lragir.am-ի զրուցակիցն է քաղաքագետ Միքայել Զոլյանը

Միքայել, ինչպե՞ս եք գնահատում այս օրերին վարչապետի՝ կոռուպցիայի և մենաշնորհների դեմ պայքարի հանձնարարականը, որի համար երեք շաբաթ ժամանակ է տվել: Մի՞թե չգիտեն՝ ովքեր են մենաշնորհել տնտեսությունը, երբ հիմնականում դրանք պաշտոնյաներ են:

Նորություն չեմ տեսնում այստեղ, Սերժ Սարգսյանի օրոք իշխանական դիսկուրսի բնորոշ գիծը ընդդիմադիր դիսկուրսի իմիտացիան է: Պարզ ասած, իշխանությունը միշտ էլ խոսում է խնդիրների մասին, այդ թվում կոռուպցիայի, կարծես ինքը չի պատասխանատու դրա համար: Գուցե այս անգամ ձևակերպումները մի փոքր ավելի կոշտ էին, ինչը բացատրվում է նրանով որ ապրիլյան դեպքերից հետո հասարակության մեջ շատ ավելի անհանդուրժողական վերաբերմունք է ձևավորվում դեպի կոռուպցիան: Սակայն, պարզ է, որ իրական քայլեր այդ ուղղությամբ, անգամ ցանկության դեպքում, հնարավոր չեն: Կոռուպցիան ներկայում գոյություն ունեցող իշխանական համակարգի հիմնական իմաստն է, և այդ համակարգի հիմքում ընկած հիմնական սկզբունքը: Ես ի նկատի ունեմ կոռուպցիան լայն իմաստով, այսինքն պետական համակարգի օգտագործումը անձնական հարստացման համար: Դա միակ բանն է, որ ներկա իշխանական համակարգը կարողանում է անել շատ արդյունավետ, և միակ բանն է, որ կապում է իշխանական համակարգի տարբեր հատվածներն իրար: Կարող են լինել առանձին պաշտոնանկություններ, և նույնիսկ գուցե մեկ-երկու քրեական գործ, բայց այդ ամենը իմիտացիայից այն կողմ չի անցնի:Գուցե իշխանության մեջ անգամ կա իրական գիտակցում, որ կոռուպցիան լուրջ վտանգ է Հայաստանի անվտանգության համար, սակայն, լինելով կոռուպցիոն համակարգի մաս, նրանք չեն կարող պայքարել դրա դեմ: Ցանկացած քրեական գործ որևէ միջին մակարդակի պաշտոնյայի դեմ կարող է տանել դեպի նրա վերադասը, և այդպես շարունակ մինչև գերագույն ղեկավարություն: Այնպես որ, լավագույն դեպքում, կարող են ինչ-որ չափով սահմանափակվել այն կոռուպցիոն երևույթները, որոնք անմիջականորեն կապված են բանակի և սահմանների պաշտպանության հետ, բայց այստեղ էլ չեմ կարծում, որ կտեսնենք լուրջ բացահայտումներ և աղմկոտ քրեական գործեր:

Իշխանությունն այս քայլով ընտրությունների՞ն է նախապատրաստվում, թե իշխանությունը կորցնելու վտանգ կա։

Երկու գործոններն էլ կան, իհարկե: Կարծում եմ, մինչև ապրիլյան դեպքերն իշխանությունը տպավորություն ուներ, որ ամեն ինչ իր վերահսկողության տակ է, և ամեն ինչ ընթանում է իր նախագծած սցենարով: Ապրիլյան դեպքերը ցույց տվեցին, որ իշխանությունը պատրաստ չէր թե՛ Ադրբեջանի հարձակմանը, թե՛ հասարակության համախմբմանը և հասարակական ակտիվության այն աննախադեպ զարթոնքին, որը մենք տեսանք: Իշխանավորները բնազդաբար հասկանում են, որ այդ հասարակական ակտիվությունն իրենց համար վտանգ է ներկայացնում և փորձում են այն ուղղել իրենց համար ձեռնտու “ռազմա-հայրենասիրական” ուղով: Իհարկե, պետք է նաև ստեղծել պատրանք, որ իշխանությունները պատրաստ են պայքարել կոռուպցիայի և այլ բացասական երևույթների դեմ:

Առհասարակ ի՞նչ պետք է անի իշխանությունը, որ հանրությունը մի փոքր հավատա, որ կամք կա։ Հնարավո՞ր է խաղի կանոններ փոխվեն։

Խնդիրն այն է, որ համակարգային փոփոխություններ հնարավոր են, միայն եթե իշխանությունը, առնվազն իշխանության առաջին դեմքերը հեռանան: Իհարկե, չեմ ասում, որ հենց այսօր բոլոր առաջին դեմքերը պետք է հրաժարական տան, բայց պետք է սկսել գործընթացը: Օրինակ, կարող էր ստեղծվել ազգային միասնության կառավարություն, իսկ Սերժ Սարգսյանը կարող էր հայտարարել, որ եկող խորհրդարանական ընտրություններից հետո հրաժարական է տալու և այդպիսով իշխանությունը զիջելու է ապագա խորհրդարանի կողմից ընտրված վարչապետին: Այդ ամենը հնարավորություն կտար իշխանության մեջ իրականացնել սերնդափոխություն առանց լուրջ ցնցումների: Սակայն, իհարկե, մենք հասկանում ենք, որ այս ամենը ուտոպիայի ոլորտից է, ներկայիս իշխանության առաջին դեմքերը որևէ դեպքում պատրաստ չեն սեփական կամքով զիջել իշխանությունը:Կոռուպցիայի դեմ իրական պայքար ծավալելը հավասարազոր կլիներ սեփական իշխանությունից հրաժարվելուն, այնպես որ դրա մասին կարելի է մոռանալ: Փոխարենը, կարծում եմ, լինելու են զուտ իմիտացիոն գործընթացներ: Իշխանությունն ունի բավական մեծ փորձ՝ իմիտացիոն գործընթացներով ժամանակ ձգելու և ակտիվ գործունեության պատրանք ստեղծելու, օրինակ, եվրոպական կառույցների հետ հարաբերություններում: Պարզապես այժմ եվրոպական կառույցների դերում կհայտնվի Հայաստանի և Արցախի հանրությունը:

Պատերազմի սպառնալիքը հնարավո՞ր է զսպաշապիկ լինի իշխանությունների գործողություններին։ Առհասարակ այս պատերազմը որևէ բան փոխե՞ց պետական կառավարման համակարգում և ի՞նչ։

Իհարկե, ապրիլյան դեպքերը որոշ չափով սթափեցրին իշխանությանը: Այնպես որ, ինչ-որ փոփոխություններ կատարելու ցանկություն առկա է, առնվազն այն հարցերում, որոնք անմիջականորեն վերաբերվում են արտաքին քաղաքականությանը և անվտանգության հարցերին: Սակայն, իշխանության ձեռքերն այստեղ ևս կապված են, քանի որ իշխանավորներն իրենք թաթախված են կոռուպցիայի մեջ: Նույն պատճառով նրանք նաև խիստ խոցելի են արտաքին ճնշումների առջև: Այսպես, կարող էին լինել նաև մի շարք առավել վարկաբեկված պաշտոնյաների հրաժարականներ, որոնք անմիջականորեն առչվում են արտաքին քաղաքականության և անվտանգության ոլորտին, սակայն մենք դա էլ չտեսանք: Ժամանակ առ ժամանակ այս կամ այն պաշտոնյայի դեմ ԶԼՄ-երում սկսվում է լուրջ քարոզարշավ, և թվում է, թե հող է նախապատրաստվում հրաժարականի համար՝ օրինակ Արտաքին Գործերի նախարար, Գլխավոր շտաբի պետ, ԵԽԽՎ-ում հայաստանյան պատվիրակության ղեկավար: Սակայն, առայժմ մենք տեսնում ենք, որ այդ պաշտոնյաները հանգիստ շարունակում են պաշտոնավարել: Ցանկացած դեպքում այդ պաշտոնյաների հրաժարականներն էլ քիչ բան կփոխեին, որովհետև թե՛ արտաքին, թե՛ անվտանգության քաղաքականությունը մշակվում է նախագահայանում: Բայց այն հանգամանքը, որ այդ հրաժարականները չեղան, խոսում է այն մասին, որ իշխանությունը ի վիճակի չէ անգամ համեստ փոփոխություններ իրականացնել:

Իրավիճակը որքանո՞վ է պայթյունավտանգ իշխանության համար, երբ մի կողմից պանամական փաթեթն է հրապարակվում և տեսնում ենք 37 ՀՀ քաղաքացիների անուններ, մյուս կողմից ԵՄ դեսպանը նախազգուշացումներ է անում։

Իրավիճակն իսկապես պայթյունավտանգ է, բայց ես չէի գերագնահատի ԵՄ նախազգուշացումները, քանի որ ԵՄ-ը այսօր Հայաստանում չի տիրապետում լուրջ լծակների և նաև պատրաստ չէ լուրջ ճնշում իրականացնել Հայաստանի իշխանությունների վրա: Ճիշտ է, իհարկե, կան որոշակի կարմիր գծեր, որոնք խախտելու դեպքում ԵՄ ուզած թե չուզած պետք է միջոցներ ձեռնարկի: Բայց Հայաստանի իշխանությունն, ի տարբերություն օրինակ Ադրբեջանի իշխանավորների, միշտ այդ հարցում բավական զգույշ է գտնվել և աշխատել է այդ կարմիր գծերը չանցնել: Պանամայի փաթեթի մասին դժվարանում եմ ինչ-որ բան ասել, քանի որ չգիտեմ թե այնտեղ ինչ կա, բայց, ցանկացած դեպքում, այն Հայաստանի իշխանությունների համար կարող է որոշակի ռիսկեր պարունակել:Սակայն, հիմնական ռիսկերը իշխանության համար կապված են Արցախի հարցի հետ: Ապրիլյան իրադարձությունները ցույց տվեցին, թե որքան թույլ են իշխանության դիրքերը ոչ միայն արտաքին քաղաքական առումով, այլև Հայաստանի ներսում: Այսօրվա լարված իրավիճակում իշխանությունների հանդեպ վստահությունը, որը մինչ այդ էլ շատ բարձր չէր, հասարակության մի զգալի մասի մոտ ձգտում է զրոյի: Ընդ որում, այդ վստահության կորուստը կարելի է արձանագրել նաև Արցախում, որը միշտ համեմատաբար ավելի լոյալ էր տրամադրված: Դժվար է գնահատել տրամադրությունները զինված ուժերում, բայց կան որոշ նշաններ, որ այստեղ ևս իշխանության հանդեպ անվստահության և դժգոհության միտումներն առկա են: Այնպես որ, ցանկացած անսպասելի զարգացում Արցախի շուրջ, լինի դիվանագիտական թե ռազմական, կարող է ճակատագրական լինել իշխանության համար: