Փոքր հիդրոէլեկտրոկայանների (ՓՀԷԿ) զարգացման սխեմայի իրականացման հետ զուգահեռ՝ Հայաստանում առաջացել են ջրային ռեսուրսների գերօգտագործման, գետային էկոհամակարգերի, կենսաբազմազանության, հատուկ պահպանվող տարածքների, լանդշաֆտների, բնակչության սոցիալական վիճակի և կյանքի որակի հետ կապված խնդիրներ:  Այս խնդիրների մասին զրուցեցինք  «ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ-ի նախագահ Ինգա Զառաֆյանի հետ:

-Ինչպիսի՞նն է ՓՀԷԿ-երի ընդհանուր վիճակը Հայաստանում.

-ՓՀԷԿ-երի հետ կապված ընդհանուր վիճակը մեզ մոտ շատ վատ է: Ուսումնասիրվել է քառասունյոթ  գետերի էկոլոգիական ծանրաբեռնվածութունը, որտեղ որ կառուցված են հարյուր ՓՀԷԿ-եր:Եղեգիս, Կիստում և Այսաս  գետերը գտնվում են աղետալի վիճակում  (էկոլոգիական ստանդարտի համաձայն՝ գետից 20%-ից ավեի ջրառը բերում է գետի ճգնաժամային վիճակի, իսկ  40%-ից ավելին՝ աղետալի վիճակի): Օրինակ՝ Եղեգիս գետը դարձել է հիվանդ գետ, որովհետև երեք տարվա ընթացքում բարձրացել են մակարդակը և ջերմաստիճանը: Նորմայի սահմանում են միայն քսանութ գետերի ծանրաբեռնվածությունը: Տասնվեց գետ  ճգնաժամային վիճակում են, այսինքն՝ հնարավոր է հետ բերել այդ էկո համակարգը, բայց մենք հույս չունենք, քանի որ հասկանում ենք, որ նոր ՀԷԿ-երը պետք է կառուցվեն, որովհետև ճանապարհն արդեն կա ու ավելի հեշտ է դրանք կառուցելը:   Տարբեր գետերի վրա իրար հետևից շարված են փոքր ՀԷԿ-եր, և ոչ ոք չի տեսնում, որ գետը ոչնչանում է այդ դրանց ճնշման տակ:

-ՀԷԿ-երն օրինակա՞ն են կառուցվում

-Փոքր ՀԷԿ-երի և՛ նախագծերը, և՛ կառուցման փուլը, և՛ շահագործման փուլն ընդանրապես չեն համապատասխանում ոչ՛ մեր օրենքներին, ո՛չ ստանդարտներին: ՀԷԿ-երը կառուցման համար մեծ քանակութամբ ծառեր են կտրում ու ոչ մի տուգանք չեն վճարում, չեն փոխհատուցում, խոսք են տալիս, որ երկու անգամ ավել ծառ կտնկեն, բաց ո՞վ է հավատում նրանց խոսքին: Օրեքների խախտումները շատ են: Խախտվում է  թե՛ «Կենդանական աշխարհի մասին», թե՛ «Սևանա լճի մասին», թե՛ «Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության փորձաքննության մասին»  ՀՀ օրենքները:

-Չկա՞ որևէ  համակարգ, որ կանխի նշված խախտումները.

-Այս խախտումներով պետք է զբաղվի Բնապահպանական տեսչությունը, որը սակայն ՓՀԷԿ-երի դեպքում չի աշխատում: Օրինակ՝ Արգիճի գետի մոտ տեղեկայված ՀԷԿ-ն անօրինական է. կառուցվել է ժամկետանց փաստաթղթերով: Երեք վթար է եղել այստեղ: Վերջին վթարի հետևանքը ինքներս ենք տեսել. ձուկը խողովակի միջից դուրս է եկել, թափվել դաշտերը: Տվյալ դեպքում Տեսչութունը համապատասխան ակտ պետք է կազմի և տուգանք սահմանի: Ահազանգեր շատ են եղել, բայց տեսչությունը ոչ մի անգամ ներկա չի գտնվել:

—Ի՞նչն  է վթարների  պատճառը.

-Պատճառը խողովակների և սարքավորումների վատ որակն է: Հին խողովակներ են տեղադրում, ինչն էլ վթար է առաջացնում:

— «ԷկոԼուր»-ը չի՞ դիմել տեսչությանը

-Մենք մեծ նամակագրություն ունենք փոքր ՀԷԿ-երի վերաբերյալ, մասնակցել ենք հասարակական լսումների, սակայն  մարդկանց կարծիքը չեն հարցնում: Մարց գյուղի բնակիչները մոտ 280  ստորագրությունով հանդես են եկել՝ ընդդեմ «Մարցի գետ ՓՀԷԿ-թ»-ի: Մի շարք այլ քայլեր են ձեռնարկել, սակայն մեկ է՝  ՀԷԿ-ը կառուցվում է: Նույնիսկ սպառնացել են ժողովրդին:

—Ովքե՞ր են սպառնացել՝ տերե՞րը.

-Տերերն անձամբ չեն սպառնում: Երևում են անհայտ մարդիկ, ովքեր կատարողներն են զուտ: Ճնշել են շատերին: Մեր պաշտոնյաներն էլ միշտ կանգնած են այն մարդկանց կողքին, որոնք փող ունեն և այդ ՀԷԿ-երը կառուցում են: Եթե նունիսկ հասարակության հետ չեն, գոնե օրենքը թող պահպանեն:

—ՓՀԷԿ-երի տերերի անունները չե՞ն նշվում փաստաղթերում, պարզ չէ՞, թե ովքեր են նրանք.

-Տեսնում ենք միան կազմակերպության անունը և պարզ չէ, թե ով է տերը:  «Արգիճի» ՓՀԷԿ-ն օրինակ մի քանի անգամ վաճառվել է: Քանի որ սա  շատ շահավետ բիզնես է, ուժ ունեցող մարդիկ բացում կամ գրանցում  են տարբեր կազմակերպություններ և դրանց անունից գնում կամ սարքում ՀԷԿ-ը, և չենք իմանում՝ ով է տերը:

Հռիփսիմե Գալստյան