«Հայաստանի մի քանի գաւառները պարսիկներից գրաւելով, Ռուսաստանը մի նուրբ դիտաւորութիւն ունէր: Ոմանք գուցէ զարմանան որ գեներալ Պասկեւիչը Ատրպատականի Կիշան ու Մազանդարան բերրի նահանգները չպահանջեց Պարսկաստանից: Բայց Ռուսաստանի բուն նկատառումն էր Էջմիածինն ունենալը, որպէսզի, ինչպէս այնտեղի երկիրն է տիրում մարմնաւորապէս, նոյնպէս եւ կաթողիկոսի հոգեւոր ուժի վրայ էլ իր ազդեցութիւնն ունենալով, աստիճանաբար ամէն տեղ իր ազդեցութիւնը հաստատի եւ բարոյապէս տիրի»:

Մորից ՎԱԳՆԵՐ

Ակադեմիական «Հրաշալի եօթնեակը», չենք շփոթելու Ջոն Սթերջէսի The Magnificent Seven վեսթերնի հետ, թէեւ մեր այս եօթնեակը շատ աւելի համարձակ հնարամտութիւնների հեղինակ է իր «Անընդունելի եւ աններելի» խորագրով բաց նամակի շարագրութեան մէջ, որտեղ կաթողիկոսական գահի usurpator Գարեգին Ներսիսեանի յանձնարարութեամբ եւ անունից հրապարակել է.

«…Առանձին սրբազան այրեր իբրեւ թէ բարձրացրել են Երուսաղեմի պատրիարքութիւնը թեմական առաջնորդարանի վերածելու հարցը: Եթէ նոյնիսկ դա համապատասխանէր իրականութեանը, ապա Վեհափառը երբէք չէր տայ իր համաձայնութիւնը նման փոփոխութիւն իրականացնելու համար: Նա գերազանց գիտի նուիրապետական Աթոռների դէրը, քանի որ ինքը հանդիսանում է այդ Աթոռների պահպանման երաշխաւորը: Ուստի ի զուր պետք չէ զրպարտել»:

Նախ՝ մէջբերումից ստանում ենք այն հարցի պատասխանը, թէ ո՞ւմ յանձնարարութեամբ է «Հրաշալի եօթնեակը» ասպարէզ իջել։ Անշուշտ Գարեգին Ներսիսեասնի։ Բայց այդ եօթը ակադեմիկոսները իրենց համատեղ ուժերով աւելին չէին կարող, քան «կաթողիկոսական» տարտամ ինքնապաշտպանութիւնը նոյնութեամբ հաղորդելու համար հայ հաւատացեալին եւ աշխարհականին։

Այնպէս որ, ես այն մոլորութեամն մէջ չեմ, թէ Գարեգին Ներսիսեանը քաղաքական իր գործընկերների «պատկերով եւ նմանութեամբ» շարունակում է լռել… Ո՜չ… Նա լռում է ճիշտ այնպէս, ինչպէս ձախաւէր Տէր Պետրոսեանը, ով առանց շեղուելու եւ շարունակելով կոմունիստական կուսակցութեան «գիծը»՝ Եկեղեցին առաւ Կրեմլի տիրակալութեան տակ. լռում է ճիշտ այնպէս, ինչպէս Հոկտեմբեր 27-ի եւ Մարտ 1-ի ոճրագործներ Քոչարեանն ու Սարգսեանը, որոնց խօսնակները ոչ միայն ակադեմիականներն են, ստեղծագործական միութիւնների փարախների ընտանիները, այլ եւ հայրենական երկրից մնացած մի բեկորի մակերեւոյթից մինչեւ ընդերքի խորքերը վայրենաբար կողոպտող եւ «ժողովրդական բառ ու բանով» Հայոց լեզուն բարձրագոյն ամբիոնների վրայ խմբակային բռնաբարութեան բոլոր հնարաւոր դիրքերին տիրապետող եւ պատերի տակ երբեմնի պպզող ու ախորժակով թքող,

իսկ այսօր էլ իրենց գողական անունները իբրեւ կուսակցական ծածկանուններ ներկայացնող օլիգարխները…

Եօթնեակը ստում է…

Քանի որ դեռեւս 2000 թ. Նոյեմբեր 3-ի ս. Էջմիածին ուղարկած իր նամակով Կ.Պոլսի հայոց Պատրիարք Մեսրոպ Արքեպիսկոպոս Մութաֆեանը նկատել եւ ուշադրութիւն էր հրաւիրել, որ կաթողիկոսական գահը զաւթած Գարեգին Ներսիսեանը զանց է առնում Եկեղեցու Կանոնադրութիւնը, Եկեղեցական կարեւորութիւն ունեցող խնդիրները լուծում է կամայականօրէն եւ առանց Պատրիարքների կարծիքը լսելու։ Եւ մասնաւորապէս զգուշացրել էր, թէ՝

«[…] գրութիւններէն զգալի է որ Պատրիարքական Աթոռներուն կը վերաբերիք որպէս թեմական առաջնորդութիւններ, ինչ որ ներհակ է Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ հնամենի աւանդութիւններուն [եւ Կանոնադրութիւնների ու Սահմանադրութեան նախագծի մէջ] Հայաստանի Հանրապետութեան մօտ պաշտօնապէս գրանցուած «Ներքին Սփիւռքի Կանոնադրական» նախաշաւղի տրամադրութիւններուն՝ Կաթողիկոսը Պատրիարքի մը իրաւասութեան սահմաններուն միջամտող նամակներ պէտք չէ գրէ» եւ ապա՝ «“Պատրիարք” եւ “Առաջնորդ” եզրերը պատմականօրէն ոչ նոյնանիշ, ո՛չ ալ հոմանիշ են»:

Մի՞թէ արդէն իսկ իր գահակալութեան հենց սկզբից հեռուները գնացող աղետաբեր ծրագրերով Գարեգին Ներսիսեանը միտումնաւոր չէ, որ «շփոթել» է այդ եզրերը։ Եւ այս «շփոթմունքը», եթէ միտումնաւոր չէ, ապա գուցէ անգիտութեան արդի՞նք է… Թէեւ արդէն իմ ենթադրութեամբ ընդամէնը նկատել եմ, որ նրա վարմունքը նման է փողոցից բերուած մի թերուս աբեղայի, բայց այս պարագային արդէն ընդգծելու եմ, թէ չեմ սխալուել… Քանի որ՝ ի՞նչն է Հայաստան Երկրի վերջին քառորդ դարի պատմութիւնը, եթէ միայն ամենուրէք՝ նախագահական աթոռից մինչեւ օրէնսդրական ու վարչական, քաղաքական ու մշակութային բոլոր ոլորտները տնօրինողների աթոռները, յիրաւի, փողոցային եւ լաւագոյն դէպքում քաղաքական ոստիկանութիւնից բերուած խամաճիկ բախտախնդիրների թախլաբոզական մի պատմութիւն։

Ակադեմիականները ճգնում են ինձ համոզել, թէ ընդհանրապէս Պատրիարքութիւնները Թեմական Առաջնորդութեամբ «բարենորոգչութեան» առաջարկ Գարեգին Ներսիսեանը ոչ ինքն է արել եւ ոչ էլ իր շրջապատի «սրբազան տղերքը»։ Եւ իրենց այս հաւաստումը ապացուցելու նպատակով՝ աւելացնում են, որ նա «երբէք չէր տայ իր համաձայնութիւնը նման փոփոխութիւն իրականացնելու համար»։ Յիրաւի ոչ միայն տարօրինակ, այլեւ հասարակութեանը արհամարհելու խիստ բնորոշ մի տեսակ է միջնորդական ենթադրութիւններով բացայայտ կեղծիք հրապարակելը։ Այսպիսի մարտավարութիւնը հնարաւորութիւն է տալիս նեղ տեղն ընկնելուն պէս հերքում անել, արդարանալով, թէ իր խօսափողերը իրենք են սխալուել։

Ակադեմիականները նաեւ տեղեկացնում են, թէ «նա գերազանց գիտի նուիրապետական Աթոռների դէրը, քանի որ ինքը հանդիսանում է այդ Աթոռների պահպանման երաշխաւորը»:

Բայց «դերը» շատ լաւ գիտենալը երբէք չի նշանակում լինել նաեւ «երաշխաւոր»։ Եւ այս հանգամանքին նոյնպէս քաջատեղեակ ենք քաղաքացիական իրաւունքների դաշտի վրայ գոյութիւն ունեցող ապօրինութիւններից։ Երկրի ապօրինի նախագահը, որպիսին է նոյնքան ապօրինի կաթողիկոսը, նոյնպէս Հանրապետութեան Սահմանադրութեան երաշխաւորն է։ Սակայն արդէն քառորդ դար է, ինչ Սահմանադրական օրէնքները գործածութեան մէջ են

միայն ու միայն ապօրինութիւնները օրինականացնելու համար։ Ուզում եմ ասել, որ քաղաքացիական եւ հոգեւոր երկու առաջնորդները լծուած են նոյն այն կառքին, որ երկիրը տանում է դէպի…

Դէպի ո՞ւր…

Դէպի կայսրութեան ձուլարան, որտեղ Հայը կորցնելու է ոչ միայն իր Լեզուն, այլեւ իր հայրերի Հաւատը։

Հայը կայսրութեանը օժիտ է տանելու իր մի բուռ տարածքը՝ առանց իրեն։ Եւ իրականութիւն է դառնալու Ռուսական ու Թուրքական կայսրութիւնների վաղեմի՝ «Հայաստան՝ առանց Հայի» ծրագիրը։

Այնուհանդերձ, անհրաժեշտ է յստակեցնել, թէ իր այդ բացայայտ մտադրութեամբ ինչի՞ է ձգտում Եկեղեցին ուզուրպացնողը։ Ինչո՞ւ է այդպէս շահագրգռուած, որպէսզի աւանդական Պատրիարքութիւնները «բարեփոխուեն» Թեմական Առաջնորդարանների։ Յամենայն դէպս փորձենք յիշել, թէ Պատրիարքութիւնների նկատմամբ, որոնք հոգեւոր եւ ոչ վարչական ենթակայութիւն ունեն ս. Էջմիածնին, կաթողիկոսական գահը զաւթողը իր «իշխանութիւնը» ապացուցելու որեւէ առիթ չունի։ Եւ եթէ նա կամայական գործողութիւններով չփորձէր կոպիտ եւ աղաղակող օրինախախտումներ, ապա վստահ եմ, որ բարեմիտ մոռացութեան կը’տրուէր նշանակուելու եւ ոչ թէ ընտրուելու փաստը։

Հետեւաբար, «Ինչո՞ւ Պատրիարքարանները» ոչ հռետորական հարցը պահանջում է լուրջ եւ հաւաստի պատասխան։

Երբ մինչեւ հիմա իմ ներկայացրած նկատառումները շարենք մի թելի վրա, ապա այս մարգարտաշարը դառնալով մի ամբողջութիւն կը բացայայտի սոսկալի մի իրականութիւն։

Ուրեմն սկսենք թելին անցկացնել այն հատիկները որ ունենք մեր ձեռքի տակ… Նախ. Ներսիսեան եղբայրները արդէն անուանափոխութիւն են կատարել՝ Հայ Առաքելական Ուղղափառ եկեղեցի… Հայաստանի անցեալ, ներկայ ու իրենց ապագայի մէջ տեսնող «նախագահները» վստահ են, թէ Երկիրը վերադարձնում են հայ ժողովրդի յաւերժական բարեկամ Ռուսաստանի կայսրութեան տնօրինութեանը՝ փոխարէնը ստանալով երեւութեական «ապահովութիւն»։ Բայց միայն մեր երկիրը չէ, որ ակնկալում է Կրեմլը… Պետք է նաեւ նրան վերադառնայ Հայաստանեայց Առաքելական Եկեղեցին, որ անցեալ դարի 40-ականներից ընդունելի դարձաւ անաստուածներին։ Բայց նոյնիսկ արդէն քառորդ դար է, ինչ մարքսիզմ‐լենինիզմի եւ պրոլետարական ինտերնացիոնալիզմի գաղափարական գամերով պայտուած КГБ-ի գեներալներից մինչեւ սերժանտներն են դարձել «հաւատացեալներ» եւ մեր ձախաւէր տէր պետրոսեանները, քոչարեանները եւ սարգսեանները նոյնպէս պատրաստակամօրէն երդւում են Սուրբ Գրքով։ Այս բոլորի համար ոչ մի նշանակութիւն չունի, թէ ս. Էջմիածնի Եկեղեցին իր անունը կը փոխի իբրեւ «Ռուսաստանի Հայ առաքելական ուղղափառ Եկեղեցի»։ Ի վերջոյ, ինչպէս օրերս մի բարեգութ հայ ասաց՝ ամոթ չէ՞, եթէ մեր յաւերժական բարկամի համար այս ծանր ժամանակներին լքենք ու մենակ թողնենք նրան…

Բայց usurpator Գարեգին Ներսիսեանն ու նրա եղբայր Եզրասը, ով յայտարարեց, թէ «Ռուսաստանը նաեւ Հայերի հայրենիքն», մի՞թէ նուիրապետական Պատրիարքութիւններ էլ կը թողնեն, որ մնան օտարութեան մէջ։

«Բարենորոգուելով» իբրեւ Թեմական Առաջնորդութիւններ եւ կորցնելով իրենց ինքնիշխանութիւնը, Պատրիարքութիւնները — եւ ոչ միայն, քանի որ դեռ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութիւնն էլ միայնակ չի մնայ օտար ափերին — վերջապէս ջնջելով բոլոր

Աւանդութիւններն ու Կանոնադրութիւնը, կը հաւաքուեն «Մայր Ռուսիայ» հոգատար գրկի մէջ։

Հիմա նաեւ հասկանալի է, թէ ինչո՛ւ Հայաստանի թէկուզ ձեւական «անկախութիւնը» հռչակելուց յետոյ անմիջապէս ասպարէզ ելան սոսկալի «հայրենասէր» լեզուագէտներ ու պատմագէտներ, ովքեր յօրինում եւ դպրոցական ուսուցումի բոլոր մութ խոռոչները լցնում են մտացածին ամենայն «գիւտարարութիւններով»՝ Քրիստոնէական ուսմունքի շնորհիւ Հայեցի դպրութեան եւ բացառիկ մշակոյթի գրեթէ երկու հազարամեայ պատմութեան արժէքները ժխտելով՝ մերժելու նպատակով։ Բանն այնտեղ է հասել, որ մէջտեղ են եկել ոչ միայն ինքնակոչ քուրմեր, ովքեր խարխափում են Հայ ժողովրդի կռապաշտական վաղեմի դարաշրջանների կորուսեալ ժամանակներ մէջ, այլեւ նորօրեայ մարգարէներ, ովքեր «նոր կրօն» ստեղծելու առաքեալներ ներկայացնելով՝ զբաղուած են իրենց հերթին զոմբիացնելով ժողովրդին։

Ես պնդում եմ, որ այդ քուրմերի ու առաքեալների նպատակը շատ աւելի հեռուներն է մեզ տանում։ Մի դէպքում նախաքրիստոնէական աստուածների, միւս դէպքում Նեռի տնօրինութեան տակ մղելով երիտասարդութեանը, նրանք աշխատում են պետական‐իշխանութեան ապազգայնութեան եւ Եկեղեցու հաւատափոխութեան մեքենանաների հետ ներդաշնակ, քանի որ այն պահին, երբ Ռուսական իմպերիան կ’անցնի ձուլարանի տակ կրակը թեժացնելուն, հայի տեսակի մէջ արդէն մեռած կը լինեն այն ուժը կրողները, ովքեր հասու լը լինէին կանխել Չարիքը։

Բայց միայն այս ամէնով չի աւարտւոմ ս. Էջմիածնական կաթողիկոսութեան դաւադրութիւնը հայ ժողովրդի, հայի տեսակի, հայի բացառիկ ցեղի դէմ։ Քահանաներից մինչեւ արքեպիսկոպոսների պաշօնանկութիւնն ու կարգալուծումները դաւադիրներին անկաշկան գործելու հնարաւորութիւն է ապահովում… Այս ապիկար գործողութիւնները իրականացնելու չորս միջոցներ են ստեղծուած Հայաստանեայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին՝ Էջմիածինը ապօրինի կաթողիկոսի չարամտութիւններին խոչընդոտող հագեւորականներին ասպարէզից քշելու համար։

© Կարէն Ա.ՍԻՄՈՆԵԱՆ, Փարիզ, 2014 (շարունակութիւն չորրորդ եւ յաջորդիւ)

Մաս երրորդ՝ այստեղ