«Ոնց որ երթեւեկությունն ա Հայաստանում, նենց էլ մարդիկ են»,- ասաց օդանավակայան նոր ժամանած մի երիտասարդ։ Ասաց ու լռեց, առանց կողքի մարդկանց վրա նայելու, ինչին սովորաբար ականատես ենք լինում ամեն օր` երթուղայինում, շուկայում, տաքսում, սրճարանում մեկը մի ֆրազ է նետում, ու սկսվում է բողոքը…. Բայց երիտասարդը լուռ նստած էր, նա ոչ լսարան էր ուզում, ոչ էլ զրուցակիցներ` ի տարբերություն ինձ։ Սպասասրահում մարդիկ ժամանակ են սպանում, ու սովորաբար հեշտ են զրույցի բռնվում։ Ինքնաթիռն ուշացնում էր վայրէջքը, ես որոշեցի կարճել ժամանակը մի գլանակ ծխելով, բայց հայտնաբերեցի, որ չկա մոտս։ Հարցրեցի երիտասարդին. «Չեմ ծխում, վաղուց թարգել եմ։ Դուք էլ թարգեք, կտեսնեք ինչքան էներգիա կգոյանա, չնայած` գոյացածն էս երկրում ո՞նց ծախսես` էդ էլ հարց ա։ Եկա, ուզում էի հայրենիքում ապրեմ` Հայաստանը խժռեց իմ կապիտալը, էլի գնալու եմ, ստեղ պակաս փաստաթղթեր եմ «դիմավորում», կնոջս գործերը դասավորվեն` կգնանք, ու էլ չեմ գա ապրելու»։

Ու պատմեց երիտասարդը,, կամ միջին տարիքի տղամարդը, որ կարող է լինել Արշակը, Հայկը, կամ Սարգիսը`ցանկացած անունով մի երիտասարդ, որ ապրում է մեր կողքին, մեր հարեւանն է, կամ բարեկամը, կամ դասընկերը, կամ գործընկերը… պատմեց իր պատմությունը, որը յուրահատուկ է ու միաժամանակ նման Հայաստանը լքողներից վերջերս լսած իմ պատմություններին…

Շրջանցելով հարցուպատասխանի մասը, խոսքը տամ Արշակին։

«Ես Հայաստանից գնացել եմ Բուլղարիա 1996 թվին` 100 դոլար գրպանումս։ 10 տարվա մեջ բիզնես եմ դրել ու զարգացրել, ու բիզնեսովս ու կապիտալովս հանդերձ որոշել եմ տեղափոխվել Հայաստան` ընտանիք կազմել, աշխատել ու ապրել հայրենիքում։ Իսկ հայրենիքն ինձ «լավ» դիմավորեց` «բեսպրեդել»-ով ու թալանով։

«Բեսպրեդել»-ը սկսվում ա մաքսատնից. կշռելուց են խաբում, ավել կես կիլոն կարան ձեւակերպեն որպես կոնտրաբանդա, կարան նենց բաներից կպնեն, որ քաշքշեն` տնտեսական հանցագործություն բստրելով, ու էլի տենց բաներ։ Տեսնում են, որ արդեն ապրանքը բերել ես, կպել ես` պիտի խաղաս, ու քեզ գնդակի նման ստեղից ընդեղ են տշում բոլոր կաբինետներով` եթե փող չտաս։ Ես, որ մաքասազերծել էի բեռս, ու բոլոր անհրաժեշտ փաստաթղթերի առկայության օրոք ունեի ստանդարտիզացման ենթակա ապրանքներ։ Էդ կոմիտեում ամեն ապրանք իրանց սահմանած գներով են ստանդարտիզացնում։ Մի գին են ասում, հետո թե բա` «Ապե, պետականն էլ պիտի մուծես»։

Անցնենք մեքենային։

Աշխարհում տենց մի երկիր չկա, որտեղ դու ուզես փող տաս ու մեքենադ քշես, ասեն` չէ։ Ստեղ ասում են։ Բացի նրանից, որ նորմալ երկրներում մեքենադ քշելու համար փող չեն ուզում քեզնից` բացի կամուրջներից ու մեծ ավտոկադերից, ոնց որ իրանց քաղաքացիներից, նորմալը երեք ամիս  իրավունք ունես քշելու` էն երկրներում, որտեղ վիզա չկա։ Ես ունեմ մի տարվա կացության քարտ, ինձ վիզա պետք չի, բայց ինձ տալով մի տարվա կացության իրավունք, տալիս են  ընդամենը 180 օր մեքենա քշելու իրավունք` 15 օրվա համար վճարելով 20000 + 15000 դրամ էկոլոգիան աղտոտելու համար, բայց որից հետո ես պետք է մաքսազերծեմ իմ մեքենան, կամ դուրս հանեմ հանրապետությունից։ Վրաստանում ձրի ա, ես մոտ վեց ամիս մեքենաս թողել եմ էնտեղ` կայանել եմ վարձով։ «Մեզ մոտ երկու ամսվա կայանատեղին կնստեր 130 000 դրամ։

Հիմա չկայացած բիզնեսիս մասին։

Գործը դեռ չսկսած բոլոր տեղերից` հարկայինի բոլոր բաժիններից սկսեցին ռեկետը։ Հերթով` ամեն երկուշաբթի, հարկայինի տարբեր բաժիններից գալիս էին, և անձամբ պետերն ու ասում էին, որ ուզում են «Ծանոթանան ինձ հետ»(կորզել` որքան կարող են, ինչպես կարող են ու ոնց կարող են)։

Եւ վերջապես հայտնվեցին երկու հոգի, ու ասեցին, որ ձեզ տարին մի անգամ անպայման պետք է տուգանենք չխփած չեկի համար, որն իհարկե չեն բռնել, իսկ ես իբր չեմ խփել` տենց ա ձեւը, ասեցին, որ հանգիստ աշխատես։ Ես տվեցի, որովհետեւ եկել էի ապրելու, ուզում էի աշխատել, թող որ աննորմալ կերպով… Բայց իրանք իրանց խոսքի տերը չեղան, էլի եղան իրանց կողմից փորձեր, բայց ես չտվեցի` «հայավարի» լուծեցի էդ հարցը, ոնց որ կարգն ա ստեղ էսօր դառել…

Ռեկլամի բաժինն էլ գցեց։ Ես իրավունք ունեմ իմ խանութի ճակատամասի 1/3-ին տառեր գրել։ Էս բաժնի կապրիզների պատճառով իմ ռեկլամն ինձ վրա եռակի նստացրեցին` իրանց փոփոխությունները մտցնելով, ու դա էն դեպքում, որ ես էդ  1/3-ի իրավունքն ունեմ ձրի։
Նախկին քաղաքապետն եկավ խանութ ու աշխատողին ասեց, որ մենք պետք է մեր խանութի դիմացը կանաչապատենք։ Ու սա էդքան անկապ ծախսերից հետո, էդ էլ մենք պիտի անե՞նք, սաղ աշխարհում քաղաքապետարանն ա անում…. Ո՞րն ասեմ է…

Ստեղծված ծանր պայմաններում, որի մեծ մասի մեղավորը չպատճառաբանված բարձր հարկերն են, ներմուծման բարդացումից` մաքսատնից սկսած, նաեւ` վարձակալության անտրաբամանական աստղաբաշխական գներն ու գործարարին շահույթ ստանալու անհնարինությունը  պարտադրված պայմաններում բերեցին նրան, որ ես ներկրելով ապրանք, բացելով խանութներ, դրա մեծ մասը ստիպված ծախսում էի` վճարելով ամեն շաբաթ զանազան փող պահանջող չինովնիկներին։ Մյուս մասը`գնում էր  շուկայի բացակայության պայմաններում ահռելի հարկերին ու մրցակցության անհավասար պայմաններին։ Առեւտուր չկա, մայր գումար չի գոյանում, որ գնաս էլի ապրանք բերես… Երկու տարվա մեջ  100 000 դոլար  տակ եմ տվել։ Հայաստանը խժռեց իմ կապիտալը։ Ես գնալու եմ, ու կգամ մենակ հանգստանալու։ Ստեղ բիզնես անելու տեղ չի։ Տուն առա որ ապրեմ, մի քանի ամսից ստիպված ծախել եմ»…

Իմ օդանավը ժամանեց, ես շնորհակալություն հայտնեցի Արշակին գլանակի փոխարեն ստացած պատմության համար, ու խոստացա մինչեւ նրա մեկնելը պատմել այն մարդկանց։ Չնայած` էնպես չի, որ չգիտեն…. Իսկ Արշակը երկու օրից իր նորաստեղծ ընտանիքով լքելու է Հայաստանը… Ու էլի արշակներ… մարդիկ, ովքեր կարող էին շենացնել Հայաստանը, կհարստացնեն Բուլղարիային, Հունգարիային, Իտալիային ու Գերմանիային, Ամերիկային ու Ավստրալիային։ Բայց ամենից շատ, իհարկե` Ռուսաստանին։ Բոլորը կգնան, ու կմնան իշխանավորներն ու նրանց սպասարկող անձնակազմը….

Հ.գ. Ես գրելու եմ Հայաստանը լքող մարդկանց պատմություններ, վերնագրվելու է «Հայրենիքը լքելու հինգ պատճառ»։ Ովքեր ունեն պատմություններ` պատմեք մեզ։

Էմման ու Հայկուշը լավ հարեւաններ էին, մի տան նման: Էմմայի հայրը պատերազմից դեղնախտով եկել էր, ու չանցած մի տարի` մահացել: Մայրը` Վարդանուշը, մենակ ոտքի էր հանել չորս երեխաներին, տղերքից երկուսն արդեն տնավորվել էին, առանձնացել, մնացել էին Էմման ու Սաքոն: Էմման դպրոցն ավարտելուց հետո տանն էր անցկացնում իրա օրը, Սաքոն էլ աշխատում էր լամպերի գործարանում` որպես հերթափոխի վարպետ. խելոք, բոլորի կողմից հարգված տղա էր: Էմման մեջների աննպատակ ապրողն էր Վարդանուշի չորս երեխաներից, դե նա էլ աղջիկ էր, լավ պարտիա էր ման գալիս, որ մարդի գնա: Վարդանուշը հանգիստ կարար մեռներ էդ վախտ, չնայած հիսուն տարեկան հասակում դեռ պահպանել էր իր թովչությունը, ու մերձակա տների տղամարդկանց աչքն էր մազոլ անում իրա փարթամ մարմնով` բուրդ թափ տալիս կամ շոր փռելիս: Բայց Վարդանուշը չէր հավանում ոչ մեկին, նույնիսկ եթե հավաներ էլ, հենց նենց ման չէր գա, դե իսկ ամուսնանալն էլ իրա չորս երեխեքով անհեթեթություն կլիներ, քանի երեխեքը սաղ տանն էին, հիմա էլ, էլ չի գնա, էլ հասակը պսակվելու չի, ամոթ ա: Էմման ամեն ինչով մորն էր քաշել` սլացիկ բոյ ու բուսաթը, որ հայուհու համար նույնիսկ չափազանց էր, սեւ սաթի պես գանգուր, բայց ոչ կռուզնոտ մազերը, տենց էլ սեւ աչքերը, որ նայելուց ուզում էր թե քեզ ծակեր հայացքով, բերանը` մսալի, ցանկալի, կրծքերն էլ աստծու տված` առանց մեկնաբանության: Մի խոսքով, Էմման գեղեցկուհի էր: Մազերի մի մասը  հավաքում էր, շպիլկայով ամրացնում ծոծրակին, մնացածը ալիքավորված թափվում էր ուսերին, ու Էմման, քամուն տալով դրանք, քայլում էր փոքրիկ քաղաքի փողոցներով, տղաներն էլ աչքերով ուտում էին նրան, մտովի մերկացնում ու տիրում փարթամ մարմնին: Էմման ամբողջ օրը տանն էր, օրը սպանում էր տնային գործերում մորն օգնելով, հետո ընկերուհիների հետ գնում էր կինո, գալիս` երաժշտություն լսում, սեմուշկա չրթում ու քնում: Էմման սպասում էր հարմար պարտիայի, մի խոսքով:

Մի օր էլ կինոյից տուն գալուց մի սեւ վոլգա կանգնեց Էմմայի կողքին, միջից մի սիրուն, սեւաչյա, քառասունին մոտ  տղամարդ Էմմային հարցրեց հարեւան Գարսեւանի տունը: Էմման ցույց տվեց ու մնաց մեքենային նայելով: Միջի տղամարդն էլ հետ էր նայում` ուղիղ Էմմայի աչքերին: Էմման տեղնուտեղը սիրահարվեց: Նենց սիրահարվեց, որ հաջորդող տասն օրվա մեջ ոչ մի տնային գործ ձեռը չէր բռնում, թե անի, սեմուշկան չէր չրթվում, երաժշտությունը չէր լսվում: Կինո էր գնում մենակ, օրումեջ, էն հույսով, որ կարող ա նորից սեւ վոլգան դեմը դուրս գա ինչ-որ կախարդանքով, Էմմային նստացնի մեջն ու տանի աշխարհի ծայրը, ուր ոչ մեկը չի լինի` բացի Էմմայից ու Մարտունից: Իհարկե, Էմման իմացավ վոլգայի տիրոջ անունը, փոքրիկ քաղաքում դժվար չէր իմանալ, թե ով ա միակ սեւ վոլգայի տերը: Փորձառու ինժեներ էր հանքում Մարտունը, գնահատված ղեկավարության կողմից, կինն էլ` Էլզան, գեղեցկուհի էր, ուսուցչուհի, բոլորը նրան հրեշտակ էին անվանում: Դե հիմա Էմման ի՞նչ անի, որ սիրահարվել ա ամուսնացած տղամարդու, որ գիշերները քուն չունի, որ մտածմունքը միայն Մարտունն ա դառել: Էմման նույնիսկ չէր էլ մտածում, թե վատ բան ա անում, թե չի կարելի ամուսնացած, քեզանից քսաներկու տարով մեծ մարդու սիրահարվել: Ինքն ի՞նչ կարա անի, սիրտն ա սիրում: Դե ո՞նց թե, ի՞նչն ա սիրում, էդ էլ հարց ա՞, սիրում ա ու վսյո: Հետո ի՞նչ` չի ճանաչում, զգում ա Էմման, որ իրա փայն ա, ուղարկված Աստծու կողմից:

Էմման էնքան էր ուզում հանդիպել Մարտունին, որ սկսեց գնալ հանքի մոտի ՕՐՍ-ի խանութը, դեֆիցիտ ապրանք առնելու պատրվակով, մթոմ լսել էր, թե իմպորտնի կոշիկներ էին բերելու շուտով, ու ինքը պիտի ընդեղ լինի բերելուց, որ կարա ձեռ գցի: Դե Վարդանուշն էլ ի՞նչ իմանար, թե իրա տասնութամյա Էմման ինչ խաղեր ա մոգոնում:

Հանդիպեց: Ու հենց տեսավ վոլգան, սկսեց քայլել շոշով դեպի քաղաքի կողմը, ու քանի որ հանքը քաղաքից դուրս էր, Մարտունը կանգնեց ու առաջարկեց նստել իրա մեքենան: Էմման էլ դրան էր հո սպասում, վռազ մտավ ու նստեց կողքը, դեմին, դրանով իսկ հասկացնելով, որ ինքը համարձակ աղջիկ ա, քանի որ գավառում եթե նույնիսկ տղամարդու հետ նույն մեքենան են նստում, ապա միայն հետեւը, ու նայում են կողմ, ոչ թե ուղիղ աչքերի մեջ, ոնց որ անում էր Էմման:

— Անունդ ի՞նչ ա:

— Էմմա, իսկ Ձե՞րը:

— Մարտուն Սարգիսովիչ, Ձեր հոժար ծառան:

Պա° քու, ինչ էլ բառեր գիտի, մտածեց Էմման, կրթված, քաղաքավարի մարդ ա, բա որ ու հո՞ւշտ ըլնի ինձ նման անգրագետից:

— Եկել էի ՕՐՍ-ի խանութի մոտ հերթապահեմ, ասում են` կոշիկ են ստանալու չեխական, — կարծես արդարացնելով իրա սենց ոչ մարդաշատ, աղջկա համար անհարմար տեղ գտնվելը, ասեց Էմման:

— Քեզ նման սիրուն, շարմաղ աղջիկը չպիտի հերթապահի կոշիկ առնելու համար, համարդ ասա, ես կվերցնեմ պահեստից քեզ համար:

— Երեսունութ, ու մի քիչ էլ լայնոտ ա ինձ պետք, լոդոչկա եմ ուզում:

— Լավ, սիրուն ջան, կանենք: Ինչո՞վ ես զբաղվում:

— Եսիմ, անկապ տանը` նստած թախտին, սպասում եմ բախտին:

— Յա¯, բա եղա՞վ: Չէ, սիրուն ջան, դու պիտի ռեստորաններում նստես, բախտդ էլ ինքը պիտի գա ու քեզ համոզի, որ ինքը քո բախտն ա: Արի գնանք ստեղ մի օբյեկտ կա, խորոված ուտենք, հետո կտանեմ քեզ տուն, սմենից եմ նոր գալիս, սոված եմ:

— Բա Դուք ընտանիք չունե՞ք:

— Ունեմ, սիրուն ջան, բայց չէլածի հաշիվ ա: Կինս սիրուն, գրագետ կին ա, բայց սոնքսուզ ա, ասել ա թե` չբեր:

Ըհը°, էս ա որ կա: Էմման գտավ Մարտունին տիրանալու վարիանտը: Սրան պետք ա երեխա տալ ու կդառնա քոնը ոտով գլխով, ոտներդ կլվա ու ջուրը կխմի: Տենց էլ կանի Էմման: Լավ ա, կմտածի, թե ոնց, ու էդ գործը գլուխ կբերի:

— Դե լավ, գնանք:

Եկան Վաչոյի խորովածանոցը: Վաչոն բերանը փակ մարդ էր, սաղ քաղաքի բոզախաղերին լավատեղյակ, բայց ոչ մեկի քաքը մյուսին ցույց չէր տալիս, դրա համար էլ օբյեկտը ծաղկում ու բարգավաճում էր: Գալիս էին, ո¯վ մտքովդ անցնի, քարտուղարներից սկսած, տասնյոթ տարեկան առաջին անգամ բոզի գնացած պատանիներով պրծած: Ու սաղի համար Վաչոն սենյակ էր ճարում, նույնիսկ գրաֆիկ ուներ, վաղօրոք գիտեին Վաչոյի այցելուները, թե ով որ ժամին պիտի գա, որ ազատ սենյակ ստանա: Տեղաշորը Վաչոյի կնիկը լվանում էր, մաքուր-մաքուր փոխում ամեն այցելուից հետո, Վաչոյի բարդելը մաքուր բարդել էր, դրա համար էլ պահանջարկ ուներ: Էդ աստիճանի խայտաբղետ «լեւի» գնացող մասսա ոչ մի տեղ չկար, մենակ Վաչոյի մոտ: Վաչոն սկսել էր մի ծածկի տակ դրած իրեք սեղանով, ու հետո հասկացել էր, որ փոքր քաղաքում ուտել` ամեն մարդ էլ իրա տանը կարար, բայց «լեւի « գնալու համար տեղ էր պետք, հյուրանոցները քաղաքի մեջ էին, երեւացող, դրա համար գալիս էին Վաչոյի մոտ հաց ուտում, հետո Վաչոյի Ռուսաստանում ապրող եղբոր տան բանալին վերցնում ու իրանց ղշերի հետ գնում սեքս անելու: Վաչոն բնածին փողի նյուխ ուներ, դրա համար էլ իրեք տարի չանցած, մի լավ, փոքրիկ հյուրանոցի նման բան սարքեց, էն տարիներին հըլը ոչ ոք սաունա չուներ, իսկ Վաչոյի մոտ կար: Նենց որ, պոլնի սերվիս էր էլի Վաչոն տալիս, ու ամենակարեւորը` բերանը փակ: Բերանը փակ մարդը միշտ էլ շահում ա շատախոսի ու բամբասկոտի մոտ: Վաչոն շահել էր միլիոն տոկոսով, որովհետեւ երկու տղին էլ Երեւան տուն էր առել իրա չորս տարվա բարդակաբիզնեսի շնորհիվ, աղջկան` որ դոդ էր, նույնիսկ մտավոր հետամնաց էին համարում տարրական դասարանի դասատուներն ու Վաչոյին ասում էին տար հատուկ դպրոց, ընդունել էր տվել բժշկական, հետո էլ օժիտը արդեն պատրաստ ա, մի լավ տղա ռաստ կգա քյասիբ, Վաչոն կպսակի նրան:

Հիմա Վաչոն նայում ա Էմմային ու Մարտունին: Էս աղջկան ստեղերք չի տեսել, շրջակա բոզերին սաղին ճանաչում ա, իսկ սա նոր դեմք ա: Ի¯նչ էլ սիրուն ա մեռածդ: Կարո՞ղ ա բարեկամն ա Մարտունի:

— Մարտուն Սարգիսովիչ, հարգանքներիս հավաստիքը: Ուրախ եմ Ձեզ տեսնել, վերջերս Ձեր այցելությունները հազվադեպ են դառել, զբաղված էիք շատ, հա՞, երեւի:

— Հա Վաչո, կվարտալ էինք փակում, հետն էլ պարտիական ընտրությունների շեմին ենք, դե ամեն ինչ պարզ ա, ով ա ընտրվելու, բայց դե ես պարտկոմ եմ, չէ՞, ընտրացուցակներ ա, բան ա, պիտի կարգին լինի, մեռած հոգիներ չհայտնաբերի վերադասը: Հազիվ էսօր մի քիչ թեթեւացա, եկա ինչպես տեսնում ես: Սա Էմման ա: Լավ աղջիկ ա, մեզ բարեկամ ա, հեռու ազգական, պատահաբար հանդիպեցի տուն դառնալիս, որոշեցինք մի լավ ուտենք քո խորովածից:

Վաչոն մտածեց, որ Էմման իհարկե ազգականը չի Մարտունի, բայց դե իրա ի՞նչ գործն ա: Ինքը հո բարքերի ոստիկանություն չի, ընդամենը պանդոկապան ա:

— Նստեք, վիսշի կարգով կմատակարեմ: Սաունան տաքացնե՞մ:

— Չէ, պետք չի հըլը:

Նստեցին, Վաչոն խորովածը բերեց, գինին ու օղին էլ հետը: Էմման գինի սիրում էր: Սիրում էր գինարբուքի վիճակը: Հարսանիքներին կամ տան քեֆերին միշտ խմում էր համարյա տղամարդկանց հավասար, դե օրգանիզմն առողջ օրգանիզմ էր, պախմելյա բան չէր լինում: Էմման ուրախանում էր գինարբուքից, միջի փականները բացվում էին, ու սկսում էր սրամտել, անեկդոտներ պատմել, երգել, պարել:

— Դե լավ, Էմմա, արի խմենք մեր ծանոթության կենացը:

— Հա, ուրախ եմ շատ: Խմենք:

Էմման չնկատեց, թե երբ հասավ գինարբուքի էն կետին, երբ գինին ոտներդ ա մտնում ու սարքում հարեւանի սրամիտ տղայի ասած «մադամ լաժիսի» աստիճանի: Էմման հարբել էր:

Մարտունը հասկացավ, որ աղջիկը չափից ավելի ա խմել, կանչեց Վաչոյին ու բանալի ուզեց: Վաչոն մենակ հարցրեց, թե տասնութ կա՞ աղջիկը, Մարտունն ասեց` ոնց որ կա: Էմմային առած Մարտունը մտավ սենյակ, պառկացրեց մահճակալին: Նստել ա ու նայում ա: Սիրուն ա մեռածդ: Ափսոս հարբած ա: Հարբած կնկա հետ սեքս անելը համահավասար ա ռեզինի տիկնիկի հետ սեքսով զբաղվելուն: Ինքը ռեզինի տիկնիկ չի ունեցել, բայց ամերիկա ընկեր ունի, պատմել ա: Չէ, ձեռ չի տա: Մեկ ա, աղջիկը հեշտ զոհ ա երեւում, հետո, ուրիշ անգամ: Բայց սրան պետք ա ուշքի բերել, որ գնա տուն: Էս քաղաքում կարաս աղջկա հետ ինչ ուզում ես անես, բայց իրիկունը պիտի տուն բերես:

— Վաչո, մի կոֆե սարքի թունդ:

— Հիմա, շեֆ ջան:

Վաչոն բերեց տաք, թունդ, իսկական թուրքական կոֆեն, Մարտունը Էմմային ցնցեց, ցնցմնցեց ու մի կերպ կոֆեն խմացրեց: Էմման էլի պառկեց, բայց աչքերն արդեն բաց են, գիտակցության ա գալիս, փառք աստծո:

— Ես քեզ սիրում եմ, Մարտուն: Հենց տեսա էն օրը, որ Գարսեւանի տունն էիր ման գալիս, սիրահարվեցի ու մտքիս դրի, որ քեզ պիտի հասնեմ: Խաբեցի կոշիկների մասին, քեզ էի սպասում կոմբինատի մոտ:

Յա՞, Մարտունը ներքուստ շոյվեց էն գիտակցությունից, որ սրա նման գյոզալը, որ բոզ չի, այլ սիրահարված ա իրա հոր թայ Մարտունին, դիմում ա խորամանկությունների, որ հասնի իրան: Էմման տեղերում ձգվեց, փորը բացվեց: Յուբկայի փեշը տակն էր ընկել, սպիտակ, լիքը բուդը Մարտունին կանչում էր: Մարտունը զգաց, որ գրգռվում ա: Է¯, ինչ լինում ա լինի, փող-մող կտա, կպրծնի, առաջինը չի ու վերջինն  էլ չի: Ընկավ Էմմայի վրա ու սկսեց շորերը հանել շպրտել ստեղ-ընդեղ: Էմման կիսաարբած վիճակում էր, բայց գիտակցում էր, թե ինչ ա կատարվում: Իրան Մարտունն ուզում ա, իրա գիշերային անուրջների հերոսը, բա կարա՞ Էմման դիմադրի որ: Չէ, չի կարա, չի էլ ուզում: Ինքն էլ ա ուզում Մարտունին: Չգիտի` ո՞նց ա ուզում, ի՞նչն ա ուզում, բայց ուզում ա: Մարտունը հմուտ սիրեկան էր, բավականին քնքուշ: Ստեղ մաժեց Էմմային, ընդեղ մաժեց, էնքան, որ Էմման թռավ նստեց Մարտունի վրա: Ու հովազի պես, փարթամ մազերի միջով դեմքի մեկ մի մասը ծուկ տալով, մեկ` մյուս, սկսեց հեծնել Մարտունին ընտիր հեծյալի նման: Մարտունը մտածեց, որ վսյո տակի, բոզ ա Էմման, աղջիկը տենց սեքս չի անի, չի իմանա: Սա փորձառու բոզի բաներ ա անում, քիչ ա վրեն նստել ա, հըլը դեռ ձեռն էլ կոխել ա ոտերի արանքն ու ինքն իրան մաժում ա, ռիթմով տանում բերում, կպցնում ա մեկ-մեկ Մարտունի անդամին, որից Մարտունը հա ցնցվում ա, ինքն իրա պտուկներն ա մաժում, Մարտունին էլ ա ցույց տալիս, որ տենց անի իրան: Մարտունը տենց բան տեսած չկար: Սուպեր բոզ ա, ինքն էլ դրել ա անփորձ աղջկա տեղ, որ սիրահարվել ա վրեն մթոմ: Ջհանդամը, լավ ա անում իրա գործը: Մարտունը պրծավ նենց, ոնց չէր պրծել երեւի առաջի բոզի հետ լինելու վախտվանից: Լավ էր:

— Հը՞, ոնց էր, Մարտուն:

— Կայֆ էր, Էմմա, բա ասում էիր` սիրահարվա՞ծ ես, անմեղ աղջիկ էիր ձեւանում: Մթոմ խի՞: Ասեիր տաքսադ ու վսյո:

— Ի՞նչ տաքսա, Մարտուն, տաքսան ի՞նչ ա: Ես չեմ ձեւացրել, ես իրոք սիրահարված եմ քեզ: Դու իմ առաջին տղամարդն ես:

— Յա՞, հարիֆ ես ճարե՞լ, ուզում ես ինձանից փող պոկես, թե ի՞նչ: Ես հարիֆներիցը չեմ, ինձ չես խաբի, Էմմա աղջիկ: Բոզ ես, թե ավանտյուրիստկա ես, բայց եթե դու աղջիկ ես, ես էլ Նապոլեոնն եմ:

Էմման վեր թռավ Մարտունի վրայից սուս-փուս, ու Մարտունը տեսավ սպերմայախառն արնոտված սեփական սեռական օրգանները:

— Տես, բա էս ի՞նչ ա:

— Եսիմ, տոմատ-մոմատ ես գցե մեջդ երեւի:

— Մարտուն, բա էս ի՞նչ ա:

Էմման հզոր բդերը չռեց, շեքը բացեց Մարտունի առաջ: Մարտունը կյանքում տենց սարսափելի բան չէր տեսել, Էմմայի շեքը արնասպերմայախառը պայթած մայիսմեկյան  փուչիկի տեսք ուներ. լաթ-լաթ կախված կուսաթաղանթի մնացորդները Էմմայի շնչառության հետ գնում գալիս էին: Մարտունը զզվեց:

— Բա որտեղի՞ց տենց բաներ գիտես անել, եթե աղջիկ ես եղել:

— Եսիմ, մարմինս ինքն ուզեց ու արեց:

— Բա չէր ցավո՞ւմ:

— Ցավում էր, բայց կայֆ էր տալիս էդ ցավելը, ավելի էի գրգռվում դրանից:

— Հիմա ի՞նչ, ես քո ցելկեն առել եմ, հետո ի՞նչ: Ի՞նչ պարտք ու պահանջ ես ներկայացնելու ինձ դրա համար Էմմա:

— Ոչ մի, ես քեզ սիրում եմ ուղղակի: Էլի սենց բաներ եմ պահանջելու, սենց սեքս, ամեն օր:

— Էմմա, դու հո արգանդի կատաղություն չունե՞ս: Տեսնված բան ա՞, կույսը տենց սեքսով զբաղվի, հետն էլ հըլը ցելկեն վերքոտ, էլի ուզի:

— Հա ես տենց եմ, պարզվեց: Ես էլ չգիտեի մինչեւ էսօր: Արի էլի անենք:

Մարտունը վախում ա էս աղջկանից: Սա մոնստր ա, անհագ սեքս-մոնստր:

Մարտունը չհասցրեց նույնիսկ, թե առարկի, Էմման էլի թռավ, նստեց Մարտունի վրա, սկսեց ձեռներով խաղալ նրա թոշնած անդամի հետ: Հետո, հենց կանգնացրեց, հագավ վրեն ու էլի սկսեց անսանձ թռվռալ: Թռվռում էր, հետո ոռնում, թռվռում, ոռնում, ու տենց լիքը վախտ: Մարտունի անդամն արդեն ցավում էր, Մարտունը համ ուզում էր պրծնի, համ էլ ցավը չէր թողնում: Էմման էգ հովազի նման աչքերով ուտում էր Մարտունին, Մարտունը չէր կարողանում դիմադրի էդ հայացքին: Էս աղջիկը հոգնել չունի:

— Էմմա, բոլ ա, ցավում ա, վեր կաց վրիցս:

— Ի՞նչդ ա ցավում, կյանք, բեր պաչեմ:

Վեր կացավ Մարտունի վրայից, նստեց կողքը ու սկսեց անդամը լիզել: Մարտունը վաբշե շշմեց: Երանությունից ու զարմանքից, չգիտես որն էր ավելի ցայտուն էդ ժամանակ, Մարտունը երախտագիտորեն նայում էր Էմմային, որը անդամը գցել էր բերանն ու հմուտ ծծողի նման մինետ էր անում: Սա էլ կույս ա… Բա որ կնիկ դառնա` ի՞նչ ա լինելու: Սեքս բոմբա: Մարտունը մինետից չէր կարա չպրծներ, մեկ-մեկ Երեւան գնալիս` զզվելով, բայց ծծացնում էր Կրկեսի մոտի կոպեկանոց պոռնիկներին, մտքում համարելով, որ բերանը, նույնիսկ պոռնիկի, ավելի մաքուր ա, քան հեշտոցը: Հիմա ո՞նց չզարմանար, ո՞նց չգոռար երանությունից Մարտունը, երբ  իրան մինետ էր անում մի համարյա պարկեշտ աղջիկ, որը մի ժամ առաջ կույս ա եղել…

— Հը՞, Մարտուն, կսիրե՞ս ինձ:

— Որտեղից դու սենց բաներ գիտես:

— Գիտեմ էլի, եթե տղամարդիկ մի բանի համար «լեւի « են գնում, պիտի կնիկը դա անի, ես էլ որոշել էի իմ սիրեցյալիս ամեն ինչ անեմ, ինչ ինքն ուզի: Հիմա դու իմ սիրեցյալն ես, ի՞նչ անեմ, որ քեզ եմ սիրում, դու էլ ընտանիք ունես:

— Հա, ունեմ ու սիրում եմ կնոջս, չնայած չբեր ա, ես բաժանվողը չեմ, Էմմա, դրա մասին նույնիսկ խոսք չբացես:

— Չէ, չեմ բացի, ինչի՞ս ա պետք քո բաժանվելը, մենակ թե կարամ քեզ հետ սենց հանդիպումներ հաճախակի ունենամ, ինձ էլ բան պետք չի:

— Դե լավ, պայմանավորվեցինք ուրեմն, դու չես պատմում ոչ մեկին, Վաչոն բան չի ասի, գիտեմ, ես էլ չեմ պատմում, մենք շաբաթը երկու անգամ գալիս ենք ստեղ, սեքս ենք անում, ես էլ քեզ ինչ ուզում ես, իհարկե` բանականության սահմաններում, առնում եմ:

— Եղավ, սեր ջան:

— Դե գնա լվացվի, քեզ կարգի բեր, գնանք:

Վաչոն նայեց հեռացող վոլգային ու մտածեց, որ լավ կլինի մի անգամ էլ ինքը բոզի գնա, թե չէ ոնց որ էն ասացվածքի կոշկակարը լինի առանց կոշիկների: Վաչոն էլ մեկին կառնի, կգնա Երեւան, փողոցի ծախու պոռնիկ չէ, մի կարգին մաքուր բոզի, այ սրա նման: Վաչոն հիշեց սրա արածները, դե ինքն էլ իրա կայֆն ունի, ամեն սենյակի վրա անտեսանելի անցքեր ա արել ու նայում ա խալխի սեքսին, հետն էլ ժաժ ա տալիս: Հատուկ շոր էլ ունի մաքրվելու, պահում ա կնգանից: Բա: Վաչոն դեբիլ չի, ինքն էլ ա օգտվում աշխարհի բարիքներից: Բայց սենց մեկին պիտի անպայման ձեռը գցի, թեկուզ մի անգամ:

Մարտունը Էմմային տարավ մի կվարտալ ներքեւ Էմմայենց տնից իջացրեց մեքենայից, ժամո արեց երկու օր հետո ու գնաց իրա Էլզայի, քնքուշ, հրեշտակ էլզայի հետ ինտելեկտուալ զրույցներ անելու:

Էմման նույնիսկ չէր մտածել, թե մորն ի՞նչ ա ասելու:

— Ախչի, ո՞ւր ես էսքան ժամ ա:

— Դե մամ, բերին, հերթ էր, կանգնեցի` ինձ չհասավ:

— Հա բա, քո հերն ո՞վ ա, որ քեզ հասնի:

— Չէ, էն մարդն ասեց` կպահեմ, վաղը չէ մյուս օրը ստանալու ենք էլի, կգաս` կտամ չոռնի խոդից:

— Բա ժամը ինն ա, էսքան վախտ ո՞ւր էիր, այ աննամուս, աղջիկը էս վախտը փողոցում կլնի՞:

— Դե Մարոյի հետ կինո գնացինք, հեռախոս էլ չկա` զանգեմ ասեմ, գիտես էլի: Ո¯ւֆ մամ, ի՞նչ ես անկապ անհանգստանում, էս մի բուռ քաղաքում ինձ հետ ի՞նչ պիտի պատահի:

— Ամեն ինչ էլ կպատահի, հետո խեղճ ախպորտանցդ կռվի մեջ գցե՞ս:

— Չէ, մամ, ես տենց բան չեմ անի, ես եմ ձեզ հըլը պահելու, կտեսնեք:

Էմման մտքում ծիծաղում էր մոր վրա էլ, ախպոր վրա էլ, որ հիմար-հիմար հավատում էին ասածներին: Իհարկե կպահի, որովհետեւ Մարտունն  էլ իրան կպահի:

— Գնամ քնեմ:

— Գնա, բեջուռա:

………………………………………….

Արդեն երեք ամիս ա, ինչ Մարտունը գալիս ա Էմմային մեքենայով վագոնի գծերից վերցնում, գնում են Վաչոյի մոտ ու սեքս անում: Մարտունն  էլ ա գոհ, Էմման էլ: Էմման փթթել ա: Կին ա դառել, հո կատակ չի: Ինքն էլ, Մարտունի ասելով, սուպեր կին ա, նմանը չկա տեղերում: Մենակ թե էս դաշտանի ուշանալը չլիներ, սա սաղ փչացնում ա ժամանցը: Արդեն մի տասնհինգ օր ա` ուշացել ա:

………………………………………….

Էմման հղի ա: Հաստատ գիտի: Մի ամիս ա դաշտան չի տեսնում: Ի՞նչ անի Էմման: Մի վախտ մտածում էր, ուզում էր հատուկ հղիանա, որ Մարտունը իրա չբեր կնգանից բաժանվի, իրան ուզի: Հիմա հասկացել ա, որ դա լինող բան չի: Թե ի՞նչ կա էդ բեդռանգ չոփի վրա, որ տենց բաց չի թողնում Մարտունին, ասում ա` ինտելեկտ ունի կինս, դու չունես: Զահրումար ունի, իսկ քո կինը իn4 նման հեծնո՞ւմ ա քեզ, մինետ անո՞ւմ ա, իրա հետ մի օրում իրեք անգամ լինում ե՞ս: Չէ: Բայց հիմա Էմման չգիտի, թե ինչ անի:

Վաչոն միշտ նայում ա Էմմային, որ գնում են ընդեղ: Որ Մարտունը կողքներին չի լինում, Էմուլիկ ա ասում իրան, ձեռ ա գցում մեկ-մեկ:

Հը՞: Աբորտ անի, հետո կարող ա երեխա չունենա: Գուցե Վաչոյին ասի, նա մի բան կանի՞:

— Վաչո, ես հղի եմ:

— Վայ, Էմուլիկ, բա խի տենց անզգույշ մնացիր:

— Եսիմ, խամ էի, աղջիկ էի, որ Մարտունի հետ կապվեցի:

— Դե ասա` փող տա, գնա աբորտ արա, բան չկա, ես կարամ Օրդուբադ մի հասցե տամ, կգնաս կանես, մարդ չի իմանա: Տա՞մ:

— Հա տուր էլի, պետք կգա:

— Էմմա, մի բան խնդրեմ, չե՞ս նեղանա:

— Չէ ասա, Վաչո, դու ինձ համար հորս նման ես:

— Է¯, հերն աղջկանից տենց բաներ չի խնդրում:

— Դե ասա, Վաչո, հավեսդ չունեմ:

— Էմուլիկ ջան, նենց եմ ուզում հետդ լինեմ, կյանքում կնգանիցս բացի կնիկ չեմ տեսել: Հիմա էլ իրա արգանդը հանել են, վաբշե մոտ չի թողնում, դե ես էլ հըլը ջահել մարդ եմ, հիսուն չկամ, կին եմ ուզում: Ստեղ եկողները ճմռթված բոզեր են, զզվում եմ նրանցից: ցավդ տանեմ, մի անգամ էլի, մեկ ա, ի՞նչ ունես կորցնելու, էլ աղջիկ չես, Մարտունը բան չի իմանա:

— Վաչո, ես բոզ չեմ ախր:

— Բոզ ես, ցավդ տանեմ, բա ի՞նչ ես, արի համակերպվի էդ մտքին ու քո կայֆին ապրի: Հիմա մեկ ա` գողի ու բոզի դար ա, պարկեշտ, ազնիվ մարդիկ գրքերի էջերին են մենակ մնացել: Ցավդ տանեմ, կուզե՞ս Մարտունից փող էլ մի ուզի, ես կտամ, գնա աբորտդ արա:

Էմման մտածեց, գցեց բռնեց, որոշեց, որ մեղք ա Վաչոն, իրանից էլ բան չի գնում, համ էլ հետաքրքիր ա, Վաչոն էդքան էլ պառավ չի, բոյով, թավ բեխերով մարդ ա: Երեւի զզվելի չի լինի էդքան էլ:

— Լավ, Վաչո, բայց թաք մի անգամ, հետո վսյո, էլ չուզես:

— Հա Էմուլիկս, համաձայն եմ:

— Դե հիմա Մարտունը դուս կգա իրա սաունայից, ինձ կտանի, հետո դու արի ու ինձ վեկալ վագոնի գծից:

— Եղավ, կարապս:

Վաչոն լավ պահպանված մարմին ուներ, մաքուր էլ էր, նույնիսկ անդամն էր լվացել, որ Մարտունը երբեմն մոռանում էր անել սեքսից առաջ: Տենց օրերը Էմման մինետից հրաժարվում էր, բայց չէր ասում, թե ինչի. ասելո՞ւ բան ա, ասես` գնա լվա անդամդ, հոտ ա գալիս: Ֆի¯: Վաչոն շատ մաքուր, լավ հոտ եկող մարդ էր: Հաճելի էր Էմմային նրա հետ:

— Էմուլիկ, իմն էլ կծծե՞ս` ոնց որ Մարտունինը: Կյանքում տենց բան ինձ  արած չկան:

— Դու ի՞նչ գիտես, ինքն ա ասե՞լ:

— Չէ, ես եմ պատահաբար տեսել, դուռը բաց էիք թողել, տեսել եմ:

Վաչոն հիմար չի, որ պստիկ բոզին ասի` ծակեր ա արել, սա իրա սաղ բիզնեսը կարա վարի տա, շանտաժ, բան կանի:

— Դե լավ, համոզեցիր, սրտից թուլ եմ, բախտդ բերել ա:

Համով ա էս Վաչոյի անդամը, Մարտունինից համով ա:

— Դե լավ, ինձ տար:

— Էս առ, Էմմա ջան, շատ մերսիներ:

Փող ա տալիս: Հարյուր ռուբլիիիի: Մի ամսվա աշխատավարձ:

Մի անգամը դառավ իրեք Վաչոյի հետ, հետո` չորս, հինգ…

…………………………………..

Էլզան ստեղից-ընդեղից բաներ էր լսել Մարտունի սիրավեպի մասին, դե ինչքան էլ թաքուն պահեն, մեկ ա` մեքենա նստել-իջնել կա, տեսնող ա լինում: Զանգել էր իրանց խնամուն` Հայկուշին, որ էդ աղջկա հարեւանն ա, հարցրել էր համարը, նա ասել էր` համար չունեն, մենակ եղբոր գործատեղն ա: Բա որ Էլզային վիրավորի՞: Հայկուշն ասեց` չի վիրավորի, շատ քաղաքավարի, կուլտուրական, տակտով տղա ա: Դե լավ, զանգեց, տղեն իրոք նորմալ լսեց, հանդիպեցին ֆանտանների մոտ:

— Ձեր քույրը իմ ամուսնու հետ ա, գիտե՞ք:

— Չէ, Ձեզնից եմ լսում առաջին անգամ:

— Դե մի բան արեք, Մարտունը տենց սովորություն ունի, աղջիկներ ա փչացնում, որոնք լավագույն դեպքում հետո անբարոյական կյանք են վարում, մարդ էլ կա` ինքնասպան ա եղել:

— Լավ, շնորհակալ եմ, որ ասեցիք, ես անտեղյակ էի, ես էդ հարցով կզբաղվեմ, կներեք քրոջս տեղը:

— Կարիք չկա ներողություն խնդրելու, Դուք մեղավոր չեք, ոչ էլ Ձեր քույրը երեւի թե:

Լավ տղա ա իրոք, Էլզան վախենում էր ճիշտն ասած սենց առերես հանդիպումից: Դե հիմա, Մարտուն, տենամ ի՞նչ ես անելու:

Սաքոն եկավ տուն:

— Ախչի°, հըլը արի մի ստեղ: Էդ ի՞նչ Մարտուն ա, ի՞նչ ես անում դրա հետ, նա քո հոր թայն ա, ընտանիք ունի, այ այլանդակ, փչացածի մեկը:

— Սիրում եմ իրան:

— Զահրումար ես սիրում: Հո հղի չե՞ս:

— Եմ: Հինգ ամսական: Բերելու եմ: Վաչոն կօգնի` կպահեմ:

— Վաչոն ո՞վ ա:

— Ընկերս ա:

— Վայ մամա, սա բոզ ա դառել մեր տան մեջ, մեր աչքի առաջին, մենք էլ գիտենք` կարգին աղջիկ ա: Տո° ես քու բոզ բնույթը…

Հայկուշը վազեց եկավ ձեների վրա, ու եթե մորն ու ախպորը չպահեր, կսպանեին Էմմային դրանք:

— Քանի՞ սիրած ունես, ախչի:

— Երկու, Վաչոն սիրած չի, նենց էլի` մի երկու անգամ եմ եղել, լավն ա Վաչոն, մեղք ա, կնիկը չի տալիս:

— Ես քու բոզ մերը, չի տալիս, դու պիտի տա՞ս:

— Հա բա ի՞նչ անեն էն մարդիկ, որոնց կանայք չեն տալիս: Դրա համար մենք կանք: Հա բոզ եմ, հետո՞: Սպանեք ինձ դե:

— Վա¯յ մամա ջան, ի՞նչ անենք հիմա:

— Զանգի էդ Մարտունին, թո գա, տենանք ի՞նչ անենք:

Մարտունն եկավ, կանգնեց Էմմայենց դռան առաջ, դուրս եկավ վոլգայի միջից ու գլուխը բարձր մտավ ներս:

— Ասեք, լսում եմ:

— Մեր աղջկան փչացրել եք, մի բան արեք:

— Ձեր աղջկա առաջին տղամարդը ես եմ եղել, բայց ես նրան չեմ փչացրել, նա ա ինձ, կարելի ա ասել, փչացրել ինչ-որ առումով: Սա բնածին բոզ ա, տաղանդավոր, հմուտ: Թողեք իրա խաչը տանի:

Էս կարգի, պաշտոնի մարդու հետ դժվար ա պայքարել, ամենազոր ա, կուզի` Վարդանուշի Սաքոյին վարի կտա, պետք ա զգուշ մնալ:

— Բա հղիությունը՞:

— Եսիմ ո՞ւմն ա, կարող ա Վաչոյինն ա, ասում են` Վաչոյի հետ էլ ա եղել, տեսնող ա եղել:

Հա¯, Էմման հիմա հասկացավ վերջի երկու շաբաթվա Մարտունի սառը վերաբերմունքը իրա նկատմամբ ինչից էր, ուրեմն իմացել ա: Ջհանդամը: Մեկ ա արդեն ամեն ինչ իրա համար կորած ա, իրա պատիվն էլ, լավ անունն էլ, դե որ գցենք-բռնենք, սկի չի էլ հասկանում, թե ինչի են էսքան շուխուր անում:

— Նենց որ, ես` պաս: Հաջող քեզ, Էմմա, ու մերսիներ էս հինգ ամսվա համար:

Մայրը գլուխը կապել ա, Էմման էլ սաղ կապտուկներով ման ա գալիս տան մեջ ուրվականի նման: Բայց ընկճված չի հեչ էլ:

Դուրս եկավ հայաթ:

— Էմմա, էդ խի՞ ես սաղ կապտած ման գալիս:

Հայկուշն ա:

— Հայկուշ, մերս ասել էր` շոր եմ թրջել, կլվանաս, ես էլ մոռացել էի, պոլի փետով տփել ա:

— Դրա համա՞ր, Էմմա:

— Հա, բա էլ ինչի՞:

— Էմմա, Էմմա, որ քեզ ասում էի` աչքդ հանելու ա թողի էդ Մարտունդ, ասում էիր` չէ, ուզելու ա: Հիմա կապտուկներով ման ես գալիս, գնա գոնե տուն, մարդ չտեսնի:

Գնա Օրդուբադ Էմման, գնա աբորտ անի` գա: Չէ, աբորտ չեն անի, հինգ ամսական ա արդեն:

— Մամ, ես գնում եմ Օրդուբադ` արհեստական ծնունդ անեմ, թե չէ փորս արդեն սկսում ա երեւալ: Կարող ա՞ գաս:

— Հա, գալիս եմ, բոզ ես, թե ինչ ես, աղջիկս ես, տանեմ տենամ ի՞նչ են անում քեզ հետ: Ասում են` ընդեղ ցելկա էլ են կարում:

— Վայ մամ, ինչի՞ս ա պետք, է:

— Ձենդ կտրի, բոզ ես, ինչ ես բնույթովդ, ինձ հետաքրքիր չի: Դու ախպերներ ունես, մեր ունես, կկարենք, մարդու կտանք, հետո ինչքան ուզում ես` քո բոզությունն արա: Ես էլ եմ սիրած պահել, բայց համեստ, աննկատ, մի մարդ ա եղել: Իսկ դու հըլը տասնինը տարեկան չկաս, արդեն հոգով բոզ ես դառել:

— Բա ու՞մ ուզեմ, ո՞վ ինձ կուզի: Սաղ էլ գիտեն, չեն խոսում, բայց գիտեն:

— Մեկը կճարվի, կուզի:

……………………………….

Գնացին Օրդուբադ, երեխուն մեռցրին, ծնվացրին վեց ամսականում, Էմմայի կուսթաղանթը կարեցին ու հետ եկան:

Հայկուշին տեսավ Էմման:

— Էս ո՞ւր էիք, Էմմա ջան:

— Ջերմուկ էինք գնացել:

— Բա հղիությունդ ի՞նչ դառավ:

—  Պրծավ:Հիմա աղջիկ եմ էլի:

— Ո՞նց թե` աղջիկ ես:

— Հա, կուզեմ աղջիկ կդառնամ, կուզեմ` կնիկ, դու էլ կարաս:

— Մուհա¯լ, մուհա¯լ, մուհա¯լ….

………………………………….

Շատ հարմար ձեւով ստացվեց մնացածը հետո, որովհետեւ եկան տեսան` դիմացի շենքի Սուսանի տղա Շմավոնը եկել ա արձակուրդ, որը ռազմական ակադեմիայում էր սովորում, որը վաղուց հավանում էր Էմմային, բայց դե պստիկ բոյ ուներ, Էմմայի ուսիցն էր տալիս, ոչ հեր ուներ, ոչ ապագա էն վախտերը, ոչ Էմման ուզեց նրան գնա, ոչ էլ մայրը կտար կոլոտ, մամախոսի Շմավոնին իրա թառլան աղջկան:

Դե դա առաջ էր, հիմա Էմման ցելկա կարած, անունն ընկած բոզ ա տասնինը տարեկանում, պիտի վռազ սաղացնել մեկի վրա, թե չէ կարող ա ցելկի կարերը քանդվեն կամ մի բան դառնա, հետո էլի փող ծախսի խեղճ Վարդանուշը, գնա հասնի Օրդուբադ, թազուց ցելկա կարի… Չէ, հիմա ա վախտը:

— Ախչի°, էն Շմավոնն եկել է օտպուսկ, սիլի-բիլի արա կապի:

— Է¯ մամ, կոլոտ ա, գեշ ա:

— Ախչի, ասում եմ` լսի էլի, դու սրան ուզի, հետո ինչ կուզես կանես պսակվելուց հետո: Սա գնում ա Լիտվա, ընդեղ ա ծառայում, ընդեղ էլ լիքը սիրուն-սիրուն տղերք են, ում ուզես` քոնը կլինի:

— Լավ, մամ, տենամ կարա՞մ:

Կարամս ո՞րն ա: Իհարկե` կարա: Էմման ու` չկարա Շմավոն կապի՞: Ռազ դվա ա Էմմայի համար դա հիմա, ում ուզի` կկապի, նույնիսկ ճանճին:

Ասած ա` արած ա…

……………………………………………

Իրեք օր հետո Շմավոնն ու Էմման գնացք նստեցին ու ճանապարհվեցին դեպի Վիլնյուս: Նույնիսկ Հայկուշը չիմացավ` երբ գնացին: Էն էր, որ տեսավ Էմման չկա…

Մի քսան օր անց տիկին Վարդանուշը նամակ ստացավ.

ՙ Հարգելի տիկին Վարդանուշ, Սարգիս, Արամ ու Էդիկ:

Ընդունեք իմ խորին շնորհակալությունը սենց հալալ կաթնակեր աղջիկ մեծացնելու ու դաստիարակելու համար: Էմման ձեր ընտանիքի պատիվը բարձր է պահել: Մենք լավ ենք, շուտով տուն կտան:

Հարգանքներով` Շմավոն»

Վարդանուշը էդ նամակը մենակ Հայկուշին ցույց տվեց, Հայկուշն էլ Շմավոնին բան չէր ասել, ասել էր` աղջիկ ա էլի, թող տեղավորվի, սխալ էր` արեց: Դե Հայկուշն ի՞նչ գիտեր, թե Էմման բոզ ա…

Մարտունը Էլզայի ու Սաքոյի խոսակցության մասին իմացել էր, կռիվ էր սարքել, Էլզային հունվար ամսին փակել բալկոնում, որպեսզի Էլզան չխոսա, թողնի ֆուտբոլ նայի, հետո մոռացել էր, ու դուրս էր եկել մի իրեք ժամով փողոց: Էլզան սառել էր բալկոնում, բայց համեստությունից օգնություն չէր կանչել: Էլզան պլեւրիտ էր ստացել, որ դարդերի մեջ վերածվեց թոքախտի: Ու քանի որ Էլզայի մայրը հասարակության կարծիքի գերի տիկին Ժասմենն էր, որի աղջիկը չէր կարա երբեք թոքախտ լինի, ու էդ պատճառով արար աշխարհից թաքուն իրա տանը պահել էր աղջկան, առանց բժիշկ կանչելու, էսպես ասած ինքն իրա ձեռքերով սպանել էր հրեշտակ էլզային: Մենակ թե չիմանան` ինչից ա մեռել…

Մարտունը էլզայի հիվանդանալուց հետո կապվել էր մի ռուս գեոլոգ աղջկա հետ, որը նրանից հղիացել էր, ու քանի որ Էլզան մեռնող էր, Մարտունը թողել էր ու էդ ռուս աղջկա հետ գնացել Ռուսաստան, ուր քիչ անց ունեցել էր արու երեխա:

Էմման ու Շմավոնը հաշտ ու խաղաղ, ընտիր  ապրում են: Երկու երեխա ունեն: Շմավոնը գեներալ ա դառել, հայտնի մարդ ա: Ու տենց էլ չի իմացել, որ իրա ուզած «հալալ կաթնակեր», կույս կինը կարած ցելկով տասնիննամյա սուպեր բոզ ա եղել, որ սաղ կյանքում իրան պոզեր ա դրել.. Նրանք երբեք մեր քաղաքը ոտք չեն դրել գնալուց հետո: Մայրը գնում էր Երեւան ու ընդեղ հանդիպում իրա աղջկան:

Էմման իրա ասածն արեց. պսակվելու օրից ախպերներին էլ պահեց, մորն էլ, որովհետեւ հիմա «գեներալշա» էր, Շմավոնն էր նրան տենց օծել ու թագուհու նման պահում էր իրա Էմմային, որը տենց կոլոտ, գեշ Շմավոնին երջանկացրեց, նրան նվիրեց նույնիսկ իր թանկարժեք կուսաթաղանթը….

Հայկուշը մինչեւ հիմա էս պատմությունը հիշելիս չի հասկանում, թե ինչ նկատի ուներ Էմման, երբ  Օրդուբադից գալու օրն ասել էր իրան. «Կուզեմ կնիկ կդառնամ, կուզեմ` աղջիկ, դու էլ կարաս….»:

Միանգամից ասեմ` ՀԱԿ-ի վերջին հանրահավաքին համարյա չեմ անդրադառնալու`այլևս հոգնել ենք թե, ես, թե, ընթերցողը: Բավական է նայել լուսանկարին. քաղաքապետարանի տեղադրած տեսախցիկը անկիրք ֆիքսել է հանրահավաքի մասնակիցների իրական քանակը, և երևում է, որ ոստիկանության հաղորդած թիվը` 5000 հոգի,լավ է հաշվված: Իմաստ չունի անդրադառնալ նաև հանրահավաքի առաջ քաշած պահանջներին` այդպիսի հանրահավաքի պահանջ կատարող իշխանությանը դժվար կլինի անվանել այլ կերպ, քան կամազուրկ փալաս:

Հանրահավաքի առնչությամբ իմաստ ունի հիշատակել երկու պահ` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի տրտունջը ամերիկացիներից և ՀԱԿ-ի հրաժարումը հակաբանակային քարոզչություից:

«Հիմնադիրը» բոլ-բոլ դժգոհեց յանկիներից, թե ինչու սեփական շահից ելներով պաշտպանեցին «6-ից 11 տոկոս պակաս քվե» ստացած Սերժ Սարգսյանին` հույս ունենալով, որ հայ-թուրքական հաշտության հարթությունում կբավարարի իրենց ակնկալիքները: Մեկ էլ «մեսիջ» արեց նույն ամերիկացիներին` որ ի վերջո «գող ու ավազակ» Սերժ Սարգսյանը նրանց քցելու է, ու մինչ խելքի գան` ուշ կլինի: Սակայն դժվար թե այդ «մեսիջը» որևէ ռեալ արժեք ունենա. պարտված թույլիկներին չի սիրում ոչ միայն մեր ժողովուրդը (վկան` 1996-ին փաստացի առավել քան 55 տոկոս քվե ստացած Վազգեն Մանուկյանի հետագա տոկոսները), այլև դրսի ուժերը: Պրագմատիկ Ամերիկան իր հարկատուի փողը չի ծախսի արդյունք չապահովող մեկի վրա, գոնե այդ չափով հարգում է իր հարկատուին…

Ինչ վերաբերում է բանակին, ապա ամսի 21-ի շքերթից հետո ՀՀՇ-ի հին գելերը հասկացան, որ բանակ փնովելը կնվազեցնի առանց այդ էլ համեստ իրենց վարկանիշը: Զի մեր ժողովուրդը օժտված է ցինիկ պրագմատիզմով` իր մաշկին առավել մոտիկ է այն հանգամանքը, որ շքերթի ժամանակ հօդս ցնդեց Ադրբեջանի ռազմական առավելության առասպելը, հետևաբար` երկար տարիների խաղաղությունը երաշխավորված է, քան մի քանի տասնյակ` բանակում որդի կորցրած ծնողների տառապանքները, թեկուզև գրանտակերների փողերով առավել ազդու և զգացմունքային քարոզչական ֆորմատի հասցրած: Իսկ այն, որ մեր բանակը իրականում պատրաստվում է ռուսների հետ համատեղ մի քանի տարի անց բախվել առավել լուրջ թշնամու` Թուրքիայի հետ, և ՊՆ-ում հենց այդ խնդրի վրա են աշխատում, զանգվածին տեսանելի չէ, դա տեսնում են առայժմ միայն փորձագետները:

Թուրքիայի պարագայում կարծես թե երևում է, որ Էրդողանը գնում է վա-բանկ համայն աշխարհի իսլամի ղեկավար դառնալու իր արկածախնդրային ծրագրով: Հանուն դրա նա շարունակում է մինչև ծայրահեղություն իր հարաբերությունների սրումը Իսրայելի հետ, որի վերջն այն է լինելու, որ հրեական լոբբիստները կստիպեն ամերիկացիներին ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը. պատահական չէ, որ Հայաստանի հրեական համայնքի ղեկավար Ռիմա Վարժապետյանն այժմ անբարո է անվանում Իսրայելում մեր Ցեղասպանության չճանաչման ցանկացած պրագմատիկ հիմնավորում (իսկ մի քանի տարի առաջ հակված էր արդարացնել այդ պրագմատիզմը) և պատրաստ է հոշոտել ցանկացածին, ով կասկածում է, թե Հայաստանում հակասեմիտիզմի որևէ դրսևորում գոյություն ունի…

Պարզ երևում է, որ Մերձավոր Արևելքում Թուրքիայի մասնակցությամբ խոշոր կատակլիզմներ են լինելու, ու դրա առնչությամբ որոշ ռուս քաղաքագետներ անգամ Արցախի հակամարտության կնճիռը բավականին թեթև բան են որակում: Ու թեև դա աղետներով հղի անորոշություններ է պարունակում իր մեջ, բայց միաժամանակ ունիկալ շանս է ստեղծում նաև կյանքի կոչելու մեր զսպանակված կորուստները հետ բերելու համար: Այսօր մեր և թուրքերի ուժերի հարաբերակցությունը բազմակի առավել մեր օգտին է, քան եղել էր 1918-ին` Սարդարապատից առաջ: Իսկ Թուրքիայի առաջ ծառացած է ծանր ներքին խնդիր` ի դեմս քրդական շարժումների, գումարած հակամարտությունը միջուկային զենք և անսպառ ֆինանսական աջակցություն ունեցող Իսրայելի հետ, և ռազմավարական նպատակային հակասությունները հզոր ներուժ ունեցող և էսօր-էգուց միջուկային զենքի տեր դարձող Իրանի հետ: Գումարած դրան` սեփական իշխանությունն ապահովելու նպատակով Էրդողանը արդեն ավարտին է հասցնում Թուրքիայի գեներալիտետի գլխատման գործընթացը… Կարճ ասած, առջևում ունիկալ շանսեր են սպասվում, բայց միաժամանակ նաև` չափազանց լուրջ վտանգներ և մարտահրավերներ:

Սակայն հանգիստ թողնենք Թուրքիային, որի հետ սահմանը հիմա պաշտպանում է այն ռուսական զորքը, որի` շքերթի ժամանակ հրապարակով անցնելն արժանացել էր որոշ շրջանակների, ՀԱԿ-ի, դաշնակների և «Ժառանգության» բացասական արձագանքի: Սակայն ֆեյսբուքային «հեղափոխական» հնարավորությունները սեպտեմբերի 21-ին բավականացրին ընդամենը 10-12 ցուցարար փողոց հանելուն: Այն էլ` խեղճերը միանգամից ոստիկանների բաժին դառան…

Հա, որ խոսքը գնաց ոստիկանության մասին, հնարավոր չէ չհիշատակել հռչակավոր բանդայի 13 անդամների ձերբակալության օպերացիան: Պարզից էլ պարզ է, որ օպերացիան պատրաստ էր ավելի վաղ, սակայն դրա իրագործումը հատուկ թողեցին ուրբաթ 23-ին` ձեռի հետ էլ ավելի «փոզմիշ» արեցին ՀԱԿ-ի հանրահավաքը: Համ էլ մի կարևոր պահ. օպերացիան տեղի ունեցավ այն օրը, երբ ՀՀ առաջին դեմքերից և ոչ մեկը երկրում չէր: Այսինքն, ի ցույց հանվեց այն, որ կարևորագույն ոստիկանական օպերացիան իրագործվում է առաջին դեմքերի բացակայության պայմաններում: Այն էլ ինչպիսի օպերացիա` որի ընթացքում էլ ինֆորմացիա շպրտեցին թե ձերբակալվում են նաև ազդեցիկ մարդկանց սիրասուն զավակները, կարծիք ստեղծելով, թե նրանք վստահ էին, որ անգամ բացահայտման դեպքում իրենց կներվեն հանուն զվարճության իրագործված հանդուգն ավազակային հարձակումները իրենց «կլասի» մարդկանց տների վրա… Իզուր չէր, որ ՀՔԾ ղեկավար Անդրանիկ Միրզոյանը, սեփական պրկված նյարդերին կուլ գնալով, հայհոյեց լրագրողներին, որոնք իրեն էին զանգահարել հենց «ոսկյա երիտասարդության»` բանդայի անդամ լինելու հանգամանքները ճշտելու համար:

Անշուշտ, մեծահարուստների տները կտրող բանդայի բացահայտումը դեռ ահագին ժամանակ կգրավի հանրության ուշադրությունն առավել, քան ցանկացած այլ բան: Եվ թույլ տվեք կանխատեսել` ոստիկանությունը «դոզավորված», կաթիլ առ կաթիլ, հանրությանը կտեղեկացնի բանդային այս կամ այն հետաքրքիր պերսոնաժի մասնակցության մասին: Վկան` Երևանի ոստիկանապետ Ներսես Նազարյանի բազմանշանակ ակնարկները…

Վարկածները քննեց ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ

Առավոտյան ճանապարհվեցինք Արմավիր, հանդիպելու սպանված զինծառայող Վալերի Մուրադյանի մորը` Նանային։ Երթուղայինում հարցնում էինք այն դպրոցը, որի մոտ էր գտնվում Մուրադյանների տունը։ Երբ հեռախոսը տվեցինք վարորդին, որպեսզի Նանան բացատրի տան տեղը` նրա դեմքի արտահայտությունը միանգամից փոխվեց. «Բա միանգամից ասեիք ուր եք գնում, էստեղ բոլորը գիտեն էդ պատմությունը, ջահել-ջիվան տարան կորցրին էրեխուն»…

Մեզ դիմավորեց փոքրիկ սևազգեստ մի կին` Նանան և ուղեկցեց տուն` որտեղ ամենուր Վալերիի շունչն էր…

Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի տեղեկանքից քաղվածք` «Զինված ուժերում մարդու իրավունքների վիճակի մասին» .

«2010 թվականի մարտի 14-ին Լեռնային Ղարաբաղի Հայկազովի զորամասում մարզաձողից կախված վիճակում հայտնաբերվել է 3 ամսվա շարքային զինծառայող, Արմավիրի մարզի Սարդարապատ գյուղից բանակ զորակոչված Վալերի Մուրադյանի դին: Մարզաձողը, որից կախված է եղել Վ. Մուրադյանի դին, ունի 149 սմ բարձրություն, իսկ Վալերիի հասակը եղել է 180 սմ: Ըստ պաշտոնական վարկածի՝ զինծառայողը «ինքնասպան» է եղել:

Դեպքի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ ինքնասպանության հասցնելու մեղադրանքով»:

Ըստ նախաքննական մարմնի` վեճի շարժառիթը Nokia հեռախոսի արժեքի վճարման շուրջ անհամաձայնությունն է եղել: Վ.Մուրադյանին 4 հոգի սպառնացել են նվաստացնել, վարկաբեկել, սեռական բռնության ենթարկել, եթե 2000 դրամը չբերի: Հետո այդ 4 հոգին նրան իբր արդեն կախված վիճակում են գտել:

«Երեխուս մի բանով խեղդել են, հետո թոկը գցել վիզն ու կախել, ինչի՞ պիտի քիթը տուռնիկից կախվելուց ճզմվի, կարաք՞ ասեք, կամ` թևերի, վզի վրա որտեղի՞ց են կապտուկներ մատնահետքերի տեսքով։ Վալերին փողի կարիք չի ունեցել, մոտը միշտ էլ փող եղել ա, հնարավոր չի էդ 2000 դրամի պատմություն եղած լինի։ Նույնիսկ դատաբժշկական եզրակացության մեջ էդ ամենը նշված չի եղել, հենց ամենասկզբից էլ ուզել են կոծկել», — ծնկներին խփելով, լացակումած պատմում է Նանան` ավելացնելով, որ Ս. Օհանյանի հետ ունեցած հանդիպման ժամանակ, նախարարն ասել է, որ զորամասից այնպիսի լավ բնութագիր է ստացել Վալերիի մասին, որ չի հավատում նրա «ինքնասպանությանը»:

«Մեր տունը չի, վարձով ենք մնում, — ասես արդարանալով ասաց Նանան, — քանի երեխեքը փոքր էին` գյուղում էինք ապրում, հետո մեծացան` ուսումի հարց առաջացավ ու տեղափոխվեցինք Հոկտեմբերյան։ Ձմեռը ջրերը սառել էին, տրուբեքը ճաքել են, ամուսինս էլ ոչ հավես ունի, ոչ սիրտ որ սարքի, մենք բոլորս խելագարված ենք, էն ա` որ իրար համար ապրում ենք, ու մեկ էլ` հույսով, որ իմ երեխուս սպանողներին գտնեն ու պատժեն»։

Անժելան` Վալերիի քույրը, սովորում է Բրյուսովի անվան լեզվաբանական համալսարանում` վճարովի։ Իր «օդնո»-յի նկարը մարտի 14-ից իր ու եղբոր նկարն է դրել, ասում է.

«Մեր կյանքն ու ուրախությունը եղբայրս էր։ Վալերին շատ ուրախ տղա էր` ընկերասեր, վերջին շապիկը կտար ընկերոջը, ընկերներն էլ սիրում էին մեր տուն գալ` տորթ էի թխում, գալիս ուտում էին, ասում—խոսում… Հետո տարան բանակ։ Ուզում էինք միջամտենք, որ մոտիկ տեղ գցեն, էն էլ ինքը չթողեց, ասում էր` «Կփախնեմ, կգնամ Ղարաբաղ»։ Գնացել էինք «պրիսյագին», լավ տեսանք Վալերիին, հենա` նկարներում երևում ա, ինչ երջանիկ ենք բոլորս։ Ո՞վ իմանար, որ սենց բան կանեն եղբորս հետ։ Բա մաման, տեսել ե՞ք ինչքան ա մաման փոխվել, էն մաման էլ չկա…»

Նայում ենք ընտանեկան ալբոմը, հատ-հատ ընտրված ու մեծացված հաջող նկարները, որտեղից ժպտում են սովորական հայկական ընտանիքի անդամները` թող, որ գոյատևելու ողջ դժվարությունը ուսերին են տանում, թող` ուր ինչ պետք ա` կտան, բայց երջանիկ` իրարով, իրար լավով` միասին։ Նանան այդ նկարներում նման է ջահել անհոգ աղջկա, բոլորովին չես ասի, որ այդ խնամված, տարիքից բավականին երիտասարդ թվացող կինը` կամակոր խոպոպներն աչքերին, որ ասես իր երեխաների ընկերուհին լինի, այս նույն բաց ճակատով սևազգեստ սգացող կինն է, որ չնայած իր դարդին, իր մեծ դժբախտությանը, այդքան ուժ ու եռանդ ունի պայքարելու, այնքանով, որ արդարացի է նրա պահանջը` սպանված որդու մեղավորներին գտնել ու պատժել…

Վալերին զորամասի հրամանատարության կողմից  Հատուկ շնորհակալություն է ստացել լավ ծառայության համար, նաև ստացել է երկու շնորհակալագիր  այդ կարճ ժամանակահատվածում` այսինքն` Վալերի Մուրադյանը «պորճ» չի եղել, բայց ոչ էլ «դոդիկ» ա եղել,  նրան սիրել ու հարգել են զորամասում։ Մորը երբեք չի բողոքել ծառայությունից, հակառակը` մտադրություն է ունեցել պարտադիր զինվորական ծառայությունն անցնելուց հետո մնալ բանակում։

«Հեռախոսով որ խոսում էինք`չէր բողոքում, ասում էր ամեն ինչ լավ ա մամ ջան, դե ես էլ հարմար տարիֆ էի ընտրել, որ հետը էժան խոսամ, ու խոսում էինք. ինձ թվում էր` ես ամեն ինչից տեղյակ եմ, երեխես լավ ա… Մենակ էդ դեպքից մի չորս օր առաջ Վալերս ասեց. «Մամ, վաշտում սալյարկա էին գողանում, ես պատահաբար տեսա, ու որ տեսա ասեցին ձեն չհանես քեզ էլ փող կտանք »: Հարցրեցի` տղա ջան, հո անտերություն չի, օֆիցեր չկա՞: Ասեց «Մամա, հենց օֆիցերն ա գալիս մեքենան հետևանց կանգնեցնում, տղերքը լցնում են»: Ասեցի գնա տղերքին ասա` ոչ տեսել ես, ոչ լսել ես», — պատմում է Նանան։

Վալերիին ծնողներին են հանձնել մերկ վիճակով: 4 ամիս անց`բազմաթիվ բողոքներից հետո, երբ գործը տեղափոխեցին Երևան և շորերը ուղարկվեցին փորձաքննության, պարզ դարձավ, որ շորերը ամբողջությամբ բորբոսնած վիճակում էին։ Մայրը պնդում է, որ դա Վալերիինը չէր կարող լինել, նրա շորերը երևի այնպիսի վիճակում են եղել, որ ստիպված են եղել էդ կեղտոտ շորերը «սաղացնել»…

Հազիվ են թաղել Վալերիին, հարազատների ու համագյուղացիների բողոքն այնքան մեծ է եղել, որ սկզբում չէին թողնում  իրենց որդու անկենդան մարմինը դիահերձարանից տուն բերեն: Գյուղացիներն ասում էին, որ դիակը կտանեն հրապարակ ու էնքան կնստեն, մինչև մեղավորներին բերեն ու պատժեն:

Բայց «Զինվոր» ՀԿ նախագահ Մարգարիտա Խաչատրյանը, ում զոհվածների հարազատներից շատերը համարում են «ծախված», ծնողներին համոզել է հրաժարվել այդ մտքից և հուղարկավորությունը կատարել, նաև երդում է տվել, որ մեղավորները կպատժվեն. «Ես ի՞նչ իմանայի նա ով ա, հետո իմացա։ Ձեռքն էլ դրեց էրեխուս վրա, ասեց` երդվում եմ իմ սև շորերով ու, իմ էրեխուս շիրիմով», — պատմում է մայրը:

«Երեխուս սպանել են, որ իրանց գողությունը չբացահայտվի, ես էդքան բան գիտեմ։ Եթե էդպես չի` ուրեմն պետք ա բացահայտեն, այնինչ ամեն կերպ փորձում են կոծկել։ Երբ ես մասնակցում եմ բողոք-ակցիաներին, ես տեսնում եմ ծնողների, ովքեր տարիներով չեն կարողանում հասնել արդարության, ինձ էլ ա՞ նույնը սպասվում, ինչքա՞ն պիտի մենք լռենք, ինչքա՞ն պիտի մեր երեխեքին տանեն գլուխներն ուտեն…Հիմա ես էլ տղա չունեմ, ոչ էլ կարամ ունենամ, ուրեմն վերջ` էս մի ճրագը մարեց, — ասում է Նանան, — Էրեխես դոշ տված ուզում էր զինվոր լինել, հայրենիքին ծառայել, բայց հայրենիքն իմ անմեղ տղու գլուխը կերավ ու իրա համար ոչ մի բան չի ուզում անել:18 տարի պահել եմ, որ տանեն գլուխն ուտե՞ն: Մեր ցեղը շարունակող միակ արու զավակին տարան սպանեցին, մեր կյանքն էլ պրծած ա»։

Անցյալ տարի Սեյրան Օհանյանը ընդունել է Նանային, ու խոստացել պատժել մեղավորներին, նույնիսկ ժամկետն է նշել` մինչև սեպտեմբերի վերջը` անցյալ սեպտեմբերի։

Քրեական գործը հարուցվել է ինքնասպանության հասցնելու մեղադրանքով ու այսօր` դեպքից մեկ տարի յոթ ամիս ու յոթ օր անց` մեր երկրի Անկախության 20-րդ տարեդարձի օրը, անկախություն, որ Վալերիի տարիքին է, Վալերիի գործով մեղադրյալներ չկան։  Զինվորական զորամասում, բոլորի աչքի առաջ մարդը «կախվել» է, ու ոչ ոք ոչինչ չի տեսել։ Միայն այն, որ երիտասարդի վրայի հագուստը իրենը չի եղել և պարանոցի վրայի 2 պարանների հետքերը, արդեն իսկ արտառոց է և խոսում է զեղծարարության մասին, ու արդեն` սպանությունը կոծկելու ու որպես ինքասպանություն հրամցնելու սցենարով։ Հետագայում ձերբակալել են Արմեն Գրիգորյանին` սպային, ով ընդունել է, որ ապտակել է Վալերիին, ապա` համաներումով բաց է թողնվել, քանի որ ունի մինչև երեք տարեկան երեխա։

Զինդատախազ Գևորգ Կոստանյանը Նանային ասել է. «Տիկին Նանա, եթե երեք տարեկանից մեկ օր էլ անցած լիներ` բաց չէինք թողնելու, հավատացած եղեք», բայց Նանան չի հավատում. «Մեզ 8-րդ օրն են տեղ հասցրել համաներման մասին դատարանի որոշումը, այնինչ` բողոքարկել կարող էինք 7 օրվա ընթացքում, ու մենք չենք կարողացել բողոքարկել։ Հիմա պետք է գործն ունենանք, որ տեսնենք ինչ ենք անում»,— ասում է նա։

Վալերիի հոր ընկերը, ում որդին նույն զորմասում Վալերի Մուրադյանի հետ էր ծառայել, ու հաստատ տեղյակ է եղել անցուդարձից, զորացրվելուց հետո հանել է տղային երկրից… Ինչո՞ւ…

Նանան ասում է, որ անցյալ չորեքշաբթի` Կոնգրես հյուրանոցում կլոր սեղանի շուրջ տեղի ունեցած քննարկումներից հետո, ռազմական ոստիկանությունից զանգել և իրենց մոտ էին հրավիրել սպանված զինվորների ծնողներին: Նրանց նպատակը ոչ թե գործերից խոսելն էր, այլ Կառավարության շենքի դիմացից բողոքողներին ցրելը` «որ մազոլ չանեն աչքները»։

«Մեզ ասում էին` «Ինչի՞ եք կանգնում էդտեղ, ինչի՞ եք հասել ձեր կանգնելով, եկեք նորմալ համագործակցենք»։ Մենք էլ ասեցինք, որ մենք շարունակելու ենք կանգնել, մինչև հարցը չլուծվի, իսկ համագործակցել` խնդրեմ, հինգշաբթի, մեր բողոքի ակցիայից հետո։ Կլոր սեղանի ժամանակ նոր պետի տեղակալ` Ղազարյանը, իբրև տեղյակ չի գործերից, ստիպեց զինվորների ծնողներին պատմել: Ինչի՞, Մանուկյան Աշոտը չի պատմե՞լ, որ մենք պիտի պատմենք, ինչքա՞ն կարելի ա ձեռ առնել մարդկանց, հո էշ չենք, մեկը մեկի վրա ա գցում, հինը գնում ա` նորը գալիս, ու ամեն ինչ նորից ա սկսվում` նորից խոստումներ են տալիս, ու նորից` չեն կատարում։ Մենք ըսկի չէինք էլ հավատում, որ մի բան կփոխվի, նորից նույն հեքիաթներն էինք լսելու, գիտեինք, ուղղակի գնացինք, որ չասեն` չեք ուզում։

Սեյրան Օհանյանը մեր երեսով էր տալիս իր տրամադրած երթուղայինը, որով մենք` սպանված զինվորների ծնողներս,Արտակ Նազարյանի գործով Շամշադին դատի էինք գնացել, էլ չի ասում, թե` «գազել» են տալիս` գնում հասնում ենք Բերդ ընդեղ ենք իմանում, որ դատախազը արձակուրդ ա, էդքան հարգանք չունեն, որ էդ աստիճանի չարհամարհեն, տեղյակ պահեն, որ չգնանք հասնենք, քիչ ա Երևան չեն տեղափոխում, հետն էլ ձեռ են առնո՞ւմ մեզ, իբր` նոր ցուցմունքներ են հավաքում, նոր բաներ են պարզում, որ ի վերջո բերեն հասցնեն իրանց պաշտոնական` «ինքնասպանության» վարկածին»։

Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանայի տան ճրագը մարել է։ Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանան դադար չունի։ Մեկ տարի յոթ ամիս, յոթ օր է` Նանան պայքարում է։ Ու նորից զարմանում եմ` որտեղի՞ց այդքան ուժ։ Ինչո՞ւ պայքարել, եթե ամեն ինչ խոսում է  այն մասին, որ անուժ ես քո երկրում, որ քո երեխան` պահած, պաշտած, էլ չկա` սպանել են, ու սպանել են քիչ է, դեռ ասում են` ինքնասպանվել է։ Խելագարվել կարելի է… Այս փոքրիկ կինն ասում է` «Եթե տանը նստեմ` աղջիկս ինձ նայելով կգժվի, սենց` գնում եմ, դեռ հույս ունեմ, որ մեղավորները կպատժվեն։ Բայց դե  դատախազ Հարություն Հարությունյանը, երբ ես հերթական անգամ կասկած հայտնեցի գործի «սարքելու» մասին, ինձ սպառնաց, թե` մի հատ էլ երեխա ունես, տես հա, նրա մասին մտածի… Ես չեմ վախենում, ես պիտի պայքարեմ, պիտի հասնեմ արդարության, որ էլ ոչ մի մայր իմ օրը չընկնի…»

Ֆոտոպատմությունը` Սվետլանա Աnտոյանի(Ocean)

Ֆեյսբուքում «Հայաստանի Անկախության տոնին օտար զորախմբերի և դրոշների դեմ» կարգախոսի տակ ստեղծված «Բողոքի երթ» միջոցառման էջում 64  հրավերն ընդունած  ֆեյսբուքահայերից մոտ 10 ակտիվիստներ այսօր առավոտյան 11-ի սահմաններում փորձել են Հանրապետության հրապարակում ռուսական և օտար դրոշների ներքո շքերթի դեմ ակցիա անցկացնել, բայց ոստիկանները արգելել են: Նրանցից խլել են ցուցապաստառները, որոնց վրա գրված է եղել «Հայաստանը Ռուսաստանի մարզ չէ», «Ոչ օտար դրոշներին»:

Գյումրիի ժուռնալիստների «Ասպարեզ» ակումբի խորհդի նախագահ Լևոն Բարսեղյանը ոստիկաններին ներկայացրել է ակցիայի նպատակը, որից հետո նրանցից մեկն ասել է, որ վերևում իրենցից լավ հասկացողներ կան, գտել են, որ այս ակցիան չպետք է կայանա,  որից հետո ակտիվիստները Լևոն Բարսեղյանի փոխանցմամբ իրենք սկսել են վանկարկել. «Ազատ, անկախ Հայաստան»:

Այնուհետեւ  Լևոն Բարսեղյանը և Առնո Քուռը բերման են ենթարկվել Կենտրոնի ոստիկանություն:

Ոստիկանական բաժանմունքից Լեոն Բարսեղյանը հեռախոսով տեղեկացրել էր, որ իրեն եւ նկարիչ Առնո Քուռին առանց պատճառաբաման ու հիմքերի պահում են բաժանմունքում:

«Հավանաբար սպասում են շքերթի ավարտին, քանի որ մեր ակցիան հենց զորահանդեսին ռուսական զորքի մասնակցության դեմ էր ուղղված», — նշել է բերման ենթարկված «պառադը հարամող» լրագրողը: Նա հայտնեց նաեւ, որ հրաժարվել է բացատրություններ տալ ոստիկաններին մինչեւ փաստաբանի ժամանումը:

Լեոն Բարսեղյանին ու Առնո Քուռին ազատ են արձակել մոտ 13.30-ին, առանց արձանագրություն կազմելու:

«Ոչ մի պատճառաբանություն չեղավ, միայն սկսեցին աջ ու ձախ ստել, թե ինձ ոստիկանություն են կանչել պարզապես զրուցելու համար, սակայն տեսանյութերը կան և բոլորն էլ տեսել են, թե մեզ ինչպես են բերման ենթարկում»-, ասել է Բարսեղյանը 1in.am-ին:

Մեկ այլ բողոքի ակցիայի` բանակում կասկածելի հանգամանքներում զոհված զինվորների գործերի բացահայտումը պահանջող զոհվածների հարազատներին ու քաղաքացիական ակտիվիստներին, ովքեր ցուցապաստառներով ցանկացել են միանալ շքերթին նույնպես ոստիկանները արգելել են: Ակցիայի նախաձեռնողներից ՀՀ զինված ուժերում սպանված սպա Արտակ Նազարյանի քույրը` լրագրող Ծովինար Նազարյանն է պատմում.

«Մենք մայրերի հետ մետրոյից քայլում էինք դեպի հրապարակ, պաստառները  բացած չէին, ոլորած գրկներս էին: Ազգային անվտանգությոնից մեկը մոտեցավ, սկսեց քաշքել մամային, ես ասեցի որ բաց թողնի, Լալա Ասլիկյանը հեռախոսով նկարում էր, ասեցին` մի նկարեք, ու Լալայի հեռախոսը խլեցին: Ես հանեցի ապարատս ու սկսեցի նկարել, սկսեց հիմա էլ ինձնից խլել` ասեցի, որ կջնջեմ նկարածներս, եթե բաց թողնի: Բաց թողեց: Հետո հեռացանք մի քիչ կանգնած էինք, մարդիկ անցնում էին, ոմանք նայում էին, մեկ էլ կարմիր բերետավորներից մեկը ապարատս թռցրեց ու փախավ: Մոտեցա ԱԱ աշխատակցին, էս անգամ նա սիրալիր էր, ասեցի, որ ոստիկանները գողացել են իմ ապարատը, ես չեմ վստահում, չեմ հավատում, որ միայն էդ նկարներն են ջնջելու, հնարավոր է ուրիշ բաներ էլ ջնջեն: Մի խոսքով` վերադարձրեցին ապարատս առանց նկարների:

Մոտ 40 րոպե մեր պաստառներով կանգնել էինք Վերնիսաժի մոտ, մեր դիմացը կարմիր բերետավորներն էին, հետեւը` ազգային անվտանգությունը: Մայրերին պաստառներով ի վերջո ուղեկցեցին առաջ, ուր էլ նրանք կանգնեցին»:

Երեւանում ընթացող զորահանդեսին մասնակցել են ոստիկանության եւ ԱԱԾ զորքերը:

Սպանված զինվորների մայրերի երթը 21 09 2011

Լուսանկարները` © Ocean

Սիլվան սովորում էր բժշկական ուսումնարանի ավարտական` չորրորդ կուրսում, երբ ընկերուհիներն ասեցին.
— Էն սիրուն տղան քո հետեւից ա գալիս, ախչի, մի նշան տու, թո մոտիկանա, արդեն մի շաբաթ ա քույրականի դեմը անկապ տնկված ա, մեղք ա:
Դե Սիլվան էլ աջից նայեց, ձախից նայեց, մի երկու ծանոթի հարցրեց տղու մասին, ասեցին, որ լավ ընտանիքից ա,  բարձրագույն կրթություն չունի, բայց  բանակում շոֆերություն ա արել երկու տարի, հիմա էլ ռայկոմի երկրորդ քարտուղարի մոտ ընդունվել ա նոր գործի, իրա շոֆերն ա լինելու: Դե սովետի տարիներին քարտուղարի, թեկուզ` երկրորդ, երրորդ, շոֆեր լինելը մեծ առավելություն էր տալիս,»պերիոդ» էր գցում,»բլատ» տալիս, ՕՐՍ-ի, ՏՕՐԳ-ի պահեստների դռներն էլ բաց էին լինում առաջը, դեֆիցիտի մղձավանջը վազն էր անցնում մոտներովը: Լավ տղա ա` ասեցին սաղ միահամուռ, ոնց որ պայմանավորված լինեին: Տղու հերն էլ Սիլվայի մոր հետ մի գյուղացի էին ծնունդով, նենց որ մերն էլ էր ճանաչում տղու ցեղին, ասեց` լավ ցեղ են: Անունն էլ Արմեն էր: Սիրուն չէիր ասի, բայց դե` աստղով տղա էր, մենակ դիմագծերը ինչ-որ մանր-մունր էին, տղայական չէին էլի, բայց դա լրիվ կոմպենսացվում էր թառլան բոյով ու մազմզոտ ձեռքերով ու դոշով, որը նա ամառվա շոգին սարոչկի տակից երկու կոճակ ներքեւ էր կոճկում, ի ցույց դնելով հայ տղամարդու առնականության անվիճելի ցուցանիշը: Վերջը, Սիլվան մի շաբաթ գցեց-բռնեց, որոշեց, որ վատ պարտիա չի, ու սկսեց աչիկներով կոկետություն անել Արմենի հետ: Արմենս դուխ առավ ու մոտեցավ:
— Էդ, ոնց ասած, ուզում եմ քեզ հրավիրեմ կոֆե-մոֆե խմելու:
Գավառական լեզվով` նա հրավիրում էր Սիլվային ժամադրության, որն իր մեջ պարունակում էր ընթրիք` ի դեմս միակը քաղաքում»Հեքիաթ» ամառային սրճարանում վայելած  կոֆեի ու պաղպաղակի:
— Լավ, քանիսի՞ն:
— Էդ, յոթի կողմերը լա՞վ ա:
— Չէ, դավայ վեց անց կես, ես իննին պիտի տանը լինեմ:
— Լավ, ես գա՞մ հետեւիցդ:
— Չէ, արի կարուսելներում հանդիպենք: Հըլը շուտ ա հետեւիցս գաս:
— Լավ, ուրեմն չորտըվի կալեսոյի դեմը, վեց անց կես:
— Լավ, հաջող:
Սիլվան գնաց տուն, սաղ պահարանի շորերը հանեց, մեկ մեկ հագավ, պտտվեց հայելու դեմը, հետո ընտրեց ամենավերջին առածը, մտածելով, որ թազան սաղից լավն ա, նույնիսկ եթե էդքան էլ չի սազում: Մանուշակագույն կոբալտ գույնի սրտաձեւ կտրվածքով տրիկատինի շորը հագավ Սիլվան: Մերը ցուցումներ տվեց, քանի որ Սիլվան իրա տասնինը տարեկան հասակում առաջին անգամ էր ժամադրության գնալու, ասեց, որ չթողնի հանկարծ Արմենն իրան ազատ պահի, թե չէ բոզի տեղ կդնի, ու Սիլվան գնաց:
— Բարեւ նորից:
— Բարեւ, Սիլվա:
— Գնա՞նք կաֆե:
— Գնանք:
Գնացին կաֆե, տեղ չկար, գնացին նստեցին չորտըվի կալեսո: Արմենն ուզեց ձեռը գցի Սիլվայի ուսովը, Սիլվան հիշեց մոր ասածը ու ձեռը կոպիտ հետ գցեց:
— Լավ, ի՞նչ կա դրա մեջ, ես լուրջ նպատակներ ունեմ է’, ես սիլի-բիլի անելու համար չեմ երկու շաբաթ տնկվել քույրականի դեմը:
— Ես քո իմացածներից չեմ, Արմեն, ես կարգին աղջիկ եմ, այ որ կգաք, նորմալ ծաղիկ կտաք, էն վախտ ինչքան ուզում ես` գցի ուսովս, բայց հըլը չի կարելի:
Արմենը նեղացած տեսք արեց, բայց էլ փորձ չարեց կրկնելու:
Իջան, գնացին նորից կաֆե, տեղ էր ազատվել, նստեցին, երկու կոֆե վերցրին ու երկու պաղպաղակ:
— Դու ինձ շատ դուր ես գալիս, Սիլվա, հարցուփորձ եմ արել, իմացել եմ, որ համեստ, տնական աղջիկ ես, դե մերոնք էլ ասում են` պսակվի, տնավորվի, ինձ թվում ա, որ մենք լավ ընտանիք կկազմենք:
— Հա, տենանք, եթե ստացվի` ես դեմ չեմ:
Սիլվան տենց չէր իհարկե պատկերացնում իր առաջին ժամադրությունը, սպասում էր, որ Արմենը պիտի սիրո խոստովանություն անի, ասի, որ աշխարհի ամենասիրուն, ամենալավ աղջիկն ա ինքը: Բայց դե ի՞նչ արած, սենց էլ ոչինչ:
Կերան պաղպաղակը, խմեցին գարեխառն կոֆեի իմիտացիան ու էլ բառ չփոխանակեցին:
— Հիմա ի՞նչ ես ասում, մերոնք ե՞րբ գան ուզելու:
Սիլվան ախր տենց աղջիկ չի, որ կանչեն ժամադրության ու տենց հարցեր տան միանգամից: Չէ: Մի ամիս կտանի, կբերի ու նոր կասի` հա°, եկե°ք:
— Դե ի՞նչ ես վռազում, մենք հըլը իրար չենք էլ ճանաչում, երկու օրվա ծանոթ ենք, մի քիչ ճանաչենք իրար, նոր:
— Լավ, դե արի գնանք կինո:
Կինո: Ընդեղ մութ ա: Չի կարելի հըլը կինո: Մինիմում երկու շաբաթից:
— Չէ, էսօր չէ, հետո:
— Դե լավ, արի ման գանք մի քիչ:
Գնացին գետի երկայնքով վեր բարձրացան լուռ ու տենց էլ լուռ իջան: Իրանց նման մի երեք զույգ հանդիպեցին, Արմենը տղաներին սաղին ճանաչում էր, բարեւեց, պաչպռոշտի արեցին, ոնց որ բոլոր հայ տղամարդիկ են անում հանդիպելիս: Սիլվան մտքում ծիծաղում էր միշտ էդ անհեթեթ սովորույթին նայելիս, հիմա առավել կոմեդիկ թվաց իրավիճակը, ու Սիլվան չկարողացավ դիմանալ, փռթկաց:
— Ի՞նչ ա, Սիլվա, խի՞ ես ծիծաղում:
— Չէ, հենց նենց, բան հիշեցի:
— Դե պատմի, ես էլ ծիծաղեմ:
— Է¯, հեչ ասեցի, կարեւոր չի:
— Չէ, ասա, տենց չի կարելի, դու ծիծաղում ես, ես էլ եմ ուզում ծիծաղեմ, Լենին պապին ասել ա` ծիծաղը լավ է մարդուն:
Սիլվան էս կոմունիստա-մանկական ասացվածքը լսելով ավելի զվարճացավ ու սկսեց անղեկավարելի ծիծաղել, նույնիսկ կողքը սկսեց ծակել:
— Այ ախչի, դու հո աննորմալ չես, հիմա խի՞ ես անկապ ծիծաղում:
— Ուֆ, Արմեն, Լենին պապիկի մասին ասածիդ վրա ծիծաղս ավելի եկավ:
— Խի՞ որ, կարո՞ղ ա դպրոցում չես անցել:
— Անցել եմ, բայց սենց իրավիճակում էդ արտահայտությունը ծիծաղելի էր ինձ համար:
— Դու է’ շա°շ ես, Սիլվա:
— Հա°, շաշ եմ, էս եմ, ուզում ես հավանի, ուզում ես` չէ:
— Չէ, ցավդ տանեմ, հավանում եմ, հավանում:
Էս ծիծաղելի իրավիճակից էր, թե արդեն հասցրել էին մեկ-մեկու ներկայությանն ընտելանալ, բայց հետագա ճանապարհը Սիլվան անցավ բարձր տրամադրությամբ: Արմենը բանակային տափակ-տափակ անեկդոտներ էր պատմում, Սիլվան էլ ծիծաղում էր լիաթոք, երբեմն նույնիսկ ոչ թե անեկդոտի վրա, այլ հենց նենց, որովհետեւ լավ էր զգում իրան Արմենի հետ:
Մտածեց, որ լավ տղա յա:
Արմենը իննին տասնհինգ պակաս ճանապարհեց Սիլվային տուն ու շվշվացնելով գնաց դեպի իրանց թաղը:
Լավ աղջիկ ա, մտածեց Արմենը, պարկեշտ ա, չթողեց ձեռս ուսովը գցեմ նույնիսկ: Նենցերը կան, միանգամից թեւանցուկ ես անում, համաձայնվում են: Սա ուրիշ ա, սա իրա կինն ա լինելու, իրա երեխեքի մերը: Ընտանիք են դառնալու, երկու երեխա են ունենալու, հետո էլ ոնց որոշել էր` գնալու են Սվերդլովսկի մարզ, Արմենի ծառայած տեղը ապրեն, բայց դրա մասին սուս, հըլը գաղտնիք ա, տան փոքր տղան ա, ծնողները իրանց բարի կամքով չեն թողա, պետք ա կամաց կամաց էդ գործն անել:
Սիլվայի սիրտը երգում էր: Սիրահարվել էր Սիլվան, հիմա հասկանում էր ընկերուհուն` Հասմիկին, որի սիրածը բանակում էր, որը տանջվում էր բաժանումից, բանաստեղծություններ էր գրում, ու կարդում Սիլվային: Սիլվան Հասմիկի միակ ընթերցողն էր: Հիմա ինքն էլ կնստի ու կգրի:
Մերը հարցուփորձ արեց, նորից ասեց, որ փոքր քաղաք ա, որ իրան կարգին պահի, մեկ էլ տեսար` տղա ա, միտքը փոխեց, որ հետո հանկարծ Սիլվան տանը չմնա ման եկողի անվան տակ:
— Չէ, մամ, լավ տղա ա: Նենց ուրախ ա, սրամիտ: Սաղ ճամփեն ծիծաղացրել ա ինձ:
Սիլվայի մերը` Սեդան, երկար տարիների մանկաբարձ-գինեկոլոգ քույր էր, ու իրա աչքով շատ էր տեսել, թե տենց սրամիտ տղաները ոնց են դժբախտացրել նույնիսկ ամենապարկեշտ ընտանիքների որոշ աղջիկների, փորները լցրել են ու մնաս բարով ասել: Նրանք էլ, որը ռիսկ էր արել` ասել էր ծնողներին, որը` իրանք իրանց հավաքվել էին ու եկել աբորտ անելու, որ շանս ունենան մարդու գնալու: Մեկն էլ երեխեն բերել էր ու ծախել Ռուսաստան: Նույնիսկ մեկը չէ, Սեդան ինքը երեքին տենց գիտեր: Դե եթե բժիշկները բերանները փակ են պահել, էդ աղջիկները կուսաթաղանթները կարել են ու հաջող մարդի են գնացել: Մեկը նույնիսկ գեներալի կին ա դառել, հիմա առոք փառոք ապրում ա Կալինինգրադում: Բա¯: Բայց Սեդան իրա Սիլվային տենց չի դաստիարակել, որ նա մինչեւ ամուսնանալը պառկի տղամարդու տակ, հետո էլ ընկնի տենց պատմությունների մեջ: Սեդան բերանը փակ էր պահում, մանավանդ որ լավ վարձատրում էին: Հեյ-հե¯յ, ինչքան գաղտնիք գիտի տիկին Սեդան, որ գրի, մի եքա գիրք կդառնա: Չէ, իրա Սիլվան տենցը չի: Նա պիտի կույս ամուսնանա, նրա սավանը կարմիր խնձորի հետ պիտի բերեն իրանց տուն, որ հարեւանները տեսնեն, թե ինչ մաքուր աղջիկ ա դաստիարակել Սեդան: Դրա համար էլ մինչեւ հիմա էս Արմենը Սիլվայի առաջին ընկերն ա, մինչեւ էդ` թե դպրոցում, թե արդեն ուսումնարանում սովորելու տարիներին Սեդան թույլ չէր տալիս աղջկան տղաների հետ հանդիպել, չնայած ուզողներ շատ կային:
Սիլվան սիրուն աղջիկ էր, դարչնագույն, մի քիչ ալիքավոր մազերով, բանտիկ բերանով, մի  քիչ կոր, բայց ոչ մեծ  հայկական քթով, որ նրան հպարտ հելլենուհու  տեսք էր տալիս, աչքերը` կանաչադարչնագույն, հոնքերը` կիսակոր,  մաշկը` սպիտակ, առանց պզուկ-մզուկի, որ համատարած ա հիմա աղջիկների մոտ չգիտես ինչու, բոյը` միջին հասակի, ոտքերը` սլացիկ, սիրուն, իրանը` բարակ, կրծքերը` հանց Մերլին Մոնրոյինը, երկուուկես համարի, որ Սեդայի համար էդ միջանկյալ չափսի կրծկալի ձեռքբերումը դարձրել էր դեֆիցիտի պայմաններում մի մեծ գլխացավանք, կոշիկներն էլ` երեսունվեց համարի: Մի խոսքով, ընտիր աղջիկ ա Սեդայի բերած, պահած ու մեծացրած Սիլվան:  Դրա համար էլ Սիլվայի ամուսնությունն էլ պիտի ընտիր լինի, նենց, որ մարդիկ նախանձեն: Սիլվան արժանի ա: Լավ էլ սովորում ա: Ծանոթ կամ փող ունենային, կարար բժշկական տար, բայց դե մանկաբարձն էլ վատ չի, քանի մարդ ա ծնվում, մանկաբարձը պահանջարկ ունի: Իսկ Հայաստանում, փառք աստծո, հըլը դեռ մարդա երկուսն ունենում են: Նենց, որ, Սիլվան լավ պիտի ապրի. Սեդան հոգացել ա դրա մասին:
— Հա Սիլվա ջան, սրամիտը սրամիտ, բայց խրատներս հո չե՞ս մոռացել:
— Չէ, մամ ջան, ուզում էր ձեռը ուսովս գցի, չեմ թողել, ասի` կգաք ուզելու, հետո կգցես:
Պահո¯, սա շատ միամիտն ա, մտածեց Սեդան: Պիտի չասեր, թե չէ հիմա կմտածեն, թե հենց նստած սպասել ա Սիլվան էդ Արմենին:
— Էլ տենց չասես, վաբշե վիդ արա, որ քեզ համար մեկ ա ինքը: Տենց կտաքանա ավելի:
— Բայց, մամ, ընկերուհիներս ախր ազատ ման են գալիս, թեւանցուկ են անում, նույնիսկ նենցին գիտեմ, որ համբուրվում էլ են:
— Չէ` ասի, ոչ մի համբուրվել: Մինչեւ նշան չտան:
— Լավ, մամ ջան, ասածովդ կանեմ:
Պառկել էր քնելու Սիլվան ու մտածում էր Արմենի մասին: Պատկերացնում էր, թե ոնցն ա լինելու իրանց համատեղ կյանքը, ոնց ա Արմենն ամեն օր իրան ծիծաղացնելու նենց, որ կողքը սկսի ծակել: Մի քիչ էլ պատկերացրեց, թե ոնց են համբուրվում ու մի տեսակ դող զգաց մարմնի մեջ, օտար, անծանոթ, բայց հաճելի դող: Չհասկացավ թե ինչի էդ դողը իջավ, գնաց հասավ ամոթին ու ընդեղ լռվեց: Սիլվան մի տեսակ եղավ, ամաչեց իրա զգացածից, կողքի պառկեց ու, ձեռքերը իրար միացրած դնելով գլխի տակ, քնեց:  Երազում էլի Արմենին տեսավ: Գնացել էին վանք: Կանգնել էին իրար ձեռք բռնած, ամենաբարձր կետին էդ վանքի ու գոռում էին, իրանք էլ չէին իմանում թե ինչ, հենց նենց գոռում էին: Ու ծիծաղում:
Արթնացավ բարձր տրամադրությամբ, մորը պատմեց, մերն ասեց,որ խաչը ամուսնություն ա, լավ երազ ա: Սիլվան քթի տակ»Միրաժի» երգերը մռմռալով գնաց ուսումնարան: Հասմիկին պատմեց, Հասմիկը հարցրեց, թե համբուրվե՞լ են, ասեց` չէ, նշանից հետո: Հասմիկը համբուրվում էր իրա սիրածի հետ: Ասում էր, որ համբուրվում ա` պտուկները ցցվում են ու պնդանում ու մի տեսակ ուզում են, որ իրանց շոյեն: Բայց Հասմիկը մենակ համբուրվում ա, ուրիշ բան թույլ չի տալիս: Չի տվել այսինքն, որովհետեւ հիմա բանակում ա:
— Էսօր էլ ե՞ս ժամո:
— Եսիմ, բան չասեց, ճամապարհեց տուն, ու վերջ:
— Դե ուրեմն կգա:
Ու իրոք, Արմենն եկավ դասերի վերջում. համ ճանապարհեց Սիլվային տուն, որ մի երկուհարյուր մետրի վրա էր, համ էլ` ժամադրվեցին էլի վեց անց կես կարուսելներում:
Սիլվան մտածում էր, թե ինչ հագնի: Մերն ասեց` նույնը հագի, չմտածի, թե իրա համար զուգվում զարդարվում ես:
— Բարեւ, Սիլվա:
— Նորից բարեւ, Արմեն: Թիթիզն ես հա, օրը քանի անգամ կարելի ա բարեւել, այ տղա:
— Քեզ հազար անգամ էլ կբարեւեմ, Սիլվա: Սաղ գիշեր երազումս քեզ հետ էի: Գնացել էինք գետի ափին նստել ու ձուկ էինք բռնում:
— Բայց ես կյանքում ձուկ չեմ բռնել, Արմեն:
— Դե երազումս բռնում էիր, ինքն էլ մի մեծ, տափակ ձուկ:
— Բայց ձուկը երազում, ինչքան գիտեմ, լավ չի տեսնելը, խոսք ու զրույց ա:
— Հա դե հիմա հո հետամնաց չես, երազներին հավատաս:
— Չէ, դե բան էր էլի, ասեցի:
— Գնա՞նք կինո:
Սիլվան մի պահ մտածեց, հետո համաձայնվեց: Հաշվենք թե արդեն երկու շաբաթ ա ման ենք գալիս: Ծիծաղն էլի եկավ: Ծիծաղեց: Արմենն էլի սկսեց.
— Ի՞նչ կա ծիծաղելի իմ առաջարկության մեջ, Սիլվա, խի՞ ես դու անընդհատ իմ ասածների վրա ծիծաղում: Կարո՞ղ ա ինձ դուռակի տեղ ես դրել:
— Չէ, չէ Արմեն ջան, ես ուղղակի տենց եմ, շուտ ծիծաղող եմ:
— Է, դե ասա թիթիզ ես էլի:
— Չէ, թիթիզ չեմ, ուղղակի ծիծաղկոտ եմ:
— Լավ, գնանք: Ժամը յոթի սեանսին  կհասնենք, կակռազ իննին տանը կլնես:
Ֆիլմը կոչվում էր»Երբ անձրեւը մաքրում է բոլոր հետքերը»: Սիլվան իրան վատ էր զգում էրոտիկ տեսարանների ժամանակ, Արմենը անընդհատ փորձեր էր անում Սիլվային ինչ-որ կերպ ձեռ գցի, Սիլվան տանջվում էր անհեթեթ իրավիճակից: Հասկանում էր, որ ֆիլմը Արմենի մեջ սիրելու ցանկություն ա առաջացրել, էդքան էլ դեբիլ չէր, գիտեր,  բայց մոր ասածներն էր հիշում, ու չէր թողնում: Անկապ ֆիլմ էր, բայց մեջը տկլոր կնիկ կար, կիսասեռական ակտ կար, ու Սիլվան ամաչում էր էդ վախտերը, մի տեսակ հայացքը թեքում էր:
Ո¯ւֆ, պրծավ ֆիլմը:
Գնում են տուն: Արմենը հըլը ֆիլմի ազդեցության տակ ա, հա ձեռ ա գցում, Սիլվան էլ քաշում ա հետ:
— Սիլվա ջան, ես քեզ հետ հաստատ ամուսնանալու եմ, մի վախի, թող գոնե մի անգամ գոտկատեղիցդ գրկեմ, էլի:
— Չէ` ասեցի, եթե տենց շարունակես, հորս կասեմ:
— Լավ, լավ:
Հասան Սիլվայենց մուտքին: Արմենը վռազ Սիլվայի թուշը պաչ արեց ու պուկ փախավ: Սիլվան նայեց աջ ու ձախ, տեսնի` հո մարդ չի տեսել, ու պայուսակը ձեռքին վեր ու վար անելով բարձրացավ տուն:
— Մամ, Արմենը երազում տեսել ա` մթոմ ես մեծ ձուկ եմ բռնել:
— Վայ, վատ երազ ա: Բայց երրորդ օրվա երազ ա, ուշ ա կատարվելու: Կարող ա նույնիսկ չկատարվի էլ:
………………………………
Արդեն մի ամիս ա, ինչ Սիլվան ու Արմենը ման են գալիս: Սաղ քաղաքը գիտի: Սիլվան, չնայած մոր հորդորներին, Արմենին թողնում ա ձեռը գցի ուսովը, իրանը գրկի ու մեկ-մեկ էլ թուշը պաչի: Բայց հըլը թեւանցուկ չեն քայլում: Ծաղիկ կգան` հետո:
— Սիլվա, ես քեզ սիրում եմ:
Վա¯յ, հըլը չէր ասել: Սիլվան նոր հասկացավ, որ մի ամսվա մեջ Արմենը իրան էդ բառերը, ամենակարեւոր բառերը չէր ասել:
— Հա, Արմեն, գիտեմ:
— Բա դո՞ւ:
— Ես էլ:
— Դու էլ` ի՞նչ: Ասա, բառերով ասա:
— Ո¯ւֆ, ռադվի, գիտես էլի, էլ ի՞նչ ասեմ:
— Չէ, ասա, ուզում եմ լսեմ:
— Ես էլ քեզ եմ սիրում:
— Այ տենց: Հիմա մերոնք ուզում են գան վաղը չէ մյուս օրը ուզելու, ասա ձերոնց:
— Լավ, կասեմ, ես գնամ, արդեն տասն ա դառնում, հերս կխոսա:
— Պաչեմ թուշդ, նոր գնա:
Պաչեց:
— Դու էլ իմը:
— Չէ:
— Դե լավ, բարի գիշեր:
— Բարի գիշեր, Արմեն:
Տրա լյա լյա: Սիլվան սիրած ունի: Սիլվային գալիս են ուզելու:
— Մամ, Արմենն ասեց` վաղը չէ մյուս օրը գալու են խոսքի:
— Հա, հեսա հորդ ասեմ:
Եկան: Տասը հոգի մարդ են: Սիլվան սեղան ա գցում, չնայած օրենքով պիտի նստի սենյակում, մինչեւ հերը կանչի: Բայց դե իրանք ժամանակակից մարդիկ են, հին ադաթները վեջները չի: Դե տենց, ոչ կարեւորներն էլի:
Կեսրարն ա ապագա, երկու ախպերները Արմենի` իրանց կանանց հետ, քույրը, մի երեսուն տարեկան կլինի, Մանուշ ա անունը, իրա մարդը, հորեղբայրն ա, հորաքույրն ու Արմենը:
Նստեցին, ինչ-որ բաներ խոսացին, մերը Սիլվային ասել էր` գնա սենյակդ, կկանչեն` կգաս: Կանչեցին:
— Սիլվա ջան, էս մարդիկ եկել են քեզ հարցնեն, թե դու իրանց տղային հավա՞ն ես: Կուզե՞ս իրա հետ կյանքդ կապես:
— Հա պապ, գիտես էլի:
Վա¯յ, էլի հիմարություն ասեց Սիլվան:
— Դե տվեք ծաղիկը:
Քույրը մի ցեպ հանեց, գինը վրեն, մի կուլոնով ու կախեց Սիլվայի վիզը:
— Աստված ի՞նչ անի:
— Շնորհավոր անի — գոռացին միաձայն բոլորը սեղանի շուրջ ու սկսեցին ուտել:
Հիմա արդեն Սիլվան կարա Արմենի հետ թեւանցուկ ման գա, նույնիսկ կարա համբուրվի: Մի ամսից, ասին, կգանք նշան,  էլի մի ամսից էլ, եթե աստված տա, հարսանիք կանենք, կտանենք, շատ ման չգան, համը հանեն հանկարծ, աբուռով ամուսնանան: Դե տան փոքրն ա Արմենը, քաղցր ա սաղի համար, դրա համար իրա ամուսնությունն էլ, ամեն ինչը կարգը կարգին պիտի լինի: Ծաղիկ, նշան, հարսանիք:
Սիլվան առավոտը հպարտ-հպարտ ցեպը կուլոնի հետ գցեց վադալազկի վրայով, չնայած առաջ խաչով ցեպը տակն էր պահում, մերն էր ասել, խաչդ մի ցուցադրի արար աշխարհին, հիմա էլ ա տակը, Սիլվան հավատում ա աստծուն, Քրիստոս փրկչին, մերը նորեկ հայերի ընտանիքից ա, տեղացիների նման անհավատ չի, երեխեքին էլ երկուսին էլ կնքել ա Էջմիածնում, չնայած կարային ամուսնուն դրա համար պարտիայից հանեն, բայց տիկին Սեդան իրաասածի կնիկ էր, երկու ոտը դրեց մի ոտնամանի մեջ ու ասեց` եթե չկնքենք, երեխեքին առնում եմ, գնամ հորս տուն, չնայած հոր տուն էլ չուներ, հերը պատերազմում զոհվել էր, մերն էլ մահացել էր դրանից մի տարի առաջ: Բայց դե ախպեր ուներ Սեդան, նրա տունն էլ անվանում էր հորանց տուն: Դե Մարտունն էլ` Սիլվայի հերը, համեստ մարդ էր, կռիվ-ղալմաղալից փախած, ասեց` կնքի, բայց թաքուն: Ու տենց, Սիլվան ու Սամվելը կնքվեցին:
Հիմա Սիլվան հպարտորեն իրա ծաղիկի ցեպը ի ցույց հանած եկել ա դասի: Սաղ նայում են, գիտեին, որ ծաղիկն ա եղել էրեգ, հետաքրքիր էր, թե ինչ են բերել: Այ տենց: Սիլվայի ծաղիկի ցեպն ա սա: Կուլոնն էլ լուսնաքարով ա: Իրա քարն ա հորոսկոպով, իմացել են ու բերել են:
Արմենն եկավ դասերից հետո, միասին գնացին Սիլվայենց տուն, մերը տանը չէր, Սամվելն էր տանը, հաց կերան, հեռուստացույց նայեցին ու դուրս եկան ման գալու: Սիլվան ցուցադրաբար թեւանցուկ արեց Արմենին, ու գնացին կարուսելներով մի քանի կրուգ ման եկան, ոնց որ պլան կատարեին: Արմենն ասեց` գնանք կինո: Սիլվան նայեց աֆիշան, տեսավ գրած ա`»Երեք հրացանակերներ», ընդեղ էրոտիկա չկա, գնացին: Կինոյում առաջին անգամ իսկականից համբուրվեցին, Սիլվան էլի էն դողից զգաց, հետն էլ մի տեսակ ոնց որ տակն աներ, տենց բան զգաց: Իմացավ թե` իրոք արել ա, դուրս եկավ գնաց զուգարան, տեսավ իրոք թրջվել ա: Բայց մեզ չի: Բա ի՞նչ ա: Տարօրինակ բան ա: Դե լավ, շատ չի, քիչ ա, Սիլվան հետ եկավ Արմենի մոտ ու շարունակեցին համբուրվել:
………………………………………

Եկել են նշանի: Մի քսանհինգ հոգով են: Բռլյանտի մատանի են բերել: Բա՞: Սիլվայի նշանի մատանին մենակ բռլյանտ կարա լինի, ինքը բռլյանտ ա որովհետեւ: Կերան, խմեցին, հետն էլ որոշեցին հարսանիքի օրը:
Հիմա Սիլվան ու Արմենը կարան գրկվեն էլ, համբուրվեն էլ, նույնիսկ կարան սաղ օրը մնան տանը, մենակ` չեն կարա քնեն իրար հետ: Սեդան ասել էր Սիլվային`  հանկարծ չթողնի ձեռները գոտկատեղից ներքեւ իջացնի: Մինչեւ գոտկատեղը` ոչինչ, նշանված են: Բայց ներքեւ չի կարելի:
Տենց էլ անում էին, պառկում էին միասին, որ Սիլվայենց տանը մարդ չէր լինում, համբուրվում էին, Արմենը Սիլվայի կրծքերն էր շոյում, սկզբում շորի վրայից հետո տանում էր շորի տակն ու պտուկներն էր պտտում մատների արանքում: Սիլվան էլի թացանում էր, հիմա արդեն հասկանում էր, թե ինչի, Հասմիկից հարցրել էր, Հասմիկն ասել էր: Բայց չէր թողնում Սիլվան, որ Արմենը գոտկատեղից ներքեւ իրան ձեռք տա: Մենակ տուտուզին էր մեկ-մեկ տալիս, ոնց որ կինոներում են անում, Սիլվան ծիծաղում էր: Տենց անցավ մինչեւ հարսանիքը մի ամիսը: Արմենն անհամբեր սպասում էր, որովհետեւ խեղճը ահավոր տաքացել էր, շալվարը դեմիցն  ուռում էր, դառնում  փուչիկ, քարով լցված, ինքն էլ պառկում էր Սիլվայի վրա, վեր ու վար անում շորերով ու հետո շալվարը թացացնում: Գնում էր բաղնիքում մաքրում էր, բայց մեկ ա, էլի սպիտակ հետքերը երեւում էին: Սիլվան ամաչում էր, հանել էր տալիս, արագ-արագ լվանում ու արդուկով չորացնում էր: Երկուսն էլ անհամբեր սպասում էին հարսանիքի օրվան, որը իրանց հնարավորություն կտար առանց շորերը կեղտոտացնելու, բնական ճանապարհով սեր անել:
…………………………………….
Հարսանիքը լավն էր: Չէ°, ընտիր էր: Քաղաքի ամենամեծ ռեստորանն էին վարձել: Տիկին Սեդան իրա միակ աղջկան էր ամուսնացնում` պարկեշտ, սիրուն, խելոք Սիլվային: Պավլուշան էլ` ամենասիրելի փոքր տղուն, որի համար կյանքը կտային ընտանիքի սաղ անդամները: Չեն կարդացրել, բայց նենց գործ ունի, որ ինժեները մոտը քաք ա կերել: Նենց որ, ընտիր երեխեք, են, ընտիր զույգ էին, ու ընտիր էլ հարսանիք էր:
Ամենաշատը հարսանիքի ավարտին սպասում էին Սիլվան ու Արմենը: Սպասում էին, որ վերջապես վայելեն հասարակության կողմից  թույլատրված իրանց փայ սեքսը: Հազիվ էին զսպում դժգոհությունները, երբ հերթական կենաց էին ասում, ջղայնանում էին արդեն վերջում, երբ խմած հյուրերից ոմանք ուզում էին էլի շարունակվի քեֆը, ու չէին գնում տները:
Վերջացավ հարսանիքը, սաղ գնացին, մնացել են սեղան հավաքող բարեկամուհիները, բայց դե դրանք վաղն էլ են մնալու:
Արմենը Սիլվային ասեց.
— Վերջ, էլ ատմազկա չունես Սիլվա, էսօր իմն ես:
— Հա, Արմեն ջան, քոնն եմ, օրինական ճանապարհով քո կինն եմ, սիրի ինչքան սիրտդ տալիս ա:
— Դե գնանք:
— Գնանք, ամուսնյակս:
Մտան կարմիր վարագուրած սենյակը, ուր պիտի լիներ առաջին գիշերը: Սեղանին միրգ ա դրած, նույնիսկ շամպայն ու կոնֆետներ կան: Ու շատ-շատ փափուկ, երկտեղանոց արաբական թախտ-մահճակալ ա:

Սիլվան գնաց իրան կարգի բերեց, վրեն ջուր լցրեց ու եկավ:
Արմենը արդեն պառկել ա, շամպայն ա լցրել խրուստալի բաժակների մեջ, ամեն մեկը մի ձեռին բռնել ա ու սպասում ա: Սիլվան եկավ, բաժակը վերցրեց, խփեցին, կում արեցին ու դրին սեղանիկին: Արմենը քնքշորեն Սիլվային համբուրեց, շրջեց մեջքի վրա ու հանեց թազա, ժանյակավոր գիշերանոցը: Սիլվան սիրուն ա, ու ինքն էլ լավ ա գիտակցում: Արմենը նայում ա մերկ, չքնաղ, իրա օրինական կին Սիլվային ու ահավոր ցանկություն ա զգում: Ցանկություն` անհապաղ մերձենալու իրա սիրած, աննման կնոջը: Բայց Արմենը եզ չի, բանակում մի երկու ռուս ղուշ ա ունեցել, նրանք հասկացրել են, որ կինը նախերգ ա սիրում, ու եթե նախերգդ կարողանաս լավ նվագես վրեն, մնացածը կինն ա երգելու, ու նենց ա երգելու, որ կրեշենդոն տիեզերք ա պատռելու: Դրա համար Արմենը չի վռազում, հատված առ հատված, նոտա առ նոտա նվագում ա իր Սիլվա քնարի վրա, քնարն էլ գալարվում ա հաճույքից, լարերը չռվում են, ու աննման մեղեդի ա լույս աշխարհ գալիս: Սիլվայի պտուկները դառել են ամենքը մի պնդուկ, Սիլվայի շեքը դառել ա մանկական սնունդ Նարինեի նման ծորան ու հրավիրում ա Արմենին խնջույքի: Արմենը զգույշ, վախենալով մտնում ա ներս, ու սկսվում ա ամենահաճելի մարմնամարզությունն աշխարհի: Սիլվան նույնիսկ զարմացավ, որ ցավ, բան չկա, ախր ասել էին, թե ցավում ա, տհաճ ա շատ առաջին անգամ: Իսկ Սիլվան միայն հաճույք ա զգում, զգում ա` ոնց ա իրա ամոթը Արմենի ամոթին սիրում ու ուզում ա հա° սիրի: Սիրում ա, սիրում ու մեկ էլ լցվում ա տաք, հաճելի հեղուկով: Սիլվան լսել էր, որ ինչ որ օրգազմ ա լինում, բայց դե երեւի առաջին անգամ չի լինում, ու դրա համար բավարարվում ա տաք հեղուկի հոսելու զգացողությամբ իրա ներսում ու գրկում ա Արմենի հոգնած ուսերը:

Քնել են, առավոտ ա արդեն: Դուռը թակում են: Քույրն ա:
— Վեր կացեք, ժամը տասն ա, գամ տեղերը հավաքեմ:
Սիլվան նոր տեղը բերեց, որ սա առաջին գիշեր ա, որ պիտի կուսաթաղանթ պատռվի, արյուն գա, պիտի քույրը տեղերը հավաքի ու սավանը տանի Սիլվայի հորանց տուն: Սիլվան Արմենին ցնցում ա, Արմենը վեր ա կենում, շալվարը հագնում ա, հետո Սիլվային համբուրում ա: Սիլվան տեղիցը վեր ա կենում, վերմակը հետ ա գցում ու…
Արյուն չկա: Սիլվան աղջիկ չի՞ եղել: Ոնց թե աղջիկ չի եղել, բա ի՞նչ ա եղել: Արմենը նայում ա Սիլվային, Սիլվան` Արմենին: Երկուսն էլ քարացել են սպասվող ղալմաղալի վախից:
— Սիլվա, խի՞ արյուն չկա:
— Եսիմ, խի՞ չկա:
— Սիլվա, կարո՞ղ ա դու ինձ խաբել ես, եթե եղել ես մեկի հետ` ազնվորեն ասա, ես քեզ սիրում եմ, կներեմ, ոտս կճղեմ, արյուն կանենք, կգան կիմանան կուսաթաղանթիդ արյունն ա:
— Չէ, Արմեն, չեմ եղել, մորս արեւ:
— Բա խի՞ չկա արյուն:
— Եսիմ, ես ցավ էլ չեմ զգացել, հետո մտածեցի, որ դա նորմալ չի:
— Բա ի՞նչ անենք, Սիլվա:
— Եսիմ, կարող ա վաղը լինի:
— Կարող ա: Կարո՞ղ ա պինդ ա, չի պատռվել: Բա էս ժողովրդին ի՞նչ ասենք:
— Եսիմ, ասա` բան չենք արել:
— Լավ:
Արմենը տենց էլ արեց, քրոջն ասեց` հարբած էր, քնել ա:

Սիլվան ամբողջ օրը անհամբեր սպասում էր գիշերվան, որ կուսաթաղանթը պատռի իրա Արմենը: Ոչ մի բանի մասին ի վիճակի չէր մտածելու: Արմենի տնեցիք խեթ-խեթ նայում էին Սիլվային, երեւում էր, որ չեն հավատացել Արմենի ասածին:

Վերջապես գիշերը եկավ:

Արմենը նորից քնքշորեն նվագեց Սիլվայի վրա, հետո էլ մեջը:

— Լույսը վառի, Արմեն:

Վառեց: Նայեցին: էլի բան չկա:

— Սիլվա, ցավդ տանեմ, ասա էլի,  կարող ա խաբե՞լ են քեզ, ես կհասկանամ, դու ինձ համար թանկ ես շատ, մենակ ինձ դուռակի տեղ մի դնի էլի, խնդրում եմ:

— Արմեն ջան, ես քեզ հետ առաջին անգամ ձեռ եմ բռնել, համբուրվել եմ, մենակ դու ես իմ կրծքերը շոյել, դու ես իմ մեջ եղել, հավատա ինձ, խնդրում եմ քեզ:

— Հավատում եմ Սիլվա ջան, բայց ես ի՞նչ անեմ, որ մեր աննորմալ, ապուշ ադաթներն ասում են, որ մարդ պիտի կուսաթաղանթ ունենա:

— Արմեն, հիմա ես չունե՞մ:

— Դե ուրեմն չունես էլի:

— Դե արի գնանք բժշկի:

— Վաղը կգնանք, էսօր կիրակի ա: Լավ արի քնենք:

Ի՞նչ քնել: Սիլվան քուն չունի: Սիլվան ծնողներին սեւերես ա արել, գետինը ծակվեր, Սիլվան մեջը մտներ, սաղ-սաղ դժոխքի փայ դառնար, էս օրը չընկներ.

Առավոտը Արմենը Սիլվային առավ ու սուս-փուս, մինչեւ տնեցոնց արթնանալը գնացին Արմենենց գյուղ: Ընդեղ Արմենի տատը բանից բեխաբար կնիկ էր, խավիծ սարքեց, տվեց Սիլվային, տաք-տաք շորեր ստիպեց հագնի, ոնց որ ծննդկանին են անում: Տենց ա ընդունված, որ կուսություն կորցնելը համահավասար ա երեխա ունենալուն: Ծանր բան ա: Բայց ոչ` Սիլվայի համար: Որովհետեւ Սիլվան բացի հաճույքից, էդ բանից ոչ մի ուրիշ զգացողություն չի ունեցել:

Հետ եկան ուշ, բայց տնեցիք քնած չէին: Թարս-թարս սաղ նայում էին Սիլվային: Մթոմ քիչ ա` աղջիկ չի, հըլը իրանց տղուն էլ խելքահան ա արել նենց, որ նա ծպուտ էլ չի հանում, ասի` ո՞ւր ա, աղջի°, կուսթաղանթդ:

Պառկել են էլի: Էլի նույնը: Էս անգամ Արմենը սկսել ա Սիլվայի ընդեղը մատներով պրպտել: Հետո էլ լեզվով, ատամներով: Աման, Սիլվան ամոթից գետինն ա մտնում, բայց դե սուս ա մնում, մտածում ա, թե Արմենը ընդեղ կուսաթաղանթ ա ման գալիս: Հենց էդ ման գալու պրոցեսում Սիլվան սկսեց արագ-արագ շնչել, շունչը հերիք չէր տալիս իրան, սիրտը տփտփում էր, ուզում էր դուրս գա տեղիցը: Արմենը էնքան ման եկավ, որ Սիլվան դառավ հրեշտակ ու թռավ, գոռալով թռավ: Դռան հետեում փսփսոց լսվեց, երեւի ականջ են դնում: Ամոթ: Սիլվան էլի ուզեց գետինը ճղվի, ինքը մտնի մեջը: Անուժ էր դառել Սիլվան, երբ Արմենը մեջը մտավ: Գնաց-եկավ, գնաց-եկավ, ձեռը ընդեղ տանելով ու նորից կուսաթաղանթ ման գալով, համ էլ մեկ-մեկ  պտուկները Սիլվայի պտտելով, էնքան, մինչեւ Սիլվան էլի դառավ հրեշտակ ու էլի գոռալով թռավ: Հալումաշ եղած քնեցին երկուսն էլ:

Առավոտը դուռը ծեծեցին, թե` Սիլվա, հեռախոսի մոտ արի, մերդ ա զանգում:

— Հա, մամ ջան:

— Աղջի, բա էս ձերոնցից խի՞ մեր տուն մարդ չի գալիս:

Սիլվան ոնց որ ջուրը եկած, լցված լողավազան լիներ, որ ափերիցը դուրս եկավ, սկսեց աչքերի ջուրը թափել դարդի հետ միասին:

— Մամ, էն ձուկը սաղ արեց:

Ու լացում ա:

— Աղջի, ի՞նչ ձուկ, կարգին խոսա բան հասկանամ:

— Էն ձուկն էլի, որ իրեք ամիս առաջ Արմենի երազում բռնել էի, դու էլ ասեցիր` չի կատարվի, կատարվում ա:

Սեդայի գլխին մաշայով ոնց որ տային, նենց մեջիցը ծակեց: Ստեղ գործերն ավելի վատ են, քան ինքն էր մտածում:

— Սիլվա, արյուն չկա՞ր:

— Չէ, չկար, զահրումար լինի էդ արյունն էլ: Մամ, արի ինձ տար ստեղից, ես տուն եմ ուզում:

— Եկա, բալես, մի լացի, եկա:

Տիկին Սեդայի աղջիկը աղջիկ ա, նույնիսկ եթե կուսաթաղանթ չունենա, էլի աղջիկ ա: Տիկին Սեդան նենց չի իրա աղջկան դաստիարակել, որ հիմա կուսաթաղանթ չունենա: Ունի: Ու Սեդան կապացուցի, որ ունի:

Սեդան եկավ, Սիլվային ու Արմենին, կիսուրին ու Արմենի քրոջն առած գնացին ծննդատուն:

— Բժիշկ Կոստանդյան, աղջկաս նայեք էլի մի հատ: Ամուսնացել ա իրեք օր ա, արյուն չկա, կարո՞ղ ա բնածին արատ ա:

— Սեդա, Սեդա, ամոթ չի՞, քո մակարդակի, քո մասնագիտության տեր  կնգան, որ աղջկադ տենց հիմարության համար առել եկել ես ստեղ:

— Դե ախր ընտանիք ա գնացել, ուզում եմ բաց երեսով մնա, չնեղվի կյանքում: Նայեք էլի, բժիշկ ջան: Թող մարդի քույրն էլ մտնի, հանկարծ չասեն` սարքել ենք, կամ էլ` կարել:

— Դե լավ, արի, աղջիկ ջան, արի տեսնեմ` էդ ի՞նչ գանձ են կորցրել շեքիդ մեջ, որ դրան տենց սպասում են:

Սիլվան ամաչելով, առաջին անգամ էր բարձրանում գինեկոլոգիական բազկաթոռի վրա, համ էլ տալն էր նայում, մերն էր նայում, ինքն էլ պիտի իրա ամոթները ի ցույց դներ: Դե ի՞նչ արած, բարձրացավ:

— Ամոթ ձեզ, թքել եմ ես ձեր երեսին, արի, արի նայի տալ կոչեցյալ, արի նայի` հարսիդ կուսթաղանթը ցույց տամ:

Նա էլ եկավ, նայեց ու կանգնել ա գլուխը կախ:

— Բժիշկ, բա հիմա ի՞նչ, իմ ախպերն ա անկարո՞ղ:

— Չէ, քո ախպերն էլ ա նորմալ, ուղղակի ադաթներն ա մեր աննորմալ: Տեղերը չոր տեղ գցեք ու վայելեք ձեր կուսաթաղանթի արյունը: Երեւի նուրբ ա վարվել, չի պատռվել:

Դուրս ա եկել  բժիշկը ու Արմենին ա քֆրտում:

— Տո° ես քո տղամարդ ասողի հա, ինչի՞ ես թողել էս անմեղ հրեշտակին սենց այլանդակ արարողությոն միջով անցկացնեն, հը՞, չե՞ս հասկանում դու ոչ մի բան, արա:

— Դե ի՞նչ հասկանամ, բժիշկ, ինձ համար իրա կուսաթաղանթը կա, թե չկա, կարեւոր չի, մերոնց ա կարեւոր ու իրա ծնողներին, իրանք են էս այցի հեղինակները:

— Դե գնա, տեղերը գցի պոլին, մի շորի վրա, ու ոչ թե դու պառկի վրեն, այլ իրան նստացրու քեզ վրա, ու կտեսնես  կնոջդ կուսաթաղանթի արյունը:

— Բժիշկ, ինձ մի հայհոյեք, ես մեղավոր չեմ, իրանք են պահանջում, ադաթ ա:

— Ադաթ հնարողիդ մերն էլ, քոնն էլ, էս ադաթը քսաներորդ դար հասցնողի, պահողի ու փայփայողի մերն էլ: Գիտե՞ս` քանիսն եմ կարել ու պատվով, ադաթով  մարդու տվել: Բա մարդ էլ կա` վաբշե չունի, նա ի՞նչ անի: Կա, որ մենակ երեխա բերելուց ա ճղվում, առաձգական ա, բա դրանք ի՞նչ անեն: Թո°ւ քու մերը, հայ արարած: Կուսաթաղանթի ձոն ունեն, պիտի երգեն անպայման, տեսնեն, հոտ քաշեն: Թո°ւ…

Սիլվան երախտագիտությամբ նայում ա վաթսունն անց իրա փրկարարին, որ իրա սերն ա փրկել, իրա պատիվը, իրա ծնողների անունը, իրան իրավունք ա վերականգնել պարկեշտ, բարոյական մարդ լինելու:

— Շնորհակալ եմ, բժիշկ Կոստանդյան, Դուք իմ  հորից շատ արեցիք ինձ համար: Աստված թող Ձեզ երկար տարիների կյանք պարգեւի, որ Դուք կարողանաք իմ նմանների հոգսը հոգաք:

— Գնա, աղջիկ ջան, գնա ու մարդուդ աչքը կոխի կուսաթաղանթդ: Ու կիսուր մայրիկիդ էլ ասա դռան հետեւին կանգնի, որ շտապ օգնություն կանչի, շատ պինդ ա կուսաթաղանթդ, ամուսինդ էլ երեւի նուրբ ա հա՞:

— Հա, նուրբ ա:

— Լավ ա գոնե դրանում բախտ ունես, կնանիք կան սաղ կյանքում տենց էլ սեքս ասածը պատկերացնում են մենակ տհաճ մարմնամարզություն, որ իրանց չոր, չկարեցած թացացնել հեշտոցում անում են իրանց բռի ու անտաշ ամուսինները:

— Չէ, Արմենս լավն ա, շատ նուրբ ա:

— Գնա, մեկ ա հեսա հետ են բերելու քեզ, հաջող չեմ ասում:

Եկան տուն, տեղեր գցեցին, դե տեղեր ասածս որն ա, մի կարպետ ու վրեն սավան հետն էլ մեկը, որ ծածկվեն: Արմենը հարազատներին կանգնացրեց դռան հետեւը, Սիլվային առանց նախերգի կոպիտ նստացրեց վրեն ու Սիլվան հո չճչաց… Սաղ շենքը ճղվեց Սիլվայի կուսաթաղանաթի հետ միասին: Արմենը վախից վեր թռավ, տեսավ կնոջ` իրա սիրելի, աննման, թանկագին Սիլվայի շեքից արյուն ա չռռում: Գրկեց, տարավ պառկացրեց մահճակալի վրա, սավանն առավ ու դուրս եկավ միջանցք, ուր կանգնած էին իրա ողջ ընտանիքը, տիկին Սեդան ու Սիլվայի հերն էլ հետները: Արյունլվիկ սավանը տվեց տիկին Սեդային:

— Հեսա, տվեք մորս, քվորս, հարեւաններին, թող զխկվեն, թող մաս-մաս անեն ու դնեն իրանց սերվանտների մեջ: Իմ Սիլվաս աղջիկ ա, եթե սա չլիներ էլ, եթե տարած էլ լինեին մինչեւ ինձ, նա ինձ համար ամենամաքուր, ամենաանմեղ արարածն ա:

Սեդան առավ սավանն ու սկսեց դրանով Արմենի քրոջը խեղդել, ու կխեղդեր, եթե չխառնվեին կողքից աղմուկի ու Սիլվայի ճչոցի վրա հավաքված անբան, հետաքրքրասեր հարեւանները:

Սիլվան արնահոսել էր սկսել, բժիշկը ճիշտ էր ասել, մեքենայով տարան հիվանդանոց:

— Եկար, աղջիկս, արի բարձրացի, մի վախենա` ձեռ չեմ տալու, ուղղակի պերեկիս եմ լցնում, որ արյունահոսությունը կտրվի, մեկ էլ կսրսկենք վիկասոլ, մի քիչ ցավոտ ա, բայց մակարդելիությունդ կբարձրացնի: Գիտե՞ս, իմ պրակտիկայում եղել ա մի շատ ծանր դեպք, որ կուսաթաղանթի պատռվելուց քիչ ա մնացել մի աղջիկ մահանա, հազիվ ենք փրկել: Չէ, մի վախենա, քեզ մոտ տենց սարսափելի չի, ուղղակի հաստ ա մի քիչ սովորականից, մարդդ էլ նուրբ ա վարվել, ու մնացել ա տեղը: Հիմա մի երեք օր մոտ չթողաս, հետո վայելի ինչքան կուզես, քեզ հալալ ա:

Սիլվան ժպտում ա արցունքների միջից: Ցավ, բան չի զգում: Չզգաց նույնիսկ ճչալուց հետո: Մենակ էն ճիչն էր: Հետո ուրախություն, ոնց որ լուսավորվեր Սիլվան, ոնց որ էդ թափված արյան հետ Սիլվայի վրայից բառիս բուն իմաստով թոթափվեին բոլոր նախկին, ներկա ու ապագա զրպարտանքները: Սիլվան երջանիկ ա: Շատ:

…

Մի ամիս չանցած, Արմենը կնոջը վերցրեց ու, շան տեղ չդնելով տնեցիների բոլոր առարկությունները, պատճառաբանությունները, թե ինչի՞ պիտի փոքր տղան մնա ծնողների մոտ, ոչ թե միջնակ կամ մեծ, ասելով, որ նրանց իրանից ու Սիլվայից մի կուսաթաղանթ էր պետք, էն էլ ստացան ու դրա հետ միասին Արմենի արհամարհանքը, գնացին Սվերդլովսկի մարզ, ու մինչեւ էսօր էլ ապրում են էնտեղ հաշտ ու խաղաղ: Սիրում են իրար: Ունեն երկու երեխա:

Տիկին Սեդան տղային ամուսնացրել ա, ու նորապսակներին նույն օրը ուղարկել հարսանեկան ճամփորդության Վիլնյուս, որ կուսաթաղանթ նայելու անհրաժեշտություն չունենա:

Կուսաթաղանթի պատմությունը հիշում են ինչպես վատ երազի իրականացում, կարծես եթե Սիլվան էն մեծ ձուկը չբռներ Արմենի երազում, էդքան բանը չէր լինի….

Մեր ժողովրդի հիշողությունը բավականին կարճ է: Նա շատ արագ է մոռանում, թե ում էր համարում աչքի գրող, սուլում, մաղթում շուտափույթ հեռացում: Ընդամենը 10 տարի անց արդեն մոռացվում է ամենայն վատը և հիշվում եղած կամ չեղած լավը: Ու պետական այրը կարողանում է վերադառնալ մեծ քաղաքականություն, հաճախ` կարոտաբաղձության ալիքի գագաթին հեծած:

Մտովի վերադառնանք 1988 թվական: Ազատության հրապարակ: Ազգային անկասելի զարթոնքով ալեկոծ ժողովուրդ, որի ուզածը մի բան է` «ՄԻԱՑՈՒՄ»: Քաղաքացիական ազատություններ, ժողովրդավարություն, այլ թիթիզ բաներ` դրանք լոկ ժողովրդական հուժկու ալիքի փրփուրն են, բուն ալիքը Արցախի վերամիավորման համար է: Խոսափողին է մոտենում Կարեն Դեմիրճյանը: «Ղարաբաղը ջե՞բս ա, որ հանեմ տամ»,-պատմական ֆրազից հետո վրդովված սուլոցի ներքո նա հեռանում է, որպեսզի 10 տարի լռություն պահպանի:

Եվ 10 տարի անց, երբ բանակի ու ժողովրդի ճնշման ներքո հեռանում է «ՄԻԱՑՈՒՄ»-ի իդեալները տրորած Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, Կարեն Դեմիրճյանին արդեն խանդավառորեն դիմավորում է նրան սուլած և վռնդած Ազատության հրապարակը: Բայց վերադարձն իշխանության, չի ստացվում:

Զուտ կարոտախտը բավարար չէր: 1988-ի զարթոնքի և հետագա հաղթական Ազատամարտի ալիքը անխուսափելիորեն պետք է իշխանության բերեր «ՄԻԱՑՈՒՄ»-ի թրծված առաջնորներից որևէ մեկին:

Անցավ ևս 10 տարի: Ժողովուրդը մոռացավ, թե ինչպիսի ատելությամբ էր քշել Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Ճիշտ է, նրան «ազգովի խնդրող» չեղավ, բայց այնուամենայնիվ 350 հազար մարդ քվե տվեց:

Անշուշտ, կար ատելություն օլիգարխիկ համակարգը կատարելության հասցրած Ռոբերտ Քոչարյանի նկատմամբ, բայց ինչքան էլ պարադոքսալ հնչի, լևոնական ալիքի շարժիչ ուժը, այնուամենայնիվ, կարոտախտն էր:

Հիշենք, թե 1996-ին ինչի շուրջ էր գլուխը գովում առաջին նախագահը` որ իր իշխանության տարիներին Հայաստանում 11 հազար դղյակներ կառուցեցին: Այսինքն` 11 հազար ընտանիք Խորհրդային Հայաստանի ժառանգությունից լավ էլ յուղոտ կտորներ փախցրեցին: Դրա տասնապատիկն էլ հաստատ փախցրել էին առավել համեստ բաժիններ: Բնականաբար, նրանց մեծ մասը կարոտով հիշում էր այն ժամանակները, երբ «հարիֆները»  Ազատամարտի խրամատներում արյուն էին թափում, իսկ իրենք «շուստրիաբար» թիկունքում մեծ կամ փոքր ունեցվածքի տեր էին դառնում: Դե, 100 հազար ընտանիքի քվեները հերիք էին 350 հազարի առյուծի բաժինը ձևավորելու համար…

Այսպիսով, և Կարեն Դեմիրճյանը, և Լևոն Տեր-Պետրոսյանը լայնորեն օգտվել են կարոտախտի տեխնոլոգիայից` մեծ քաղաքականություն վերադառնալու համար: Սակայն Ռոբերտ Քոչարյանը կարծես թե որոշել է գերազանցել նրանց:

Նա 10 տարու փոխարեն սպասեց ընդամենը 3 տարի, ու ՀՀ անկախության 20-ամյակի առիթը օգտագործելով, արդեն հիմիկվանից ձևավորում է իր իշխանավարման տարիների նկատմամբ կարոտախտի ալիք: Շատ ակտիվ, գործնականում ամեն օր: Նրա ոչ պաշտոնական կայքէջը լեցուն է «10 տարի, որ վերափոխեցին Հայաստանը» կարգախոսի ներքո գրված նյութերով: Անգամ ֆան-կլուբ ունի, ուր ընդգրկված են հիմնականում երիտասարդները: Քարոզչության սխեման բավականին պարզ է, բայց արդյունավետ. Պնդել և հիմնավորել, որ անկախության 20 տարվա ուղիղ կեսը իր ղեկավարության ներքո, Հայաստանի լավագույն տարիներն էին: Որ ինքն է երկիրը երկիր դարձնելու: Իր վերջին հարցազրույցում նա նաև պնդում է, որ հավասարը հավասարի պես շփվում էր գերտերությունների ղեկավարների հետ, որ վասալային հարաբերություններ չկային. «Պարզապես պետք չէ բարդութավորվել: Երկրի չափը չի նշանակում, որ նրա նախագահն անպայման ավելի խելացի է եւ արդյունավետ մյուս նախագահներից: Այո, նրանք, անկասկած, ավելի ազդեցիկ են երկրի քաղաքական կշռի շնորհիվ: Սակայն դա ամենեւին չի նշանակում, որ նրանք քո պետերն են, եթե, իհարկե, դու ինքդ նրանց այդ կերպ չես ընկալում: Գլխավորը` կարողանալ կառուցել ճիշտ, ազնիվ գործընկերային փոխհարաբերություններ, հստակ ներկայացնել քո երկրի շահերը եւ ունենալ համոզիչ փաստարկային հիմք, եթե դու ինչ-որ բանի հետ համաձայն չես: Ինձ մոտ, օրինակ, շատ ջերմ հիշողություններ են մնացել Վլադիմիր Պուտինի, Ժակ Շիրակի եւ Բիլ Քլինթոնի հետ շփումից: Նրանցից ոչ ոք երբեք չի փորձել ընդգծել իր գերազանցությունը»:

Նա նաև ենթատեքստով ասում է, որ կարող է փայլուն հեռանկար ապահովել Հայաստանին. «Ավելի քան 50 տարի առաջ Սոմալին եւ Հարավային Կորեան ունեին ՀՆԱ-ի գրեթե նույն ցուցանիշը մեկ շնչի համար, իսկ այսօր այդ երկրները հնարավոր չէ անգամ համեմատել: Սոմալին պատառոտվում է տարաձայնություններից, բնակչությունը սովի է մատնված, իսկ Հարավային Կորեան դարձել է հզոր արդյունաբերական երկիր եւ համաշխարհային առաջատարներից է տնտեսության մի շարք ոլորտներում: Ահա թե ինչ է նշանակում արդյունավետ կառավարում, հեռանկարները տեսնելու ունակություն եւ զարգացման ճիշտ մոդելի ընտրություն: Համոզված եմ, որ Հայաստանը լուրջ ներուժ ունի Հարավային Կովկասի ամենաարդյունավետ երկիրը դառնալու համար: Թե ինչպե՞ս այն կօգտագործվի, ցույց կտա ժամանակը»:

Թե ինչպես է պատրաստվում Ռոբերտ Քոչարյանը, զուգակցելով  կարոտախտի ստեղծման տեխնոլոգիան իր ունեցած տնտեսական և կադրային լծակների հետ, վերադառնալ մեծ քաղաքականություն, կերևա առաջիկա 2 ամիսներին: Միգուցե նա մասնակցի 2012-ի ընտրարշավին, ու այնուհետ հավակնի 2013-ին դառնալու երկրի նախագահ. Այդ դեպքում ԲՀԿ-ն մինչև վերջ «կոտոշ կտա» ընտրություններին առանձին մասնակցելու համար, և կոալիցիայի միասնական ընտրացուցակ չի լինի: Միգուցե նա լինի հենց կոալիցիոն ընտրացուցակի առանցքային դեմքը ու ընտրություններից հետո ստանձնի վարչապետությունը` 2018-ին նախագահական պալատ վերադառնալու հեռանկարով:

Սցենարի վերջնական տարբերակը հայտնի չէ: Սակայն կարելի է պնդել, որ կլինի այնպես, ինչպես միասին կորոշեն Սերժ Սարգսյանն ու Ռոբերտ Քոչարյանը: Ի վերջո պատերազմի բովով անցած 20 տարվա ընկերությունը նաև քաղաքական կատեգորիա է` ի հեճուկս տականքային ցինիզմով վարակված քաղաքական դասի կարծրատիպերի:

Շաբաթվա Վարկածները քննեց`  ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ

ՀՀ Անկախության 20-րդ տարեդարձի միջոցառումների կազմակերպման կենտրոնը հայտարարել էր «Հայաստանը դու ես» լուսանկարների մրցույթ: Լուսանկարները պետք է արտահայտեին անկախության գաղափարը և նվիրված լինեին 20-րդ հոբելյանին: Մրցույթի վերջնաժամկետը սեպտեմբերի 16-ն էր, արդյունքների հայտարարման օր էր նախատեսված սեպտեմբերի 19-ը:

Մրցույթի կազմակերպիչները նշել էին, որ լուսանկարների բարձր որակը ցանկալի է, սակայն էականը լուսանկարների բովանդակությունն է ու ստեղծագործական մոտեցումը: Մրցույթին կարող էին մասնակցել ինչպես պրոֆեսիոնալ, այնպես էլ սիրողական լուսանկարիչները: Երեք լավագույն լուսանկարները կընտրվեն Ֆոտոլուր լրատվական գործակալության լուսանկարիչներից կազմված ժյուրիի կողմից: Երեք լավագույն լուսանկարի հեղինակները կստանան հատուկ մրցանակ-հուշանվերներ: Հատուկ մրցանակ կստանա նաև Ֆեյսբուքում ամենից շատ հավանություն ստացած լուսանկարը, որի անունը քիչ առաջ հայտարարեց տարեդարձի միջոցառումների կազմակերպման կենտրոնի գեյսբուքյան պաշտոնական 20 years of Independence of the Republic of Armenia էջը։ Մրցույթին ներկայացվել են 214 լուսանկարներ։

«Ֆեյսբուքում ամենից շատ հավանություն ստացած լուսանկարը։

465 հոգի հավանել են այս լուսանկարը:

Շնորհավորում ենք Արմեն Ղազարյանին հաղթանակի կապակցությամբ»:

Թե ինչպես է ծնվել լուսանկարը, պատմում է հեղինակը։

«2010 թվի հոկտեմբեր, Երեւան, իմ համար շատ դեպրեսիվ ու զզվելի օր… Այդ օրը ես բարոյական նորմերից ու սկզբուքներից ելնելով, քանի որ լցվել էր համբերությանս բաժակը, դիմում գրեցի ու շպրտեցի ուր որ պետք էր: Ջղայն` հավաքեցի «խաղալիքներս» ու լքեցի հիմնարկությունը` ինչպես ամերիկյան ֆիլմերում լիքը արկղը ձեռքիս մոտեցա մեքենայիս ու քամու արագությամբ եկա տուն, ուր ինձ սպասում էին կինս ու մեկ տարուց քիչ մեծ տղաս` Դավիթը:

Իհարկե` առաջին րոպեից տեսնելով տղայիս ես անմիջապես մոռացա ամեն ինչի մասին, ինչ ամբողջ օրվա ընթացքում կատարվել էր…. Դավիթի հետ խաղում էինք, երբ նրան շատ հետաքրքրեց լիքը արկղը` նա շրջեց ու թափեց ամբողջ պարունակությունը այդ «գրասենյակային կույտի», միջից ինքը վերցրեց այս եռագույնը, որը ես արդեն քանի տարի է իմ հետ եմ տանում, ուր գնում եմ աշխատելու,, սկսեց վազել, պարել, փչել դրոշին` որ ծածանվի, ես էլ իսկույն վազեցի ֆոտոխցիկի ետեւից։

Ետ գալուց տեսա, որ աչքերը փակ դրոշը ուսին ինչ-որ բան է մրթմրթում քթի տակ երգելու նման ես չխանգարեցի, ուղղակի ֆիքսեցի այս վայրկյանը, այդ օրվանից կա երկար ֆոտոշարք, բայց այս մեկը յուրահատուկ էր, յուրահատուկ էր իր ազնվությամբ, որ չէր սցենավորվել նախապես, եւ իհարկե իմ համար էր յուրահատուկ, որ թեկուզ չհասկանալով, կամ հասկանալով, չգիտեմ, բայց տղաս ինձ տվեց հակադեպրեսանտ-միջոց, ու նաեւ` հոգեւոր թեւեր։

Հաջորդ օրը ապացուցեց խոսքերիս ճշմարտությունը, ես սկսեցի հիմնել իմ սեփական բիզնեսը եւ այս դրոշը հիմա իմ գրասենյակի սեղանին պատվավոր տեղ է գրավում:
Այ այսպես ծնվեց այս լուսանկարը։ Իսկ անունը ես կդնեի` «Հոգեւոր վերածնունդ», կամ «Հակադեպրեսանտ»։

Հավելեմ, որ Մեծ Դավիթի հայրը` Արմեն Ղազարյանը «Indigo Media» մեդիա արտադրող ընկերության հիմնադիր-տնօրենն է, որը հիմա զբաղվում է  դոկումենտալ ֆիլմերի արտադրությամբ։

«Այս պահին մեր երկրում դոկումենտալ ֆիլմերը այսպես ասած` «օղորմածիկ» վիճակում են գտնվում, մեր առաջին «պիլոտ» ֆիլմը նվիրված է հայկակական աստղագիտությանը` Վիկտոր Համբարձումյանին։ Հետագայում կլինի շարք` ուսուցողական, սոցիալական, գիտահանրամատչելի։ Դեռ չգիտեմ, թե որ հեռոսւտաընկերությամբ կգնա պրոյեկտը, բոլորն այպիսի անճաշակության մեջ են, որ վախենում եմ կորի` չնկատվի… Հավակնոտ է, բայց կարծում եմ, որ փորձել պետք է»։

Ի դեպ` Դավիթի տատիկը` Նազելի Վարդանյանը փաստաբան է, իրավաբան, միջազգային գործերով դատապաշտպան։ Բուդապեշտում զոհված հայ սպա Գուրգեն Մարգարյանի շահերի պաշտպանն էր։ Իսկ Դավիթի պապայի պապիկը, այսինքն` Արմենի պապիկը Ջերմուկ քաղաքի հիմնադիր եւ առաջին քաղաքապետն էր… 31 տարի շարունակ։ Ջերմուկի կենտրոնում կարող եք գտնել Զավեն Վարդանյանի հուշարձանը։

Այ էսպիսի ընտանիքից է մեր ֆեյսբուքահայության կողմից լավագույնը ընտրված, կամ ֆեյսբուքավարի ասած` «ամենաշատ «like»-եր հավաքած» լուսանկարի ու նրա հերոսի ու հեղինակի գերդաստանի պատմությունը։ Սրտանց շնոորհավորում եմ, երջանիկ ու արժանապատիվ կյանք մաղթում մեր Դավիթին, որ մենք կարողանանք նրան ապահովել այդ կյանքը…

Հ.Գ. Մրցույթին հիմնականում ներկայացված էին պոզիտիվ ու լավատեսական, ընտանեկան ու հույսով լի, պաթետիկայից ոչ զուրկ լուսանկարներ։ Փոքրիկ Դավիթը իր հիրավի հարգարժան գերդաստանով, Դավիթի հայրը իր վայելած ու որսած հրաշալի պահով, դրան հաջորդած հաջողություններով իրոք կարող է ասել` «Հայաստանը ես եմ»։ Բայց աչքովս ընկավ մեկ այլ` Իննա Մխիթարյանի  ծայրահեղ աղքատության մեջ ապրող ընտանիքի երեխաների կյանքը պատկերող լուսանկար։ Ըստ իս` Հայաստանը նրանք էլ են…

«Ինձ պետք է քո օգնությունը: Քույրս հիվանդ է, բայց չի ուզում բուժվել: Ես հոգնել եմ բժիշկների դռները մենակ գնալուց», – ընկերուհուս ձայնի մեջ արցունք էր լսվում: Խնդրանքն ընդամենը իր հետ Առողջապահության նախարարի մոտ գնալն էր: Չմերժեցի: Միևնույն է, ընկերուհուս չէի կարող համոզել, որ բժշկությունն անզոր է օգնել նրա քրոջը` Հասմիկին, ով փոքրուց կանգնած էր միզում, սափրում էր դեմքը «թրաշ» ստանալու համար` կապում էր կրծքերը և տղամարդու անգամ պատահական հպումն իր մարմնին վերջին վիրավորանքն էր համարում: Վիրավորվում էր նաև, երբ իրան հրապարակավ ոչ թե Կարեն, այլ Հասմիկ էինք ասում: Բժշկական միջամտությունը նա պատկերացնում էր հրաշք-վիրահատության ձևով, որը նրա համար մի քանի սանտիմետրանոց «առնականության» տեր դառնալու և մեկընդմիշտ երջանկանանալու միակ ճանապարհն էր:

Բայց ժամանակները սովետական էին, նման վիրահատություն կատարում էին միայն Մերձբալթյան հանրապետություններից մեկում, և այն արժեր 18 հազար ռուբլի: Կարենը հաշվել էր, որ կոշկակարի իր աշխատավարձով այդ գումարը կկարողանա հավաքել 20 տարում: Ստացվում էր, որ բաղձալի «սանտիմետրերի» տեր նա կարող է դառնալ լավագույն դեպքում 45 տարեկանում, ինչը 25 տարեկան օրիորդի համար խոր ծերություն էր թվում:

Նրան երկար ժամանակով կորցրեցի տեսադաշտիցս և վերգտա միայն վերջերս: Իմացա, որ 15 տարի ապրել էր ռուսական մի գավառում, հայ կնոջ հետ, որն, ի վերջո, փախել էր իրենից: Անփող, ծեծված, մարմնի տարբեր մասերում դանակի խոր հետքերով և նույնքան խորը դեպրեսիայով նա վերադարձավ Հայաստան, փակվեց Մասիվի իր բնակարանում և մարդկանցից մեկ պահանջ ունի` որ մոռանան իրեն:

«Դժվարությունները մեզ միավորում են»,- բացատրում է հասարակական ակտիվիստ Աշոտ Գևորգյանը, ում հետ ծանոթացա նույնասեռականների խնդիրներին նվիրված սեմինարի ժամանակ: Ինքը փորձած ունի հոմոֆոբիային դիմակայելու բոլոր մեթոդները` բռունցքներից մինչև ՀԿ-ին անդամակցելը: Ասում է. «Մի քանի տարի առաջ Հայաստանում ստեղծվեցին փոխօգնության խմբեր: Մենք գործում էինք դեռևս ոչ պաշտոնապես, համախմբվում էինք նույնասեռականների իրավունքները պաշտպանելու համար: Նրան պատմում եմ Կարենի մասին: Խորհուրդ է տալիս առայժմ հանդիպել և կիսվել այն մարդկանց հետ, ովքեր նույն պրոբլեմներն ունեն: «Սկիզբը զրույցն է, հետո ընկերական խմբեր են ձևավորվում, հետո դրանք միավորվում են ԼԳԵՓՔ /լեսբուհիներ, գեյեր, փոխգենդերներ, քուիերներ, այսինքն` սեռական բազմազանությունն ընդունողներ/ համայնքում: Այստեղ մեկը մյուսին օգնում է ծանր պահերին: Ասենք, ինչ-որ մեկն ունի ֆինանսական խնդիր, մյուսը` կացարանի, հեռացել է տանից և քնելու տեղ չունի, երրորդը հոգեբանական կրիզիս է ապրում»: Տարիներ առաջ Աշոտը ծանր վիճակից հանեց Էջմնիածնից եկած մի երիտասարդի` 19 տարեկան Վարդանին: Նրան գտնելով Կիրովի այգում: «Ես հաճախ իջնում եմ այնտեղ, որ գտնեմ նույնասեռականների, ում օգնույթուն է պետք: Նրանք լինում են համարյա բոլոր այգիներում, կայարանում»: Մոտենալու և զրույցը սկսելու համար Աշոտը լավագույն ձևը համարում է հին ավանդականը` ժամ հարցնել, կամ սիգարետ խնդրել: Հետո բառից բառ է ծնվում: Գեյերը շատ շփվող են: Չէ որ «գեյ» նշանակում է ուրախ: Վարդանը պատմում է Աշոտին, որ քնել է հարևան տղաներից մեկի հետ: Գույժը հասել է ծնողներին: Աղմուկ, ծեծուջարդ և «դատավճիռ»` հեռանալ տանից: «Մենք նրան մեծ ինֆորմացիա տվեցինք նույնասեռականության մասին: Սկզբում նա ևս ձեր ծանոթի պես կարծում էր, որ ինքը հիվանդ է: Երկար ժամանակ աշխատանք չգտնելով, զբաղվեց առևտրային սեքսով /Միասեռականները խուսափում են «մարմնավաճառ» բառն օգտագործելուց – Ս.Ս./ Բայց Վարդանին դուր չէր գալիս սեքսի դիմաց վճար ստանալու պահը: Հիմա նա սրճարաններից մեկում մատուցող է, մեր ամենաուժեղ ակտիվիստներից է, բաց անձնավորություն է, իսկ վերջերս հասել է նրան, որ իր սեռական կողմնորոշման մասին կարող է հայտնել բացահայտ և հրապարակավ», – շարունակում է Աշոտը: Խիզախության այս աստիճանին քչերն են հասնում, քչերին է հաջողվում վեր կանգնել տարասեռական հանրույթի կարծիքներից, արհամարհել հայհոյողին, ագրեսիվին, մատով ցույց տվողին: Ինքը` Աշոտը, թեև օգնել է շատերին հոմֆոբների հետ խաղաղ գոյակցության հարցում, բայց և այնպես, չի կարող առայժմ նստել տեսախցիկի առջև և ասել` «Ես նույնասեռական եմ»: Նա չի մոռանում մի քանի տարի առաջվա իր զբոսանքը Հանրապետության հրապարակում. «Ընկերներիս հետ, երեքով քայլում էինք մեզ համար: Նրանցից մեկը ռոքեր է և ականջօղ ու երկար մազեր ունի: Մեր կողքով մի քանի հոգի անցան, և սրան ինչ-որ բան ասացին: Նա էլ պատասխանեց: Կռիվը գնաց հենց հրապարակի մեջտեղում: Մի քանի րոպեից հոմոֆոբները եկան երկու մեքենայով: Այնտեղ նաև ոստիկաններ կային, ովքեր չէին միջամտում: Մենք մտանք «Մարիոթ», հեռախոս խնդրեցինք, որ զանգենք ոստիկանություն, բայց մեզ մերժեցին»: Երբ ամեն ինչ ավարտված էր, Աշոտը չգնաց ոստիկանություն, դիմում չգրեց, չպնդեց, որ իրեն պաշտպանեն: Կդիմեր, եթե մեր քրեական օրենսգրքում լիներ հոդված հոմոֆոբիայի դեմ: Ես համաձայն չեմ: Բռնությունը բռնություն է, և միշտ էլ կարելի է պահանջել պատժել հանցագործին, բայց Աշոտի բառերը չեմ մոռանա. «Երբ մարդը գիտակցում է, որ պետությունն ինքը պետք է քեզ պաշտպանի, բայց չի պաշտպանում, ինքն իրեն խղճուկ է զգում»:

Սյուզան Սիմոնյան

Հարգելի հայրենակիցներ, բա տեղյա՞կ եք սենսացիոն նորությանը: Խաբա՞ր եք, ով է մեր առաջադիմության թշնամին: Իրո՞ք չգիտեք… Սահմանադրական դատարանի նախագահ նախագահ Գագիկ Հարությունյանն է, քանի որ կոծկել է բոլոր ոչ լեգիտիմ ընտրությունները` 1998-ից սկսած: Չե՞ք հավատում. Ամոթ ձեզ, բա միտինգի վախտ Լևոնն ա ասել: Ճիշտ է, մոռացել է, որ նույն պաշտոնյան ու նրա գլխավորած մարմինը քողարկել էին և իր, մեղմ ասած, կասկածելի ընտրությունը 1996-ին: Դե բայց ներելի է` իր օգտին արած ամեն ինչը օրինական է, իսկ իր դեմ արածը` ապօրինի…

Ուրիշ նորություն էլ իմացանք: Որ «հիմնադիր նախագահը» ընդհանրություններ ունի Ջորդանո Բրունոյի հետ (տեսնես ով ցանկություն կհայտնի նրա խարույկը վառելու), ու որ, Վիկիլիքսի արև (ըստ Լևոն Զուրաբյանի) Լևոնին ձայն տվել է ոչ թե 350 հազար, այլ 570 հազար մարդ: Այսինքն` 220 հազար ընտրող «ավազակապետությունն» անամոթաբար պարտակել է…

Եվ ի՞նչ եղավ վերջին հանրահավաքի արդյունքը: Ասացիք, որ լոխ ոչ լեգիտիմ են, կամ Լևոնի ասած` «ոչ օրինակարգ», և խոստացաք, որ եթե մինչև ամսի 23-ը Տիգրան Առաքելյանին բաց թողնեն, կվերսկսեք «գյալաջին» իշխանությունների հետ, իսկ եթե ոչ` ուրեմն կշարունակեք «ավազակապետության կազմաքանդումը»:

Թույլ տվեք կանխատեսում անել: Տիգրան Առաքելյանին չեն ազատելու, թեև թեթև խաղ տվին այդ ուղղությամբ` նրա դատարան ուղարկած քրգործը նախաքննության վերադարձնելով: Միգուցե ընդամենը թեթևացնեն նրա վրա դրված հոդվածը, ու ոչ ավելին: Բայց կան փոփոխություններ, որոնք դուք հռչակելու եք «ժողովրդի մեծ նվաճում»: Ավելի ճիշտ` Վաշինգտոնից ձեզ հրամայելու են համարել, թեև Մարի Յովանովիչի` «Վիկիլիքսում» հայտնված հեռագրերից բխում է, որ նա Լևոնին չի վստահում ու համարում է «քցող»:

Իսկ կհրամայեն իշխանական ճամբարում տեղի ունեցած փոփոխությունների պատճառով:  Սերժ Սարգսյանը «գուդբայ» ասաց ռուսաստանցի օլիգարխ Սամվել Կարապետյանի եղբայր Կարենին: Եվ նրա տեղը գալիս է ոչ թե Միքայել Մինասյանը, այլ արդեն իսկ պաշտոնակատար նշանակված Վիգեն Սարգսյանը: Այն Վիգեն Սարգսյանը, որին ժամանակին ուզում էին պաշտոնանկ անել ամերիկյան շպիոն լինելու համար… Գումարած դրան, անհայտ է, թե ով կնաշանակվի բազմափորձ, բայց անսպասելիորեն հանկարծամահ եղած Գարեգին Ազարյանի տեղը:

Բա ամերիկացիներին արված այդպիսի զիջման դիմաց ոմն Տիգրան Առաքելյանը էլ ո՞ւմ է պետք: Այս պայմաններում, եթե Ալիկ Սերգեիչը մնացող է, նրան թույլ կտան այդ երիտասարդին մաքսիմալ  ժամկետով բանտում պահել…

Այսպիսով, ՀՀ նախագահը իր նստավայրի երկրորդ մարդ նշանակեց մի անձի, որը լիովին բավարարում է ամերիկացիներին, կամ ինչպես ռուսներն են ասում, «պինդոսներին»: Դրա դիմաց Վաշինգտոնը աչք կփակի շատ բանի վրա, նախևառաջ` լևոնական ճամբարի գլխին խաղացած ցանկացած խաղ:

Միգուցե հանգիստ վերաբերվեն նաև «Հայկական աշխարհի» և «Պետության վախճանի» ասպետ Տիգրան Սարգսյանին չվաստակած հանգստի ուղղարկելուն. Ի վերջո հարմար կադր է` բոլոր սոցիալ-տնտեսական խնդիրները «դուրս գրելու» համար:

Բայց կարևոր հարցը հետևյալն է. իրականում ամերիկյան կադր Վիգեն Սարգսյանին ի՞նչ չափի ռեալ իշխանություն կտրվի: Եթե նույնքան, որքան Ռոբերտ Քոչարյանը տվել էր Արմենչիկին, ապա կորած ենք: Իսկ եթե Կարեն Կարապետյանի ունեցածից էլ քիչ` ապա որևէ լուրջ խնդիր չկա:

Համ էլ, դատելով ամեն ինչից, Ռոբերտ Քոչարյանը վերադառնում է: Եվ եթե նա հանկարծ դառնա իշխանության թիվ 2-ը, ապա կարող ենք թեթևացած շունչ քաշել, զի այդ դեպքում ամերիկյան շպիոնների ազդեցության մասին խոսք լինել չի կարող: Չմոռանանք, որ համաձայն «Վիկիլիքսի», նա ռուսների համար նույնիսկ ավելի նախընտրելի է, քան Սերժ Սարգսյանը: Եվ եթե նա եկավ, ապա անկախ նրա գարշելի խասիաթից, պետությունը կշահի: Զի նա կաշխատի ռուսներ գծով, իսկ Սերժ Սարգսյանը հանգիստ արևմուտք-մարևմուտք կխաղացնի: Ու կապահովենք իրական բալանս երկուսի միջև, որը լավագույնն է մեր երկրի շահի, ազգային էգոիզմի տեսակետից… Շառից, փորձանքից հեռու:

Վարկածները քննեց ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ