Երեկ Արամ Խաչատրյանի տուն-թանգարանում Գյոթե-ինստիտուտից տարածքային համակարգողներ Բարբարա Վաթենդորֆն ու Քսենիա Ռըխլինան, «Մեդիա Քամփուս»-ից Յուդիթ Հոֆմանը՝ Մայնի Ֆրանկֆուրտի ամենամյա գրքի տոնավաճառի կազմակերպիչը, որը Գյոթե-համալսարանի գործընկերն է, հանդիպեցին այն մարդկանց հետ, ովքեր կազմում են հեղինակ-ընթերցող շղթայի օղակները:

— Մենք հանդես ենք գալիս Գյոթե-ինստիտուտի անունից և հովանավորում ենք նախկին Խորհրդային Միության երկրների հրատարակչական գործը: Հրավիրում ենք հրատարակիչների, որոնք շահագրգռված են գիտելիքներ ստանալ, և նրանց համար անցկացնում ենք սեմինարներ, մաստեր կլասներ և կոնֆերանսներ: Հիմնականում մեր ծրագրերն ուղղված են հրատարակիչներին, բայց վերջերս մենք նոր քաղաքականություն սկսեցինք, այնպես` ինչպես 2008 թվականին, երբ դեռ նոր էինք սկսել աշխատել, այն է` ներգրավել ոչ միայն հրատարակիչներին և իրացնողներին, այլ նաև գրողներին և նույնիսկ թարգմանիչներին: Ինչ տեսնում եք այսօր, մեզ հուշում է, որ հեղինակ-հրատարակիչ-գրախանութ-ընթերցող շղթան թույլ է: Մենք ուզում ենք կապ ստեղծել նրանց միջև և գտնել բոլորի շփման եզրերը,- ասաց Քսենիա Ռըխլինան:

— Ի՞նչ համագործակցություն է առաջարկում Գյոթե-ինստիտուտը, ինչպե՞ս է աջակցում հրատարակչական գործին ու ընդհանրապես` գրքին, գրողին, հրատարակչին, գրատանն ու ընթերցողին, — այս հարցով դիմեցի «Անտարես» հրատարակչության տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանին:

— Գյոթե-ինստիտուտից եկել են Հայաստան, որպեսզի տեսնեն թե ինչով կարող են մեզ օգտակար լինել: Իսկ գրողներին դա կհետաքրքրի այն առումով, որ կան այնպիսի ծրագրեր, որոնց միջոցով գրողներն այցելում են Գերմանիա, էնտեղի գրողների մեջ ապրում են և փորձի փոխանակում անում: Դրա արդյունքում նրանք գրում են ստեղծագործություններ: Կան նաև ծրագրեր` ընթերցանության խթանման, մեծ սպեկտրներ ընդգրկող միջոցառումների ֆինանսավորման, ինչը որ անհրաժեշտ է գրողներին էլ, հրատարակիչներին էլ: Թարգմանություններ էլ են հովանավորում:

— Իսկ կոնկրետ «Անտարեսը. ի՞նչ քայլեր եք արել դուք, մեր վերջին հանդիպմանը համագործակցություն էիք առաջարկում գրողներին:

— Պատրաստվում ենք գրական հիմնադրամ ստեղծել, որպեսզի օգնենք մեր գրողներին դրսում ներկայանալ, քանի որ հայ գրողների համար ամենամեծ պրոբլեմը դրսում ներկայանալն է: Պետք է նպաստել, որ հայ գրողների լավագույն աշխատանքները ներկայացվեն աշխարհին, դրանք նաև շատ կարևոր պետական նշանակություն ունեն, այսպես կոչված` դեսպանիկներն են: Նրանք են մեր երկրի ներկայացուցիչներն արտերկրում ու այնտեղ կարող են ստեղծել պրոհայկական մտածելակերպ: Այս առումով դա պետք է հետաքրքրի պետությանը, սակայն չի կարելի թողնել միայն պետության հոգածությանը, նաև մեր խնդիրն է: Շատ պետություններ կան, որ խրախուսում ու հովանավորում են գրական հիմնադրամներին:

— Բայց չի՞ ստացվի` ոնց միշտ. հայավարի, ծանոթ-բարեկամով էդ հիմնադրամում անցնեն ոչ էն մարդը ու ոչ էն գիրը:

— Հենց խնդիրն այն է, որ հիմնադրամը և գրողները լինեն անկախ, ու որ ծանոթ-բարեկամ սկզբունքը չունենա ոչ մի ազդեցություն: Մենք դիմում ենք օտարերկրյա հրատարակչությանը, նրանք հովանավորում են, հոնորարը տալիս են գրողին, և մենք սկսում ենք զբաղվել թարգմանական գործերով, որը հրատարակչությունը վերահսկում է: Իսկ թարգմանությունը կատարվում է Հայաստանում: Այսինքն, ստացվում է` բացի գրողին գումար տալուց, գումար է ներդրվում նաև Հայաստանում լավագույն սևագիր թարգմանիչների համար: Այսինքն, արտերկրից գումարը գործի է դրվում Հայաստանում: Իսկ հրատարակչության շահը վաճառքից ստացված գումարներն են. չէ՞ որ նա է գտնում գրողներ, հովանավորում է նրանց` տպագրում նրանց գործերը: Այսինքն, շահույթը կլինի միայն լավագույն գործերից, և նա չի վերցնի և տպագրի այնպիսիները, որոնք պահանջարկ չեն ունենա: Ռիսկի գործոնը մեծ գործիք է, և երբեք արտերկրի հրատարակչությունը չի վերցնի և հրատարակի, եթե վստահ լինի, որ էնտեղ չի վաճառվելու այդ գիրքը:

Մենք չենք վերցնի գերմանացի գրողի գործ` նախապես կանխատեսելով, որ Հայաստանում չի վաճառվելու: Օրինակ՝ Լեռնային Ղարաբաղի մասին կամ Ցեղասպանության մասին պատմող գրքերը պետության շահերից են բխում` պետական հեղինակությունն արտերկրում տարածելու առումով, և դրանք վաճառվող գրքեր կլինեն, թե ոչ՝ էական չի: Բայց ոչ մի օտարերկրյա հրատարակչություն դրանով շահագրգռված չի լինի: Դա պետական հովանավորության կարիք ունի:

— Մեզ մոտ, որքան գիտեմ, չկա գրական գործակալների ինստիտուցիա, դրսում գրողներն ունեն գրական գործակալներ, ովքեր էլ զբաղվում են բոլոր հարցերով: Մեր գրողը չգիտի` ուր գնա, չգիտի` ինչ անի, ոնց անի, որ ընթերցվի: Էլ չեմ ասում, որ ոչ ոք էս երկրում իր գրչի շնորհիվ չի կարող ապրել, գրքի բիզնեսը Հայաստանում շատ թույլ է:

— Գրական գործակալների գործոնն էլ մեծ նշանակություն ունի, այո, Հայաստանում այդպիսիք չեն պատրաստում: Դրանով մեզ մոտ դեռ զբաղվում են բանասերները: Մի աղջիկ կա, սկսել է զբաղվել այդ գործով: Նա Փարիզում և Ժնևում պրեզենտացիաներ է նախատեսում, և այն գրողները, ովքեր նախօրոք պայմանավորվածություն ձեռք կբերեն, նրանց գործերը կներկայացնի:

— Գրողների միությունն ու նրա անփոփոխ հրատարակչությունը ինչո՞ւ տենդեր չեն հայտարարում պետական ֆինանսավորմամբ տպագրվող գրքերի հրատարակման համար: Դա շատ հարմար է «ուտելու» համար. գրողներ գիտեմ, ում վրա Գրողների միությունը ոչ միայն ծախել է տպաքանակի մի մասը, այլև նախատեսված քանակից քիչ է տպագրել:

— Հայաստանում գրողների միությունը, Ռաֆայել Իշխանյանի ասած` լինելով նաև կոշտ «ռ»-ով մտավորականների հավաքածու, շատ մեծ նշանակություն ունի իշխանությունների համար: Ճչացող մարդկանց թույլ իշխանությունը պիտի զսպի, որովհետև եթե էդ լաչառը ճչում ա, ոչ մեկը նրան չի լսի, նա կարա դեպի իշխանություն ճչա կամ ընդդիմություն: Գումարները տրվում են պետության կողմից, որպեսզի ճչա էնպես, ինչպես ուզում է իշխանությունը:

Իսկական գրողը գրում է: Ճչում է նա, ով դիլետանտ է, ով ծանոթ-բարեկամով է հասել ամեն ինչի: Իսկ գրողների միությունում շատ են էդպիսի գրողները: Իշխանությունն էլ էստեղ կամ էնտեղ է ուղղում այդ ճչացողներին: Մի երկու կոպեկ տալիս է և մանիպուլյացիա անում նրանց հետ:

Մենք չենք համագործակցում գրողների միության հետ, այլ` այնպիսի անհատ գրողների հետ, որոնք գրողների միության անդամ չեն: Ես դիմում եմ այդպիսի գրողներին` եկեք մեզ մոտ, դուք մեր աչքի լույսն եք: Մենք հնարավորություններ ունենք ձեզ խրախուսելու և ձեր գործերը մեծ տպաքանակներով վաճառելու: Կանենք այնպես, որ դրանք թարգմանվեն այլ լեզուներով, ներկայացվեն դրսում , բայց դրա համար անհրաժեշտ է համագործակցություն: Քանի դեռ դուք գնալու եք գրողների միություն կամ մի ուրիշ միություն, կամ թակելու եք կասկածելի բարերարների դռները, ամեն ինչ մնալու է այնպես` ոնց կա: Դա է պատճառը, որ Հայաստանում այս ոլորտը չի կայանում: Նենց չի, որ մենակ պետությունն է մեղավոր, հրատարակիչներս ու գրողներս էլ ենք մեղավոր: Մենք պետք է քայլ անենք:

— Ինչպե՞ս անենք քայլը:

— Ասեմ. էս շաբաթվա մեջ Անտարեսը հայտարարում և հովանավորում է լավագույն 20 պատմվածքների մրցույթը: Մրցանակներ էլ կլինեն, բայց ամենամեծ մրցանակն այն է, որ գիրք կտպագրվի այդ 20 ստեղծագործություններով, և մենք աշխատելու ենք, որ այդ գրքերը լինեն 500 գրադարաններում: Մենք այդ մասն ապահովում ենք: Բոլորը կարող են մասնակցել, ուղարկեք ձեր պատմվածքները: Ոչ մի տեսակի սահմանափակում չկա: Հրավիրել ենք ժյուրի՝ գրողների բոլոր տիպի գրական կառույցներից և մեծատառով պրոֆեսիոնալների՝ «Գրանիշից»՝ Արքմենիկ Նիկողոսյան, Արամ Արսենյան (թարգմանիչ), Արամ Աբրահամյան («Առավոտ» թերթի խմբագիր), Վաչագան Սարգսյան (գրականագետ, «7-րդ հրաշալիք» թերթի խմբագիր ), Սամվել Մկրտչյան (թարգմանիչ) ու Դավիթ Գյուրջինյան: Առաջին նպատակը դրսում ներկայանալն է, երկրորդը՝ որ գրողները կարողանան մասնակցել մրցույթին: Միայն սկսնակ գրողների մասին չի խոսքը: Կան դասականներ՝ հայ տաղանդավոր բանաստեղծներ ու գրողներ, որոնց մասին արտերկրում չեն լսել: Թումանյան, Չարենց, և այլն…

— Բայց մենք ունե՞նք միջազգային որակավորմանը համապատասխանող թարգմանական դպրոց, հրատարակչական գործի մասնագետներ, վաճառքի մասնագետներ:

— Մենք չունենք ծով, չենք կարող լավ նավաստի լինել, նույնն էլ` այս ասպարեզում. եթե չկա ձևավորված գրական ոլորտ , ինչպես՞ կարող ենք լավ թարգմանիչներ կամ հրատարակիչներ ունենալ: Մեզ մոտ` Հայաստանում մրցակցություն չկա: Բայց մրցակցության առկայության դեպքում որակապես աճ կգրանցվի թարգմանիչների մեջ: Երբ նա մենակ է, ապա իր վրա չի աշխատում: Մենք ունենք որակյալ թարգմանիչներ, բայց քիչ են: Մեզ անհրաժեշտ են այնպիսի թարգմանիչներ, որոնք կարողանան փոխանցել գրողի բոլոր ապրումները և դրանք այնպես ներկայացնեն, որ մատչելի լինի տվյալ մենթալիտետով երկրի հասարակությանը: Մենք կարող ենք աջակցել բոլորին: Ինչ հնարավոր է անել` կօգնենք: Մինչև մենք չզբաղվենք դրանով, մինչև սերմը չցանես` ծիլ չի տա:

— Գրադարանների մասին էլ ասացիք. պետք է նվիրե՞ք գրադարաններին, թե՞ այլ կերպ են գրքերը հասնելու գրադարաններ:

— Մենք ուզում ենք վաճառել` թեկուզ 10 դրամով: Մեր նպատակն է, որ գրքերը հասնեն ընթերցողին և գնահատվեն նրա կողմից: Որ հնարավոր լինի գոնե փաստաթղթերով վերահսկել:

Լուսինե Վայաչյան