Հայտնի ճշմարտություն է. կայսրությունները չեն մերձեցնում ժողովուրդներին` հեռացնում են, թշնամացնում։ 1977 թվականի ԽՍՀՄ նոր սահմանադրությունը հայտարարել էր, որ ազգային տարբերությունները աստիճանաբար վերանում են, և ստեղծվում է բոլորովին նոր մի պատմական միասնություն՝ «խորհրդային ժողովուրդ»։ Սա այն պայմաններում, երբ բալթյան ժողովուրդները ատում էին ռուսներին, չեչենները`օսեթներին, մենք՝ «թուրքերին», իսկ ռուսները ոչ մեկին չէին ատում, բայց բոլորին նայում էին վերևից։ Երբ ամեն ինչ քանդվում էր, խնդիրները դուրս եկան ջրի երես։

Երբ ստեղծվեցին անկախ պետություններ, կարծում եմ՝ ռեալ շանսեր կային թե՛ սեփական արժանապատվությունը պահպանելու և թե՜ բոլոր հարևաններին հարգելու (դրանք, իհարկե, փոխկապակցված բաներ են)։ Ո՞՛ւր էր, թե…

Սեպտեմբերի 3-ից հետո ռուսները, կարծես թե, ավելի համոզվեցին կամ գուցե ազգայնականությանը «տոն տվող» իշխանությունները «համոզեցին», որ մենք անթրաշ, անգրագետ, մանր կրիմինալին հակված «խաչիկներ» ենք. շարքային ռուսը, ակնհայտորեն, շփոթելով մեզ այլ ազգերի հետ՝ վստահ է, որ մենք ընդունակ ենք միայն ավլել փողոցները և մաքրել զուգարանները։ «Սեպտեմբերի 3-ը» մերձեցրե՞լ է մեր ժողովուրդներին։ Ցավոք, ոչ՝ հեռացնում է։

Կարո՞ղ էիք դուք պատկերացնել 1990-91 թվականներին, որ ռուսերենը կրկին կդարձնեն մեր աշխատանքային լեզուն, իսկ Մոսկվայից կրկին կհրահանգեն՝ իրենց «տիրապետության» տակ գտնվող տարածքում պատմության միասնական դասագրքեր ստեղծել։ Դա հնարավոր չէր, որովհետև մտավորականները կընդվզեին, և հասարակությունը, որի սաղմերն այն ժամանակ ձևավորվում էին, ականջալուր կլիներ այդ ընդվզմանը։ Իսկ այսօր մտավորականներից շատ քչերն են ընդվզում, իսկ բնակչությունը (որն այդպես էլ հասարակություն չդարձավ) կամ անտարբեր է այդ խնդիրների հանդեպ, կամ էլ ավելին` ընկնելով ինչ-որ կարոտախտային պատրանքների հետևից՝ ողջունում է այս ամենը։

Խնդիրը, հետևաբար, մեր ներսում է՝ այն դեգրադացիայի մեջ, որը մենք 22 տարում ապրել ենք։ Եթե հասկանանք, թե որոնք են այդ դեգրադացիայի պատճառները, գուցե կհաջողվի կանգ առնել։ Արդյո՞ք միայն սխալ կառավարումը, տնտեսական վատ վիճակը, արտագաղթը և դրա հետևանքով, այսպես ասած, «խաչիկացումը»։ Այդ երեք գործոնները բավարա՞ր են ազգային և պետական արժանապատվությունը կորցնելու համար։ Գուցե նաև նրանք, ովքեր հնարավորություն ունեն խոսք ասելու (ես էլ նրանց թվում) բավականաչափ ուշադրություն չե՞ն դարձրել վերքաղաքական, ազգային խնդիրներին։

Նման խնդիրներից է, կրկնեմ, բոլոր հարևանների, այդ թվում, իհարկե, ռուսների հետ նորմալ, հարգալից հարաբերություններ հաստատելը:

Խմբագրականն ամբողջությամբ՝ «Առավոտի» այսօրվա համարում: