Հայաստանի կողմից ԼՂՀ ճանաչման հնարավորության շուրջ բարձրացած կարճատև աղմուկը հասարակությանը ստիպեց ևս մեկ անգամ լրջորեն մտածել ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման հեռանկարների մասին, և ևս մեկ անգամ փաստվեց, որ այդ հարցում մեր հասարակության մեջ միասնական դիրքորոշում չկա։ Ոմանք գտնում են, որ Հայաստանը պիտի ճանաչի ԼՂՀ անկախությունը, և վերջ (թող չուզողները գլուխները պատով տան), ուրիշները գտ­նում են, որ ԼՂՀ-ն ճանաչելը ոչ միայն սխալ է, այլև դավա­ճանություն (որովհետև Հայաստանը պիտի Ղարաբաղն ընդգրկի իր կազմի մեջ ու դրանով էլ «հարցը փակի») և այլն։ Մի խոսքով՝ ինչպես ամեն հայ տանտիկին տոլմայի իր բացառիկ բաղադրատոմսն ունի, այնպես էլ ամեն հայ տղամարդ ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման իր սեփա­կան ծրագիրն ունի։

Բայց խնդիրը ոչ այնքան կարգա­վորման կոնկրետ ծրագրերն են, որքան մոտեցումները։ Իսկ այդ հարցում տեսակա­նորեն գոյություն ունի ընդա­մենը երեք տարբերակ, ու մենք երևի արդեն պիտի կողմնորոշվենք, թե որ տար­բերակն ենք ընտրում և որ ուղղությամբ աշխատում, ընդ որում՝ միասնաբար։ Իսկ տարբերակները սրանք են.

1. Ղարաբաղյան խնդիրը կարգավորվում է միջազգա­յին օրենքների և նորմերի շրջանակներում։ Սա նշա­նակում է, որ նախ և առաջ մենք պիտի անվերապահո­րեն ընդունենք այդ օրենքնե­րը և նորմերը՝ անկախ նրա­նից, արդարացի են դրանք, թե ոչ, և արդեն դրանից հե­տո փորձենք այդ օրենքների և նորմերի շրջանակներում հասնել հնարավոր առավե­լագույնին։
2. Ձևացնել, թե անվերա­պահորեն ընդունում ենք այդ նորմերը, բայց փորձել մեր կողմից ևս մի քանի նորմ ավելացնել և դրանով իսկ միջազգային հանրության համակրանքը թեքել մեր կողմը։ Մեկ էլ տեսար՝ ստացվեց։ Օրինակ՝ հայտա­րարել, որ Ղարաբաղը երբեք չի եղել անկախ Ադրբեջանի կազմում, կամ՝ պատմական փաստեր ներկայացնել, կամ՝ ազատագրված տա­րածքները ներկայացնել որ­պես փոխհատուցում Բաքվից, Սումգայիթից, Գյանջայից և ադրբեջանական այլ քաղաքներից տեղահանված հայերի համար և այլն։
3. Ընդհանրապես արհա­մարհել միջազգային օրենք­ներն ու նորմերը և հանդես գալ ուժի դիրքերից (սա մեր պատմական հայրենիքն է, ոչ մի թիզ հող չենք զիջելու, և վերջ, թե կարող եք՝ եկեք գրավեք)։

Ուշադրություն դարձրեք՝ առանձին-առանձին այս երեք մոտեցումներն էլ գոյու­թյան իրավունք ունեն, բայց պետք է ընտրել միայն մեկը, որովհետև դրանցից երկու­սը կամ երեքը միաժամանակ կիրառել հնարավոր չէ։ Ու հենց այս հարցի շուրջ է, որ հասարակության ներսում կոնսենսուս չկա, և դա, որ­պես կանոն, բացասական հետևանքներ է ունենում։ Օրինակ՝ իշխանությունները միշտ հայտարարում են, որ հակամարտությունը պիտի կարգավորվի միջազգային նորմերի շրջանակներում, և այդ տրամաբանությամբ էլ բանակցում են։ Եվ ցանկա­ցած իշխանություն անմիջա­պես դավաճան է հռչակվում՝ այն պարզ պատճառով, որ միջազգային նորմերը, մեղմ ասած, այս հարցում այնքան էլ մեր օգտին չեն։ Կամ, ասենք, հայ դիվանագետնե­րը երկրորդ տարբերակն են ընտրում և միջագգային տարբեր ատյաններում հա­զար ու մի փաստարկ ներկա­յացնում (ի դեպ՝ մեկը մեկից արդարացի), բայց դրանք, որպես կանոն, որևէ արդ­յունք չեն ունենում։ Եվ արդ­յունքում՝ հասարակության մեջ արմատավորվում է այն համոզմունքը, որ հայ դիվա­նագետները (առանց բացա­ռության բոլորը) կամ ապուշ են, կամ ապաշնորհ։ Որովհե­տև չեն կարողանում միջազ­գային հանրությանն ինչպես հարկն է բացատրել, որ Ղարաբաղը երբեք չի եղել ան­կախ Ադրբեջանի կազմում։

Իսկ միջագգային օրենքներն ու նորմերն ընդհանրապես արհամարհելը և ուժի դիր­քերից ներկայանալը, որքան էլ հռետորաբանության տե­սանկյունից ամենագրավիչն ու բոլոր առումներով ամենաարդարացին լինի, այնու­ամենայնիվ, փոքր-ինչ տարօ­րինակ մոտեցում է, որովհե­տև Հայաստանը գրեթե բո­լոր առումներով (տարած­քով, բնակչության թվով, տն­տեսության բացարձակ ծա­վալներով, մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ցուցանիշով, բնական պաշարներով և այլն) տա­րածաշրջանի ամենաթույլ երկիրն է։ Դրան գումարած՝ ոչ ծովային ելք ունենք, ոչ խելքը գլխին դաշնակից։ Համաձայնվեք՝ իսկապես տարօրինակ է, երբ այս «պա­րամետրերով» պետությունն ընտրում է բոլորի հետ ուժի դիրքերից խոսելու ճանա­պարհը։

Չորրորդ իշխանություն