Հետեւեալ շարքը կը վերաμերի 1921-ին հիմնուած Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան μաղկացուցիչ կուսակցութիւններու անդամ կարկառուն դէմքերու կենսագրականներուն, որոնք նահատակուած են 1915-ին: Սոյն կենսագրականները առնուած են ընկեր Արա Ահարոնեանի ՙՌԱԿ-ի Երախտաւորներ՚ շարքէն:

Տեղին է նշել, թէ աւելի մեծ հոյլ մը Արմենական Կազմակերպութեան անդամ մարտիկներու, զոհուած էին աւելի կանուխ`Ցեղասպանութեան նախապատրաստական տարիներուն:

ՏԻՐԱՆ ՔԵԼԷԿԵԱՆ

1862 Կեսարիոյ — 1915 Չանքըրը

Տիրան Քելէկեան ծնած է 1862ին Կե սարիոյ մէջ: Քելէկեան գերդաստանի յարկին ներքեւ: Ծննդավայրի մէջ նախնական ուսումը կը ստանայ, իր մէջ կանուխէն յայտնաμերելով գրելու եւ թարգմանելու ձիրքերը: Երկրորդական ուսումը կը ստանայ Պոլսոյ մէջ, ու 17 տարեկանին յոյս կ’ընծայէ ՙԱնցեալն ու Ապագան կամ Ազգային Վերակազմութիւն՚ տետրա կը, ուր իր ազգին էական մտահոգութիւնները զինք կը մղէին քաղաքական իր հասունութիւնը ի սպաս դնելու իր ժողովուրդին, մանաւանդ 1878ի Պերլինի Վեհաժողովէն անմիջապէս ետք թրքերէն ու ֆրանսերէն լեզուներուն ինքնաշխատութեամμ տիրապետած էր ու երկրորդական ուսումը աւարտելէն ետք, հրապարակագրական գոր ծունէութիւնը պիտի սկսէր 19 տարեկանին որպէս խմμագիր ՙՄանզումէ Էֆքեարի՚ թերթին: Երկու յաջորդական տարիներ կը վարէ այդ պաշտօնը μացառիկ հասունութեամμ եւ յստակա տե սութեամμ:

1883-ին ան կը դառնայ հրատարակիչը թրքական ՙՃիհան՚ հայատառ շաμաթաթերթին, նոյն ժամանակ աշխատակցելով ՙՍատէթ՚, ՙԹարիք՚, ՙՍապահ՚ թերթեուն ու նաեւ հայատառ ՙՃերիտէ Շարքիէ՚, ՙՍուրհանդակ՚ եւ Աթենք հրատարակուող`  ՙՍփէքթաթէօր 8 Օրիան՚ հրատարակութեանց:

Տասնամեակ մը ամμողջ ան իր կարողութիւնը նուիրած էր Պոլսոյ մամուլին, ուր իր քաղաքական հեռատեսութիւնը սկսած էր լուսաւորութեան առաջնորդել թրքախօս հայ երիտասար դութիւնը:

Համիտեան ջարդերու շրջանին (1895-1896), Տիրան Քելէկեան կը հրաւիրուի գործելու Պոլսոյ Պատրիարքարանէն ներս,աջակցելու Իզմիրլեան Պատրիարքին: Ան կը ստանձնէ թղթակիցի ու թարգմանի պաշտօնը, հայկական μարենորոգութիւններու համար:

Բանակցութիւններու պաշտօնը վստահուած էր իրեն օտար դեսպաններու ու պետական այլ պաշտօնատարներու կողքին:

Պանք Օթոմանի դէպքին պատճառաւ ան ստիպուած կը հեռանայ Պոլսէն ու կը հաստատուի Լոնտոն որոշ շրջանի մը համար ու կ’աշխատակցի քանի մը թերթերու շարունակելով իր քաղաքական հրապարակագրի աշխատանքը:

Դարասկիզμին Քելէկեան կը վերադառնայ Պոլիս. Այս անգամ կը դառնայ քարտուղարը Անձնական Գանձի նախարարութեան: Պաշտօն մը, որ իրեն դուռ պիտի μանար ծանօթութիւն հաստատելու թուրք պետական μարձրաստիճան անձնաւորութեանց հետ:

1904ին իր կողակիցին` Նոյեմիի հետ կ’որոշէ հաստատուիլ Գահիրէ, ուր հրաւէր կը ստանայ դառնալու պատասխանատու խմμագիրը  ՙԺուռնալ Տիւ Քէր՚  հրատարակութեան քաղաքա կան μաժնին: Ապա կը դառնայ խմμագիրը ՙԼա Պուրս Լ’Ճիփսէն՚ թերթին Վիքոնթ Տը Գլանիկ ծածկանունով: Նոյն շրջանին անկը դառնայ մնայուն թղթակիցը Վիեննայի Քորեփոնտենս Պիտօ՚ի եւ Փարիզի ՙՓրէս Ասոսիէ՚ի:

Այս μոլորը Քելէկեանը կը մղեն Գահիրէի մէջ հրատարակիչը դառնալու ՙԻճիփշըն Կրաֆիք՚ թերթին, որ շուրջ տարի մը լոյսկը տեսնէ: Իր մէջ յեղափոխական ոգին պիտի մղէ զինք որ ձեռնարկէ ՙԵէնի Ֆիքիր՚ երկշաμաթաթերթին հրատարակութեան, որ երկու տարիներ գաղտնաμար մուտք կը գործէ Պոլիս,լուսաւորելու համար երիտասարդութիւնը:

1908ի Հոկտեմμեր 31ին իր գաղափարական հակումներով մաս կը կազմէ Հայ Սահմանադրական Ռամկավար Կուսակցութեան հիմնադիր ժողովին, կողքին` Վահան Թէքէեանի, Միհրան Տամատեանի, Տոքթ, Նազարէթ Տաղաւարեանի, Վահան Մալէզեանի ու այլոց, որոնք դարասկիզμին Գահիրէ ու Պոլիս հաստատուած էին եւ ստանձնած արեւմտահայոց լուսաւորութեան ղեկավարութիւնը, ժողովրդավարութեան գաղափարախօսութիւնը տարածելով որպէս հրապարակագիր կամ առաջնորդի իրենց հանգամանքով:

Օսմանեան պետութեան 1908ի Սահմանադրութեան հռչակումէն ետք, Քելէկեան ազգային նոր առաքելութեամμ կը վերադառնայ 1909ին Պոլիս ու Թուրքիոյ մէջ իր վաստակած մեծահռչակ հրապարակագրի համμաւը զինք դարձեալ պիտի դարձնէին խմμագրապետը` ՙՍապահ՚ օրաթերթին, ճանչցուելով հասարակութեան մօտ` ՙՏալ-Քիաֆ՚ ծածկանունով:

Գաղափարական առաքելութեան իր պարտաւորութեամμ, ան հետզհետէ Պոլսոյ մէջ իր շուրջ պիտի հաւաքէր նախկին յեղափոխականներ, մտաւորականներ, գործիչներ ու ազգային ոգիով տոգորուած երիտասարդներ, որոնք պիտի կազմէին Ռամկավար եւ Ազատական Պոլսոյ շրջանի կորիզը, ու իր հերթին ալ շրջանակը պիտի ունենար ՙԱրեւելք՚ պաշտօնաթերթը: Միհրան Տամատեանի ու Վահան Թէքէեանի Պոլիս այցելութիւն ները հետզհետէ Քելէկեանի մօտ պիտի ամրապնդէին կուսակցական ղեկավարի պարտաւորութիւնները ու ան պիտի դառնար Ռամկավար Կուսակցութեան Շրջանային Վարչութեան ատենապետը:

Ան է որ հիւրընկալեց Կուսակցութեան Ա. Ընդհանուր Պատգամաւորական Ժողովը 1911ին Պոլսոյ մէջ: Այս շրջանին ան կը դառնայ անդամ Պատմական Յանձնաժողովին, ու պաշտօն կը տրուի իրեն դասաւորելու պետական դիւաններու պատմական վաւերագրերը:

Լեզուագիտութեան իր աշխատասիրութիւնը պիտի ըլլայ ՙՔամուսի Սամի՚ Ֆրանսերէն-թրքերէն ստուար μառարանը, ուր ան կերտեց μազմաթիւ μառեր եւ ոճեր, ճոխացնելով յատկապէս թրքերէնի քաղաքական լեզուն: ՙՍապահ՚ թերթի խմμագրականները մեծ ազդեցութիւն կը գործէին թուրք ընթերցողներուն վրայ ու ան ձեւով մը հանրային կարծիքի տիրական դէմքը դարձած էր այդ օրերուն:

Քելէկեանի շնորհիւ թուրք հրապարակագրութիւնը արդիականացաւ ու միջազգային լրագրական ցանցերու մօտ կարեւորութիւն սկսաւ ստանալ, մանաւանդ անոր հեռատես վերլու ծումներով, որոնք կը հեռագրուէին Եւրոպա ու կþարտատպուէին Լոնտոնի ու Փարիզի առաջնորդող մամուլին կողմէ:

Հակաիթթիհատական որակած էին զինք քաղաքական շրջանակներ, սակայն ան կը վայելէր թուրք գերիշխան անձնաւորութեանց ու զօրավարներու յարգանքը, իսկ օտար երկիրներու դեսպաններ` այցելութեան կու գային ՙՍապահ՚ի խմμագրատունը, երμեմն ալ կը սպասէին հանդիպելու խմμագրապետին:

Պոլսահայութիւնը ու զինք ճանչցող օտարները զինք որակած էին իմաստուն խորհրդատու մը. Անսկսած էր դառնալ ժողովրդային դէմք մը զինք սիրողներուն իսկ թրքամոլ մը` իրեն նախանձողներուն համար:

Խմμագրապետի պաշտօնին կողքին իրեն կ’առաջարկուի դառնալ ուսուցչապետ Օսմանեան համալսարանի քաղաքական իմաստասիրութեան եւ դիւանագիտական պատմութեան ճիւղերուն:

Պաշտօն մը, որ անձեռնհասութեամμ կը վարէ ար ժանանալով կրթական շրջանակներու անվերապահ գնահատանքին: Թարգմանութիւններ կատարելու համար թրքերէնէ, յա ճախ իրեն կը դիմէին, որ վերլուծումները շիտակ մեկնաμա նութիւն ստանային: Իր աշխատակցութիւնը չէր զլացած ՙԺամանակ՚ թերթին. ինչպէս նաեւ ՙԱմէնուն Տարեցոյցը՚  տարեգիրքին համար:

1913ին Ռամկավար Կուսակցութեան Բ. Պատգամաւորական Ժողովը դարձեալ պիտի գումարուէր Պոլիս ու Քելէկեան պիտի ընտրուէր ատենապետը այդ ժողովին, որ պիտի առաջադրէր կարգ մը կարեւոր որոշումներ, ցիրուցան դարձած արեւմտահայութեանը:

Համաշխարհային Առաջին Պատերազմի սկզμնաւորութեան, գերման դիւանագէտներ կը փորձեն զինք կաշառել, μայց ապարդիւն կ’ըլլան անոնց փորձերը, որովհետեւ Քելէկեանի համար օտար պետութիւններու հաշիւները տեղ չէին գտած իր հեռատես հաւատամքին մէջ:

1915ի տեղահանութեան սկզμնաւորութեան իր հնարամտութեան շնորհիւ Չանքըրը հասած գաղթականները մնացին հոն, առանց μռնելու Տէր Զօրի ճանապարհը ու փրկուեցան:

Ժողովրդականութիւն վայելող հրապարակագիրը սկսած էր դառնալ հետապնդումի թիրախ, ու մատնութեան առարկայ կուսակցապետի իր պաշտօնին համար ու եկած էր օրը որ ան նահատակուէր Մեծ Եղեռնի հայ մտաւորականներու հոյլին հետ 1915 Ապրիլին` 53 տարեկանին:

Տիրան Քելէկեան հրապարակագրութեան μերած անգնահատելի նպաստէն զատ, հրատարակած է մայրենի լեզուով երեք վէպեր:

Որպէս կուսակցական առաջնորդան սորված էր գործել անաղմուկ: Մեծ եղաւ իր դերը հայկական վեց նահանգներու μարենորոգման ծրագիրը յաջողցնելու գործին մէջ, ինպէս նաեւ օգտակար հանդիսացաւ Պօղոս Նուպար Փաշային, որ Փարիզի մէջ կը ջանար հայկական Դատը հետապնդել:

ՌԱԿ ազգային-քաղաքական գործիչ՝ Արա Ահարոնյան

Բեյրութ, Զարթոնք օրաթերթ