Րաֆֆի Հովհաննիսյանն, իր «եռագույն» դատողություններն ավարտելով, ցանկություն հայտնեց, որ հաջորդ նախագահը «այլ գույնի» լինի: Չգիտենք, ինչ գույն նկատի ուներ նախկին «ազատության ծոմապահը», միգուցե ամերիկյան դրոշի արտաքին տեսքն էր մտքով անցել, սակայն դրան կտրուկ դեմ եղավ ՀՀՇ-ն լքած ԱԺ նախկին փոխխոսնակ Կարապետ Ռուբինյանը: «Կտրականապես դեմ եմ, որ հաջորդ նախագահը այլ գույն ունենա, նա պետք է լինի զոլավոր. Զեբրի ու վագրի խառնուրդ»,- ահա այսպիսի կատակ հնչեցրեց նորաբաց «Ընտրություն» մամլո ակումբում` անդրանիկ հյուրը:

Կատակը` կատակ, բայց ասում են, ամեն կատակում կա 10 տոկոս կատակ, մնացյալը ճշմարտություն է: Եվ միգուցե ակամայից Կարապետ Ռուբինյանին վիճակված է մարգարեի դեր ստանձնել, ինչ իմանաս… Չմոռանանք, որ զոլավոր են հենց զինվորականների դաշտային համազգեստները, այսպես կոչված «կամուֆլյաժը»: Եվ ասել, որ Հայաստանում ապագայում բացառվում է զինվորական խունտայի իշխանությունը, ամենևին էլ ճիշտ չի լինի:

Ավելին, դրա համար հասունացած պայմանների պակաս չի զգացվում: Ժողովրդավարություն, մարդու իրավունքներ, քաղաքացիական հասարակություն, եվրոպական արժեքներ` այդ ամենը վաղուց արժեզրկված է Հայաստանում, և մեծամասնության համար ունի զրոյական նշանակություն, եթե չասենք` բացասական գունավորում: «Ես քո գունզգույն այսինչի կամ այնինչը»,-այսպիսի հայհոյանքները բավականին հաճախ կարելի է լսել: Քաղաքական բառապաշարի մեջ էլ ավելի ու ավելի կայուն տեղ են գրավում «լիբերաստ» և «տոլերաստ» բառերը, որոնք նույն բացասական լիցքն են կրում, ինչ «պեդերաստ» բառը… Այսինքն` ազատականությունն ու հանդուրժողականությունը նույնանում են զազրելի սեռական շեղման հետ:

Դրա պատճառները առավել քան հասկանալի են: Արևմուտքից ներմուծված «համամարդկային» արժեքները ոչնչով չեն բարելավել հասարակ հայ մարդու կյանքը: Կայուն աշխատանքի և եկամտի, տարրական արդարության, պաշտպանվածության տեսակետից հայ մարդը առաջընթաց չի արձանագրել, բայց փոխարենը ծակուծուկերից դուրս են եկել գոմիկներն ու աղանդավորները (ուշ ժամին արդեն վաղուց ոչ մի կարգին մարդ ոտք չի դնում Կոմայգի, իսկ եհովականների վերջին հարձակումը հոգևորականի վրա հենց եկեղեցու բակում շատ ցցուն փաստ է), հեռուստաեթերը լցված է այնպիսի աղբով, որ երեխաների ներկայությամբ հեռուստացույց միացնելը վտանգավոր է… Ժողովրդի աչքին տեսանելի միակ «եվրոպական արժեքն» էլ թերևս օլիգարխների դղյակների և օֆիսների «եվրոռեմոնտն» է:

Պարզ է, որ այդպիսի պայմաններում ժողովուրդը երբեք դուրս չի գա փողոց «ժողովրդավարությունը պաշտպանելու»: Նույնիսկ 1988-ի հուժկու շարժումը ոչ մի կապ չուներ ժողովրդավարության հետ, այն դասական ազգային-ազատագրական բնույթ ուներ: Ժողովուրդը հաճույքով կողջունի ցանկացածին, որը գալիս է տարրական կարգուկանոն, ապահովություն ու արդարություն հաստատելու: Կա նաև զինվորական խունտայի համար ճամփա հարթող և դասական խավը` ծայրահեղ դժգոհ մանր ու միջին գործարարները և անհատ ձեռներեցները: Նրանց դժգոհությունն էլ քրոնիկական դրդապատճառներ ունի` օլիգարխիկ ֆեոդալիզմի համակարգը, որը սկիզբ առավ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք և և ավարտեց իր ձևավորումը Ռոբերտ Քոչարյանի իշխանավարման 10 տարիներին:

Խոշոր հաշվով, դասական ֆեոդալիզմը չի հակասում մեր ժողովրդի մենթալիտետին: Սակայն օլիգարխիկ ֆեոդալիզմը էապես տարբերվում է դասականից. այն ոչ թե տարածքային բնույթ ունի, երբ տեղական իշխանը իր տարածքի լիիրավ տերն ու տնօրենն է, այլ տնտեսական և կոռուպցիոն մոնոպոլիաների բնույթ: Եթե տարածքային ֆեոդալը շահագրգիռ է, որ իր տարածքը ծաղկի և ապահովի իր բարեկեցությունն ու զորությունը, ապա օլիգարխը մտածում է միայն իր մոնոպոլ և առանց ջանքի գերշահույթներ ստանալու «իրավունքի» մասին և անում է ամեն ինչ ժողովրդի գործարար ակտիվությունը ճնշելու համար: Արդյունքում մանր և միջին գործարար խավը առավելագույնս դժգոհ է և պատրաստ օժանդակելու ցանկացածին, ով իրեն կազատի մոնոպոլիստներից:

Ակնհայտորեն օլիգարխիկ ֆեոդալիզմը նպաստում է ամենաակտիվ խավի արտագաղթին, և արդեն ընդհուպ մոտեցել ենք բանակը զորակոչիկներով համալրելու դժվարությանը: Ընդ որում, հենց ակտիվ, պասիոնար խավի երիտասարդներից են լավագույն զինվորներ ստացվում: Եվ դա այն պայմաններում, երբ պատերազմի շեմին ենք կանգնած… Արդարության պակասից նաև մյուս խավերի դժգոհությունն է արագորեն աճում, իսկ հաց չունեցողների առկայությունը անարդարության, այլ ոչ թե բարիքների պակասի հետևանքն է:

Եթե Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք օլիգարխներն ինչ-որ տեղ արագ տնտեսական աճի շարժիչ ուժն էին, ապա այսօր նրանք բոլոր առումներով պատուհաս են բոլորի և ամեն մի ոլորտի համար: Սակայն հարց է ծագում` կարո՞ղ է արդյոք Սերժ Սարգսյանը վերացնել օլիգարխիկ ֆեոդալիզմը: Բարեփոխումներով, էվոլյուցիոն քայլերով` միանշանակ ոչ: Դա հնարավոր է միմիայն կտրուկ քայլերով, հենվելով ուժային կառույցների` բանակի, ոստիկանության, ԱԱԾ-ի և այլ պատժիչ ստորաբաժանումների վրա: Այսինքն` ձևավորելով խունտա, ստեղծելով «միլիթարի» գույնի (կամ զոլավոր) իշխանություն: Կամ նա դա կանի իր ձեռքով, կամ դա կանեն ուրիշները…

Ի դեպ, 1999-ին երջանկահիշատակ Սպարապետը գնում էր դեպի այդպիսի իշխանության ձևավորում, սակայն նրան կանգնեցրեցին Նաիրի Հունանյանի կրակահերթերը: Վազգեն Սարգսյանը ավելի ուղղամիտ էր, ներկայիս նախագահն ավելի շրջահայաց է, ու եթե գնաց այդպիսի ճանապարհով, նրան դժվար թե կարողանան կանգնեցնել: Նույնիսկ ամբողջովին չեզոքացրեց «նարնջագույն» հեղափոխականներին իր «երկխոսությունով», և երեկվա «ավազակապետություն կազմաքանդողները»  արդեն հրճվում են նրա հայտարարած համաներումով: Եվ հեղափոխական վտանգը ամբողջովին համահարթեցնելուց հետո նա հանգիստ կարող է անսպասելի պահին «ռասխոդ անել» օլիգարխներին: Բոլորին կամ գրեթե բոլորին` միաժամանակ: Պահպանվածներն էլ միանգամից «կխելոքանան»: Երևի թե այդ միտուների պատճառով որոշ խորհրդարանական կուսակցություններ, անհատ պատգամավորներ ու չինովնիկներ մտածելու շաաաատ բան ունեն հիմա…

Շաբաթվա վարկածները զննեց ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ