Սմայլիկի, կամ ժպիտի միջազգային օրը ամեն տարի նշվում է հոկտեմբերի առաջին ուրբաթ օրը։ Էսօր էդ օրն է։ Շնորհավոր բոլորիս Ժպիտի օրը։ Բայց ժպիտի՞, թե՞ սմայլիկի վերջապես։

Սմայլիկի օրն է իրականում ավելի շատ, որովհետեւ 1963 թվականի էս օրը նկարիչ Հարվի Բելուն նրան նկարեց առաջին անգամ հենց էն տեսքով, որ մենք գիտենք։

Բելուն ապրել է Ամերիկայում քսաներորդ դարի կեսերին, ոչ մի արժեքավոր բան չէր արել մինչ այդ նա իր ստեղծագործական կյանքում, ոչ ոք նրանով չէր հետաքրքրվում` ոչ քննադատները, ոչ նկարիչները։ Դժվար թե նրա կտավներն իրենից երկար ապրեին, ու դժվար թե մեկը Հարվի Բելու անունն իմանար իր մոտիկներից բացի…

Մեկ էլ մի օր նրան են դիմում «State Mutual Life Assurance Company of America» ապահովագրական ընկերությունից ու խնդրում են մոգոնել ու նկարել որևէ վառ ու հիշվող սիմվոլ, որ կարար դառնար ընկերության ապրանքանիշն ու այցեքարտը։

Հարվին առանց երկար-բարակ մտածելու վերցնում ու առաջարկում է ապահովագրական ընկերությանն էն, ինչին բոլոր ինտերնետչիկներն անխտիր, ինչ ազգի էլ լինեն «սմայլիկ» են ասում` դեղին ժպտացող մռութիկը։

Պատվիրատուն ընդունեց գործը, վճարեց Բելին հիսուն դոլար, պատվիրեց նշաններ ու բաժանեց իր բոլոր աշխատողներին։ Նման «այցեքարտի» հաջողությունը գերազանցեց բոլոր սպասումները։ Ընկերության հաճախորդնեը հիացած էին` ընդամենը մի քանի ամիս անց թողարկվեց 10 000-ից ավել նշան։

Շուտով հաճելի մռութիկը սկսեց հայտնվել մայկաների, բեսյբոլկաների, ծրարների, բացիկների, լուցկու տուփերի, փողոցի պատերի վրա։ Ինչի վրա ասես սմայլիկ չկար։ ԱՄՆ փոստային տեսչությունը սմայլիկով դրոշմանիշ է նույնիսկ թողարկել` մարկա։ Սմայլիկ էր նկարված LSD-ի «մարկաների» վրա նույնպես, երբ այն դեռ արգելված չէր, որպես ժպիտ առաջացնող զգացողություններ բերող պսիխոդելիկ նյութ։

Բելն իհարկե շշմած էր հաջողությունից, նա փքվել էր հպարտությունից. «Մարդկության ու արվեստի պատմության մեջ դեռ չի եղել մի աշխատանք, որը կայծակնապես տարածվելով այդքան երջանկություն, բերկրանք ու հաճույք պատճառեր», — ասել է նա իր բազմաթիվ հարցազրույցներից մեկի ժամանակ։

Սմայլիկի միջազգային օրն առաջին անգամ նշվել է 1999 թվականին։ Հարվի Բելն ասում էր, որ այդ օրը պետք է նվիրել լավ տրամադրությանը։ Օրվա նշանաբանն է` «Do an act of kindness. Help one person smile»/«Բարություն արա։ Ժպտացրու մեկին».

Իսկ ի՞նչ է ժպիտը, ո՞րն է նրա էթիոլոգիան։

Ժպիտը զարդարում է մարդու դեմքը,, պարզության ու բացության, ինչպես նաև լավ տրամադրության նշան է համարվում: Սակայն, մյուս կաթնասունների մոտ, որոնց մենք այդքան նման ենք ֆիզիոլագիապես, հակառակը` ատամները մերկացնելը, երախը բացելը ընկալվում է որպես ագրեսիայի ու հարձակվելու պատրաստակամության նշան։ Ինչո՞ւ է մարդկանց մեծամասության մոտ ժպիտը համարվում բարյացկամ, լավ վերաբերմունքի ու բարձր տրամադրության նշան։

Հոգեբան Գրեգ Լադենն առաջարկում է մի քանի խելքին մոտ բացատրություններ։ Երախը բացած կենդանու հետ նմանություն անցկացնելով, որի նպատակը նույնպես ատամները ցուցադրելն է, նա ասում է, որ մարդն էլ է ցուցադրում, բայց ասես նրա համար, որ ասի` «Ես չունեմ ժանիքներ, ատամներս փոքր են, ես  վտանգ չեմ ներկայացնում»:

Կենդանական աշխարհում երախը ոչ միայն ու ոչ այնքան ագրեսիա է նշանակում, որքան պաշտպանական ռեակցիա վախին ։ Չնայած վախը տհաճ զգացողություններ է առաջացնում, այն ստիպում է մեզ կենտրոնացնել ուշադրությունը հնարավոր վտանգ ներկայացնող երեւույթների ու մարդկանց վրա։ Այս տեսանկյունից ժպիտը կարելի է համարել «կասկածելի» օբյեկտի հանդեպ անտարբեր չլինելու նշան։ Որքան էլ «մատից ծծած» լինի այս տեսությունը, ամեն դեպքում կարող էր բացատրել, թե ինչո՞ւ շեֆերն այդքան քիչ են ժպտում և ինչո՞ւ են բոլոր ստորադասները ժպտում նրան։

Ու ի լրումն այդ ամենի Լադենն առաջ է քաշում արդեն լրիվ ծիծաղելի մի հիպոթեզ, որի համաձայն ատամնաշարն անհատի ադեկվատության ու հաջող սոցիալականացման ցուցանիշ է։ Եթե մինչեւ հիմա ոչ ոք տվյալ անհատի բերանից մի քանի մարգարիտ չի փշրել, ուրեմն այդ մարդու հետ հաճելի է(կամ մինիմում վտանգավոր չի) շփվելը։

Ու չնայած նրան, որ ժպտալով չի ապրում հայը ամերիկացու նման, եկեք գոնե տարվա մեջ մի օր ժպտանք ու ժպտացնենք իրար։

Հ.Գ. Մոռացա հայերեն ժպտամ ։ՃՃՃՃՃՃՃՃՃՃՃ