Նոյեմբերի 10-ի հայտարարությունը կարելի է համարել Ռուսաստանի, նրա ղեկավարության, անձամբ նախագահ Պուտինի, ԱԳ նախարար Լավրովի անվիճելի ձեռքբերումը, որի ներդրումը համաձայնության հասնելու գործում անգնահատելի է: Այս մասին Սուրբ Աթոռում ՀՀ նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը գրում է Տելեգրամ ալիքում:

«Եռակողմ հայտարարությունը վերջակետ դրեց մարտական գործողություններին, բայց այն, միաժամանակ, պետք է դառնար նաև Ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ կարգավորման մեկնարկ, դետոնատոր։ ՌԴ հավակնությունները՝ որպես միջնորդ, որպես շահագրգիռ կողմ, չէին կարող սահմանափակվել միայն կրակի դադարեցմամբ։ Ռուսաստանը ցանկացել և ցանկանում է տարածաշրջանում կայունություն, կանխատեսելիություն, գործընկերություն և բաց սահմաններ։

Ադրբեջանի համար այդ Հայտարարությունը իր հաղթանակի կեսն է։ Եվ չնայած պաշտոնական Բաքուն փորձում է իր ժողովրդին «երջանիկ աչքեր» ցույց տալ, այնուամենայնիվ, չի կարող թաքցնել որոշակի նյարդայնությունը՝ կապված այն բանի հետ, որ նրանք չկարողացան ստանալ փաստաթղթի ստորագրման ժամանակ հնարավոր առավելագույնը։ Թեև, իհարկե, սեպտեմբերի 26-ին Ադրբեջանը չէր էլ կարող երազել այն արդյունքի մասին, որը գրանցվել էր նոյեմբերի 10-ին։

Հայկական կողմերի համար նոյեմբերի 10-ը, իհարկե, խայտառակություն է եւ կապիտուլյացիա։ Բայց այդ փաստաթուղթը տարբեր կերպ են ընկալում հայ ժողովուրդն ու Նիկոլ Փաշինյանը։ Քանի որ նոյեմբերի 10 – ի հայտարարությունը Նիկոլի համար իր աթոռին մնալու առիթ է։ Պատահական չէ, որ նա ցանկանում է Հայաստանում բոլորին ներշնչել, որ իր հեռանալը կհանգեցնի նոր պատերազմի։ Նա մանիպուլյացնում և երեսպաշտություն է անում՝ փՀայկական կողմերի համար նոյեմբերի 10-ը, իհարկե, խայտառակություն է եւ կապիտուլյացիա։ Բայց այդ փաստաթուղթը տարբեր կերպ են ընկալում հայ ժողովուրդն ու Նիկոլ Փաշինյանը։ Քանի որ նոյեմբերի 10 – ի հայտարարությունը Նիկոլի համար իր աթոռին մնալու առիթ է։ Պատահական չէ, որ նա ցանկանում է Հայաստանում բոլորին ներշնչել, որ իր հեռանալը կհանգեցնի նոր պատերազմի։ Նա մանիպուլյացնում և երեսպաշտություն է անում՝ փորձելով Ռուսաստանին համոզել, որ միայն հայտարարությունը ստորագրողը կարող է իրագործել այն, և որ վարչապետի պաշտոնից իր հեռանալը սասանում է այդ հայտարարության կետերը կյանքի կոչելու հնարավորությունները։

Ռուսաստանում կան մարդիկ, ովքեր անհանգստանում են, որ Հայաստանի հաջորդ իշխանությունները կսկսեն սեփական խաղը, որտեղ հնարավոր է ամեն ինչ՝ նախկին պայմանավորվածություններից հրաժարվելուց մինչև նոր արկածախնդրություն և պատերազմ։ Բայց Ռուսաստանը չի կարող չտեսնել նաև այն ռիսկերը, խնդիրները, մարտահրավերները, որոնք կապված են Նիկոլի և նրա իշխանության կարճատև լինելու հետ։

Ադրբեջանն իր հերթին տորպեդահարում է հայտարարության իրականացումը, ինչի վկայությունն է ավելի քան հարյուր պահվող ռազմագերիները։ Մոտեցումների և սպասումների տարբերությունը ստիպում է իրավիճակը համեմատել նոյեմբերի 10-ի հայտարարությունից հետո սովորական փուչիկի հետ, որը կարող է պայթել ցանկացած պահի։ Հիշեք, որ «փուչիկը մտածում էր, թե նրան շունչ են տվել, բայց պարզվեց, որ փչել են»: Այն հայտարարությունը, որը կանգնեցրել է արյունահեղությունը Արցախում և կարող էր հավակնել ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման առաջին քայլին, կարող է նոր կայծ դառնալ, եթե դրա հետ վարվեն այնպես, ինչպես դա անում են այն ստորագրած կողմերը։

Հայտարարության շուրջ փաստերի կոծկումն ու առասպելները, ինչպես նաև դրա իրագործման անհամաչափությունը կարող են հանգեցնել նրան, որ չոր մնացորդում մենք կստանանք միայն Թուրքիայի հանդիսավոր վերադարձը Օսմանյան կայսրության հավակնություններով մեր տարածաշրջան։ Դրան սպասո՞ւմ էին նրանք, ովքեր կանգնեցրել էին պատերազմը Ղարաբաղում։ Անշուշտ, ոչ։

Նոյեմբերի 10 — ի հայտարարությունը՝ իր բոլոր թերություններով ու թերացումներով, անշուշտ, կարող էր սկիզբ դառնալ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացի մեկնարկի համար։ Եվ, իհարկե, ռուսական պլանը կարող է հանգեցնել դրան, և այն իրատեսական է։ Բայց կա մի «բայց». այս ամենը հնարավոր է իրական դերակատարների առկայության դեպքում՝ իրական օբյեկտիվ ձգտումներով, իրական բանակցողներով և ղարաբաղյան խնդիրը լուծելու և տարածաշրջանում բարիդրացիական հարաբերություններ կառուցելու իրական պատրաստակամությամբ։

Եվ ահա այստեղ մենք պետք է վերադառնանք և սթափ գնահատենք իրողությունները։ Նիկոլ Փաշինյանը, որի պլանավորման հորիզոնը սահմանափակված է իր աթոռի արմնկակալով, ուղղակի անհամատեղելի է որևէ լուրջ ծրագրի և երկարաժամկետ հեռանկարի հետ։ Ալիևը, ով ղարաբաղյան կարգավորման ներկայիս կարգավիճակը դիտարկում է որպես միջանկյալ, և օգտագործելով Նիկոլի թուլությունը՝ լկտիաբար փորձում է ստեղծված իրավիճակից առավելագույն օգուտ քաղել։  Հակամարտությունը չի կարգավորվել, չի կարող կարգավորվել, և չի կարգավորվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ կողմերը կենտրոնացած կլինեն առևտրի, այլ ոչ թե խաղաղության վրա։ Քանի դեռ հայկական կողմի նպատակը ոչ թե կարգավորումն է, այլ իշխանության պահպանումը, բուն էությունը, հայտարարության ոգին չի իրականացվի։ Մեծ նախագծեր, իսկ կարգավորումն, անկասկած, մեծ է, պետք է վարեն պրագմատիկ, կանխատեսելի և պատասխանատու գործընկերներ։ Հակառակ դեպքում դրանց իրականացումը քիչ իրագործելի է»,- գրել է Մինասյանը։