02.05.2024 | 15:10
Լատվիայի ԱԳ ղեկավարը հայտնել է, որ Ուկրաինան ստացել է արևմտյան զենք՝ Ռուսաստանին...02.05.2024 | 14:10
«Ես գողական կյանքով ապրող եմ, պարտքի մնացած գումարը ինձ պետք է տաք». Գեղարքունիք...02.05.2024 | 13:10
Հաղթանակը մերն է լինելու․ Մեդվեդևը մայիսի 1-ի շնորհավորանքում ծաղրել է Զելենսկու...02.05.2024 | 12:10
Պահի հրամայականն է կասեցնել Տավուշում սահմանագծման անօրինական գործընթացը...02.05.2024 | 11:10
Ադրբեջանի նպատակն է՝ ամրապնդվել մեր բարձունքներում, որ շարունակի իր նվաճողական ը...01.05.2024 | 15:10
Փաշինյանը Հայաստանի խնդիրները կեղծորեն բարդում է 1915 թվականի ցեղասպանության հոգ...01.05.2024 | 14:10
Հիմա հավատում ենք, որ Հայաստանի հետ միասին քաղաքական ճանապարհով և կարճ ժամանակու...01.05.2024 | 13:10
Ճշմարտության և ներքին առողջացման շարժումը թակելու է նաև «մեծարգո»-ի սպասարկման հ...01.05.2024 | 12:13
Ողբերգական դեպք՝ Երևանում․ թիվ 90 դպրոցի 11-ամյա աշակերտուհու սիրտը կանգ է առել...01.05.2024 | 11:10
Փաշինյանը ամոթանք է տվել, թե՝ չեք ուզում ձեր մի կտոր հողը զիջել հանուն Հայաստանի...23.04.2024 | 11:42
Ադրբեջանում պահանջել են նաև չորս «անկլավային գյուղերը»...23.04.2024 | 11:23
Վաղը ուշադիր եղեք հատկապես Ոսկեվանի և Բաղանիսի մոտակա դիրքերին․ Նաիրի Հոխիկյան...23.04.2024 | 11:06
Ի՞նչ կապ ունեին Արայիկ Հարությունյանի հարցազրույցի անոնսն ու հետագա «զարգացումնե...13.04.2024 | 13:57
Մենք այլևս չունենք ԱԱԾ, այդ հաստատությունը Նիկոլի ռեժիմի հերթական գործիքն է․ Կար...13.04.2024 | 13:26
Վթարի հետեւանքով մահացած բոլոր չորս զինծառայողները ժամկետայիններ էին....13.04.2024 | 13:06
Արարատի մարզում հայտնաբերվել է 36 կգ ոսկի գողություն կատարող կասկածյալներից մեկը...13.04.2024 | 12:59
Ղազախստանում ձերբակալել են ռուսաստանցու, որը մեղադրվում է տաջիկներին այլ երկրներ...13.04.2024 | 12:28
Փաշինյանի «լռությունը» վախեցնում է «ուսապարկերին»․ «Հրապարակ»...13.04.2024 | 11:29
Գեղարքունիքում զինվորական «ԿամԱԶ» է վթարի ենթարկվել...12.04.2024 | 14:08
Ոսկեպարցի Սամվելի խոհանոցի և հողամասի մի մասը մնալու է ՀՀ-ում, իսկ տունը և տնամե...12.04.2024 | 13:56
Ավազակություն՝ հոր և որդու կողմից. հոր գործը ուղարկվել է դատարան, իսկ որդին ինքն...12.04.2024 | 13:00
Դպրոցներից տարհանման կարիք չկա. ԿԳՄՍ նախարարը` ահաբեկչության կեղծ լուրերի մասին...12.04.2024 | 2:20
Մի կողմից նույն մարդիկ մեզ ասում են, թե «սահման չկա, սահմանները հստակեցված չեն»,...10.04.2024 | 15:10
Ահազանգ ենք ստացել զինվորական ծառայությունից հրաժարվելու հիմքով ՀՀ-ում ապաստանած...10.04.2024 | 14:10
Փաշինյանը Շոլցի հետ հեռախոսազրույցում անընդունելի է համարել Պրահայի, Բրյուսելի և...10.04.2024 | 13:10
Թքած ունեմ նրանց վրա, ովքեր հրաժարվում են «Միր» քարտի ծառայություններից. Պետդում...10.04.2024 | 12:10
Մենք չգնացինք այդ ճանապարհով և հայտնի աշխարհաքաղաքական կենտրոններում որոշվեց հար...10.04.2024 | 11:10
Եթե շատ լինեք, մենք կշրջափակենք կառավարությունը․ Հրանտ Բագրատյան...09.04.2024 | 15:10
Հրաժարվելով ռուսական МИР քարտերից՝ մենք ակամայից հայտնվում ենք պատժամիջոցների տա...09.04.2024 | 14:10
Ուկրաինան և Ռուսաստանն Աբելն ու Կայենն էին. Լեոնիդ Կուչման` Կիև-Մոսկվա հարաբերու...09.04.2024 | 13:10
Մարտական հենակետում երեք զինծառայողի սպանության գործով դիրքի ավագի պաշտպանը դիմե...09.04.2024 | 12:10
Հայկազ Բարսեղյանի սպանության գործով ամբաստանյալները դատապարտվեցին 18 տարի ազատազ...09.04.2024 | 11:10
Կռիվ լինելու ա, ու ես գիտեմ, որ մենք պիտի հաղթենք. Մեր թշնամին էսօր Ադրբեջանում ...08.04.2024 | 15:10
Իսրայելի ՊՆ-ն հայտարարել է Իրանի հետ հարաբերություններում «ցանկացած սցենարի» պատ...08.04.2024 | 14:10
Անիմաստ կրակում են, ոչ մի բան չեն թիրախավորում, երևի վախից է․ Արավուսի նախկին գյ...08.04.2024 | 13:10
ԵԽ-ն Հայաստանի «լամպոչկա» իշխանություններից պետք է պահանջի անհապաղ ազատ արձակել ...08.04.2024 | 12:10
270 մլն գնահատվող աշխարհաքաղաքական վեկտորի փոփոխություն և 0 երաշխիքներ․․․Լիլիթ Գ...08.04.2024 | 11:10
Եթե Արևմուտքը Հայաստանին ինչ-որ բան տա, Թուրքիան Ադրբեջանին եռապատիկը կտա. Չավու...06.04.2024 | 14:10
Գրողների միության նախագահը տեղյակ չէ իրենց շենքը թուրքական դեսպանատանը տրամադրել...06.04.2024 | 13:10
«Նիկոլիստներ, սորոսականներ ու արևմտամոլներ, ուշադիր կարդացեք գրածս»․ Էդուարդ Շար...Հրապարակվել է թուրքագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ռուբեն Մելքոնյանի վերլուծական հոդվածը, որը նվիրված է Հայաստան-Թուրքիա հակամարտությանն եւ ներկայիս կարգավորման փորձերին:
Ներկայացնում ենք վերլուծությունն ամբողձությամբ:
«Մոտավորապես 100 տարի առաջ Զարևանդը տվել է ոչ այնքան հռետորական հարցը՝ «Կրնա՞նք հաշտուիլ թուրքին հետ», և ինքն էլ պատասխանել է համանուն գրքույկով: Չնայած անցնող 100 տարվա ընթացքում որոշակի փոփոխություններ են տեղի ունեցել և՛ տարածաշրջանային, և՛ համաշխարհային քաղաքականության մեջ, սակայն որոշ իրողություններ մնացել են նույնը. դրանց մեջ իրենց կարևոր տեղն ունեն հայ-թուրքական հարաբերությունները:
Ներկայումս «տարօրինակ» զուգադիպությամբ և ջերմեռանդությամբ այս պահի իշխանությունները, նրանց շուրջբոլորը գտնվող որոշ «անկախ» վերլուծաբաններ, քարոզիչներ շրջանառության մեջ են դրել հայ-թուրքական հաշտեցման կամ թշնամանքը կառավարելու հարցը և ակամա դարձել Զարևանդի 100 տարի առաջ տրված սպառիչ պատասխանների հասցեատերը: Խոսքի ազատության սկզբունքը որևէ մեկին չի զրկել մտքեր արտահայտելու իրավունքից, սակայն և որևէ իրավունք չի կարող գերակա լինել օբյեկտիվ իրողություններից, փաստերից, ուստի այս թեժացող «թուրքերի հետ հաշտվելու» արհեստական և դիլետանտական քննարկումներում ուղղակի անհրաժեշտություն է ավելացնել մեկ և ամենակարևոր մասնագիտական դիտարկումը՝ թուրքագիտականը:
Թուրքագիտությունը «ճշգրիտ գիտություն» է
Որպես սկզբնակետ և թեկուզ մի փոքր այլաբանորեն, սակայն պետք է շեշտեմ վաղուց արդեն ամրագրված մի իրողություն՝ թուրքագիտությունը «ճշգրիտ գիտություն» է. ուստի, Թուրքիայի վերաբերյալ դիտարկումներ անելու համար պետք են կոմպլեքս արևելագիտական/թուրքագիտական գիտելիքներ: Թուրքիայի, թուրքերի մասին կարծիքներ կարող են ունենալ և բարձրաձայնել շատ ոչ թուրքագետներ, սակայն առանց վիրավորելու պետք է նկատեմ, որ այդ կարծիքներից շատերը մեծ հավանականություն ունեն լինել մասամբ ճիշտ, մասամբ դիլետանտական կամ առնվազն խոցելի: Ճիշտ այնպես, ինչպես թուրքագետի տեսակետները բժշկության, աստղագիտության կամ կենսաբանության մասին կարող են լինել վերը նշված բնութագրումների շրջանակներում: Թեև թուրքագիտության և բժշկության միջև մի նմանություն կամ զուգահեռ այնուամենայնիվ կա. ինչպես բժիշկը չի կարող տեսնել առողջական խնդիրը և լռել, այնպես էլ թուրքագետը չի կարող տեսնել Թուրքիայի, նրա քաղաքականության սխալ ընկալում, սխալ տեսակետների բարձրաձայնում և լռել:
Հայ-թուրքական հաշտեցում հնարավո՞ր է
Կարծում եմ, որ չկա որևէ բանական մարդ, որը չուզի հաշտություն և խաղաղություն. սրանք դոգմատիկ իրականություններ են և պետք չէ այս հանգամանքի վրա կառուցել հերթական պոպուլիստական թեզը, թե մենք ուզում ենք բացել խաղաղության դարաշրջան, կարծես ուրիշներն էլ ուզում են բացել պատերազմի դարաշրջան: Սակայն համադրելով առկա իրավիճակը և Թուրքիայի տասնամյակների անփոփոխ քաղաքականությունը՝ կարող ենք ասել, որ ներկայումս հայ-թուրքական հաշտեցում հնարավոր է միայն միակողմանի՝ հայկական կողմի զիջման գնով: Ի՞նչն ենք զիջելու. առաջին հերթին մեզ համար կարմիր գծերը, որոնց մեջ են Հայաստանի ռազմական, քաղաքական և տնտեսական անվտանգությունը, պետականության գաղափարը, ազգային արժանապատվությունը, պատմական հիշողությունը, մշակույթը, հոգևոր ժառանգությունը, ազատագրական պայքարը, ռազմական հաջողությունները, նվիրյալները և այլն:
Սակայն այս նվաստացուցիչ զիջումն այսօր մոդայիկ տերմինով անվանվում է «կարծրատիպերից ազատագրում»: Այս «ազատագրման» գործընթացի կարևոր փուլը սկսվել է 2018-ի իշխանափոխությունից հետո, քանի որ «կարծրատիպերի կոտրման» կողմնակիցները, որոնք մինչ այդ էլ նման մտածողության կրողներն էին և զբաղվում էին գրանտային, լրագրողական, «քաղակտիվիստական» գործունեությամբ, վերցրեցին իշխանությունը և սկսեցին տիրապետել պետական լծակների: Ուստի, 2018-ից Հայաստան պետությունը դարձավ «կարծրատիպերի կոտրման» գաղափարի կրող և իրականացնող: Այդ «ուրախալի» լուրը հայ ժողովրդին ավետեց ոչ անհայտ Բոլթոնը, ով բառացիորեն խորհուրդ տվեց «ազատվել պատմական կարծրատիպերից»: Բոլթոնյան պոստուլատները դարձան ուղենիշային ներկայիս իշխանությունների համար, դրանք սկսեցին դրսևորվել տարբեր ոլորտներում, ինչպես նաև իշխող ֆրակցիայի պատգամավորների ելույթներում, 2021 թվականի նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ և իշխանությանը ֆիզիկապես կամ գաղափարապես մերձ կանգնած հանրային գործիչների հարցազրույցներում:
Ուրեմն ֆիքսենք՝ հայ-թուրքական հաշտեցում, որը նման է թուրքական նախապայման-պարտադրանքներին, հնարավոր է. եթե դու հրաժարվում ես Արցախից, եթե դու թույլ ես տալիս անխոչընդոտ նվաճել ՀՀ սուվերեն տարածքը եթե դու համաձայնվում ես լինել բուտաֆորիկ պետություն, եթե դու մոռանում ես քո անցյալը: Պե՞տք է խոսել Թուրքիայի հետ «Պրագմատիկների» շրջանում գրեթե ֆետիշացված է հետևյալ հանգամանքը՝ պետք է խոսել և հաշտվել Թուրքիայի հետ: Ի սկզբանե նշեմ, որ Թուրքիայի հետ խոսելուն, ինչպես նաև խաղաղությանը կողմ եմ, սակայն ամբողջ հարցն այն է, թե ինչպե՞ս, ի՞նչ պայմաններով է հնարավոր այդ երկխոսությունը, առավել ևս խաղաղությունը: Որպես մասնագետ և առանց որևէ ուռճացման կամ հուզականության ուզում եմ հստակ ասել և պնդել, որ թուրքական հավաքական ընկալման մեջ հայերի հետ շփվելու տարբերակը հենված է անհավասարության, ստորացման, արհամարհանքի վրա. այսինքն հայ-թուրքական երկխոսությունը ոչ թե հավասարը հավասարի հետ զրույց է, այլ ուժեղի և թույլի, թելադրողի և կատարողի: Վերջին հայ-թուրքական շփումներում դա անթաքույց դրսևորվում է և եթե հանենք արևելյան-թուրքական պարտադիր սիրալիրության արարողակարգային թեթև տարրերը, որոնք կան թուրք պաշտոնյաների (Չավուշօղլու, Քըլըչ) խոսքերում, ապա վերը նշված թուրքական թելադրանքը ակնհայտ է: Շտապեմ ասել, որ հայ-թուրքական բանակցությունների նախորդ որևէ փուլում Հայաստանը անհավասար շփումների և թուրքական թելադրանքին համաձայն չի եղել. միգուցե հենց դրանով էլ «ապահովել» է այդ երկխոսության անհաջող արդյունքը:
«Պրագմատիկների» հաջորդ թեզը այն է, որ հայ-թուրքական երկխոսության շնորհիվ կարելի է կասեցնել թուրքական ագրեսիան. այս միտքը կարող է կենսագործվել միայն ու միայն համապատասխան աշխարհաքաղաքական, տարածաշրջանային իրավիճակի և պայմանների դեպքում, այլ ոչ թե բոլոր դեպքերում և ուղղակի երկխոսության շնորհիվ: Սա կարելի էր անվանել իշխանությունների և նրանց սատարող «անկախ» վերլուծաբանների քաղաքական կամ էքսպերտային ինքնախաբեություն, սակայն կարծես այն ավելի ճիշտ է բնութագրել ռուսերեն հայտնի արտահայտությամբ «Слышал звон, да не знает, где он»: Եթե որպես իրենց քայլերի արդարացման օրինակ ուզում են նշել 2008-2009 թթ. ֆուտբոլային դիվանագիտությունը, ապա դա լիովին այլ իրավիճակում, լիովին այլ գործընթաց էր: Առանց աշխարհաքաղաքական համապատասխան համատեքստի, առանց տարատեսակ լծակների լոկ բանակցությունները Թուրքիայի հետ, անգամ լավ, ընկերական հարաբերությունները երբևէ ի զորու չեն եղել կասեցնել թուրքական ագրեսիան: Օրինակ՝ Թուրքիան և Սիրիան 2000-ականներին ունեին լավ հարաբերություններ, Էրդողանն ու Ասադը մտերիմ էին անգամ ընտանիքներով, սակայն այդ ամենը փոխվեց հաշված օրերի ընթացքում և Թուրքիան ահաբեկչական պատերազմ սկսեց Սիրիայի դեմ, օկուպացրեց (և մինչ այսօր օկուպացված է պահում) նրա տարածքի մի մասը, իսկ Էրդողանը իր «ընկեր» Ասադին սկսեց դիմել ամենավիրավորական արտահայտություններով:
Ի դեպ, նախորդող տարիներին այսօրվա իշխանությանը մաս կազմող, կամ մերձ կանգնած, կամ գոնե լոյալություն պահպանող որոշակի շրջանակներ ակտիվորեն զբաղվում էին հայ-թուրքական երկխոսության տարբեր ծրագրերով և զուգահեռաբար ակտիվորեն ստանում էին տարբեր դրամաշնորհներ դրա համար: Հիմնական մոտիվացիան միջազգային հանրության ականջը շոյող նպատակներն էին՝ «հայ-թուրքական թշնամանքի վերացում», «երկխոսություն», «խաղաղություն», «հասարակությունների միջև փոխադարձ ընկալման ձևավորում» և այլն: Կային նաև Հայաստանում գովազդված «անկախ» թուրք մտավորականներ, որոնք պայքարում էին ընդդեմ թուրքական ժխտման քաղաքականության, խոսում էին Թուրքիայում հայկական մշակութային ժառանագության մասին, «Հրանտ Դինքի ընկերներն էին»: Հիմա ուզում եմ հռետորական հարց տալ. այդքան տարիների ջանքերը, ծրագրերը (որոնք երբեմն հասնում էին աբսուրդի և շատ վատ էին թաքցնում ասելիքի բացակայությունը, քաղաքական պատվերը և փող լվանալու ցանկությունը), ծախսված գումարները որևէ օգուտ տվեցի՞ն: Այդ ամենը ինչո՞վ և ինչքանո՞վ կանխեց թուրքական հասարակության մեջ հակահայկական ատելությունը, ինչքանո՞վ զսպեց Թուրքիայի ղեկավարությանը, որպեսզի այդ երկիրը 2020 թ. ուղղակի չմասնակցի արցախահայության դեմ դաժան ագրեսիային: Թուրքիայի այդ «համարձակ», «հայասեր» մտավորականներից որևէ մեկը հանդես եկա՞վ հրապարակային քննադատությամբ Արցախում անզեն տարեց հայերի գլխատման, ֆոսֆորային զենքի կիրառման, եկեղեցիների հանդեպ վանդալիզմի վերաբերյալ: Ուստի, «պրագմատիկները» հիմա էլ դեմքի լուրջ արտահայտությամբ խոսելուց առաջ պետք է նախ յուրահատուկ հաշվետվություն տան իրենց նախորդ փուլի գործունեության տապալման մասին: Բայց ոչ, նրանք ոչ միայն դա չեն անում, այլ նոր թափով, ավելի կոտրված կարծրատիպերով և նոր մոլուցքով լծվել են նոր գրանտային ծրագրերի իրագործմանը: Իսկ անպաշտպան մնացած հայկական հասարակությանը հրամցվում են նոր կեղծիքներ, այլ, գոյություն չունեցող «հիանալի» Թուրքիայի մասին թեզեր:
Հայ-թուրքական բարեկամություն երբևէ չի եղել և չկա
Շարունակելով այն թեզը, որ թուրքագիտությունը «ճշգրիտ գիտություն» է, ուզում եմ առաջ քաշել և հիմնավորել ևս մեկ գաղափար՝ հայ-թուրքական բարեկամություն չի եղել, չկա և չի էլ կարող մոտ ապագայում լինել: Ես խոսում եմ բարեկամություն բառի տակ ընկալվող բոլոր իմաստների մասին, որոնք առկա են օրինակ հայերենի բացատրական բառարանում: Ես զարմանքով և անհանգստությամբ արձանագրում եմ, որ Հայաստանում տարածվում է թուրքական հայտնի ու կեղծ թեզը, թե իբրև հայերն ու թուրքերը շատ լավ հարաբերություններ են ունեցել, անգամ բարեկամ են եղել և այդ ամենը «երրորդ ուժերի» միջամտության հետևանքով փչացել է 1915-ին: Այսինքն՝ իբրև թե մինչ այդ շատ լավ հարաբերություններ ենք ունեցել, ուստի ներկայումս էլ դրանք կարող ենք վերականգնել: Փաստենք, որ հայ-թուրքական շփումներն ունեն մոտ հազար տարվա պատմություն՝ 11-րդ դարի սկզբից, երբ թյուրքական տարրը ներխուժեց և մնաց Հայաստանում: Ուրեմն սկսված այդ ժամանակաշրջանից մինչև մեր օրերը հայ-թուրքական բարեկամություն չի եղել: Ես խոսում եմ հայ և թուրք ընդհանուր հանրույթների, հայկական և թուրքական պետությունների մասին: Խոսքը չի վերաբերվում առանձին անհատների, առևտրականների, հարևանների միջև երբեմն եղած լավ հարաբերություններին, դրանք որպես հակափաստարկ վկայակոչելը դիլետանտության ամենացայտուն դրսևորումն է (բացառությունը հաստատում է օրինաչափությունը): Այդ հազար տարվա հայ-թուրքական հարաբերությունների պատմությունը լի է կոտորածներով, ավերումներով, հալածանքներով, Հայաստանի տարածքի շարունակական փոքրացմամբ և հայաթափմամբ, ժողովրդագրական հակահայկական քաղաքականությամբ և իհարկե դրանց դեմ հայության պայքարով: Ինչու հնարավոր չի եղել և հիմա ու մոտ ապագայում էլ հնարավոր չէ հայ-թուրքական բարեկամություն: Բերենք երկու քաղաքական-քաղաքագիտական և մեկ հասարակական ընկալմանը վերաբերող փաստարկներ: Առաջինը՝ զուտ սառը քաղաքական հաշվարկներով եթե դիտարկենք Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունները, ապա բազմաթիվ կետերում այդ երկու պետությունների շահերը իրար հակոտնյա են, ուստի շատ բնական է, որ փոխադարձ-համատեղ շահերի բացակայությունը կամ դրանց շատ փոքր լինելը ստիպում է այդ երկու երկրներին չանվանել բարեկամության ներուժ ունեցող երկրներ: Երկրորդ՝ Հայաստանը և հայությունը որպես իրական և խորհրդանշական թիրախ ու թշնամի են ներկայացված Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքական ինքնության հիմքում. դա տեսանելի էր դեռևս այդ պետության ձևավորման տարիներին՝ 1919-1923 թթ., իսկ հետո արդեն տեղ գտավ Թուրքիայի գաղափարախոսական և պետական փաստաթղթերում: Վստահաբար այս ամենում կար նաև թուրքական պատմական հիշողության դերը, որտեղ դեռ դարեր առաջ հայի կերպարը ընկալվել է որպես հիմնական թշնամի. դա դրսևորված է անգամ թուրքական վաղ շրջանի բանահյուսության մեջ:
Բացի պետական մոտեցումից, շատ տրամաբանական է, որ Թուրքիայի հանրային ընկալումը հայերի և Հայաստանի մասին նույնպես ծայրահեղ թշնամական է և ցանկացած կարգավիճակով (հաղթած, պարտված, բանակցող, խաղաղություն մուրող) Հայաստանը շարունակում է մնալ 85 միլոնանոց պետության հանրության գերակշիռ մեծամասնության մտածողության մեջ որպես թշնամի, թիրախ: Ասածս հիմնավորելու համար դիտարկենք այն, ինչը հնարավոր չէ կեղծել կամ մանիպուլացնել՝ ժողովրդական բանահյուսությունը, ասացվածքները, դարձվածները, հայհոյանքները, որոնցում դրսևորվում է հայերի հանդեպ ընդգծված թշնամական, ռասիստական, քամահրական վերաբերմունքը: Փաստենք, որ «հայ» տերմինը Թուրքիայում կիրառում են և՛ քաղաքական մակարդակում սուր քննադատությունների համար, և՛ փողոցային վեճերում որպես հայհոյանք: Անգամ կենցաղային մակարդակում, օրինակ` մայրը երեխային կարող է նախատել և որպես ամենավիրավորական բառ նրան անվանել հայ: «Հայի վիժվածք»-ը քաղաքական ասպարեզում կիրառվող ամենակոպիտ վիրավորանքներից է և հաճախ է հասցեագրվում ոչ հայկական ծագում ունեցողներին և հավասարազոր է դավաճան իմաստին: Եվ ի վերջո, ռասիստական և սեռական վիրավորանք պարունակող ասացվածք-դարձվածը, որը շատ է կիրառվում թուրքական հասարակության մեջ՝ «եթե հայ ես, ուրեմն (անկախ քո կամքից) պետք է տաս» (“mademki ermenisin istemeden vermelisin”): Թուրքական հասարակության մեջ հայերի հանդեպ այս վերաբերմունքը շատ ցայտուն դրսևորվում է հատկապես սոցիոլոգիական հարցումներում, որտեղ հայերը և Հայաստանը միշտ ընկալվում են որպես թշնամի՝ զբաղեցնելով «պատվավոր» տեղ առաջին եռյակում:
Այսինքն՝ հայ-թուրքական բարեկամություն անգամ տեսականորեն չի կարող լինել, քանի որ Թուրքիայում կա քաղաքական և հասարակական կոնսենսուս, պատմական դարավոր հիշողություն, մտածողություն և կարծրատիպ, որ հայը թշնամի է, պիղծ է, դավաճան է: Ընդ որում, դա եղել է միշտ՝ անկախ նրանից այդ պահին կար Արցախի հարց կամ նույնիսկ հայկական անկախ պետականություն, թե ոչ։ Բացի այդ, եկեք մեկ այլ տեսանկյունից էլ հարցին նայենք. ինչպիսի՞ն է թուրքական կրթական համակարգը, ինչպիսի՞ն են թուրքական դասագրքերը, հայը, Հայաստանը այնտեղ ինչպե՞ս են նկարագրված: Նույնը՝ որպես թշնամի, ուխտադրուժ, դավաճան, անպատիվ. այսինքն այսօր էլ շարունակում են Թուրքիայում և Ադրբեջանում կրթվել նորանոր հայատյաց սերունդներ, նոր թալեաթներ ու ռամիլսաֆարովներ: Եվ ինչքան էլ Հայաստանի այս պահի իշխանությունները ասեն խաղաղություն, բարեկամություն, միևնույնն է այդ խնդրողի, խեղճի կերպարով դրան չեն հասնելու, միայն թուրքական ընկալման մեջ ամրապնդելու են «անպատիվ հայի» կերպարը:
Վերջում կարևոր եմ համարում համառոտ նշել, որ թուրքական և՛ քաղաքական, և՛ հանրային ընկալման մեջ որպես թշնամի, սակայն այնուամենայնիվ ավելի հարգանքով են ընդունվում այն հայերը, որոնք պայքարել են ընդդեմ թուրքերի և կապ չունի հաղթել են, թե պարտվել՝ զորավար Անդրանիկը, Գևորգ Չավուշը և այլ մեր երախտավորներ: Ավելին՝ Հայաստանի Հանրապետության առաջին երեք նախագահների հանդեպ երբեք չի եղել այն արհամարհական վերաբերմունքը, որը կա ներկայումս: Սա են խաղի կանոնները Արևելքում…
Հայաստանյան հասարակության զգոնության թուլացման հետևողական քաղաքականությունը
Հիմա գանք Հայաստանում հասարակության զգոնության հետևողական թուլացմանը և հայ թուրքական բարեկամության հնարավորության մասին թեզերին. դրա առաջամարտիկը այս պահի իշխանություններն են՝ իրենց պատգամավորներով, վելուծաբաններով, մտավորականներով: Շատերը խոսում են հայ-թուրքական, հայ-ադրբեջանական թշնամանքի հաղթահարման և բարեկամության ստեղծման մասին, սակայն ո՛չ իրավիճակն են լիովին պատկերացնում, ո՛չ բավարար գիտելիքներ ունեն թշնամական երկրների մասին, սակայն այդ ամենով հանդերձ անհիմն ինքնավստահությամբ ապակողմնորոշում են հասարակությանը:
Պետք է հստակ ասեմ, որ ուղղակի անթույլատրելի է, որ ցանկացած կամ պատահական մարդիկ խոսեն հայ-թուրքական «բարեկամության» թեմայից և առավել ևս այն պարագայում, երբ ճակատագրի հեգնանքով ներկայումս զբաղեցնում են պաշտոնական և պատասխանատու դիրք. սա վստահորեն կարելի է համարել ազգային, պետական և հասարակական անվտանգության առաջնային սպառնալիք: Իշխանական թևից հնչող տարբեր մտքերը առավել ամփոփ շարադրված են դե ֆակտո և դե յուրե անաստված մի պատգամավորի կողմից. «Որպես ազգ, ժողովուրդ և պետություն մեզ անվերջ ներարկել են, որ մենք չենք կարող և իրավունք էլ չունենք խաղաղության մեջ ապրելու մեր հարևանների հետ: Կարծում եմ, որ մենք պետք է կոտրենք այդ կարծրատիպը և հասկանանք, որ կարող ենք քայլեր ձեռնարկել մեր հարևանների հետ խաղաղ ապրելու ուղղությամբ: Մենք հիմա լրիվ հակառակ կարծրատիպով ենք ապրում, որ անհնար է ապրել թուրքի, ադրբեջանցու հետ: Եթե այդ կարծրատիպը հավաքական կարողանանք կոտրել, կարող ենք նստել սեղանի շուրջ և կոմպրոմիսային լուծումներ գտնել»:
100 տարի առաջ երևի նման մտքերի հանդիպած Զարևանդը հեղինակել է «Կրնա՞նք հաշտուիլ թուրքին հետ» աշխատությունը, որտեղ առկա պատասխանները այսօր էլ ոչ միայն չեն կորցրել արդիականությունը, այլև լիովին ադեկվատ են ստեղծված իրավիճակին, ուստի ցանկանում եմ դրանք մեջբերել որպես այսօրվա հաշտասերների պատասխան. «Ու տարօրինակ բան, հայ քաղաքական մտքի նորագոյն պրպտումներու մէջ, իբրեւ ամենէն աւելի շեշտուող գիծ, երեւան կու գայ հաշտութեան ձգտումը – թուրքին հետ: …Կարծես գոյութիւն ունեցած չըլլա և երէկի թարմ-արիւնոտ անցեալը: …Խայտաբղետ է մեր հաշտասէրներու բանակը: Եթէ բանակ կարելի է անուանել զէնքերը նետած, ճերմակ դրօշը պարզած, դէպի անձնատութութիւն դիմող մարդոց բազմութիւն մը: Ու ամէնը կաղաղակեն: «Մոռնանք անցեալը. Յիշելը մեղք է, անօգուտ, վնասակար…: «Մեզ կը մնայ փրկութեան մէկ ճամբայ միայն»,- կը պատգամէ հաշտասէրը,- «հասկացողութեան լեզու գտնել թուրքին հետ»:
Այնուհետև Զարևանդը ներկայացնում է թուրքի հետ հաշտվելու թուրքական նախապայմանները, որոնք այսօր էլ առկա են և որևէ փոփոխության չենթարկվելով՝ դրված են Հայաստանի և ցավոք սրտի այս պահին մեր երկիրը կառավարող հաշտասերների առջև, որոնց հրապարակային հայտարարությունները և քայլերը վկայում են, որ նրանք հակված են բավարարել թուրքական պահանջները, քանի որ դրանց մեջ անընդունելի ոչինչ չեն տեսնում: «Ճիշդ է, որ բռնաւոր քմահաճութեամբ մը ան շարունակ մոռացում ու բարեկամութիւն կը պահանջէ մեզմէ: Սակայն վստահ ըլլանք, թէ որքան ջանանք ապացուցանել մեր անյիշաչարութիւնն ու բարեացակամութիւնը, որքան կրկնենք, թէ մոռցած ենք ամէն բան ու պատրաստ ենք ամէն բանի մեր գոյութեան սիրոյն, այնքան աւելի թերահաւատ ու դժկամ պիտի դառնայ ան: Թշնամութենէ բարեկամութեան փութկոտ դարձերը միայն կասկած կրնան ներշնչել: Իսկ տկարութեան ցուցադրութիւնը՝ արհամարհանք միայն: Ի զուր պիտի ջանանք բարի դրացնութեան ու սիրոյ անճարակ ֆրազներ թոթովել: Ան աւելի ու աւելի պահանջկոտ պիտի դառնայ անկեղծութեան ու հաւատարմութեան դրական ապացոյցներու համար: Պիտի ուզէ, որ իբրեւ գրաւական հրաժարինք մեր բոլոր գանձելի իրաւունքներէն… Եւ երբ բոլորովին իր ոտքերուն տակն ըլլանք, ստրկացած, ոչնչութեան հաւասար իբրեւ ազգ՝ ան դեռ ապացոյցներ պիտի ուզէ…
Մէկ խոսքով, եթէ մենք թուրքին ներենք իսկ, ան մեզի պիտի չներէ: Թուրքը ոչ միայն սրտովին կատէ, այլ եւ կարհամարհէ մեզ»: Զարևանդի այս բառերը և մտքերը ոչ թե մասնակի, այլ ամբողջովին պատկերում են և՛ այսօրվա վիճակը, և՛ Թուրքիայի մոտեցումները, և՛ թուրքական նախապայմանները բավարարելու դեպքում սպասվող «ապագան»՝ նոր զիջումներ, արհամարհանք:
Հայ-թուրքական և հայ-ադրբեջանական դրական ու «դրական» մեսիջների փոխանակում
Այսօրվա իշխանությունները կարծես չեն տեսնում կամ չեն ուզում տեսնել, որ իրենց զիջումները, խաղաղասիրությունը թշնամու կողմից արժանանում է հենց այն վերաբերմունքին, որը սահմանել և կանխատեսել էր Զարևանդը: Օրինակ՝ հայաստանյան պաշտոնյաները «պատահականորեն» սկսեցին կիրառել տեղանունների ադրբեջանական և թուրքական տարբերակները. որպես ամենացայտուն օրինակ ֆիքսենք «Էյվազլին»: Ի՞նչ արեց Ադրբեջանը հայաստանյան իշխանության այս «դրական մեսիջին» ի պատասխան. Ալիևը ցուցադրաբար կիրառում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքների և տեղանունների թուրքացված տարբերակները՝ «Բասարգեչար», «Գյոյչա», «Իրևան» և այլն, դրանք քարոզչական-գովազդային մեթոդներով տարածվում են ադրբեջանական հասարակության մեջ և ի վերջո, Ալիևը ուղղիղ հրամայում ու արգելում է իր երկրի պետական մարմիններին, քաղաքացիներին կիրառել անգամ Գորիս, Սիսիան և այլ տեղանուններ ու փոխարենը առաջարկում է դրանց ադրբեջանական տարբերակները: Այն, որ տեղանունների կիրառումը նաև մեծ քաղաքականության և քաղաքական «մեսիջների» մաս է կազմում, դասագրքային ճշմարտություն է, որը սակայն կրկին հայաստանյան իշխանությունները իբրև թե չեն նկատում կամ չեն հասկանում: Այս առումով վերջին դրվագը կապված էր Երևանի «Սուրմալու» առևտրի կենտրոնում տեղի ունեցած ողբերգական պայթյունի հետ: Այդ դեպքի հետ կապված ցավակցություն հայտնեց Թուրքիայի բանագնաց, դեսպան Սերդար Քըլըչը, սակայն քչերը նկատեցին, որ նա չկիրառեց Սուրմալու անվանումը, քանի որ դա այսօր Թուրքիայի տարածքում գտնվող հայկական գավառի անուն է: Սա ոչ թե տարօրինակ բացառություն է, այլ նորմալ պետության կողմից պարտադիր իրականացվող քայլ: Իսկ այդ ցավակցությունից օրեր անց հայաստանցի բանագնացը ցավակցեց իր գործընկեր Քըլըչին Թուրքիայում տեղի ունեցած մի դեպքի հետ կապված. դեպքը տեղի էր ունեցել Այնթափում, որը 1921 թ. թուրքերի զավթելուց հետո վերանվանվել է Գազիանթեփ (գազի՝ անհավատներին հաղթող): Հայ բանագնացը իր ցավակցական ուղերձում կիրառեց հենց այդ եզրույթը․ մանրուք է, բայց կարևոր, և ի ցույց է դնում մեր երկրի այս պահի իշխանությունների և մասնավորապես արտաքին քաղաքական գերատեսչության «փայլն ու թշվառությունը»:
Սակայն թյուրքացված տեղանունների կիրառումը թվում է ավելի մեղմ սխալ, երբ լսում ես քաղաքական արխիվից այսօրվա իշխող թիմ վերադարձած «գերնախկիններից» ոմանց հայտարարություններն առ այն, որ ներկայումս «դուխով» հանձնվող տարածքները հայկական չեն, այլ ադրբեջանական, ուստի պետք է վերադարձնել: Այդ պարագայում Երևանն էլ պետք է «վերադարձնենք», քանի որ ադրբեջանցիները դա էլ են համարում իրենցը և այդ նույն իշխանական պաշտոնյաները լուրջ դեմքով և «ժողովրդից ստացած մանդատով» մի օր էլ կարող է այդ մասին «դուխով» հայտարարություն անեն: Դեպքերի նման ընթացքի, կարմիր գծերի այսպես անպատիժ ու հանգիստ ոտնահարելու դեպքում չի բացառվում, որ մի օր այս մտածողության կրողները թուրքերից ու ադրբեջանցիներից ներողություն խնդրեն Հայոց ցեղասպանության, Սումգայիթի համար, ապամոնտաժեն Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրը: Սև ֆանտազիայի ժանրից թվացող այս «ապագայի» մասին Թուրքիայում տպագրվող և Հրանտ Դինքի հիմանդրած «Ակօս» թերթի նախկին խմբագիր Ռոբեր Քոփթաշը հենց նույն «Ակօսի» էջերում դեռևս 2013-ին գրում էր. «Սխալները պնդելը, դրանք կոծկելը, հասարակությունների մտահորիզոնը սահմանափակում են: Այդ մտահորիզոնը լայնացնելու համար, նախ անհրաժեշտ է ընդունել մեր սխալները: Այսպիսով, կարող ենք տեսնել, որ կարծեցյալ թշնամուց շատ չենք տարբերվում…: Ապագան Խոջալուի ցավը սրտերում կրող հայերինն է և Սումգայիթի պատճառով վշտացող ադրբեջանցիներինն է»:
Այսօրվա իշխանությունները բացարձակապես չեն էլ մտահոգվում, որ բղավելով «Արցախը Հայաստան է և վերջ» իրականում դարձան ադրբեջանական հաղթական լոզունգի կերտող-հեղինակ, քանի որ բոլոր հայկական տարածքների նվաճումները և այսօր էլ շարունակվող Հայաստանի զիջումները ուղեկցվում են Ալիևի կողմից «Ղարաբաղը Ադրբեջան է» կարգախոսի բղավելով: Տեսնես հոգեբանորեն ի՞նչ կարող է զգալ մարդը, պաշտոնյան, երբ ամեն անգամ տեսնում է իր բղաված լոզունգի ներքո նորանոր կորուստները, նորանոր տնավեր հայկական ընտանիքներին, նորանոր գաղթականներին և Արցախի տարբեր տարածքներից հայկական հուշարձանների, խաչքարերի «գաղթը»: Կամ ի՞նչ է զգում այդ նույն անձը իր մասին ծաղրական երգի՝ «ne oldu Paşinyan» բառերի հեղինակի հետ նույն սեղանի շուրջ հայտնվելիս և նրա հետ ու նրա ծաղրական-արհամարհալից ժպիտի ներքո բանակցելիս:
Ամփոփելով՝ ևս մեկ անգամ փաստենք, որ հայերն ու Հայաստանը այսօր էլ շարունակում են մնալ Թուրքիայի և թուրքերի իրական, գաղափարական թշնամիները, ուստի հայ-թուրքական բարեկամության մասին մտքերը ինչպես 100 տարի առաջ, այնպես էլ հիմա զուրկ են որևէ հիմքից և հիմնավորումից: Հայաստանը ֆիզիկապես և բարոյապես ոչնչացնելու թուրքական ծրագիրը այսօր էլ մնում է ուժի մեջ և եթե անգամ մենք դադարենք թուրքին թշնամի համարելուց, ապա նա չի դադարեցնելու մեզ որպես թշնամի ընդունելուց: «Նոր Թուրքիա» կերտում է Էրդողանը՝ ազգայնական, կրոնական ավանդույթների վրա հենված. «Նոր Հայաստան» կերտում են այս պահի իշխանությունները՝ ապազգային, կրոնից հեռու, ավանդույթները արհամարհող, պատմական հիշողությունը ուրացած:
Իսկ ի՞նչ անել. հավատարիմ մնալով ձևավորված արդյունավետ, արժանապատիվ մեխանիզմներին՝ շփվել թշնամիների հետ, չնահանջել կարևոր սկզբունքային գծերից, չտարվել իլյուզիաներով բարեկամության մասին և շարունակել բարդ համակեցության այն պայքարը, որը հաստատվել է Արևելքում գործող գրված և չգրված օրենքներով»:
Արցախի ՊԲ նախկին հրամանատարին ձերբակալելու և «Շուշին հանձնելու» համար մեղադրանք առաջադրելու մասին կարելի է ասել հետևյալը. ԱՐԴԱՐ Է:
Ջունգլիի կանոններով եթե դու չես անում, քեզ են անում: Այս մասին գրել է ԱԺ նախկին պատգամավոր, «Մեկ Հայաստան» կուսակցության նախագահ, իրավաբան Արթուր Ղազինյանը.
Երկու տարի խնդրեցինք ու պահանջեցինք, որ խոսեն, պատմեն ողջ իրականությունը, բայց ապարդյուն. ձայն բարբառո հանապատի:
Դավաճանության ու պարտության մեղավորներ են նշանակվում բարձրաստիճան զինվորականները, այսինքն բանակը, այսինքն զինվորները:
Հ.Գ. Թող պատրաստվի Օնիկ Գասպարյանը . . .
ՀՀ գլխավոր դատախազությունն արդեն տեղեկացրել է, որ որ ՀՀ Ազգային անվտանգության ծառայության հետ ակտիվ համագործակցությամբ ձեռնարկված միջոցառումների արդյունքում առերեւույթ թշնամու կողմն անցնելու, ինչպես նաեւ լրտեսությամբ դրսեւորված՝ պետական դավաճանության 2 դեպքերի առթիվ ՀՀ ԱԱԾ քննչական դեպարտամենտում 2022թ. օգոստոսի 10-ին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 418-րդ հոդվածի 1-ին մասով եւ 424-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախաձեռնվել է երկու առանձին քրեական վարույթ:
Քրեական վարույթներով ձեռնակրված վարույթային եւ ապացուցողական գործողությունների արդյունքում ձեռք են բերվել ապացույցներ այն մասին, որ ՀՀ քաղաքացիներ Վ. Ղ.-ն եւ Թուրքիայի Հանրապետության Ստամբուլ քաղաքում բնակվող Ի.Վ.-ն հավաքագրվել են օտարերկրյա պետության հատուկ ծառայությունների կողմից, Վ.Ղ.-ն թշնամական գործունեություն իրականացնելու համար այլ տեսակի օգնություն է ցույց տվել նրանց, իր նախաձեռնությամբ կապ է հաստատել Վրաստանում Ադրբեջանի Հանրապետության դեսպանության աշխատակիցների հետ:
Նրանք առանձին-առանձին հաղորդակցության տարբեր միջոցներով դիմել են Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահին՝ ՀՀ քաղաքացիությունից հրաժարվելու եւ Ադրբեջանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու նպատակով:
Նշված քրեական վարույթներով հավաքված ապացույցների հիման վրա հսկող դատախազի կողմից 2022թ. օգոստոսի 18-ին կայացվել են Ի. Վ.-ի եւ Վ. Ղ.-ի նկատմամբ՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 418-րդ հոդվածի 1-ին մասով հանրային քրեական հետապնդում հարուցելու մասին որոշումներ:
Միջնորդություն է ներկայացվել Երեւան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ նրանց նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց կիրառելու վերաբերյալ, որը բավարարվել է:
Որոշումներն ուղարկվել են ՀՀ ոստիկանություն՝ նշված անձանց հայտնաբերելու եւ վարույթն իրականացնող մարմնին ներկայացնելու համար:
Քրեական վարույթով նախաքննությունը շարունակվում է:
«Զինված ուժերի կազմաքանդման գործընթացը սկսվել է ավելի վաղ՝ 2018 թվականի հայտնի իրադրարձություններից հետո, երբ ՀՀ-ում իշխանության եկավ այս որակի իշխանություն։ ՊԲ կազմաքանդումը սկսվեց այն ժամանակ, երբ 2018 թվականին ԶՈւ-ում պաշտպանության բանակի հրամանատարի ազգային ազատագրական պայքարը պաշտպանելու համար պաշտոնից հեռացվեց Լևոն Մնացականյանին»,- ՀՀ գլխավոր դատախազության շենքի մոտ զոհված զինծառայողների ծնողների նախաձեռնած բողոքի ակցիայի ընթացքում հայտարարեց «Պատիվ ունեմ» խմբակցության պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը:
Նրա խոսքով՝ բանակի կազմաքանդումը սկսվել է այն ժամանակ, երբ ԶՈՒ-ի զինվորականների համար ստեղծվեց այնպիսի պայմաններ, որ մարդիկ պարզապես դուրս եկան։
«Չի կարող բանակում երկու տարվա ընթացքում այդքան հրամանատարներ փոխվել, շտաբի պետեր, բայց ԶՈՒ-ն ունենա մարտունակության անհրաժեշտ մակարդակ։ Մի շատ կարևոր բան կա, որը պետք է արձանագրել: Մեր գլխավոր խնդիրները սկսվել են այնտեղից, երբ քաղաքական իշխանությունները՝ տիրապետելով տեղեկատվության, որ ՀՀ-ի և Արցախի ուղղությամբ առկա է լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունների մեծ սպառնալիք, երկիրը խաղաղից պատերազմական վիճակի չեն բերել: ԶՈւ-ն փաստացի ամբողջությամբ պատրաստ չեն եղել ադրբեջանական հարվածին»,-ասաց պատգամավորը:
Նա հիշեցրեց, որ Փաշինյանն անձամբ է նշել, որ պատերազմից երկու օր առաջ եղել է հստակ տեղեկատվություն՝ լայնամաստաբ պատերազմի սկսման մասին, սակայն ԶՈՒ-ն լիարժեք չի պատրաստվել։
«Մարդկային կորուստների ծավալն այդքան մասշտաբային չէր լինի, եթե ժամանակին պետությունն անհրաժեշտ քայլեր ձեռնարկեր և պատրաստվեր գործողություններին։ Քաղաքական իշխանության ներկայացուցիչները տիրապետել են տեղեկատվության, որ մեր երկրին սպառնում է պատերազմ և որևէ քայլ չեն ձեռնարկել»,- հավելեց Տիգրան Աբրահամյանը:
Ավելի մանրամասն՝ տեսանյութում։
ՀՀ քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչության հատկապես կարեւոր գործերի քննության վարչությունում քննվող քրեական վարույթի շրջանակներում իրականացված մեծածավալ քննչական եւ վարութային գործողությունների արդյունքում պարզվել է, որ կոչումով գեներալ-լեյտենանտ Մ.Ա.-ն, Ադրբեջանի Հանրապետության ռազմաքաղաքական ղեկավարության կողմից Արցախի Հանրապետության դեմ սանձազերծած ագրեսիվ պատերազմի ընթացքում, հայտարարված ռազմական դրության պայմաններում՝ 2020 թվականի հոկտեմբերի 30-ից մինչեւ նոյեմբերի 9-ն ընկած ժամանակահատվածում, Շուշի քաղաքի եւ հարակից շրջանների պաշտպանության կազմակերպման ընթացքում անփույթ վերաբերմունք է դրսեւորել իր ծառայողական պարտականությունների նկատմամբ՝ չկատարելով եւ ոչ պատշաճ կատարելով դրանք, որպիսի գործողություններն անզգուշությամբ առաջացրել են ծանր հետեւանքներ. հակառակորդի զինված ուժերն ամբողջությամբ իրենց վերահսկողության տակ են վերցրել Շուշի քաղաքը եւ մատույցները, յուրային ստորաբաժանումները կրել են զոհեր եւ վիրավորներ։ Այս մասին NEWS.am-ը տեղեկանում է Քննչական կոմիտեի տարածած հաղորդագրությունից։
Հաղորդագրության մեջ, մասնավորապես, նշվում է.
«Այսպես.
Գեներալ-լեյտենանտ Մ.Ա.-ն, անձնական պատասխանատվություն կրելով ենթակա զորքերի պատրաստության եւ պատրաստականության, կիրառման, ինչպես նաեւ՝ զորքերին (ուժերին) առաջադրված խնդիրների հաջող կատարման համար, 2020 թվականի հոկտեմբերի 30-ից Շուշի քաղաքի եւ հարակից շրջանների պաշտպանողական օպերացիայի կազմակերպման ընթացքում չի ապահովել զորքերի (ուժերի) մարտական հնարավորությունների արդյունավետ օգտագործումն ու սահմանված ժամկետներում առաջադրված խնդիրների հաջող կատարումը, չի վերահսկել առաջադրված խնդիրների կատարումը եւ չի ցուցաբերել անհրաժեշտ օգնություն, ընդունած որոշումների իրականացման նկատմամբ չի դրսեւորել հաստատակամություն ու վճռականություն, օպերատիվ ու ճկուն չի արձագանքել ստեղծված իրադրության փոփոխություններին, չի ապահովել զորքերի կիրառման կայունությունը, անընդհատությունը, օպերատիվությունը, ներդաշնակ եւ լիարժեք հրամանատարությունը։
Մասնավորապես, գեներալ-լեյտենանտ Մ.Ա.-ն իր կողմից արձակված մարտական կարգադրությամբ Շուշիի հարակից շրջանների պաշտպանական բնագծի չպահվող հատվածում չի հանձնարարել զորք տեղակայել, չի նշել հարեւանների խնդիրները, սահմանազատման գծերը: Հոկտեմբերի 31-ին N ստորաբաժանման զբաղեցրած բնագծի աջակողմյան տեղամասում, ինչպես նաեւ Շուշի-Լիսագոր ավտոմայրուղու հատվածում անհրաժեշտ պաշտպանություն չի կազմակերպել, այն պայմաններում, երբ դեռեւս հոկտեմբերի 27-ից իր ենթակայության տակ ունեցել է Շուշիի ուղղությունում գտնվող N զորամասի հենքի վրա կազմավորված 95 զինծառայողներից բաղկացած հատուկ հրաձգային վաշտը, հոկտեմբերի 27-ից եւ 28-ից՝ իրենց պաշտպանության տեղամասից դուրս եկած՝ համապատասխանաբար N զորամասի երկու առանձին գումարտակները՝ բաղկացած ընդհանուր 365 զինծառայողներից, որոնք տվյալ ժամանակահատվածում ներգրավված չեն եղել մարտական խնդիրների կատարմանը։
Բացի այդ, մինչեւ 2020 թվականի նոյեմբերի 6-ը ներառյալ Մ.Ա.-ն իր կողմից ստորագրված օպերատիվ ամփոփագրերում իրադրությունը ներկայացնելիս նշել է, որ շարունակում է խնդիրը կատարել, այդ թվում՝ Շուշի քաղաքի ուղղությամբ, իրադրությունը ներկայացրել է վերահսկելի, այն պայմաններում, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 5-ին հակառակորդի խմբերին հաջողվել է ներթափանցել Շուշի քաղաք։ Վերջինիս որոշմամբ Շուշի քաղաքի եւ հարակից շրջանների պաշտպանողական օպերացիայում նշված ստորաբաժանումները ներգրավվել են ժամանակավրեպ, մասնավորապես՝ նոյեմբերի 5-ին N զորամասի մեկ հրաձգային գումարտակը տեղակայվել է Շուշի–Քարին Տակ խաչմերուկից մինչեւ «Իսահակի Աղբյուր» կոչվող տեղամասի սկզբնամաս՝ կամարի մոտակայք, սակայն մինչ այդ հակառակորդի ստորաբաժանումներն արդեն իսկ հսկողության տակ են վերցրել Քարին Տակ բնակավայրը, Շուշի–Լիսագոր մայրուղու՝ «Զառըսլի» կոչվող տեղամասի հատվածը, եւ «Իսահակի Աղբյուր» կոչվող տեղամասի խորքն ընկած հատվածները, որպիսի պայմաններում գումարտակի անձնակազմը չի հասցրել կազմակերպել կայուն պաշտպանություն, տվյալ ուղղություն տեղափոխվելով՝ անմիջապես հայտնվել է շրջափակման վտանգի տակ եւ պաշտպանության փոխարեն անցել է ինքնապաշտպանության՝ կրելով զոհեր եւ վիրավորներ, մինչդեռ նշված ստորաբաժանումը դեռեւս նոյեմբերի 1-ից պատրաստ է եղել ներգրավվել մարտական գործողություններին։
Բացի այդ, Շուշիի պաշտպանողական օպերացիայում չեն կիրառվել դեռեւս 2020 թվականի հոկտեմբերի 15-ից մարտական գործողություններում ներգրավվելու պատրաստ երկու առանձին մոտոհրաձգային գնդերի գումարտակները՝ յուրաքանչյուրը բաղկացած 250 զինծառայողից, իսկ դեռեւս հոկտեմբերի 20-ից՝ շուրջ 150 զինծառայողներից բաղկացած ստորաբաժանումներ, այսինքն՝ ընդհանուր 650 զինծառայողներից բաղկացած կանոնավոր բանակի ստորաբաժանումներ։
Բացի այդ, Մ.Ա.-ի կողմից խախտվել են զորքերի միանձնյա ղեկավարման, ենթականերին առաջադրված խնդիրների կատարման եղանակների որոշման նախաձեռնողականության տրամադրմամբ կենտրոնացված կառավարման սկզբունքները. Շուշիի ուղղությամբ գործող զորքերի ղեկավարներն իրադարձությունների անընդհատ փոփոխման պայմաններում չեն հասցրել տեղում ուսումնասիրել յուրային ստորաբաժանումներին եւ դրանց տեղակայման վայրերը, կիրառել դրանց ըստ անհրաժեշտության, ապահովել Շուշիի ուղղությամբ գործող կանոնավոր բանակի ստորաբաժանումների եւ աշխարհազորի միջեւ անհրաժեշտ համագործակցությունը, պաշտպանության մի շարք տեղամասերում՝ Շուշի-Ստեփանակերտ ավտոմայրուղու վրա գտնվող լցակայանի խաչմերուկի մոտակայքում, տվյալ խաչմերուկից մինչեւ Շուշի–Քարին Տակ խաչմերուկն ընկած հատվածում, ստորաբաժանումներ չեն տեղակայվել («Իսահակի Աղբյուր» կոչվող տեղամասի ձորերի ու բարձունքների հատվածով հակառակորդը շրջանցել է յուրային ստորաբաժանումներին եւ շրջափակման մեջ վերցրել Շուշի քաղաքը)։
Այսպիսով,
գեներալ-լեյտենանտ Մ.Ա.-ն Շուշի քաղաքի եւ հարակից շրջանների պաշտպանության կազմակերպման ընթացքում անփույթ վերաբերմունք է դրսեւորել իր ծառայողական պարտականությունների նկատմամբ՝ չկատարելով եւ ոչ պատշաճ կատարելով դրանք, որպիսի գործողություններն անզգուշությամբ առաջացրել են ծանր հետեւանքներ. 2020 թվականի նոյեմբերի 2-ին՝ կեսօրին, հակառակորդի ստորաբաժանումներն աջ թեւից շրջանցել են յուրային N ստորաբաժանման անձնակազմին (չնայած այն հանգամանքին, որ ստորաբաժանման հրամանատարը Մ.Ա.-ին զեկուցել է պաշտպանության բնագծի աջակողմյան հատվածի չպահվելու, իսկ հետագայում՝ այդ տեղամասով հակառակորդի ստորաբաժանումների շրջանցում կատարելու մասին)՝ Սղնախ գյուղից շարժվելով «Նաբիլար» եւ «Զառըսլի» կոչվող տեղամասերի ուղղություններով՝ Շուշի քաղաքի եւ Լիսագոր բնակավայրի միջտարածություն, որից հետո նոյեմբերի 4-ին՝ ժամը 02:00-ի սահմաններում, Շուշի-Լիսագոր մայրուղու «Նաբիլար» եւ «Զառըսլի» կոչվող տեղամասերում հատել են մայրուղին, անցել «Իսահակի Աղբյուր» կոչվող տեղամասի ձորերի ու բարձունքների ուղղությամբ՝ տիրելով բարձունքին, կուտակել իրենց ուժերը եւ առաջխաղացումը զարգացրել դեպի Շուշի քաղաք, այնուհետեւ շրջանցել են Շուշի — Քարին Տակ խաչմերուկում տեղակայված յուրային ստորաբաժանումներին եւ նոյեմբերի 5-ին՝ երեկոյան, Շուշի-Ստեփանակերտ ավտոճանապարհի վրա գտնվող լցակայանի խաչմերուկի մոտակայքից ներթափանցել Շուշի քաղաք՝ նոյեմբերի 7-ից ամբողջությամբ վերահսկողության տակ վերցնելով Շուշի քաղաքը եւ մատույցները, յուրային ստորաբաժանումները, ժամանակավրեպ կիրառելու հետեւանքով, տվել են զոհեր եւ վիրավորներ:
2022 թվականի օգոստոսի 30-ին Մ.Ա.-ին մեղադրանք է առաջադրվել 2003 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունված ՀՀ քրեական օրենսգրքի 375-րդ հոդվածի 3-րդ մասով (համապատասխանում է ՀՀ գործող քրեական օրենսգրքի 550-րդ հոդվածի 3-րդ մասին, այն է՝ զինվորական պաշտոնեական անփութություն): Ազատության մեջ գտնվող մեղադրյալ Մ.Ա.-ի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոց ընտրելու անհրաժեշտությամբ պայմանավորված՝ նույն օրը որոշում է կայացվել վերջինիս ձերբակալելու մասին։
Նախաքննությունը շարունակվում է»։
ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Անդրանիկ Թևանյանը գրում է.
«Հայաստանում ողբերգական դեպքերն ու շոկային իրադարձություններն այնքան շատ են, որ մեկը մյուսին մոռացության է մատնում (Հայաստանում նաև կոնտրաստ է․ ողբերգությունների ֆոնին խրախճանքներ, ժպտադեմ նկարներ, գլամուրային միջավայր, զվարճանք, բայց սա այլ խոսակցության թեմա է)։
Ըստ այդ կանոնի, «Սուրմալուի» դեպքն արդեն համարյա մոռացության է մատնվում, մինչդեռ որևէ պետական պաշտոնյայի դեռ մեղադրանք չի առաջադրվել, որևէ մեկը նույնիսկ պաշտոնից չի զրկվել կամ հրաժարական տվել։
Իշխանությունների ուղղորդմամբ քննությունը «տակառը գլորում» է «Սուրմալուի» ղեկավարության վրա, սակայն հայտնի է դարձել, որ առնվազն հանցավոր անգործության են մատնված եղել դատախազությունը և քննչական կոմիտեն։ Սակայն դատախազությունից ու քննչականից պատասխանատվության ենթարկվող չկա։ Նույնիսկ ակնարկ չկա դրա մասին։
Պետական կառավարման համակարգի մեղավորությունն այս գործում ակնհայտ է։ Զոհվել է 16 հոգի, այդ թվում՝ հղի կին, երեխա, բայց թեման ծածկադմփոց է արվում։
Ինչ վերաբերում է «Սուրմալուի» առևտրականներին, ապա նրանց կրած վնասի հարցը օդում է մնացել։ Իշխանություններն ասում են, որ չեն փոխհատուցելու վնասը։ Դա նշանակում է, որ սրանց համար քաղաքացին, որին իրենք հպարտ էին անվանում, որին, իբր, սիրում էին, ոչ միայն տուգանքի, այլ նաև վնաս կրելու, իրենց մուծվելու և զոհվելու մատերիալ է։ Լինի դա ռազմի դաշտում, փողոցն անցնելիս կամ առևտրի վայրում։
Հ․Գ․։ «Սուրմալուի» դեպքը, բացի ամենից, նաև քաղաքական է։ Այն ցույց է տալիս կառավարության քաղաքականությունը բիզնես դաշտում։
Սեփականության լայնամասշտաբ վերաբաշխման ու «հեղափոխական» իշխանությունների կողմից կապիտալի կուտակման ագրեսիվ փուլում պետք է ուշադիր հետևել, թե ինչ է լինելու «Սուրմալուի» տարածքում, ովքեր են պտտվելու դրա շուրջ և ինչ բիզնես է իրականացվելու մարդկանց դիակների վրա»։
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
politnavigator.net-ը «Ռուսաստանը պատրաստվում է Զանգեզուրի միջանցքի բացմանը, իսկ հայերը՝ Փաշինյանի տապալմանը» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ օգոստոսի 23-ին Երևանում տեղի է ունեցել հանրահավաք Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականի պահանջով։ Լեհաստանում Հայաստանի նախկին դեսպան Էդգար Ղազարյանի կազմակերպած հանրահավաքը դարձել է «նախնական փորձ» ավելի մեծ «համահայկական» հանրահավաքի համար, որը կանցկացվի սեպտեմբերի 2-ին մայրաքաղաքի Ֆրանսիայի հրապարակում։ Ղազարյանը փորձել է մտնել կառավարության շենք՝ հանդիպելու Փաշինյանին, որը, ըստ նրա, վախեցել և թաքնվել է։ Քաղաքական գործիչն իր սպանիչ հումորով Հայաստանի գործող իշխանություններին անվանել է «Ադրբեջանի դեսպանատուն Երևանում» և առաջարկել է՝ Փաշինյանին հանձնել Ադրբեջանին, քանի դեռ նա ինքը չի հանձնել Արցախը, Սյունիքը և Սևանա լիճը։
Ամենայն հավանականությամբ, վարչապետը չի ցանկացել լսել ընդդիմության մեղադրանքները, իսկ դրանք կապված են Ղարաբաղյան երկրորդ՝ պարտված պատերազմի և Փաշինյանի հետագա գործողությունների հետ։ Ամենալուրջ մեղադրանքներից մեկը վերաբերում է այս տարվա ապրիլի 14-ին երկրի խորհրդարանում վերջինիս հայտարարությանը, թե «միջազգային հանրությունը կոչ է անում իջեցնել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի նշաձողը»։ Ադրբեջանական կողմը Ղարաբաղը համարում է իր անբաժանելի մասը։ Բաքուն ձգտում է դուրս բերել «հայկական օկուպացիոն ուժերը» Արցախից և, համապատասխանաբար, վերականգնել վերահսկողությունը տարածաշրջանի վրա, ինչպես դա եղել է Առաջին ղարաբաղյան պատերազմից առաջ խորհրդային ժամանակներում: Բացի այդ, ԼՂՀ-ում բնակվող հայերին խոստանում են անվտանգության լիակատար երաշխիք և հավասար իրավունքներ՝ որպես «Ադրբեջանի լիիրավ քաղաքացիներ» (չակերտները մերն են-«Փաստ»)։
«Լեռնային Ղարաբաղի հայերը կարող են վստահ լինել, որ իրենց անվտանգությունը՝ որպես Ադրբեջանի քաղաքացի, ապահովված կլինի»,- սրանք Ալիևի խոսքերն են։ Արդյո՞ք կհավատան ղարաբաղցիները Ալիևի խոսքերին, դժվար է ասել։ Ամեն դեպքում, կարելի է հետաքրքրությամբ դիտել Ստեփանակերտի և Բաքվի միջև որոշակի շփումները՝ երկու կողմերի բնակչության հումանիտար և տնտեսական խնդիրները լուծելուն ուղղված։ Մենք նկատի ունենք կողմերի մտադրությունը՝ համատեղ օգտագործել Սարսանգի ջրամբարի ջրային ռեսուրսները։ Միասնական քաղաքականություն մշակելու նպատակով ԼՂՀ հայ մասնագետները պարբերաբար այցելում են Ադրբեջանի կողմից վերահսկվող տարածքներ, իսկ օրերս ադրբեջանական Melioration and Water Management ընկերության աշխատակիցներն են այցելել Սարսանգի ջրամբար և հանդիպել այնտեղ գտնվող հայ գործընկերների հետ։ Ի դեպ, աբխազա-վրացական նմանատիպ տնտեսական համագործակցությունը հաջողությամբ ընթանում է արդեն երեք տասնամյակ. համատեղ շահագործվում է ամենահզոր Ինգուրի ՀԷԿ-ը։ Զարմանալի չէ, որ ադրբեջանցի մասնագետների այցն Արցախ դժգոհություն է առաջացրել հայկական ընդդիմության ներկայացուցիչների շրջանում, որոնք Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում անհամեմատ ավելի կոշտ դիրքորոշումներ ունեն, քան պաշտոնյաները։ Այնպես որ, ինքնահռչակ ու ոչ մեկի կողմից չճանաչված ԼՂՀ կարգավիճակն ամենասուր հարցն է, որը դուրս չի եկել օրակարգից։
Ահա ընդդիմությունից Փաշինյանին ուղղված ամենաբնորոշ մեղադրանքները. «Փաշինյանը գնում է Արցախը Ադրբեջանին փոխանցելու, Արցախի հայաթափման, Հայաստանի թուրքացման ճանապարհով»: Ընդդիմության մեղադրանքները վերաբերում են նաև Փաշինյանի գործնական քայլերին՝ ուղղված 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին ռուսական կողմի մասնակցությամբ ձեռք բերված եռակողմ պայմանավորվածությունների իրականացմանը։ Խոսքը առաջին հերթին վերաբերում է փաստաթղթի վերջին՝ 9-րդ հոդվածի իրականացմանը, որտեղ գրված է. «Տարածաշրջանի բոլոր տնտեսական և տրանսպորտային կապերը ապաշրջափակվում են։ ՀՀ-ն երաշխավորում է ԱՀ արևմտյան շրջանների և Նախիջևանի միջև տրանսպորտային հաղորդակցության անվտանգությունը»։
ՀՀ Սյունիքի մարզի բնակիչները դժգոհ են իրենց բնակության վայրերով ադրբեջանական շրջանների միջև տրանսպորտային կապեր բացելու հեռանկարից (ինչը նաև կբերի տարածաշրջանի մի տեսակ «կտրելուն»), ուստի հատկապես ագրեսիվ են Փաշինյանի նկատմամբ։ Զանգեզուրը համարվում է Հայաստանի ամենաընդդիմադիր շրջանը։ Ակնկալելով բնակչության դժգոհության կտրուկ աճ և հաշվի առնելով ընդդիմության համար տեղեկատվական հզոր առիթի ի հայտ գալը՝ Երևանը հնարավորինս ձգձգում է այդ հարցի լուծումը՝ ուշադրություն չդարձնելով ո՛չ Բաքվի պահանջներին ու սպառնալիքներին, ո՛չ էլ ՌԴ ԱԳՆ ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովայի հայտարարություններին տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակման հարցում Կրեմլի մեծ հետաքրքրության մասին. «Իհարկե, Ռուսաստանը շահագրգռված կլինի ապաշրջափակմամբ, քանի որ Զանգեզուրի միջանցքը Ռուսաստանին կապելու է նաև Թուրքիայի հետ։
Մոսկվան կարող է հույս ունենալ, որ որոշակիորեն կթուլանա պատժամիջոցների ճնշումը՝ օգտագործելով այդ միջանցքի ներուժը»։ Դեռ ապրիլի 20-ին Ադրբեջանի նախագահը խոստացել էր ամեն գնով բացել Զանգեզուրի միջանցքը, այն է՝ երկաթգիծը, որը գոյություն ուներ խորհրդային տարիներին։ Վերջերս՝ օգոստոսի 12-ին, Ալիևը կրկնել է, որ Բաքուն մոտակա շաբաթների ընթացքում Հայաստանից սպասում է Զանգեզուրի միջանցքի կոնկրետ երթուղու տեղը։ Մի՞թե իրավիճակը մտել է փակուղի։ Այս ամենը նկատի ունենալով՝ ավելի լավ է Փաշինյանը վալիդոլով նստի բանակցային սեղանի շուրջ, որտեղ նրան կստիպեն շատ դժվար որոշում կայացնել, իսկ հետո լեզվի տակ դրված վալիդոլով թռչի Երևան, որտեղ նախատեսվում է ընդդիմության զանգվածային հանրահավաքը։ Եվս մեկ մանրամասն՝ սեպտեմբերի 2-ը համարվում է Արցախի անկախության օրը, և հենց այդ օրվա կապակցությամբ է տեղի ունենում «Համահայկական հանրահավաք»։ Երևանում այդ օրը թեժ է լինելու թե՛ բառացի, թե՛ փոխաբերական իմաստով։
Դավաճանության առաջին աստիճանն է Բերձորի ու Աղավնոյի բնակիչներին ասելը՝ լքեք ձեր տները։ Երկրորդ աստիճանն է համոզելը, որ եթե լքեն տները, դրա դիմաց փող կտան։ Երրորդ աստիճանն է՝ եթե տները վառեք, փող չենք տա։ Չորրորդ աստիճանն է՝ տները պետք է կանգուն թողնել, որ Ադրբեջանը զինավան սարքի։ Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է ռեժիսոր, հրապարակախոս Հովհաննես Իշխանյանը։
«2020թ․ նոյեմբերի 9-ից սկսած, երբ հիմնավորվեց, որ սրանք դավաճան են, թվում էր, թե կենդանական աշխարհի ստորության վերջին սահմանն են հատել, ու ուղղակի կարելի ա ամրագրել, որ դավաճան են ու վերջ, դրանից հետո ստորության աճման աստիճան չկա։
Բայց արի ու տես, որ սրանք ցույց տվեցին, որ դավաճանությունից հետո էլ դավաճանության աճման աստիճան գոյություն ունի։ Խնդրեմ, Բերձորն ու Աղավնոն հանձնելու դավաճանության աճման աստիճանը, ըստ նրանց վարքի։
Դավաճանության առաջին աստիճանն է Բերձորի ու Աղավնոյի բնակիչներին ասելը՝ լքեք ձեր տները։
Երկրորդ աստիճանն է համոզելը, որ եթե լքեն տները, դրա դիմաց փող կտան։
Երրորդ աստիճանն է՝ եթե տները վառեք, փող չենք տա։
Չորրորդ աստիճանն է՝ տները պետք է կանգուն թողնել, որ Ադրբեջանը զինավան սարքի։
Եվ այս դավաճանության աստիճանում ներգրավված են եղել, թե պետական պաշտոնյաներ, թե բնակիչներ, թե լրատվամիջոցներ, որ մենակ թե տներն առոք-փառոք հասնեն հայերի ցեղասպանության հեղինակներին։
Այսպիսով, պարզվեց, որ դավաճանությունից հետո էլ դեռ աճելու տեղ կա։
Պատրաստվենք Իվանյանը փրկելուն դավաճանության սանդուղքից»,- գրել է Իշխանյանը։
2020թ. արցախյան պատերազմից հետո դատարան ուղարկված՝ պետական դավաճանության վերաբերյալ որևէ վարույթով արդարացման դատավճիռ չի կայացվել: Այս մասին հայտնում է գլխավոր դատախազի խորհրդական Գոռ Աբրահամյանը։
Անդրադառնալով մամուլի հրապարակումներին՝ նա տեղեկացնում է, որ ԱԱԾ քննչական դեպարտամենտում քննված քրեական վարույթով 2022թ. փետրվարի 10-ին Ա. Սարդարյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ ՀՀ քրեական նախկին օրենսգրքի 299-րդ հոդվածի 1-ին մասով (պետական դավաճանությունը):
2022թ. հունիսի 10-ին Ա. Սարդարյանին առաջադրված մեղադրանքը փոփոխվել է և նրան կրկին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական նախկին օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 2-րդ մասով (մարտական հերթապահություն կամ մարտական ծառայություն կրելու կանոնները խախտելը, որն առաջացրել է ծանր հետևանքներ):
Նույն օրը կայացված մեկ այլ որոշմամբ քրեական վարույթից Ա. Սարդարյանի մասն անջատվել է և 2022թ. հունիսի 17-ին ուղարկվել Արարատի և Վայոց Ձորի մարզերի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան:
2022թ. հունիսի 30-ին դատարանը, քննարկելով մեղադրյալ Ա. Սարդարյանի նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանավորումը փոփոխելու հարցը, որոշել է կիրառված խափանման միջոց կալանավորումը թողնել անփոփոխ, իսկ պաշտպանի միջնորդությունը՝ գրավ կիրառելու վերաբերյալ, մերժվել է:
«Այլ կերպ ասած՝ քրեական այս վարույթով դատական քննությունը շարունակվում է, իսկ Ա. Սարդարյանը կալանավորված է»,-հայտնել է Աբրահամյանը։
Բաքուն հայտարարել է 44-օրյա պատերազմից հետո Երեւանին 1713 հայ զինվորի դի հանձնելու մասին:
Այս մասին հայտնում է Ադրբեջանի Ռազմագերիների, պատանդների և անհայտ կորածների հարցերով պետական հանձնաժողովը, փոխանցում է Sputnik Азербайджан-ը:
Բաքվում նաև հայտարարել են, որ Ադրբեջանը գերությունից ազատել է «159 հայի (118 զինծառայող, 41 քաղաքացիական անձ, այդ թվում ՝ 5 կին)»: Նրանցից վեցը (4 զինվորական, 2 քաղաքացիական անձ) ձերբակալվել են մինչեւ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ը։
-
-
02.05.2024 | 01:10
Հաղթանակը մերն է լինելու․ Մեդվեդևը մայիսի 1-ի շնորհավորանքում ծաղրել է Զելենսկուն -
01.05.2024 | 02:10
Հիմա հավատում ենք, որ Հայաստանի հետ միասին քաղաքական ճանապարհով և կարճ ժամանակում կհասնենք բոլոր նպատակներին. Էմիրբեկով -
02.05.2024 | 12:10
Պահի հրամայականն է կասեցնել Տավուշում սահմանագծման անօրինական գործընթացը -
02.05.2024 | 03:10
Լատվիայի ԱԳ ղեկավարը հայտնել է, որ Ուկրաինան ստացել է արևմտյան զենք՝ Ռուսաստանին հարվածելու թույլտվությամբ. Զախարովան պահանջել է այդ երկրների ցանկը -
01.05.2024 | 03:10
Փաշինյանը Հայաստանի խնդիրները կեղծորեն բարդում է 1915 թվականի ցեղասպանության հոգեցնցման վրա -
02.05.2024 | 02:10
«Ես գողական կյանքով ապրող եմ, պարտքի մնացած գումարը ինձ պետք է տաք». Գեղարքունիքի բնակիչը սպառնացել է ընտանիքին -
01.05.2024 | 12:13
Ողբերգական դեպք՝ Երևանում․ թիվ 90 դպրոցի 11-ամյա աշակերտուհու սիրտը կանգ է առել -
02.05.2024 | 11:10
Ադրբեջանի նպատակն է՝ ամրապնդվել մեր բարձունքներում, որ շարունակի իր նվաճողական ընթացքը․ Վազգեն Մանուկյան -
01.05.2024 | 11:10
Փաշինյանը ամոթանք է տվել, թե՝ չեք ուզում ձեր մի կտոր հողը զիջել հանուն Հայաստանի անկախության -
01.05.2024 | 01:10
Ճշմարտության և ներքին առողջացման շարժումը թակելու է նաև «մեծարգո»-ի սպասարկման համակարգերի դուռը, ու նաև բոլոր նրանց, ովքեր սխալմամբ իրենց ապահով են զգում
-
- Տեսանյութ
- Օրվա միտք
- Խմբագրի վարկած
- Ֆոտո
-
Հասցե` Հայաստան, 0023, Երևան, Արշակունյաց 2
Հեռ: +374 (10) 06 06 23 (413, 414), +374 (99) 53 58 26
Էլ. փոստ` armv12@mail.ru -
2010-2011 © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:
Մեջբերումներ անելիս հղումը armversion.com-ին
պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ
ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն
առանց armversion.com-ին հղման արգելվում է: -
Կայքում արտահայտված կարծիքների համընկնումը
խմբագրության տեսակետի հետ պարտադիր չէ:
Գովազդների բովանդակության համար
կայքը պատասխանատվություն չի կրում:
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Copyright “Armversion.com” 2010.