Կիրակնօրյա նոթեր1988-ի դեկտեմբերի 7-ին ամենուրեք խառնաշփոթ էր, տագնապ, շոկ՝ թե՛ փլատակների շուրջը, թե՛ մնացյալ Հայաստանում, որտեղից շտապում էին աղետյալներին փրկելու: Մի փոքր ուշքի գալուց հետո՝ հաջորդ օրվանից, ոչ ոք չէր հավատում, որ աղետը տարերային է եղել: Բանը մոտիվն էր. չէր կարելի պատկերացնել Կրեմլի համար ավելի ձեռնտու բան, քան ապստամբ Հայաստանի մեկ երրորդի ավերումն ու տասնյակ հազարավոր մարդկանց մահը: Երկրաշարժը երևի թե միակ բանն էր, որ կարող էր սանձել «կենտրոնի» վերահսկողությունից ամբողջովին դուրս էր եկած Հայաստանը:«Ղարաբաղ» կոմիտեի ղեկավարությամբ անցկացվող գործադուլները, «մի-ա-ցում» վանկարկումով հարյուր հազարանոց հանրահավաքները կաթվածահար էին արել կոմունիստական իշխանությունը: 1988-ի նոյեմբերին Կրեմլը պարետային ժամ էր հայտարարել Հայաստանում, որի միջոցով ժամանակավորապես կասեցրել էր բողոքի գործողությունները, բայց սպասվում էր հերթական ընդվզումը՝ հակառակ փողոցներում կանգնած սովետական զորքին:

Երկրաշարժից մի քանի օր անց Մոսկվան առանց վարանելու կալանավորեց  «Ղարաբաղ» կոմիտեի բոլոր տասն անդամներին:Ժամանակի մեդիան խստագույն գրաքննության տակ էր, ու Երկրաշարժի արհեստական բնույթի մասին կասկածները հրապարակային արտահայտելու հնարավորություն չկար: Աղետից 20 տարի անց… Հայաստանի կոմկուսի Սպիտակի շրջկոմի առաջին քարտուղար Նորիկ Մուրադյանը պնդում է, որ Հայաստանում ատոմային ռումբի ստորգետնյա պայթեցում կամ «տեկտոնային» զենք է կիրառվել։

Նրա կարծիքով, «բոլորովին պատահական չէ, որ ողբերգության նախօրեին Հայաստանում հայտնվեց Բ. Ե. Շչերբինան, որը Սովետական Միությունում ատոմային զենքի փորձարկման վայրերում ռազմական շինարարության և գիտա-տեխնիկական սարքավորումների հարցերով պատասխանատուն էր։ Նրա հետևից թռավ-եկավ Դ. Տ. Յազովը` ՍՍՀՄ պաշտպանության նախարարը գլխավոր ռազմակայանի մի խումբ սպաների հետ, իսկ Հյուսիսային Հայաստանից շտապ կարգով վերատեղաբաշխվեցին հրասայլային միավորումներն ու բոլոր շարժական հրթիռային կայանքները» («Սպիտակի հուշահամալիր։ 1988-2008», Մոսկվա, «Դոսսոմ» հրատարակչություն, 2008, էջ 68)։Ն. Մուրադյանն արտառոց է համարում նաև ՍՍՀՄ արտգործնախարար Էդուարդ Շևարդնաձեի խոսքերը` արտասանված ՄԱԿ-ի նստաշրջանում, Նյու-Յորքում. «Մենք չէինք սպասում, որ հետևանքները կլինեին այդքան աղետալի»։Հայ երկրաշարժաբանները մասնագիտական գրականության մեջ հերքել են «պայթյունի» տեսությունը:

Ըստ նրանց, սարքերը գրանցած կլինեին երկրաշարժին նախորդած ցնցումը:

1988-ից 23 տարի անց «Արգումենտի ի ֆակտի» թերթում լույս տեսավ մի հարցազրույց, որտեղ ուկրաինական ակադեմիկոս Օլեգ Ֆեյգինը պնդում է, որ Սպիտակում կիրառվել է լիտոսֆերային զենք: Նրա տեսակետը հաստատել է ռազմական փորձագետը: Սա մի զենք է, որը կարելի է կիրառել հազարավոր կիլոմետրերի հեռավորությունից՝ սարքերը ոչ մի ցնցում չեն գրանցի:Միգուցե էսօր էլ մասնագետների համար երկրաշարժի արհեստածին բնույթի վարկածը «դավադրության տեսության» ծիծաղելի դրսևորում թվա: Բայց միայն զենքի օգնությամբ չէ, որ սովետական իշխանությունը սպանել էր Երկրաշարժի 25 հազար զոհերին ու տասնյակ հազարավորների հաշմանդամ դարձրել:

Նախ, երկրաշարժից մի քանի տարի առաջ իջեցվել է Հայաստանի սեյսմակայունության աստիճանը, երկրորդը՝ կան հարյուրավոր վկայություններ շինարարության խայտառակ որակի մասին:Երկրաշարժի առաջին իսկ օրերից աղետի գոտում ծառայած գնդապետ Ռ. Ի. Մեդինսկին վկայում է, որ իր աչքերով տեսել է «երկաթբետոնե սալի վրա գործարանային որակի վերահսկողության բաժնի «խոտան» կնիքը» («Սպիտակի հուշահամալիր…», էջ 58)։Ակադեմիկոս Գրիգոր Ավագյանը բերում է ավելի ահավոր փաստ. «…Դեռևս 1986 թ. ՍՍՀՄ ԳԱ սեյսմոլոգիայի և սեյմադիմացկուն շինարարության միջճյուղային խորհուրդը տեղյակ է պահել Լենինական-Սպիտակ-Կիրովական հատվածում ութ բալանոց երկրաշարժի հավանականության մասին: Ավելին, առաջարկվել են մի շարք պաշտպանական միջոցառումներ, այն է՝ սահմանափակել շինարարությունը նշված տարածքներում, ամրապնդել թույլ շինությունները, դեմոնտաժել փլման ենթակա շենքերը»… («Ցավը՝ սրտներումս, հայացքներս՝ վաղվա օրվան», «Գրական թերթ», 1989, փետրվարի 3):Էս տարվա հոկտեմբերին ես «Երկրաշարժ, որ ցնցեց մեդիան»  https://www.facebook.com/events/1432729736955846/1435111896717630/?notif_t=like ցուցահանդեսով շրջեցի Հայաստանի չորս մարզերում: Ինձ մոտենում էին մարդիկ ու պատմում Երկրաշարժից առաջ տեսած լուսազդանշանային կրակոցների, ուրիշ տարօրինակ երևույթների մասին, իսկ այցելուների ճնշող մեծամասնությունը համոզված էր, որ երկրաշարժն արհեստածին է:Եվ սա ամենամեծ հանելուկն է: Հայաստանում մարդիկ համոզված են, որ Մոսկվան ցանկացել է և ընդունակ է եղել մեր երկրի  հանդեպ տարերային աղետ «կիրառել»: Բայց անըմբռնելի հնազանդությամբ ձգտում են «hետ՝ դեպի ապագա» ու թույլ տալիս, որ իշխանությունը յուրացրած խումբը, որը նույնիսկ իրեն նեղություն չի տալիս Երկրաշարժի 25-ամյակին աղետի գոտի այցելել, երկիրը նորից ենթարկեցնի Մաքսային միությանն ու նրա «հրամանատար» Ռուսաստանին:Մի՞թե մի երկրաշարժը բավականաչափ դաժան դաս չէ:

karevor.info