«Հայկական Վարկած»-ն այսուհետ պարբերաբար ներկայացնելու է Հայաստանի հոգեբուժարաններում տիրող իրավիճակը, առկա խնդիրները: Մեր առաջին այցը Սևանի հոգեբուժարան էր, որտեղ այս պահին բուժվում է 420 հիվանդ:

Խոսակցություններ էին շրջանառվում, որ առհասարակ Հայաստանի հոգեբուժարաններում հիվանդներին պահում են իրենց կամքին հակառակ, յուրացնում թոշակները, նրանց նկատմամբ բռնություն կիրառում և այլն:  Թե ինչպիսին է վիճակը Սևանի հոգեբուժարանում և առկա են արդյո՞ք նման խնդիրներ` փորձեցինք պարզել հենց հաստատության ներսում` զրուցելով բուժանձնակազմի և հնարավորության սահմաններում`հիվանդերի հետ: Նրանցից մի քանիսին հանդիպեցինք միջանցքում, որոնք ասացին, թե գոհ են պայմաններից և վերաբերմունքից, սակայն խոսակցությունները տեղի էին ունենում բուժանձնակազմի ներկայությամբ:

Ներկա պահին Սևանի հոգեբուժարանում բուժվող  420 հիվանդներից հարկադիր բուժման մեջ են գտնվում հինգը, որոնք կատարել են քրեորեն պատժելի արարք, անցել են դատահոգեբուժական փորձաքննություն, ճանաչվել են անմեղսունակ և դատարանի որոշմամբ ուղարկվել հոգեբուժարան:

Մնացած հիվանդների դեպքում, ինչպես նշեց հոգեբուժարանի փոխտնօրեն Արամ Ալեքսանյանը` ամեն ինչ արվում է ըստ օրենքի. Հիվանդը գալիս է, որպեսզի ընդունվի հոգեբուժարան, բուժհաստատությանը տրվում է 72 ժամ, որպեսզի 3 բժշկից բաղկացած հանձնաժողովը հետազոտի հիվանդին և տեսնի` կա՞ բուժման կարիք, թե՞ ոչ: Եթե հիվանդը չի ցանկանում, սակայն հանձնաժողովն ամեն դեպքում գտնում է, որ բուժման կարիք կա, ապա հաստատությունը դիմում է դատարան և պահանջում հարկադիր բուժում, քանի որ տվյալ հիվանդը շրջապատի համար կարող է վտանգ ներկայացնել:

Իսկ վտանգ չներկայացնող հիվանդին, ըստ Ալեքսանյանի, ստիպողաբար պահել չեն կարող, քանի որ հիվանդն ունի խնամակալ:

Այստեղ հարց առաջացավ. ոչ բոլոր հիվանդներն ունեն հարազատներ, խնամակալներ և փաստորեն պաշտպանված չեն, ուստի ապահովագրված չեն իրենց կամքին հակառակ` հաստատությունում պահվելուց: Հարցին Ալեքսնայանը պատասխանեց, որ, այո, նման դեպքում առաջանում է հակասություն օրենքի և բարոյական սկզբունքների միջև, այսինքն, մի կողմից` իրենք պարտավոր են բաց թողնել հիվանդին, եթե վերջինս վտանգ չի ներկայացնում և չի ցանկանում մնալ հաստատությունում, սակայն մյուս կողմից` գիտակցաբար շրջանցում են օրենքը, քանի որ տվյալ հիվանդը չունի բնակության վայր, չունի խնամող, հարազատ և հաստատությունից դուրս պարզապես կարող է դատապարտվել սովամահության կամ ցրտահարության` ձմեռային շրջանում: Սրանք այն դեպքերն են, երբ, ըստ Ալեքսանյանի, իրենք հիվանդներին պահում են իրենց կամքին հակառակ:

Հաստատությունից լինում են նաև փախուստներ, թեև շատ հազվադեպ, տարեկան 1-2 փախուստ, իսկ վերջին տարում, ըստ փոխտնօրենի, ոչ մի փախուստ չի գրանցվել: Փախուստի պատճառները բուժանձնակազմը կապում է հիվանդների հոգեվիճակի հետ, հիմնական պատճառներից նշելով իմպերատիվ հալյուցինոզը: Փախուստի դեպքում հայտնում են ոստիկանություն, և հիվանդին հետ են բերում:

Հարցին, թե կիրառվու՞մ է արդյոք հիվանդների նկատմամբ բռնություն, թե ոչ և ի՞նչ զսպման մեթոդներ են կիրառվում անձնակազմի կողմից, Սևանի հոգեբուժարանի տնօրեն Գագիկ Կարապետյանը պատասխանեց, որ նշված մեթոդները` ուժի կիրառումը, զսպաշապիկը, հնացած են և վաղուց արդեն չեն կիրառվում, քանի որ կա համապատասխան դեղորայք, նամանավանդ, ներկայումս դեղորայքն այնքան բարձր որակի է, որ հիվանդը ագրեսիայի նոպայի պահին հանգստանում է ընդամենը մեկ ներարկումով: Ինչ վերաբերում է կիրառվող դեղորայքին` Կարապետյանը նշեց, որ հաստատությունում արդեն կիրառում են զիպրեքսիա` 5-րդ սերնդի դեղերից, որի վնասակար հետևանքներն ավելի քիչ են:

Ինչպես նշեց տնօրենը` դեղորայքն ամբողջությամբ ստանում են պետպատվերով, և հաստատությունն ունի միայն պետական ֆինանսավորում, վերջերս էլ պետական ծրագրով կատարվել է մասնաշենքերի վերանորոգում: Հոգեբուժարանում աշխատում է 9 բժիշկ: Կան նաև սոցիալական աշխատողներ, որոնց դերը հատկապես կարևորում է Կարապետյանը: Սոցաշխատողը կապ է պահպանում հիվանդի ընտանիքի հետ, զբաղվում է հիվանդի թոշակի հարցով:

Թոշակների մասին փոխտնօրեն Ալեքսանյանը նշեց, որ դա ամբողջությամբ սոցապ նախարարության գործառույթն է, և իրենք որևէ կերպ չեն միջամտում: Այն հիվանդները, ովքեր գրանցված են հոգեբուժարանում և ընդունակ են տնօրինել իրենց գումարները, թոշակը ստանում են տեղում` փոստատարից: Իսկ բնակության վայրում գրանցում ունեցողների թոշակներն արդեն ստանում են հարազատները և խնամակալները: Հոգեբուժարանի տնօրենը և փոխտնօրենը բացառեցին, թե իրենց մոտ կարող է լինել թոշակների յուրացում: Միջին հաշվով` յուրաքանչյուր հիվանդ ստանում է 10-15 հազար դրամ թոշակ:

Կարապետյանը նշեց նաև, որ բացի հոգեբուժարանից իրենք մարզում ստեղծել են նաև հոգեկան առողջության կենտրոն, որի կենտրոնը գտնվում է Սևան քաղաքում, իսկ մասնաճյուղերը` Վարդենիս, Մարտունի, Գավառ և Ճամբարակ քաղաքներում: Հոգեկան առողջության կենտրոնին «Հայկական Վարկած»-ը կանդրադառնա առանձին հրապարակմամբ:

Կարեն Վարդանյան