Երբեմն իմ մոտ այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ մեր ժողովրդին հասկանալու, գիտակցության գալու, պահանջատեր զգալու համար տասնամյակներ են պետք: Այն, որ հարյուր տարի առաջ թուրքերը մեզ կոտորել են, մի կերպ գիտակցել ենք, «գենոցիդ» բառն էլ վերջապես սովորել ենք ու տարվա մեջ մեկ օր՝ ապրիլի 24-ին, պատրաստ ենք ազգովի հավաքվել՝ խնկարկելու ու բարձրաձայնելու, որ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Օսմանյան կայսրությունում հայ բնակչության կոտորած ու զանգվածային տեղահանություններ են եղել: Աշխարհից եւ մարդկությունից էլ այդ փաստի ճանաչումն ու ընդունումն ենք ակնկալում:

Աշխարհի 25 պետություններ, ԱՄՆ 50 նահանգներից 44-ը, միջազգային կազմակերպություններից 16-ը պաշտոնապես ճանաչել եւ դատապարտել են Հայոց ցեղասպանությունը։ Հետո՞։ Հիմա էլ ամբողջ ազգով սպասելու ենք, թե երբ է ԱՄՆ նախագահն արտասանելու «ցեղասպանություն» բառը, որ ուրախանանք, հրճվենք ու ժպտերես մեկս մյուսին ասենք. «Տեսա՞ր, վերջը ասացին…»: Դրանից առաջ ԱՄՆ 40-րդ նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանն արտասանեց «ցեղասպանություն» բառը, ի՞նչ փոխվեց… ենթադրենք՝ 45-րդ նախագահն էլ արտասանի, ի՞նչ կտա դա մեզ, կդառնանք ավելի քաղաքակիր՞թ, ավելի ազնի՞վ, ավելի ժողովրդավա՞ր, կբացահայտվեն անկախ Հայաստանում տեղի ունեցած երեք տասնյակից ավելի քաղաքական սպանություններն ու դրանց կազմակերպիչնե՞րը, թե՞ կվերանա «քաղբանտարկյալ» հասկացությունը (թեեւ հայտարարում են, թե ՀՀ-ում քաղբանտարկյալներ չկան)…

Քաղաքական սպանություններ

Մովսես Գորգիսյան (1990 թ. հունվարի 19), Գեղազնիկ Միքայելյան, Վիտյա Այվազյան (1990 թ. օգոստոսի 29), Կիրովի սովխոզի ՀԱԲ-ի հրամանատար Պարգեւ Հարությունյան (1990 թ. աշուն, նրան գտնում են Կիրովի այգում՝ սպանված, ճակատից գնդակահարված), Արցախի Գերագույն խորհրդի նախագահ Արթուր Մկրտչյան (1992 թ. ապրիլի 14), Հայկական երկաթուղու պետ Համբարձում Ղանդիլյան (1993 թ. մայիսի 3), Մոնթե Մելքոնյան (1993 թ. հունիսի 12), Հայաստանի պետական անվտանգության կոմիտեի նախկին ղեկավար, գեներալ-լեյտենանտ Մարիուս Յուզբաշյան (1993 թ. հուլիսի 21), «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ Համբարձում Գալստյան (1994 թ. դեկտեմբերի 18), ՀՀ գլխավոր դատախազ Հենրիկ Խաչատրյան (1998 թ. օգոստոսի 6-ին, պաշտոնական վարկածով, սպանել է տրանսպորտի նախկին դատախազ Արամ Կարապետյանն ու ինքնասպան եղել), ՀՀ պաշտպանության փոխնախարար Վահրամ Խոռխոռունի (1998 թ. դեկտեմբերի 10), ՆԳ փոխնախարար, գեներալ-մայոր Արծրուն Մարգարյան (1999 թ. փետրվարի 9-ին, պաշտոնական վարկածով, ինքնասպան է եղել), խորհրդարանում գնդակահարվում են ՀՀ ԱԺ նախագահ Կարեն Դեմիրճյանը, վարչապետ Վազգեն Սարգսյանը, ՀՀ ԱԺ փոխնախագահներ Յուրի Բախշյանն ու Ռուբեն Միրոյանը, ՀՀ օպերատիվ հարցերով նախարար Լեոնարդ Պետրոսյանը, ԱԺ պատգամավորներ Արմենակ Արմենակյանը, Հենրիկ Աբրահամյանն ու Միքայել Քոթանյանը (1999 թ. հոկտեմբերի 27-ին Նաիրի Հունանյանի գլխավորությամբ), ՀՀ վարչապետի վերահսկողական ծառայության պետ Գագիկ Պողոսյան (2001թ. սեպտեմբերի 11), Հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի նախագահ Տիգրան Նաղդալյան (2002 թ. դեկտեմբերի 28), ՀՀ հարկային ծառայության օպերատիվ վարչության պետ Շահեն Հովասափյան (2006 թ. սեպտեմբերի 6), 10 ՀՀ քաղաքացիներ՝ Գոռ Քլոյան, Դավիթ Պետրոսյան, Տիգրան Աբգարյան, Տիգրան Խաչատրյան, Արմեն Ֆարմանյան, Հովհաննես Հովհաննիսյան, Համլետ Թադեւոսյան, Գրիգոր Գեւորգյան, Սամվել Հարությունյան, Զաքար Հովհաննիսյան (2008 թվականի մարտի 1-ին), ՀՀ փոխոստիկանապետ, գնդապետ Գեւորգ Մհերյան (2009 թվականի փետրվարի 3-ին)։ 1992 թ. հունիսի 27-ին ԼՂՀ Մարտակերտի շրջանի Հասանղարա տարածքում անհետ կորավ 79 ազատամարտիկից բաղկացած ջոկատը: Նրանցից 22-ն «Արաբո» ջոկատից էին, 19-ը՝ Ղարաբաղից, 7-ը՝ «Զեյթուն» ջոկատից, 28-ն Արմավիրի տղաներն էին («Տղաները կորան խորը թիկունքում: Կռվի դաշտում մենք նրանցից 5-6 կմ առաջ էինք: Ու մենք տեղյակ չենք եղել, թե ինչ եղան նրանք մեր թիկունքում»․ հրամանատար Մ. Եղիազարյան): 1994 թ․ ԱԻՄ-ի 18 ազատամարտիկներ (2-ը՝ անհետ կորած) կազմակերպված բոլոր ձեւերով ոչնչացվեցին ու մորթվեցին խարդավանքով, որովհետեւ անկախական կողմնորոշման ջոկատների մարտիկներ էին (1994 թ․-ից հետո հակամարտության հետեւանքով անհայտ կորած համարվող որեւէ մարդ չի գտնվել: Պետական մակարդակով չի քննարկվել անհայտ կորածների կամ նրանց աճյունների հայտնաբերման ու հայրենադարձման հարցը):

Մի քանի տասնյակից ավելի քաղբանտարկյալներ՝ Շանթ Հարությունյան, Ավետիս Ավետիսյան, Լիպարիտ Պետրոսյան, Արմեն Հովհաննիսյան, Վարդան Վարդանյան, Ալբերտ Մարգարյան, Մկրտիչ Հովհաննիսյան, Վահե Մկրտչյան, Հայկ Հարությունյան, Ալեք Պողոսյան, Վարդան Պետրոսյան (2013 թ. նոյեմբերի 5), Վոլոդյա Ավետիսյան (2013թ․ սեպտեմբերի 22), Հայկ Կյուրեղյան (2014 թ. հունիսի 12):

«Սասնա ծռեր» (2016 թ. հուլիսի 31)․ Պավլիկ Մանուկյան, Վարուժան Ավետիսյան, Արայիկ Խանդոյան, Տիգրան Մանուկյան, Գագիկ Եղիազարյան, Արեգ Կյուրեղյան, Սերգեյ Կյուրեղյան, Արամ Հակոբյան, Արմեն Լամբարյան, Սմբատ Բարսեղյան, Էդվարդ Գրիգորյան, Արմեն Բիլյան, Մխիթար Ավետիսյան, Աշոտ Պետրոսյան, Թորոս Թորոսյան, Վարդան Գերավետյան, Գեւորգ Իրիցյան, Սեդրակ Նազարյան, Մարտիրոս Հակոբյան, Արթուր Սողոմոնյան, Հովհաննես Հարությունյան, Հովհաննես Վարդանյան, Ռուբեն Գրիգորյան, Արայիկ Հակոբյան, Արթուր Մելքոնյան, Էդգար Սողոմոնյան, Գեւորգ Մելքոնյան, Գառնիկ Հովակիմյան, Տիգրան Սարգսյան, Թաթուլ Թամրազյան, Արամ Մանուկյան (Պավլիկ Մանուկյանի որդին)։

«Նոր Հայաստան» ընդդիմադիր շարժման առաջնորդ Ժիրայր Սեֆիլյան (2016թ․ հունիսի 20), Գեւորգ Սաֆարյան (2016թ․ դեկտեմբերի 31)։

Անչափահաս պատանուն՝ Շահեն Հարությունյանին, 2014 թ. ապրիլի 2-ին մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 258-րդ հոդվածի 4-րդ մասով, եւ նա դատապարտվել է ազատազրկման 4 տարի ժամկետով, այն բանի համար, որ պատանին ազատածին էր ու պատրաստ էր ընդվզելու ի պաշտպանություն հոր եւ անարդար կերպով բռնադատված մյուսների: 2016 թ. ապրիլի 2-ի քառօրյայի 104 զոհերը: 104 ընդհատված կյանք, 104 կիսատ ու ավեր օջախ, 104 կիսատ սեր ու չծնված հայ մանուկ… Խոշտանգվեց մերօրյա բարոյականության ու խղճի դեսպանը՝ Հաց բերող Արթուր Սարգսյանը…

Թուրքահայաստանում հայահալած քաղաքականության արդյունքում ավերեցին մեր բնակավայրերը, թալանեցին ու սրի քաշեցին, տեղահանեցին մեր ժողովրդին, տղամարդկանց հեռացրին սահմանամերձ շրջաններից, արգելեցին զենքի կրումը, ինքնապաշտպանությունը… իսկ դարավերջին մազապուրծ ու մի ափ մնացած Հայաստանում տեկտոնական երկրաշարժի արդյունքում ավերվեցին քաղաքներ ու գյուղեր, զոհվեց մոտ 100 հազար (պաշտոնական տվյալներով՝ 25 հազար) մարդ: Թվացյալ անկախություն ձեռք բերելու ճանապարհին երկրի կապիտալն ու հարստությունն անցան մի քանի օլիգարխների ձեռքը, թալանվեցին պատկերասրահները, զինվորի հասանելիք պարենն ու զինամթերքը, սահմանամերձ գոտու ազգաբնակչությանը մինչեւ ատամները զինելու փոխարեն արգելվեց նրանց զենք տրամադրել: Բանակում տարեցտարի ավելանում են հաշվեհարդարներն ու «ինքնասպանությունները» (միայն 2008-2011 թվականների ընթացքում զինված ուժերում տարբեր պատճառներով մահացած զինծառայողների թիվը, պաշտոնական տվյալներով, հասնում է 187-ի, որից ընդամենը 25-ն է մահացել հրադադարի ռեժիմի խախտման հետեւանքով: Իսկ ոչ պաշտոնական տվյալներով, տարբեր փորձագետների գնահատմամբ, 1994 թվականից ի վեր հայկական բանակում զոհվել է ավելի քան 1500 երիտասարդ):

Սրան ի՞նչ կասեք… Երբ ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը հորդորում է․ «Նախկին ԼՂԻՄ-ին հարակից ազատագրված տարածքները պետք է վերադարձվեն Ադրբեջանին»։

Երբ 2-րդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանն ամբողջ Հայաստանի տնտեսությունը, երկաթգծերը, էներգակիրները, ատոմակայանը, կիսանկախ իրավունքները հանձնեց Ռուսաստանին՝ «գույք պարտքի դիմաց» անվան տակ:

Ամբողջությամբ ` hraparak.am