Շարունակ խոսվում է հանցագործություններ ծնող պատճառների, ազգաբնակչության վրա դրանց հոգեբանական ազդեցության մասին։ Հասարակության և, մասնավորապես, իրավապահների ուշադրությունը նշված խնդիրների վրա հրավիրելու նպատակով, զրուցեցինք արձակագիր, հոգեբան, ԵՊՀ պրոֆեսոր, դատական փորձագետ Էլդա Գրինի հետ:

— Տիկին Էլդա, այսօր ձերբակալում, դատապարտում են անգամ չնչին արարքների համար, դրանք իրավապահները «համապատասխանեցնում» են քրեական օրենսգրքի որևէ հոդվածի հետ և պատժում մարդկանց, բայց դրանից իրավիճակը չի փոխվում, ընդհակառակը` օրեցօր աճում են հանցագործությունները։ Որպես հոգեբան, ի՞նչ կասեք, ինչո՞վ է դա պայմանավորված։

— Հանցագործությունների աճի հիմնական պատճառն այն է, որ տղամարդն, իր արժանիքների մասին յուրահատուկ պատկերացում ունենալով, ցանկանում է իր տղամարդկային հատկանիշները դրսևորել: Բայց եթե նա չի աշխատում, որտեղ պետք է այդ ամենը դրսևորի, այդ պատճառով տղամարդը ապրում է ներքին կոնֆլիկտ կամ անընդհատ կռվրտուքների մեջ է: Ընդհանրապես մեր ազգին բնորոշ է դարձել, որ որևէ չնչին երևույթի տալիս ենք առավել բուռն հակազդում, ինչի պատճառը սոցիալական ծայրաստիճան բևեռացումն է։ Բերեմ մի օրինակ. մի մարդ տաքսի է կանգնեցնում, խնդրում` իրեն հասցնել Մասիվ, վարորդը պատասխանում է, որ հիմա իր ընդմիջման ժամն է և չի կարող, հաճախորդը բարկացած շրխկացնում է մեքենայի դուռը, վարորդը զայրացած իջնում է մեքենայից և «ռազբորկայի» ժամանակ տեղի է ունենում դանակահարություն: Ահա չնչին բանից` մի ողբերգություն: Իրենք էլ են հասկանում -բնութագրում այդ դեպքը, որպես մի կաթիլ մեղրի պատմություն, բայց արդեն ուշ է լինում: Այսպիսի գործերով մեր բանտերը լիքն են, որոնցից տուժում է հասարակությունը։ Մենք մեր երկիրը համարում ենք իրավական երկիր, այդ դեպքում իրավունքը պետք է հավասար լինի: Բայց եթե փորձենք տեսնել, թե ովքեր են ճաղերի ետևում, ապա` նրանցից շատերը մի քանի հավ են գողացել, բայց դա համարվում է խոշոր կողոպուտ: Օրինակ` վերջերս մի տարեց մարդ, ում խնամքին է երեք անչափահաս երեխա, հարևանի տանից գողացել է մեկ բանկա մեղր և երկու` մուրաբա, որի հետևանքով հայտնվել է բանտում: Որտեղ են մեր մեծահարուստները, թող այդպիսի մարդկանց կողքին կանգնեն: Մենք մոռացել ենք, թե ինչ բան է բարությունը, իսկ մեծահարուստները եթե ինչ- որ փողեր են շռայլում, դա դեռ բարություն չէ, պարզապես հաճախ դա իրենց դիրքի ցուցադրություն է, սեփական անձի գովազդ:

— Ուրեմն մարդկանց մի որոշակի մասի մենք ենք դարձնում հանցագործ, երբ նրանց չնչին արարքի համար դատապարտում ենք ազատազրկման, առավելապես չխնայելով թե՚ մեր ազգի քանակը, թե՚ անուշադրության մատնելով որակը:

-Հանցագործության դեմ պայքարն արդյունք չի տալիս և գնալով աճում է դրանց թիվը: Վերցնենք թմրամոլներին, եթե նա օգտագործում է հաշիշ կամ այլ թմրամիջոց, հայտնաբերելով պատժում են: Թմրադեղը մարդն օգտագործում է, որովհետև ստեղծում է իր համար նոր կյանք, իր «ես»-ի սահմաններն ընդլայնում, ցավ չի զգում, և իր իլուզիոն պահանջմունքները բավարարում են ստանում: Ահա` պետությունը բռնեց հանցագործին, նա կրեց իր պատիժը և դուրս եկավ, նորից նա դուրս է մնում ուշադրությունից, աշխատանքով չի ապահովում պետությունը, նա ի՞նչ պետք է անի, պարզ է, որ դառնում է էլ ավելի վտանգավոր հանցագործ և արդեն ոչ միայն իր համար: Մենք պետք է ստեղծենք հնարավորին չափով շատ աշխատատեղեր, հասարակությունը չպետք է բևեռացվի. ծայրահեղացվի հարուստների և աղքատների:

— Մենք շարքային քաղաքացուն ճնշում ենք, նվաստացնում ենք մեր տղամարդկանց, իսկ իրական հանցագործների առջև գլուխ ենք խոնարհում։ Ինչպե՞ս կբացատրեք այդ երևույթը:

— Նախ` ասեմ, որ եթե այսպես շարունակվի, մենք կդառնանք հանցագործ ազգ, քանի որ մեր հասարակության մեջ արմատավորվել է «հանցագործի լուսապսակ» հասկացությունը: Ոմանք, որոնց թիվը զգալի է, չեն խուսափում լինել հանցագործ և նույնիսկ պատահում են երիտասարդներ, ովքեր հանցագործ չեն, բայց ուզում են ձևացնել, որ գողական են, ինչո՞ւ, որովհետև նրանց առջև կան բավականին օրինակներ, երբ մարդը հանցագործ է եղել և այժմ հարուստ կեցության մեջ է: Նրանք պրիմիտիվ զուգահեռ են անցկացնում, մտածում, որ պետք է լինել հանցագործ, սպանել, կողոպտել, արդյունքում` լավ ապրել: Հիմա արժեքներն այնքան են փոխվել, որ շատերը չեն մտածում լինել ինտելիգենտ, լինել վարվեցող, ունենալ բարձր արժանիքներ, որոշ մարդկանց համար դա ծիծաղելի է, քանի որ եթե մարդը կիրթ է, ազնիվ, նա չի համարվում ուժեղ, նպատակասլաց, այլ ընկալվում է որպես թուլամորթ:

— Այ, մենք ասում ենք պայքար կոռուպցիայի դեմ։ Ի՞նչ է դա։ Օտար բառ է, ասում ենք ու անցնում, բայց, փաստորեն, մի խումբ մարդիկ մեր հասարակությանը տանում են շատ վտանգավոր, կարելի է ասել, ազգի ինքնաոչնչացման ճանապարհով։

— Ընչաքաղցությունը մեզ մոտ հասել է ֆանտաստիկ չափերի: Այսօր ասում ենք` պայքարում ենք կոռուպցիայի դեմ ու դրա վերջը չի էլ երևում, բայց քչերը գիտեն այդ բառի արմատի նշանակությունը, որը լատիներեն «կորումպերե» բառից է, որը նշանակում է փչացնել, քանդել, ջարդել: Ուրեմն նրանք, ովքեր քանդել ու թալանել են ու շարունակում են անպատիժ մնալ, թող պատասխան տան իրենց արարքի համար: Ոչ թե մի խեղճ մարդ, ով լավության դիմաց 10.000 է վերցրել:

— Կգործի՞ մեզ մոտ` դատարանում, երդվյալ ատենակալների ինստիտուտը։ Գոնե այդ կերպ կարելի կլինի՞ ինչ- որ բան փոխել։

— Եթե շարունակվի կուռ հնազանդությունն ավելի ուժեղներին, հազիվ թե հաջողվի: Չէ որ «անհնազանդ» մարդուն սպասում է աշխատանք կորցնելու վտանգը: Մենք այնքան էլ իրավական երկիր չենք, և ես ամեն օր համոզվում եմ` հիշելով ռուս առակագիր Կռիլովին, որ «Ուժեղի մոտ միշտ էլ թույլն է մեղավոր», հարուստի մոտ` աղքատը:

— Ասում են` չաշխատողը չի հարստանում, արդյո՞ք մեզ մոտ էդպես է։

— Փաստորեն, անկախությունից հետո բացի այն, որ ցուրտ էր ու մութ, և առկա էին բազմաթիվ այլ խնդիրներ, տղամարդիկ կորցրել էին իրենց աշխատանքը, չէին կարող զբաղվել այն մասնագիտությամբ, որն ունեին, ինչն առաջացնում էր նրանց մոտ հուսահատություն, որը հանգեցրել է տխուր արդյունքների: Նրանք սովորել են ծուլության և այսօր տղամարդկանց մի մեծ զանգված չի աշխատում, և երբ հարցնում ես` ինչպես եք ապրում, նրանք ասում են` արտասահմանի բարեկամներն են օգնում: Կյանքի հիմնական նպատակը`ստեղծագործել, արարել, ավաղ, մնացել է անցյալում:

— Այժմ ավագ սերունդը հիմնականում հուշերով է ապրում , ինչը բնորոշ է հետխորհրդային բոլոր երկրներին։ Արդյո՞ք այդ հակադրությունը վնասում է մեր հասարակությանը:

— Հետաքրքիր մի օրինաչափություն կա. անցյալը հիշում ես միայն լավ բաներով և մոռանում վատը, իսկ ներկայում մտապահում ես միայն վատը և լավը դեռ չես նշմարում: Երբ որ վատը մի քիչ շատ է, թվում է` ողբերգական վիճակում ես գտնվում և չես կարողանում կողմնորոշվել: Օրինակ` ռուս գրող Կուպրինը երկու անգամ նկարագրել էր նույն ժամանակահատվածը. Մի անգամ, երբ ինքը երիտասարդ էր, նկարագրում էր ներկան խիստ քննադատորեն, իսկ երկրորդ անգամ, լինելով բավականին տարիքն առած մարդ, վարդագույն գույներով է նկարագրում անցյալը: Լավը հիշելով մարդիկ կարոտախտ են ապրում և ես հաճախ լսում եմ, որ այն, ինչ եղել է Խորհրդային Միությունում, անցել է և չի վերադառնա, դա դրախտ էր, որտեղ մարդը մարդուն հարգում էր, հասարակությունը ուներ ապագա, ապահովված էին բոլորը, անվճար էր ուսումը, կարող էիր հանգստանալու գնալ, և այլն, և այլն: Անկախությունը, որին մարդիկ այդքան տենչում էին եկավ, բայց նրանք սպասում էին առավել լավ կյանքի և չէին կարող պատկերացնել, թե ինչ էր իրենց սպասում: Շահեցին միայն «ճարպիկները»։ Մի մասը ստիպված թողեց հայրենիքը, մնացածը ծանր կացության մեջ են այսօր:

— Բայց դժվար կացությունը մեղմ է ասված, ընչաքաղցությունը անցել է բոլոր սահմանները և ազդում է ազգի հոգեկան առողջության վրա: Մարդիկ հուսահատ են: Համաձա՞յն եք:

— Առաջին հերթին մարդիկ կորցրել են ամենակարևորը` էմասիպացիան`ազատ լինելը, որովհետև դեմոկրատական երկիր արտահայտությունը մնացել է օդում կախված, իսկ իրականությունը ճիշտ հակառակն է: Մեր երկիրը մուրացկանի դերում է այսօր, և դեռ լսում ենք, որ մյուս երկրներին ինչ-որ պարտքեր ունենք: Այս ամենն այնպիսի հիասթափություն է առաջացնում, ինչն իր հերթին առաջ է բերում տարբեր սոմատիկ հիվանդություններ, որն ազդում է մարդու թե´ հոգեկան, թե´ ֆիզիկական առողջության վրա:

— Տիկին Էլդա, կարելի ասել, թե այս պարագայում է՞լ ինչի մասին մտածես, մեր մտավորականներն էլ իրենց աջը քաշած` որը դարձավ հանրային խորհրդի անդամ, որը մտավ մի անկյուն և այսօր չի կարևորվում մարդու ներքին կուլտուրան և վարվեցողությունը:

— Իրոք, մեզ մոտ պատշաճ մակարդակի վրա չէ կուլտուրան, օրինակ, եթե վերցնենք մշակույթը` այն չի գնահատվում, մեր դերասանները, երաժիշտները, ովքեր խղճուկ վիճակում են, իհարկե, հարց է դեռ, թե ինչպես են գոյատևում նման պայմաններում:

Հին Հունաստանում դերասանին վճարում էին այնքան, ինչքան զորավարին, որովհետև եթե վերջինը պահպանում էին հայրենիքի սահմանները, ապա դերասանը պահպանում էր մարդու հոգեկան առողջությունը: Այսօր ամեն ինչին փոխարինելու է եկել փողը, եթե փող ունես, ուրեմն ունես ամեն- ամեն ինչ`դիպլոմ, գործ, պաշտոն: Պատշաճ ձևով չի գնահատվում ինտելեկտը, մարդու կատարած աշխատանքը: Եթե դու վարվեցող ես, ծիծաղում են` քանի որ «կրուտոյ» չես: Մենք ուզում ենք, որ մեզ հարգեն, բայց մենք ինքներս դիմացինին չենք հարգում,չունենք վարվեցողության կանոններ, չգիտենք ինչպես մեզ դրսևորել տարբեր իրավիճակներում, քանի որ կա այն մտածելակերպը, որ եթե փող ունես` կանես ամեն ինչ և կխուսափես պատասխանատվությունից:

Ռուզան Ավոյան