«Մենք արժեհամակարգի խնդիր ունենք: Ժամանակը շատ է առաջ վազել, բայց մենք նոր-նոր ողնաշար ենք շտկում», -ասում է Առաջնորդանիստ Ս. Սարգիս եկեղեցու հոգևոր հովիվ Տեր Շահե քահանա Հայրապետյանը, հավատալով, որ մեր հերոսը դեռ պետք է գա :

— Ո՞րտեղ են հայ մտավորականության ակունքները: Ո՞վ իսկապես կարող է համարվել մտավորական մարդ:

— Միտքը մարդու մեջ դրված մի հզոր դատավոր է, որը ստիպում է մարդուն քննելով ընտրել չարն ու բարին: Մտավորականը անպայման բարին ընտրողն է, որովհետև իր միտքը ուղղում է էնպիսի երևույթների վրա, որոնք հետաքրքրում են հասարակությանը և ինքն էլ դառնում է այդ ժողովրդի, այդ ազգի խիղճը: Դարեր շարունակ մեր մտավորականը եղել է քահանան, վարդապետը: Խրիմյան հայրիկը իր ժամանակի խղճի արտահայտողն էր նաև Ներսես Աշտարակեցին, Նարեկացին: Այսօր մենք ունենք աշխարհիկ մտավորականներ, որոնք , ցավոք, իրենց կերպարը ուղղել են ոչ թէ հոգևորի ծաղկմանը, մտքի ու հոգու աշխատանքին, այլ իրենց ես -ին, անհատի մատուցմանը: Արդյո՞ք դա պետք է մեր ազգին, սա է խնդիրը: Ու դրա համար մեր սերունդները մեզ կօրհնե՞ն , թե՞ կանիծեն: Օրինակ` ին՞չ արեց Խորհրդային միությունը մեր մտավորականության հետ` փչացրեց: Որովհետև, երբ դու չէիր գովերգում Լենին կամ ՍՄԿԿ , չէիր կարող որևէ արտոնություն ունենալ: Իսկ ով փորձում էր ողնաշարը ուղղել, նրան արտաքսում էին: Ցավոք, այդ մտածումը և այդպիսի մտավորականներ դեռ ունենք: Այսինքն` կերպը չի փոխվել: Այսօրվա մտավորականը չի բռնում ազգի զարկերակը, նստել ու սպասում է, որ ժողովուրդը բարեհաճի մոտենալ իրեն: Այսպիսին է իմ տպավորությունը: Թեև կարծում եմ, որ բոլորը չէ, որ էդպես են մտածում: Հավատում եմ, որ կան անհատներ, որոնք հավանական է` ճառագում են, բայց այսօր չենք տեսնում, և կան հոգիներ, որ դեռ խմորվում են ու վաղը պիտի գան::

— Կարո՞ղ է մարդը լինի հոգևոր և չլինի մտավորական:

-Եթե բացենք Ագաթանգեղոսի ՙՊատմություն Հայոց՚-ը, այնտեղ մի հրաշալի պատմություն կա. Գրիգոր Լուսավորիչը առաջին կրոնավորներին ձեռնադրում է հենց քրմերի զավակներից: Նա ընտրում էր կիրթ մարդուն, որովհետև հենց կիրթ մարդը պիտի լիներ մտավորական մարդը, առաջնորդը:

-Գուցե դա աստվածատուր կոչու՞մ է: Մտավորականը տարիքային սահմանափակում ունի՞:

-Եթե սահմանափակում լիներ, Ներսես Շնորհալուց երբեք Շնորհալի չէր ծնվի, որովհետև նա մանուկ հասակից արդեն ճառագում էր և բոլորը հրճվալից տեսնում էին, թե ինչպես է աճում: Շատ երիտասարդ տարիքում նա կաթողիկոս դարձավ: Դա յուրահատուկ պարգև է, որովհետև մտավոր մարդը խորհելու, ընտրելու, կռվելու առիթ ունի իր ներսում, ցավ ունի, որն ուղղում է դեպի այն հավիտենական արժեքները, որին ինքը ձգտում է հասնել, և դա անպայման ունի իր Գողգոթան, իր Փշեպսակը, իր Գեղարդը: Նա պիտի անցնի այդ ճանապարհով:

— Իսկ այժմյան պատկերն ինչպիսի՞ն է

— Մենք ունենք հրաշալի ձայներ, հայ երգիչ, երգչուհիներ, որոնք արտասահմանում են: Մեր երաժշտանոցն ավարտած մարդիկ գնում և աստղեր են դառնում Եվրոպայում: Ունենք գույնի հրաշալի զգացողություն ունեցող նկարիչներ, որոնք գնում, փայլուն դեմքեր են դառնում դրսում, ունենք սպորտսմեններ, որոնք օտար դրոշների տակ են հաղթանակներ ունենում, իսկ Հայաստանում տեղ չունեն:

— Ինչու՞ է այդպես

— Ինչուն քաղաքական է, սոցիալական է, գու՞ցե Խորհրդային շրջանի, պարսկական 400 տարվա լծի, Օսմանայան կայսրության տիրապետության հետևանքն է: Չգիտեմ ինչի՞ հետևանքն է, բայց մենք չենք կարողանում այդ բեռը շպրտել մեր ուսերից, ազատ ապրել, շնչել, պարզ շփվել մեկս մյուսի հետ:

— Ին՞չը կարող է մեր մտավորականներին միավորել

— Միայն հավատքը. մի կոնցեպցիա, որը հազարամյակների ընթացքում մշակել են մեր հոգևոր հայրերը: Ուղղակի վերադառնալ ակունքներին, ինչպես ձուկը, որ ծնվում է, գնում է դեպի օվկիանոս, հետո երբ պետք է ձվադրի, գալիս , վերադառնում է նույն տեղը: Ես հրավիրում եմ մտավորականներին.ՙ Եկեք Ձեր փարախը՚:

— Իսկ ին՞չն է տարանջատում

— Եսականությունը, հպարտությունը, նախանձը, ագահությունը, այսինքն` յոթ մահացու մեղքերը:

— Այսօր հասարակական ին՞չ պահանջ է դրված մտավորականի առջև:

— Ես պիտի խնդրեմ, որ մտավորականը գոնե չծախվի։ Հայերիս համար մեծ ինստիտուտ է ընտանիքը, որն առաջին սնման աղբյուրն է` կրթության առումով: Ճիշտ է, մեր տատիկ-պապիկները սովետական տատիկներ պապիկներ են, որոնք շատ լավ հատկություններ կորցրել են, բայց իրենք ավանդաբար բերում են բարոյական որոշ կատեգորիաներ, որոնք համընկնում են արդեն իրենց տատիկ-պապիկների ավանդական մտածողությանը: Հավանական է, որ սրանից հետո դժվար պիտի լինի, եթե մենք չվերադառնանք այն արժեքներին, որի պահանջն այսօր կա: Մի զուգահեռ անցկացնենք Ռումինիայի կամ Ռուսաստանի հետ, որտեղ մարդիկ վերադարձան իրենց հավատքին, խմբվեցին իրենց տաճարի շուրջը, զորացավ եկեղեցին և երկիրը գնալով սկսեց ծաղկել: Մենք պիտի մտածենք այդ մասին, որպեսզի Աստծո քաղցր սիրտը մեր հանդեպ փափկանա, դառնա աղբյուր, որ մենք սկսենք սնվել: Մենք ինքներս պիտի քայլ անենք դեպի Աստծված: ՙԹակեք դուռը և կբացվի՚: Այդ թակողների կարիքը մենք շատ ունենք:

— Ինչպե՞ս կվերաբերվեր Մաշտոցը այսօրվա կրթական համակարգին

— Մաշտոցի գերխնդիրն այն էր, որ Սուրբ Գիրքը դառնար հայերեն և լիներ մատչելի իր ժողովրդին: Արդյո՞ք այսօր մեր կրթական համակարգում Սուրբ Գիրքը դասավանդվում է: Ոչ: Լավ կլինի արժեհամակարգը վերանայվի:

— Տեր Շահե, ովքե՞ր են ստեղծել մեր ավանդույթները, արդյո՞ք դրանք համահունչ են մեր ժամանակին և որքանո՞վ են այսօր արժեքավոր

— Պատասխանը գտնվում է Թեսաղոնիկեցիներին ուղղված երկրորդ թղթում.ՙԱմուր պահեք այն ավանդությունները, որ սովորեցիք մեզանից, թե’ խոսքով, թե’ թղթով՚: Երկու տեսակի ավանդույթ է եղել` բանավոր և գրավոր: Գրավորը ամբողջ մարդկությունը ունի, դա Սուրբ Գիրքն է, իսկ բանավոր ավանդույթը` եկեղեցին : Աստվածաշունչը առանց եկեղեցու կիսատ է, եկեղեցին առանց Աստվածաշնչի եկեղեցի չէ: Երկնքի ու երկրի միջև կապը տեղի է ունենում, երբ այդ երկու ավանդույթները միանում են: Փառք Աստծո, մենք գոնե այն ազգն ենք, որ 30000 ձեռագիր է արտաշնչել: Ոչ մի ազգ միջնադարում այդքան ձեռագիր չի արտաշնչել` ոչ լատինը, ոչ հույնը, ոչ ասորին և ոչ էլ որևե մեկը: Էլ չեմ ասում, թե Մոնղոլական արշավանքների ժամանակ ինչքան գերևարության տարվեց, կոմունիստական շրջանում մեր վանքերի ինչքան ձեռագրեր այրվեցին: Փառք Աստծո, որ այսքան էլ մնացել ենք:

— Իսկ չե՞ք կարծում, որ մեր ժամանակաշրջանը նոր ավանդույթների կարիք ունի

— Որպեսզի նորը գա, կարիք կա, որ նախ հինը լավ ներշնչենք: Ավանդույթը ներսում մերը չի դառնա , եթե մենք նախ արտաքին պատկերների, նշանների խորհրդաբանությունը չհասկանանք: Օրինակ` խաչի պատկերը, որ կրում են կրոնավորները, իր բովանդակությամբ քրիստոնյայի պարծանքն է, իր խորհրդաբանությամբ կենաց ծառի խաչանման պատկերն է դրախտում, սակայն այն կրում են նաև կիսամերկ երգչուհիները: Նախ գիտակցական ընկալումը պիտի լինի, որ հետո այն ծլարձակի մեր սրտում ու պտղաբեր լինի: Մեր մտավորականները պիտի Նարեկացու,Օձնեցու, Մաշտոցի շարականները մեզ հետ ժամերգությամբ արտաշնչեն: Ինչպես Մարկեսը հին ավանդույթները կուտակեց-կուտակեց ու արտաշնչեց իր ՙՀարյուր տարվա մենությունը՚: Մենք այսօր գործ ունենք անելու:

— Տեր Շահե, մենք իրոք հրաշալի ժառանգություն ունենք, բայց կարծում եմ մատուցման խնդիր ունենք, ինչպես հարկն է չենք մատուցում մեր ժողովրդին: Համաձայն չե՞ք ինձ հետ

— Մենք արժեհամակարգի խնդիր ունենք: Ժամանակը շատ առաջ է վազել, բայց մենք նոր-նոր ողնաշար ենք շտկում: Փառք Աստծո, հիմա հրաշալի հոգևոր գրականություն է տպվում: Թեև արդեն ընթերցողը քիչ է, այնուամենայնիվ մեր կաթողիկոսը չի նայում ընթերցող կա՞, թե՞ չկա, տպագրվում է և մատուցվում: Մեր ժողովրդին ոչ թե սերիալներ, այլ հոգևոր զրույց է պետք: Պետք է մեր հերոսը արթնանա: Բայց հերոսի համար միջավայր է պետք ստեղծել, որ մանուկ հասակից սնվի այդ արժեքներով, և վերջում գա արդյունքը:

— Եկեղեցու ծեսերն ու ավանդույթները ի զորու՞ են փոխելու մեր ժողովրդի արժեհամակարգը

— Նայենք մի քանի կայսրությունների ծեսերին: Նույնիսկ ֆաշիզմը ուներ իր ծիսական կարգը, Խորհրդային միությունը ուներ իր ծիսակարգը, որն ազդում էր հասարակության վրա: Ծեսն անհրաժեշտ է հասարակությանը: Բայց կա Աստվածային երկխոսության տեսակ, որը կոչվում է արարողություն կամ ծիսակատարություն եկեղեցում: Այդ խորհուրդը ինքը` Քրիստոսն է: Մկրտության պահին մարդը զգեստավորվում է ի Քրիստոս և ճաշակում նրա մարմինն ու արյունը: Թեև պահի գիտակցումը շատ խորն է և անբացատրելի, բայց մարդու ներքինը փոխվում է: Այն ծեսերի մեջ, որտեղ չկա փրկության խնդիր, ժամանակավրեպ են, սակայն կան հավիտենական արժեքներ, որոնք կմնան կայուն, մինջև Տիրոջ գալուստը:

— Ինչպե՞ս եք վերաբերվում օտար դավանանքներին

— Մենք երբեք թույլ չենք տվել ձեռնոց նետել որևէ այլ ազգի կամ կրոնի, ընդհակառակը, մենք ընդամենը պաշտպանվել ենք, ինչպես Ավետարանն է ասում. ՙՀավը իր ձագերին հավաքում է թևերի տակ….՚ այդպես էլ մեր եկեղեցին հավաքել, պահպանել է, որ գոնե մեր լեզուն, մեր մշակույթը, մեր հավատը չկորչի: — Այսօր կարելի՞ է մեր ժողովրդին է քրիստոնյա անվանել

— Գիտես, եթե նույնիսկ չմկրտված հայ մարդուն ասես.ՙ դու քրիստոնյա չես՚, կարող է կռիվ անել: Բայց ինքը իրականում հեթանոս է: Սա մտածելու լուրջ առիթ է, որովհետև այն մարդը, որը լրջորեն Քրիստոսին իր սրտի մեջ չի ընդունել, չի ապրում այդ արժեքներով, նույնիսկ ՙ Հայր մեր՚-ը չգիտի, ինչպե՞ս կարող է քրիստոնյա համարվել: Շատերն են այսօր Աստվածաշունչը թևերի տակ գալիս, իբր Քրիստոս են բերում մեր ազգին, բայց իրականում գալիս են իրենց թագավորությունը հիմնելու, տոտալիտար ձևերով խեղելու մեր ժողովրդին: Ես ցավում եմ այս երևույթների համար:

— Կա՞ մի բան, որ դուք չասել չեք կարող

— Ես շատ եմ սիրում իմ պետականությունը, իմ եկեղեցին և բացերի մասին չեմ կարող լռել: Եթե իմ երեխային սիրում եմ, նրա բացերի վրա չեմ կարող աչք փակել, պիտի դաստիարակեմ : Չեմ կարող չասել, որ կարիք ունենք կրթվելու, հոգևոր խորհուրդները ուսումնասիրելու, չինովնիկների տեսակը փոխելու, կաշառակերությունը վերացնելու և, վերջապես, սերը հաստատելու մեր մեջ:

— Ձեր խոսքը` ուղղված հայ մտավորականին

— Երանի հոգով աղքատներին, որովհետև նրանցն է երկնքի արքայությունը: Միշտ քաղցն ու ծարավն ունենաք ավելի մեծ արժեքների: Այսօր շատ կան ալյա-ֆրանկա մտածող գրողներ, որոնք փորձում են իրենց պոեզիան նմանեցնել հաջողակ ֆրանսիացի գրողներին: Ես չեմ հասկանում այդ արվեստը: Կուզեյի, որ մեր մտավորականները իրենց խարիսխները դնեին հենց ազգային հիմքի վրա, իրենց խոյակները զարդարեին մեր մանրանկարների խորանների նման և իրենց գույները որդան կարմիր դառնար:

— Ձեր խոսքը այսօրվա մտածող երիտասարդին

— Ընթերցիր, ով երիտասարդ: Դա արժեք է, որովհետև այն ինչ կատարվում է դպրոցում կամ համալսարաններում ողբերգություն է: Մարդիկ չեն ընթերցում: Աստծո խոսքը իր մարգարեների, ավետարանիչների միջոցով, գրավոր ձևով Աստված ավանդել է մեզ: Այն մի հրաշալի միջոց է, որ մարդը ճանաչի ինքն իրեն, ճանաչի Աստծուն, տիեզերքը: Եթե երիտասարդը ընթեցող է, ես իր կողքին եմ, իր համար աղոթող եմ, Աստծո օրհնությունը պիտի գա իր վրա և պտղաբեր դարձնի: Անգրագիտությունը թշնամի է հասարակությանը: Հիսուսը եկավ` վերականգնելու մարդուն, խոսեց Աստծո խոսքը, որն այժմ ամփոփված է Սուրբ Գրքում:

— Ին՞չ եք երազում մեր ժողովրդի համար:

— Վերադարձել եմ Կիլիկյան Հայաստանից, եղա ողջ Մեծ Հայքում, Կապադովկիայում, Անտիոքում: Այն արժեքները, որ մենք թողել ենք, միայն հողային տարածքներ չեն, դա նաև սուրբ վայրեր են, 3 հազար վանքեր, որոնք լքյալ են: Էլ չեմ ասում ինչքան խաչքարեր, եկեղեցիներ, ձեռագրեր են կորսվել, գնացել Վենետիկ, Ֆրանսիա, Լոնդոնի ազգային գրադարաններ, Երուսաղեմ և այլն: Հորդորում եմ մեր երիտաարդին, որ նա ամպայման անրադառնա այդ արժեքներին, բայց դա միայն ընթերցելու շնորհիվ է լինում: Ընթեցանությունը արթնացնում է մարդու ներքին զգայարանները և կապում ավելի մնայուն արժեքների հետ, եթե այն վերաբերվում է նաև հոգևոր գրականությանը:

-Դուք անձնական երազանքներ ունե՞ք

— Ես իմ կյանքը հանձնել եմ Աստծուն: Պետք է գործել, արարել, Աստծո խոսքը մատուցել, ժամերգություններին զանգակները քաշել, աղոթել հիվանդների համար: Ամենառեալը դա է: Միթե՞ Հիսուսը երազանք ուներ: Աստված մարմնացել էր և ճշմարտություններ էր հաղորդում: Եթե մենք գոնե մի փոքր դառնանք Հիսուսի լեզուն, խոսքը փոխանցողը, կիմանանք, որ մեր երազանքները կատարվել են: Մեզ համար գերխնդիրը թող Քրիստոսը մնա:

— Հավատու՞մ եք մեր ժողովրդի ապագային

— Ապագան մեր ձեռքում է: Այն ժառանգությունը, որ մեզ փոխանցել են մեր հայրերը, ապագայում շատ է փայլատակելու: Մենք դեռ շատ պիտի հպարտանանք մեր հայրերով, բայց նաև հին արժեքների հիման վրա նոր արժեքներ է պետք ստեղծել: Հարկավոր է գոնե հավասարվել մեր պապերի արժեքներին, որ կարողանանք արտաշնչել նորը:

Կարինե Ջանջուղազյան

Լիպեցկի արվեստի դպրոցի տնօրեն, արվեստաբան Արմինե Խաչատրյանը համոզված է, որ բացահայտել է լեգենդար նկարչի գաղտնիքը:

Արմինե Խաչատրյանի կարծիքով, հանճարեղ նկարչի և ստեղծագործողի նկարները յուրօրինակ օրագրեր են հանդիսանում: Նա համոզված է, որ առաջինն է և, առայժմ, միակն աշխարհում, ում հաջողվել է տեսնել և վերծանել դրանք: Ստացվում է, որ դա նրա ասում է, որ դա իրեն հաջողվել է հատուկ եղանակի շնորհիվ, որը նա դեռ գաղտնի է պահում, սակայն պատրաստ է բացահայտել ցանկացած պահի: «Ես համաշխարհային նշանակության բացահայտում եմ արել, և պատրաստ եմ դա ապացուցել»,- ասում է Արմինեն։: Բացի նա վստահեցնում է, որ Լեոնարդոն գիտեր Հայոց լեզվի ուղղագրությունը:

Փոքրիկ Լեոնարդոն

Լեոնարդո դա Վինչին, ինչպես հայտնի է, միշտ փորձարկումներ էր անում և ուզում էր ստանալ ամեն ինչ ու միանգամից: Ըստ Արմինեյի, նա այն մարդկանցից էր, որոնք ամեն օր քնելուց առաջ իրենց հարց են տալիս. «Եթե հանկարծ առավոտը չբացվի, ի՞նչ չեմ հասցրել անել ես այս կյանքում»: Լեոնարդոն սարսափի աստիճան վախենում էր մահից և շատ էր սիրում կյանքը, գուցե դա էր, որ նրան դրդեց արարելու այն, ինչի համար նրա մասին խոսում են մինչ այժմ և կհիշեն դեռ շատ երկար: Նա գնահատում էր ժամանակը: Որպիսի չմոռանար այն ամենը ինչ գալիս էր մտքին, գրում էր դրանք ձեռքի տակ ընկածի վրա: Լեոնարդոն հենց այնպես ոչինչ չէր նկարում: Եթե նրան դիմանկար էին պատվիրում, նա իր առջև խնդիր էր դնում` գտնել մարդու իրական կերպարը: «Գտնել ամաչկոտ կնոջ կերպար այնքան կարևոր էր նրա համար, որ նա սկսել էր գայթակղել Ջակոնդային` ամուսնացած կնոջը: Աշխարհով մեկ հայտնի այդ ժպիտի գաղտնիքը մենք կկարողանանք կարդալ աշխատելու ժամանակ` նկարի վրա գրված նրա և բնորդուհու խոսակցությունների վերծանումից: Դրանից հայտնի է դառնում, որ Ջակոնդան եղել է Լեոնարդոյի սիրած կինը և հնարավոր է, որ նրանից երեխա է ունեցել:

Ի դեպ Լեոնարդոն հանճար էր, նաև նրանով որ մինչև կյանքի վերջին օրերը պահպանեց իր երեխայական բնավորությունը: Անգամ ծեր հասակում էլ նրան հատուկ էին հետաքրքրասիրությունն ու երեխայական չարաճճիությունը, նաև զարմանալու և զարմացնելու կարողությունը: Իմ ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ Լեոնարդոն մարդկանց ուզում էր ասել հետևյալը. Ոչ մի նոր բան մենք այս կյանքում չենք հորինի, հանճարեղ մտքերը մեզ մոտ գալիս են փոքր հասակում, իսկ ավելի հասուն տարիքում, օգտագործելով կուտակված գիտելիքներն ու փորձը, մենք աշխատում ենք ի կատար ածել դրանք: Եվ ահա, երբ Լեոնարդոն մեծացել էր և տիրապետում էր տարբեր գիտությունների, հորինեց «խաղեր բանականության հետ» այն մարդկանց համար, ովքեր սիրելով իր արվեստը կցանկանան բացահայտել իր հանճարի էությունը»,- պատմում է արվեստաբանը:

ՆԿԱՐԻՉԸ ՀԱՅՏՆԻ Է ԴԱՐՁՐԵԼ ԻՐ ԳՈՐԾԸՆԿԵՐՆԵՐԻՑ ՇԱՏԵՐԻՆ

Արմինեն իր ուսումնասիրությունների ընթացքում համոզվել է, որ Լեոն շատ է տառապել շանտաժների ենթարկվելու պատճառով. «Ես 100 տոկոսանոց ապացույցներ ունեմ, որ շատ հայտնի նկարիչների գործեր իրականում Լեոյի վրձնին են պատկանում: Ես դա կարող եմ ապացուցել ցանկացած գիտական խորհրդում: Օրինակ` Էրմիտաժում 2 գործեր` Ռեմբուսեր Վան Ռեյնի (Անառակ որդու վերադարձը և Դանոսյանները) նաև բոլոր Ռաֆայելի նկարները, նրա ստեղծագործություններն են ….. կրկնօրինակը ստորագրել է ոչ թե Միքելանջելոն, այլ Լեոն:

Բարեբախտաբար ես բացահայտեցի Լեոնարդո Դա Վինչիի և Միքելանջելոյի թշնամանքի գաղտնիքը: Բանը նրանում է, որ Միքելանջելոն ականատես է եղել մի իրադարձության, որի համար այն ժամանակաշրջանում Լեոյին կարող էին այրել խարույկի վրա: Եվ Միքելանջելոն իր լռության համար սկսել է Լեոյից պահանջել, որ նա այլևս իր անունով եկեղեցուց պատվերներ չընդուներ, այլ աշխատեր Միքելանջելոյի անունից:

Հեղինակավոր գեղարվեստական հանրագիտարանում անգամ նշված է, որ Միքելանջելոյի «Տոնդո Դոննա» — ի կոմպոզիցիան կառուցված է նույնպիսի սկզբունքով, ինչ Դա Վինչիի «Սուրբ Աննան Մարիայի և փոքրիկ Քրիստոսի» հետ նկարում: Միթե± սա երկու տարբեր նկարիչների մտքերի պատահական համընկում էր: Լեոն ատում էր Միքելանջելոյին և համարում էր նրան սատանայի մարմնավորում, անգամ Ռաֆայել Սանտիի «Կերպարանափոխություն» նկարում նրան պատկերել էր պոզավոր անաստվածի դերում: Ըստ պաշտոնական տեղեկատվության Ռաֆայելը չի կարողացել վերջացնել այդ նկարը և այն ավարտին են հասցրել իր աշակերտները: Բայց ես կարող եմ բազում հավաստիքներ ներկայացնել, որ այն նկարել է Լեոնարդո Դա Վինչին։ Օրինակ` ներքևի հատվածի մեջտեղի մասում Լեոն Միքելանջելոյին նկարել է սատանայի կերպարում, որպեսզի բավարարի իր քմահաճույքները, հաճույք ստանա և ազատվի սթրեսից»:

1915թ-ին երբ մահացավ Լեոն, Ռաֆայելի աշխատանքային գործունեությունը ևս կտրուկ դադարեց: ի դեպ նա շատ անհանգստացած էր, թե շուտով բոլորը կիմանան, որ ինքը` Ռաֆայելը չի հանճարեղ կտավների հեղինակը։ Հնարավոր է, որ հենց այդ մտորումներն էլ մեկ տարի անց նրա մահվան պատճառ դարձան: Նկարի ստորին մասը արդեն ավարտին հասցրեցին նրա աշակերտները, որոնք չէին կարող պատվիրատուին ներկայացնել նկարի նախնական օրինակը, ուստի փակեցին Միքելանջելոյի պոզերը:

ԳԱՂՏՆԻ ԸՆԿԵՐԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ

«Լեոնարդոն կախվածության մեջ լինելով Միքելանջելոյից հասկանում էր, որ նա իրեն հանգիստ չի թողնելու: Նա ստեղծեց նկարիչների գաղտնի ընկերակցություն։ Ընդ որում Լեոն հույս ուներ, որ մեկ օր գաղտնիքը կբացահայտվի իր «Մտքի խաղերի» միջոցով և կպարզվի, որ Լեոն է Ռաֆայելին հանճարեղ դարձրել և այդ թվում օգնել շատ ուրիշ գեղանկարիչների:

Գաղտնի ընկերակցության շարքերում էին, Ռաֆայել Սանտի, Լիպպի Ֆիլիպպոն, Սանդրո Բոպշեշլին, Բրամանտեն, Բարտոլամեո Սուարդին և շատ ուրիշ շնորհալի վրձնի վարպետներ: Այս ցուցակը շարունակվում էր լրացվել, քանի որ ընկերակցությունը գործում էր անգամ Լեոնարդո դա Վինչիի մահից հետո»,- պատմում է Արմինեն։

ՀԵՂԻՆԱԿԻ ԿԵՐՊԱՐԸ

«Այնուամենայնիվ Լեոնարդոն մնաց կոմպոզիցիայի անգերազանցելի վարպետ. Իր յուրաքանչյուր նկարում նա պատկերում էր առնվազն 2 թեմա, որոնք դժվար չէ նկատել: Լեոնարդոն նաև շատ էր սիրում հեքիաթներ և ինքը դարձավ հեքիաթ ու հանելուկ: Նա հրաշագործ էր, ով իր ոչ մի նկար չի ստեղծել առանց հեքիաթային կերպարների:Բայց նրանց տեսնել դժվար է: Կտավներին պետք է նայել այնպես, ինչպես նայում էր նրանց նկարիչը: Ես դա կարողացա….ասում է Արմինեն,- Բայց որպեսզի ինձ հաջողվի մինչև վերջ բացահայտել Լեոնարդոյի գաղտնիքը ,ինձ հարկավոր է այցելել աշխարհի բոլոր թանգարանները, տեսնել նրա բոլոր նկարների բնօրինակները: Չնայած իմ ամբողջ կյանքը չի բավականացնի, որպեսզի ես լիովին ուսումնասիրեմ հանճարեղ հրաշագործին ու նրա «Մտքի խաղերը»։

ՀԱՎԵՐԺ ԿԵՆԴԱՆԻ ԴԱ ՎԻՆՉԻ

Եթե մարդու գործը շարունակում է ապրել, եթե նրան հիշում են և գնահատում հետնորդները, նա երբեք չի մահանա: Դա Վինչին ,եթե ոչինչ էլ ստեղծած չլիներ միայն նրա «Մոնա Լիզան» բավական էր նրան հավերժական փառք բերելու համար։ «Վերջերս նրա նկարներից մեկում ես գտա հայկական խաչքար` «թռչնի տուն»: Լեոնարդոն նկարել էր, թե ինչպիսի տեսք պետք է ունենար իր շիրմաքարը: Դրա վրա հենց ինքն էր, իր հեքիաթային հերոսների հետ: Այդպես կարող էր պատկերել միայն իսկական հայ քարագործների տոհմից սերված արվեստագետը, ով որոշ ժամանակ գտնվել և ապրել է Արևմտյան Հայաստանում: Նկարչի գործերի մեջ շերտերի խորության տակ հայկական տառեր կան, որոնք վերծանման կարիք ունեն։ Լեոնարդոն ծանոթ է եղել հայկական մշակույթին: Նա տիրապետել է գոբելենի հնարքներին, հայկական գորգերի յուրահատկություններին, զբաղվել է մանրանկարչությամբ ու մեծահմուտ մանրանկարիչ էր, նաև պատրաստել է փոքրիկ արձանիկներ ուլունքներից» -ասում է Արմինե Խաչատրյանը: