Ժամանակը, վտանգներն ու պարբերաբար հնչող կրակոցները չեն կարողացել իրենց ներգործությունը թողնել սահմանամերձ գյուղացիների  բնավորության վրա. նրանք առաջվա պես հյուրասեր են, ազնիվ, բարի և կենսուրախ, պատրաստ են հացի վերջին պատառը կիսել քեզ հետ, սակայն չէր կարելի չնկատել նաև այն թախիծը, որ կար նրանց աչքերում, իսկ տան պատերին առկա կրակոցի հետքերը անընդհատ հիշեցնում են, որ թշնամին հեռու չէ:

«Վերջին անգամ ուժեղ կրակոցներ տարածաշրջանի գյուղերում հնչել են մարտի 28-29-ը, երբ հակառակորդը կրակել է սահմանամերձ գրեթե բոլոր գյուղերի վրա»,- պատմեցին գյուղացիները՝ Տավուշի սահմանամերձ գյուղեր մեր այցելության ժամանակ:

Գյուղերում, գրեթե բոլորն ունեն իրենց պատմությունները. օրինակ  Լիանա Անիկյանը, որն Այգեպարից է, հրաշքով է ողջ մնացել: Թշնամու կողմից արձակված գնդակը դիպչել է նրա ոտքերի փափուկ մասին, բարեբախտաբար, այժմ միայն սպիեր են մնացել:

Նրա խոսքով, «շոկը շատ մեծ էր, մի ամբողջ օր դողացել է»:

«Այդ դեպքից հետո, սկսել եմ ամեն ինչին ուրիշ աչքերով նայել, գեղեցիկը գնահատել»,-պատմում է Լիանան:

Լիանան շատ է ցանկանում մնալ գյուղում, սակայն իր ապագան չի տեսնում Այգեպարում. միտք ունի տեղափոխվել Ռուսաստան:

Իսկ սահմանամերձ Չինարիից՝ Սիրուշ Միրզոյանի պատմությունը մի փոքր այլ է. նա 5-ամսեկան հղի է եղել, երբ ամուսինը զոհվել է. վերջինս 4 հոգու հետ ճանապարհների վրա աշխատելիս է եղել, երբ կրակել, սպանել են: Սիրուշը ստիպված է եղել միայնակ դաստիարակել դստերը:

Գյուղերում հիմնականում զբաղվում են հողագործությամբ և անասնապահությամբ, մի քանիսն էլ խանութ են բացել, սակայն դա շատ քիչ է օրվա ապրուստը հոգալու համար, մանավանդ այս ամիսներին, երբ գյուղի մեծ մասը մեկնել է արտագնա աշխատանքի՝  խանութներում առևտուր չի լինում, իսկ հողագործությամբ զբաղվելը խիստ վտանգավոր  է կյանքի համար:

Չինարիի գյուղապետ Սամվել Սաղոյանը պատմեց, որ հողագործները «բռոնի ժիլետով ու կասկաներով» են աշխատում:

«Թշնամին երբեք չի թողել, որ մենք հանգիստ աշխատենք, շուրջ 700 հեկտար է գյուղատնտեսական նշանակության հողերը:  Հողերի մեծ մասը, որը գտնվում է թշնամու վերահսկողության ներքո, ցավոք սրտի, չի մշակվում: Մշակվում է միայն ներքևի հատվածը, որովհետև այդտեղ ապահով է»,-մանրամասնեց Սամվել Սաղոյանը:

Չինարեցիներն արդեն պաշտպանվելու ձևերը գիտեն. այստեղ վտանգավոր են միայն առաջին գնդակները, որոնք անակնկալ պահի կարող են դիպչել ցանկացած մարդու, իսկ դրանից հետո, բոլորը գիտեն, թե ինչպես պետք է խույս տալ գնդակներից:

Չինարիում բնակարանների 80 տոկոսը մեջքով դեպի հենակետերն են, միայն 20 տոկոսն է, որ, թշնամու նշանառության տակ է վերցված:

1250 բնակիչ ունեցող գյուղը 600 մետրով է հեռու հակառակորդի սահմանից, գերեզմանատունը՝ 700:

Չինարիի գյուղապետը պատմեց, որ վերջին ամիսներին նրանց նույնիսկ թույլ չեն տվել, որ հանգուցյալներին հուղարկավորեն.  «Երկու միջադեպ եղավ, կրակեցին թափորի վրա, ստիպված եղանք գիշերը հուղարկավորել»:

Այդուհանդերձ, չնայած այս ամենին, գյուղացիները չեն ցանկանում լքել իրենց գյուղը, այն հարցի՞ն, թե մտադիր եք թողնել գյուղն ու հեռանալ, բոլորը գրեթե նույն պատասխանն էին տալիս՝«Չէ, ուր գնանք, սա մեր տունն է, ուր էլ գնանք, թեկուզ խաղաղ է լինելու, բայց դե օտարի պես ենք մեզ զգալու», հետո ավելացնում են՝ «բայց դե, ջահելներից, ով հնարավորություն ունեցել է, գնացել է»:

Սահմանամերձ Չինարի գյուղի բնակիչները մեզ հետ զրույցում նեղսրտած ասում էին, որ գյուղում զբաղմունք չկա, մանավանդ՝ երիտասարդությունը չգիտի՝ ինչով զբաղվի:

«Ճիշտ է, երբեմն-երբեմն, գյուղապետի նախաձեռնությամբ համերգներ լինում են, սակայն մեծ-մասամբ, չգիտենք ինչով զբաղվել, ոչ ուսումնական կենտրոն կա, ոչ աշխատավայր, գոնե գործարաններ հիմնեին էստեղի բնակչությունը աշխատեր»,- նկատում է երիտասարդ չինարցին:

Չինարիի մանկապարտեզ հաճախում է 28 երեխա, դպրոց՝ 119 երեխա: Սակայն թվերը գնալով նվազում են:

Սամվել Սաղոյանը թվերի նվազման պատճառը համարում է՝ ոչ այնքան կրակոցների հանգամանքը, որքան՝ աշխատատեղերի բացակայությունը. «Չինարեցիները երբեք պատերազմից չեն փախել, սակայն, մնալով գյուղում, աշխատանք չեն ունենում, չեն  կարողանում հոգալ իրենց ապրուստի խնդիրը, ստիպված լքում են գյուղը»:

Վերջում կցանկանայի պատմել մի վայրի մասին, որը Չինարիում սրբավայր է համարվում՝ ռուսաստանաբնակ այգեպարցիների և չինարեցիների հովանավորությամբ 2012 թվականին դեկտեմբերի 27-ին խաչքար է կանգնեցվել՝ ի հիշատակ նահատակների, որոնք զոհվել են 1992թ.-ի նույն օրվա իրադարձությունների հետևանքով, երբ հենց Չինարիի ուղղությամբ հակառակորդը մուտք է գործել մեր տարածք: Սակայն հուշարձանը նվիրված է գյուղի ինքնապաշտպանության համար բոլոր զոհվածներին:

Դրանից աջ՝ կանգնեցված է հուշարձան՝ 1941 թվականին զոհված 94 չինարեցիների հիշատակի համար, ձախ կողմում՝ երկրաշարժի զոհերի, ապա հաջորդում  է՝ Եղեռնի զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշարձանը, իսկ մի փոքր այն կողմ ՝ամփոփոված է ազատամարտիկ Վահրամ Սաղոյանի շիրիմը:

Աննա Սարգսյան