղաքի ոչ այդքան բանուկ մասերում, սակայն աստիճանաբար փոխարինում են նոր` «բոյով» ու  հարմարավետ մոդելներով, համարյա ավտոբուսի բոյի, էնպես որ մեր միջին հայկական` 165-170 սանտիմետրանոց բոյով հանգիստ կարելի է կանգնել առանց կռանալու: Մենք վրացիքից ինչո՞վ ենք պակաս: Ու էնտեղ ոչ ոք չի բողոքել, էնտեղ հակառակը` հիմա են բողոքում, ասում են` մարշրուտկեքն ավելի հարմար էին…

Ստեղ են ասել` խաշն ում են տվել, ախորժակն` ում:

Մի խոսքով, մենք գնում ենք ակցիայի` համեցեք:

Այսօր ուշադիր կարդում էի ՀԱԿ ներկայացուցիչներ Դավիթ Շահնազարյանի, Արամ Մանուկյանի հարցազրույցները, ինչպես նաև` Լյուդմիլա Հարությունյանի և Սմբատ Այվազյանի ասուլիսների մասին պատմող նյութերը:

Նրանց բոլորի ասածի իմաստը նույնն է և հանգում է մի ձևակերպման` եթե մինչև սեպտեմբեր իշխանությունը չհամաձայնի արտահերթ ընտրություններ անցկացնել, երկխոսության պատուհանը կփակվի, ու փողոցը կթելադրի իր կամքը:

Բնական հարցադրում է առաջանում` ինքանո՞վ է այս պահին ադեկվատ արտահերթ ընտրության պահանջը:

Այս հարցադրումը չի նշանակում, որ ես կամ ինչ որ մեկը փոխել ենք մեր կարծիքը 2007-ի խորհրդարանական կամ 2008-ի նախագահական ընտրությունների մասին: Բնավ` ոչ: Նմանապես, այնպես չէ, թե հիացած ենք իշխանության քաղաքականությունից և վստահ ենք, որ նրա բոլոր քայլերն են ադեկվատ ճգնաժամի հաղթահարման հրամայականին:

Պարզապես կան ռեալ իրողություններ, որոնք կամ պարտադիր են դարձնում արտահերթ ընտրությունների անցկացումը կամ դրանք դարձնում են ինքնանպատակ:

Օրինակ, արտահերթ ընտրությունն այլընտրանք չի ունենում, երբ իշխանությունը կազմալուծված է լինում և փողոցն է դառնում կաննոններ թելադրողը: Հայաստանում ակնհայտորեն այդ վիճակը չէ, ավելին` իշխանությունն էական քայլեր է արել, գոնե` վերջին ամիսներին, քաղաքական լարվածությունը թուլացնելու ուղղությամբ:

Մեր փողոցն էլ ակնհայտորեն այս պահին չունի հեղափոխական տրամադրություններ:

Սակայն կա նաև այլ` ավելի լուրջ հանգամանք, որն այս պահին կասկածի տակ է դնում արտահերթ ընտրության նպատակահարմարությունը:

Սկսված երկխոսությունն, անշուշտ, դրական երևույթ է և իր քաղաքական նշանակությամբ եզակի է անգամ հետսովետական տարածքի համար, էլ չասած` մեր իրականության մասին:

Սակայն այդ երկխոսությունը նոր-նոր մեկնարկել է և առայժմ չի տվել իր արդյունքները, չի ստեղծել այն միջավայրը, որը թույլ կտար որակյալ ընտրություններ կազմակերպել:

Մինչև անտագոնիստական համակարգն իր տեղը չզիջի մրցակցայինին, երկրում չանցկացվեն իրական բարեփոխումներ` ոչ մի արտահերթ ընտրություն որակապես վիճակ չի փոխելու: Հիշենք, որ, օրինակ, 1998-ի նախագահական արտահերթ ընտրությունն ավելի խորացրեց իշխանության ճգնաժամն` այն հաղթահարելու փոխարեն:

Երկխոսությունը, պրոդուկտիվ երկխոսությունը կստեղծի այն հիմքերը, որը թույլ կտա առաջիկա ընտրություններն անցկացնել ավելի բարձր մակարդակով: Միան թե` երկխոսության կողմերը պետք է կարողանան ձերբազատվել կարգախոսային հռետորաբանությունից  ու իրական օրակարգ ձևակերպեն:

Այսօրվա ասուլիսում ՀՀԿ խմբակցության անդամ, երկխոսության նպատակով ստեղծված կոալիցիոն աշխատանքային խմբի անդամ Գագիկ Մինասյանը հիշեցրել է Մարտի 1-ը և ընդգծել, որ եթե այդ օրերին մենք ունենայինք երկխոսելու այս հարթակը, չէինք կանգնի ծանր հետևանքների առջև՝ որ ունեցանք:

Միանգամայն ճիշտ դիտարկում է, սակայն երեք տարվա հեռվից հեշտ է գնահատականներ տալ իրադարձություններին:

Մարտի 1-ը հետևանք էր կոնկրետ հանգամանքների, որոնցից կառանձնացնեի հատկապես երկուսը:

Առաջին, այն օրերի նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը երկրում ստեղծել էր անտագոնիստական համակարգ, որը երաշխավորում էր նրա իշխանության պահպանումն ու վերարտադրությունը: Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ևս քաղաքականություն վերադարձավ արմատական կարգախոսներով: Երբ ողջ ընտրարշավն ուղեկցվում է «ավազակապետություն» և «քիրվայություն» փոխադարձ որակումներով, դժվար է ռացիոնալ արդյունք ակնկալել:

Երկրորդ` կարևոր է ընտրությունների որակը. երբ տեղի են ունենում բռնություններ, լցոնումներ, քաղաքացու քվեի կեղծում, հասարակությանն այլ բան չի մնում, քան` իր իրավունքին տեր կանգնել հրապարակներում, փողոցներում: Իշխանությունն էլ այս պարագայում կանգնում է երկընտրանքի առաջ` տեղի տալ հասարակական ճնշմանը կամ կրակել:

Իշխանություն-ՀԱԿ այսօրվա երկխոսությունը չի կարող սրբագրել պատմությունը, չենք կարող հետ բերել 10 անմեղ զոհերին, վերացնել այլ հազարների ապրած տառապանքը:

Բայց երկխոսությունը կարող է կանխել նոր Մարտի 1-եր, եթե.

—         ստեղծվի նոր քաղաքական մշակույթ, որի բնութագրիչը ոչ թե հակադրությունն ու առճակատումն են, այլ` մրցակցությունն ու կոմպրոմիսը,

—         հիմք դնի համակարգային բարեփոխումների` ժողովրդավարության և ազատ շուկայական տնտեսության իրական պաշտպանվածության մեխանիզմների ստեղծման,

—         ընտրական ինստիտուտները հասցվեն այն որակին, որ քաղաքացու քվեն արժեվորված լինի, ընտրական գործընթացի ավարտին ունենանք փոքրամասնությանը հարգող մեծամասնություն և մեծամասնությանը շնորհավորող ընդդիմություն, և որ ամենակարևորն է` ընտրության արդյունքներն ընդունող հասարակություն:

Եթե ընթացիկ երկխոսությունն այս խնդիրները լուծի, ուրեմն` միանշանակ հաջողել ենք: Ու այս համատեքստում` բացարձակապես անկարևոր է, թե երբ կանցկացվեն ընտրությունները` ժամկետից  շո՞ւտ, թե՞ իրենց ժամկետին:

Ռացիոնալ երկխոսությունը Մարտի 1-երից խուսափելու միջոց է:

Այսօր դատախազության մուտքի մոտ բողոքի ակցիա էին կազմակերպել «Շանթ+» ընկերության առնվազն 30 աշխատակիցներ: Նրանք պահանջում էին ազատ արձակել  «Շանթ+» ընկերության գլխավոր հաշվապահ Լիանա Մարտիրոսյանին: Նրանք մեզ ներկայացրեցին փաստաթղթեր, ըստ որոնց` Մարտիրոսյանի ձերբակալության պատճառն ընդամենը հարցաքննության չներկայանալն էր, որը չգիտես ինչու քննիչը որոշել էր անցկացնել իբր աշխատանքային համարվող շաբաթ օրով:

Ըստ ցուցարարների` Լիանա Մարտիրոսյանը 2011թ. հուլիսի 9-ին, ժամը 10:30-ին հրավիրվում է հարցաքննության, սակայն չի ներկայանում, քանի որ պարզապես անտեղյակ է լինում. ծանուցագիրն ուղարկվել էր փոստի միջոցով և տեղ էր հասել հուլիսի 11-ին: Հենց նույն օրն էլ Մարտիրոսյանը կատարվածի մասին տեղյակ է պահում ոստիկանության ՔԳՎ ՀԿԳ քննության վարչության բաժնի պետի տեղակալ Խ. Հայրապետյանին` միաժամանակ ներկայացնելով նաև «Հայփոստ» ընկերության տեղեկանքն առ այն, որ ծանուցագիրն իսկապես ուշ է հասել իրեն:

Սակայն հուլիսի 12-ին «Անձի ձերբակալման մասին» փաստաթղթի մեջ կարդում ենք. «Քանի որ մեղադրյալ Լիանա Մարտիրոսյանը խախտել է իր նկատմամբ ընտրված խափանման միջոցի` չհեռանալու մասին ստորագրության պայմանները, քրեական գործի քննության օրինականության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող դատախազի կողմից 11.07.2011թ. ցուցում է տրվել Լիանա Մարտիրոսյանին ձերբակալելու մասին»: Դատարանը, հաշվի չառնելով հարցաքննության չներկայանալու օբյեկտիվ պատճառները, դրանք հաստատող փաստաթղթերը, կայացնում է ձերբակալման որոշում:

Ընկերության իրավաբան Բագրատ Վարդանյանը պատմում է. «Լիանա Մարտիրոսյանը «Շանթ+»  ընկերության գլխավոր հաշվապահն է: 2 տարի առաջ Վարշամ Ղարիբյանի բողոքի  հիման վրա հարուցվել է քրեական գործ, և այդ քրեական գործի շրջանակներում Լիանա Մարտիրոսյանը այս ամսվա 14-ին ձերբակալվել է: Ես ուղղակի ուզում եմ նախապատմությունը ներկայացնել, թե ինչի հետ է կապված ձերբակալումը: «Շանթ+» ընկերությունը հիմնադրվել է Մանվել Ղարիբյանի կողմից, որի 70% բաժնեմասը պատկանում է նրան, իսկ 30%-ը նրա որդուն` Արամ Ղարիբյանին: 2008 թ. Մանվել և Վարշամ Ղարիբյանների հարաբերությունները լարվեցին, իսկ մինչ այդ ընկերությունը գործունեություն էր  իրականացնում Վարշամ Ղարիբյանի սեփականություն հանդիսացող տարածքում, որը վարձակալվել էր ընկերությունից: Դրանից հետո խոչընդոտվեց ընկերության գործունեությունը Վարշամ Ղարիբյանի կողմից, արգելվեց աշխատողների մուտքը: Մենք անգամ գրություն ունենք ոստիկանությունից: Ոստիկանությունն է մեզ առաջարկել մուտք չգործել տարածք` անախորժությունից խուսափելու համար: Եվ օգտվելով այդ հանգամանքից` Վարշամ Ղարիբյանը դիմում ներկայացրեց, որի հետ կապված էլ հարուցվեց քրեական գործ: Այդ քրեական գործը հետապնդում է տնտեսական նպատակ: Այստեղ գլխավոր դատախազը ուներ տնտեսական շահ, ինչի պատճառով էլ չի կատարվում օբյեկտիվ բազմակողմանի քննություն. արդյունքում կատարվող հետաքննությունները, խուզարկությունները, ձերբակալումները մի նպատակ են ծառայում` ճնշում գործադրել Մանվել Ղարիբյանի վրա: Մենք այսօր մեր բողոքն ենք ներկայացնում դրա վերաբերյալ»:

«Ուրիշ ոչինչ չենք ուզում` միայն արդարություն: Մենք անգամ պատրաստ ենք հացադուլի: Անունով անկախ Հայաստան ա, բայց ամեն ինչը անօրինական ա: Մենք պահանջում ենք մեր գործընկերուհուն»,-բղավում էին հավաքվածները, իսկ Հասմիկ Խաչատրյանը ավելացրեց, որ դատախազությունից ոչ ոք չմոտեցավ անգամ հարցնելու, թե ինչի համար են հավաքվել, միանգամից ասացին` տարածքը ազատեք:

Ի դեպ, ցուցարարները հավաքվել էին դատախազության դիմաց` ոչ այնքան վերահսկող կառույցից պատասխանի ակնկալիքով (նրանք վաղուց են արդարադատության այս մարմնի նկատմամբ կորցրել վստահությունը), որքան հանդիպելու այդ պահին դատախազության շենքում գտնվող ԵԽԽՎ հարցով համազեկուցող Ակսել Ֆիշերին:

Սակայն որքան մեծ եղավ ցուցարարների զարմանքն  ու հիասթափությունը, երբ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող եվրոպաշտոնյան, դատախազության շենքից դուրս գալով ու տեսնելով ակցիայի մասնակիցներին, բառացիորեն ճողոպրեց նրանցից այնքան արագ, որ շվարած մարդիկ չկարողացան հասնել հետևից:

Այսօր Երեւան է ժամանել ԵԽԽՎ հայաստանյան համազեկուցող Ակսել Ֆիշերը: Մյուս համազեկուցողը` բրիտանացի Ջոն Պրեսկոտը, բացակայում է տեխնիկական պատճառներով:

Ֆիշերն արդեն իսկ հանդիպումներ է ունեցել կոալիցիայի եւ ՀԱԿ ներկայացուցիչների հետ, նախատեսված են այլ հանդիպումներ եւս, այդ թվում` հանրապետության նախագահի հետ:

Այս հանդիպումների արդյունքում կազմվելու է զեկույց, որը ներկայացվելու է ԵԽԽՎ աշնանային նստաշրջանին:

ԱԺ ԲՀԿ խմբակցության անդամ Նաիրա Զոհրաբյանը լավատես է եւ կարծում է, որ այդ զեկույցը դրական շեշտադրումներ է ունենալու: «Բոլոր նախադրյալները կան` գրեթե վստահաբար պնդելու, որ բավականին պոզիտիվ, դրական շեշտադրումներով զեկույց է լինելու: Կարծում եմ, այս երկխոսությունը բավականին դրական տպավորություն կթողնի համազեկուցողների վրա եւ շատ կարեւոր ազդակ կլինի նաեւ Եվրոպայի խորհրդի համար»,- ասել է նա:

Թերեւ հասկանալի է դառնում, թե ինչո՞ւ իշխանությունը հատկապես հուլիսի 18-ին նշանակեց առաջին հանդիպումը ՀԱԿ պատվիրակության հետ: Անհրաժեշտ էր դրական ֆոն ստեղծել համազեկուցողների այցի նախօրեին:

ՀԱԿ համակարգող Լեւոն Զուրաբյանն ասել է, թե համզեկուցողների հետ քննարկելու են արտահերթ ընտրություններին եւ Մարտի 1-ի սպանությունների բացահայտմանն առնչվող հարցեր:

Քիչ հավանական է, որ արտահերթ ընտրությունների պահանջը դրական ընկալման արժանանա համազեկուցողների կողմից, հատկապես` սկսված երկխոսության եւ ԵԽԽՎ-ում Սերժ Սարգսյանի ունեցած ելույթի ֆոնին:

Այլ է Մատի 1-ի գործի բացահայտաման եւ հատկապես` 10 սպանությունների մեղավորներին հայտնաբերելու եւ պատժելու հանգամանքը: ԵԽԽՎ համազեկուցողները միշտ կարեւորել են այս թեման եւ այս հարցում նրանց մոտեցումներն ավելի մոտ են ՀԱԿ դիրքորոշմանը:

Անշուշտ, Մարտի 1-ի գործը կներառվի նրանց աշնանային զեկույցում` բացասկան շեշտադրումներով. Այս հարցում իշխանությունը, միտումնավոր կամ այլ պատճառներով, թերացել է:

Մնացած առումներով` համազեկուցողների զեկույցն, ըստ էության, դրական է լինելու` հանրահավաքների արտոնման, քաղկալանավորների ազատ արձակման եւ մեկնարկած երկխոսության ֆոնին:

ՀԱԿ-ը երեկ հանդես է եկել հայտարարությամբ՝ հստակեցնելով իշխանության հետ երկխոսության հեռանկարի իր մոտեցումը: Հայտարարությունը բաղկացած է հինգ կետից, ըստ այդմ՝ նպատակահարմար է դրանց անդրադառնալ ըստ հերթականության:

«Ի գիտություն ընդունելով Հայ Ազգային Կոնգրես-իշխանություն բանակցություններում իշխանության պատվիրակության համակարգող Դավիթ Հարությունյանի պաշտոնական հայտարարությունն այն մասին, որ իր ղեկավարած պատվիրակությունը, լինելով քաղաքական կոալիցիայի որոշմամբ ստեղծված մարմին, ներկայացնում է Գործադիր իշխանությունը, խորհրդարանական մեծամասնությունը և անձամբ Սերժ Սարգսյանին, Հայ Ազգային Կոնգրեսը համարում է, որ երկխոսությունը կարելի է շարունակել այս ձևաչափով և պատրաստ է նոր հանդիպման»,- ասված է այս հայտարարության մեջ։

Այսպիսով, կարող ենք արձանագրել, որ երկխոսության հարցում իշխանության և ՀԱԿ-ի միջև առկա ձևաչափային հակասությունները վերացված են, ըստ այդմ՝ որևէ խնդիր չկա հուլիսի 18-ին մեկնարկած գործընթացը շարունակելու համար:

«Ինչպես նշել էինք մեր նախորդ հայտարարության մեջ, հետագա հանդիպումները պետք է կայանան չեզոք վայրում»,- իր նախորդ հայտարությունն է հիշեցնում ՀԱԿ-ը:

Հանդիպման վայրն, ըստ իս, այնքան էլ էական չէ, սակայն Հանրային խորհուրդն իսկապես դրական ասոցիացիաներ չի առաջացնում, և հանդիպումները կարելի է կազմակերպել այլ վայրում:

«Հանդիպումները կամ պետք է հեռարձակվեն ուղիղ եթերով, կամ էլ` կողմերի քարոզչական հավասար հնարավորությունները ապահովելու նպատակով Կոնգրեսի պատվիրակությանը յուրաքանչյուր հանդիպումից հետո պետք է Հանրային հեռուստաընկերությամբ առնվազն կես ժամ ուղիղ եթեր տրամադրվի՝ իր տեսակետները հասարակությանը ներկայացնելու համար»,- նոր պահանջ է ձևակերպում ՀԱԿ-ը։

Հանդիպումների կամ բանակցությունների ուղիղ եթերով հեռարձակելու պահանջն անհեթեթություն է մի քանի պատճառով:

Նախ, պահանջի հեղինակներին զուր է թվում, թե այս իրադարձությունը հասարակության այդքան լայն շերտերի հետաքրքրում է: Երկրորդ, այս հանդիպումների ուղիղ հեռարձակմամբ՝ Հանրայինը կխախտի օրենսդրությունը՝ զբաղվելով կոալիցիայի անդամ կուսակցությունների և ՀԱԿ-ի քարոզչությամբ, ինչն օրենքի խախտում է, մանավանդ՝ մոտենում են Ազգային ժողովի ընտրությունները:

ՀԱԿ-ը կարող էր պահանջել, որպեսզի, օրինակ, հանդիպումների մասին ԶԼՄ-ներին տրամադրվի երկուստեք համաձայնեցված հաղորդագրություն՝ միակողմանի լուսաբանումը բացառելու համար:

Յուրաքանչյուր քաղաքական ուժ՝ ոչ թե Հանրայինով, այլ՝ մասնավոր հեռուստաընկերություններով կարող է ունենալ երեսուն րոպե կամ ավելի շատ եթերաժամ՝ կոմերցիոն հիմունքներով: Նույնը վերաբերում է ՀԱԿ հայտարարության չորրորդ կետին. պետք է վերացնել Հանրային հեռուստաընկերությամբ և մյուս հեռուստաալիքներով Հայ Ազգային Կոնգրեսի և մյուս քաղաքական ուժերի հանրահավաքների մասին իրազեկող նյութերի հեռարձակման արգելքը։

«Պետք է դադարեցնել Կոնգրեսի հանրահավաքներից առաջ իրավապահ մարմինների կողմից բնակչության ահաբեկումը, տարաբնույթ խոչընդոտների հարուցումը, մասնավորապես հանրային և այլ տրանսպորտային միջոցների աշխատանքի կազմալուծումը»,- հայտարարության վերջում պահանջում է ՀԱԿ-ը։

Վերջին հանրահավաքների պարագայում, կարծես թե, այս խոչընդոտները վերացվել են, հետևաբար՝ այնքան էլ ադեկվատ չէ այս կետի ներառումը հայտարարության տեքստում: