Երևանը և Բաքուն պայմանավորվել են վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և նախագահ Իլհամ Ալիևի հանդիպման մասին, որը կկայանա դեկտեմբերի 15-ին Բրյուսելում։ Ղեկավարները վերջին անգամ հանդիպել են հունվարի 11-ին Մոսկվայում՝ ստորագրելու տրանսպորտային միջանցքների ապաշրջափակման մասին համաձայնագիրը, որն այդպես էլ չի իրականացվել՝ նույնիսկ մասամբ։ Ենթադրվում էր, որ ռազմական գործողությունների ավարտի մեկամյակի օրը՝ նոյեմբերի 9-ին, առաջնորդները կրկին կհանդիպեն ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջնորդությամբ, եթե ոչ անձամբ, այլ տեսակոնֆերանսի ձևաչափով։ Բայց այս գագաթնաժողովը հետաձգվեց անորոշ ժամանակով, և դրա փոխարեն նորը ծագեց՝ միացյալ Եվրոպայի մայրաքաղաքում՝ Արևելյան գործընկերության հարթակում, գրում է Коммерсантъ-ը, որի հոդվածը ներկայացնում ենք ստորև.

«Ճիշտ է, Մոսկվայում, Երևանում և Բաքվում Коммерсантъ-ի զրուցակիցների կարծիքով՝ չարժե խոսել ձևաչափերի միջև մրցակցության մասին, քանի որ ռուսական միջնորդությանն այլընտրանք պարզապես չկա։ Շաբաթ՝ նոյեմբերի 20-ին, Հայաստանի արտգործնախարարությունը հաստատել է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի մասնակցությունն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ հանդիպմանը։ Այս մասին գերատեսչությունը հայտնել է ռուսական միանգամից երկու գործակալության՝ «Ինտերֆաքս»-ին և «ՌԻԱ Նովոստի»-ին: Բաքուն նույնպես համաձայնել է հանդիպմանը, ընդ որում մի քանի ժամ առաջ, ինչի մասին հայտնել է Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն։ 

Հարկ է նշել, որ ընդամենը երկու շաբաթ առաջ՝ պատերազմի ավարտի տարելիցին ընդառաջ, օրակարգում Նիկոլ Փաշինյանի և Իլհամ Ալիևի բոլորովին այլ հանդիպում էր։ Այն պետք է տեղի ունենար ոչ թե եվրոպական, այլ ռուսական միջնորդությամբ՝ Վլադիմիր Պուտինի մասնակցությամբ։ Սակայն բառացիորեն վերջին պահին Նիկոլ Փաշինյանն ասաց, որ «նոյեմբերի 9-ի հանդիպման մասին պայմանավորվածություն չկա», որից հետո ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը խոստովանեց, որ հանդիպումը չի կայանա։

«Իհարկե, ինչ-որ փուլում նման շփումներ անհրաժեշտ կլինեն, բայց որպեսզի դրանք հնարավոր լինեն, անհրաժեշտ է երեք կողմերի համաձայնությունն ու պատրաստակամությունը»,- ասել է նա։

Շատ փորձագետների կարծիքով, այս հանդիպման խափանումը և դրա համար նախապատրաստված փաստաթղթի ստորագրումը նախադրյալ դարձավ նոյեմբերի 16-ին Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանին սրման համար, ինչը հանգեցրեց բազմաթիվ զոհերի։ Միաժամանակ սահմանին լարվածությունը պահպանվում է։

«Բրյուսելում հանդիպման մասին լուրը որոշակի անակնկալ էր, և տեղեկություններ կան, որ նախաձեռնությունը եղել է հայկական կողմից», — Коммерсантъ-ին ասել է ադրբեջանցի քաղաքագետ, «Վալդայ» միջազգային քննարկումների ակումբի փորձագետ Ֆարհադ Մամեդովը:

«Բացի այդ, կարող ենք արձանագրել, որ Հայաստանը հրաժարվել է հանդիպել Մոսկվայի միջնորդությամբ՝ տրանսպորտային միջանցքների և սահմանի վերաբերյալ համաձայնագրերի ստորագրմամբ։ Ադրբեջանական դիրքորոշումն այն է, որ եթե Բրյուսելում կայանալիք հանդիպումը նպաստի այդ հարցերի վերաբերյալ որոշումների կայացմանը, ապա մենք չենք հրաժարվի դրանից»,- ընդգծել է Մամեդովը, որի համոզմամբ՝ Ռուսաստան-Հայաստան-Ադրբեջան եռակողմ ձևաչափը, այնուամենայնիվ, կմնա հիմնականը և այլընտրանք չունի։

«Միևնույն է, ի վերջո, բոլոր որոշումները կկայացվեն Բաքու-Մոսկվա-Երևան ձևաչափով, քանի որ Բրյուսելը չունի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցողի օրինական կարգավիճակ»,- վստահ է  զրուցակիցը։

Ադրբեջանցի փորձագետի հետ այս հարցում զարմանալի միաձայնություն են դրսևորել նաև հայ գործընկերները։

«Փաստն այն է, որ դեկտեմբերի 15-ին Նիկոլ Փաշինյանն ու Իլհամ Ալիևը, այնուամենայնիվ, պետք է լինեին Բրյուսելում՝ Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովին մասնակցելու համար: Չեմ կարծում, որ բրյուսելյան հանդիպմանը կողմերը կստորագրեն այնպիսի փաստաթուղթ, որը համաձայնեցված չէ Մոսկվայի հետ»,- պարբերականին ասել է հայ քաղաքագետ Բենիամին Պողոսյանը։

Մեկ այլ հայ քաղաքագետ Հրանտ Միքայելյանը, իր հերթին, չի թաքցրել, որ Ռուսաստանի և հակամարտող երկու կողմերի միջև որոշակի դժգոհություն է կուտակվում, ինչը նրանց ստիպում է նոր ձևաչափեր փնտրել։

«Ռուսաստանը չի արտահայտում իր դիրքորոշումը և փորձում է հանդես գալ ոչ հրապարակային, իսկ Թուրքիան, ընդհակառակը, բացահայտորեն աջակցում է Ադրբեջանին: Ավելին, Ռուսաստանը  որպես միջնորդ է հանդես գալիս բանակցություններում, որոնք հայկական կողմի համար չեն կարող ավարտվել ոչ մի դրական բանով»,- Երևանի դժգոհության պատճառները պարբերականին բացատրել է Միքայելյանը։

Սակայն, Միքայելյանի կարծիքով, այդ բացասական միտումը չի կարող շտկվել նույնիսկ Բրյուսելի կողմից. «Բաքվի դիվանագիտական կշիռն ավելի մեծ է, և Երևանը չունի իր հստակ ռազմավարությունը: Մյուս կողմից, քանի որ ԵՄ-ի փափուկ ուժն ավելի լավ է աշխատում, նրա մասնակցությունը բանակցություններին ավելի գրավիչ է թվում։ Այսպիսով, հայկական կողմը փորձում է ինչ-որ կերպ ընդլայնել մանևրելու դաշտը»,-նշել է քաղաքագետը:

ՌԴ ԳԱ Համաշխարհային տնտեսության և միջազգային հարաբերությունների ազգային հետազոտական ինստիտուտի Հետխորհրդային հետազոտությունների կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Ստանիսլավ Պրիտչինը կարծիք է հայտնել, որ բանակցային ձևաչափերում մրցակցության մասին խոսելու կարիք չկա։

«Ի՞նչ կարող է առաջարկել Եվրամիությունը, բացի հարթակից։ Նրանք չեն տիրապետում իրավիճակի մանրամասներին, չունեն հարցեր լուծելու գործիքներ։ Ամենայն հավանականությամբ, խնդիրն այլ է՝ կողմերից յուրաքանչյուրն ակնկալում է, որ Եվրամիության մասնակցությունը կօգնի փոխել ուժերի հարաբերակցությունը և ճնշում գործադրել հակառակորդի վրա. Հայաստանը հույսը դնում է Ֆրանսիայի՝ իր վաղեմի և հուսալի դաշնակցի օգնության վրա, մինչդեռ Ադրբեջանը հույս ունի, որ Եվրամիությունը կգրավի իր կողմը, քանի որ ինքն էներգիա մատակարարող է։ Բանակցություններն ցույց կտան, թե ում խաղադրույքն ավելի արդարացված կլինի»,-ասել է փորձագետը:

Մոսկվայի միջնորդության առանցքային նշանակությունը պահպանելու մասին փորձագետների խոսքերը հաստատում է Նիկոլ Փաշինյանի կիրակի օրը Վլադիմիր Պուտինին ուղղված զանգը։ Զրույցի ընթացքում Հայաստանի վարչապետը «երախտագիտություն է հայտնել Ռուսաստանի ակտիվ միջնորդական ջանքերի համար» և քննարկել «տարածաշրջանում տիրող իրավիճակը և դրա կայունացմանն ուղղված միջոցառումները»»։