Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացիության և միգրացիայի հարցերով Պետդումայի հատուկ ներկայացուցիչ, ԱՊՀ գործերով, եվրասիական ինտեգրման հանձնաժողովի նախագահի առաջին տեղակալ Կոնստանտին Զատուլինը «Նովոստի ՆԿ»-ին տված հարցազրույցում պատասխանել է Արցախում պատերազմի ավարտին վերաբերյալ հարցերին.

— Կոնստանտին Ֆյոդորովիչ, Լեռնային Ղարաբաղում ռուսական խաղաղապահ զորակազմի տեղակայման շնորհիվ պատերազմն ավարտված է։ Ձեր կարծիքով, ընդմի՞շտ:

— Կցանկանայի, իհարկե, աջակցել ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի մտքին. «Հուսամ, հակամարտություն բառը կմնա անցյալում»:

Ցավոք, ելնելով բոլոր հանգամանքների ամբողջությունից, ես դրանում լիակատար վստահություն չունեմ։ Այսօրվա համաձայնագիրը պատերազմի արդյունք էր, որը սկսվել էր Ադրբեջանի կողմից՝ խախտելով 1994-ին հակամարտության գոտում հրադադարի մասին ընդունված պայմանավորվածությունը։ Ադրբեջանի գործողությունները չեն դատապարտվել, նա չի կրել իր պատիժը ստատուս քվոյի խախտման համար։ Ընդհակառակը, ռազմական գործողությունների արդյունքում Ադրբեջանը տոնում է հաղթանակ:

Ղարաբաղում է գտնվում ռուսական խաղաղապահ զորախումբը։ Սակայն հետխորհրդային տարածքի նորագույն պատմության մեջ մենք ականատես եղանք, երբ, չնայած խաղաղապահ զորակազմի առկայությանը, փորձեր էին արվում ռազմական գործողություններ սկսել և ռազմական ճանապարհով լուծել իր օգտին տարածքային վեճը։ Հիշենք 2008-ի իրադարձությունները, երբ, չնայած ռուսական խաղաղապահ զորախմբի ներկայությանը, հարձակում իրականացվեց դրա և Հարավային Օսիայի վրա։ Այդ քայլի հետևանքները հայտնի են։
Այստեղից էլ՝ Արցախի Հանրապետության ինքնորոշման հարցի արդարացի լուծման անանցանելի պահանջը։

— Կարող էր արդյո՞ք Ռուսաստանը դադարեցնել պատերազմը հենց սկզբից:

— Ռուսաստանը հակամարտության հենց սկզբից փորձել է դա անել։ Մինսկի խմբի մյուս համանախագահների հետ միասին Ռուսաստանը պահանջում էր դադարեցնել կրակը, դադարեցնել ռազմական գործողությունները։ Դիվանագիտական մակարդակով կոնկրետ քայլեր է ձեռնարկել հրադադարի համար։ Եվ արդեն մարտական գործողությունների սկսվելուց հետո առաջին շաբաթվա ընթացքում հրադադար հայտարարվեց, բայց այն չիրականացավ, և ռազմական գործողությունները շարունակվեցին։ Պատերազմը շարունակվել է, ուզում եմ նշել, Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ, որը բանակցությունների ընթացքում խուսափել է հակամարտության գոտում դիտորդներ տեղակայելու հարցի համաձայնեցումից։ Իսկ եթե դիտորդներ չկան, կարելի է խախտել հրադադարը, շարունակել փոխադարձ մեղադրանքների գիծը։ Դա էլ տեղի ունեցավ, ռազմական գործողությունները շարունակվեցին։ Պատերազմի ընթացքում այս սցենարը կրկնվել է մի քանի անգամ։

Մտահոգիչ է մի հանգամանք. Լեռնային Ղարաբաղում, Հարավային Կովկասում, որպես խմորիչ, պատերազմի արդյունքում առաջ է եկել Թուրքիայի ազդեցությունը։ Այս տարածաշրջանում Թուրքիայի ներկայությունը ոչ մի կերպ չի համապատասխանում Ռուսաստանի շահերին։ Բայց Ռուսաստանն այսօր ստիպված է հաշվի առնել նոր իրողությունները։

— Ինչ եք կարծում, ինչու Հայաստանը տանուլ տվեց պատերազմը: Որքանով է ռուս-հայկական հարաբերությունների թուլացումն ազդել ելքի վրա։

— Հայաստանը կրել է և ռազմական, և դիվանագիտական պարտություն։ Պատճառները մի քանիսն են։ Ռազմական պատճառն այն է, որ Հայաստանը պատրաստվում էր երեկվա պատերազմին, այլ ոչ թե այսօրվա։ Այստեղ տեղին է հարց տալ, թե արդյո՞ք Հայաստանն ընդհանրապես պատրաստվում էր ռազմական գործողությունների։ Միանգամայն ակնհայտ է, որ Հանրապետության կառավարությունը ցուցադրեց իր լիակատար անկարողությունը, անիրազեկությունը՝ տարածքների պաշտպանունակության ապահովման գործում։

Ադրբեջանը լիովին օգտագործել է Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև կապերի թուլացման գործոնը, ես կասեի մեր երկրների քաղաքական էլիտաների փոխհարաբերություններում վստահության թուլացումը։ 2018-ին տեղի ունեցած «թավշյա» իշխանափոխությունից հետո Հայաստանում եկան անպատրաստ մարդիկ։ Իսկ իրենց նախկին դիրքորոշումների տեսանկյունից, որոնց մասին նրանք բոլորը, ներառյալ Փաշինյանը, հրապարակավ հայտարարում էին քաղաքական դաշտում՝ մարդիկ կասկածելի են։ Կարծում եմ՝ այդ պահը նրբորեն զգաց Ադրբեջանի ղեկավարությունը։

— Ինչպես եք գնահատում Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը պարտությունից հետո: Փաշինյանը պետք է հրաժարական տա՞:

— Իհարկե, ես սեփական կարծիք ունեմ այդ մասին։ Բայց ես չէի ցանկանա դա քարոզել, որպեսզի ցանկացողներին առիթ չտամ խոսելու «Հայաստանի ներքին գործերին միջամտելու» մասին։

— Իսկ այնուամենայնիվ։

— Ես կարծում եմ, որ, մեղմ ասած, տարօրինակ կլիներ, եթե կառավարությունը, որն այդքան կոպիտ սխալվել է, բացարձակ ոչ կոմպետենտ է գտնվել՝ կոչված է հայ ժողովրդի կողմից՝ սխալները շտկելու, նյութատեխնիկական և ամենակարևորը՝ Հայաստանի վերածննդի համար բարոյահոգեբանական հիմքերը, գործունակությունը, ազգային ոգին վերականգնելու համար։