Ով որ կարծում է, թե Տոլստոյի «Աննա Կարենինան» ավարտվում է այդ վեպի դժբախտ հերոսուհու գնաց֊քի տակ գցվելով, նա, վստահ եղեք, ստեղծագործությունը չի կարդացել՝ միայն կինոն է նայել: Գրքում ինբնասպանությանը հետևում է մի ամբողջ մաս, մոտ 50 էջ, որում գրողը ոչ միայն ամփոփում է հիմնական հերոսների ճակատագիրը (դրա համար 1-2 էջն էլ է բավարար), այլև, այսպես ասած, լուծումներ է առաջարկում:

Այդ լուծումներն, ըստ Տոլստոյի, հասարակական կյանքի մեջ չեն՝ չնայած այս վերջին մասը սկսվում է հենց հասարակական կարևոր իրադարձությունից՝ «սլավոնական հարցից», սերբերը հերթական անգամ տագնապի մեջ էին, և Ռուսաստանում շարժում սկսվեց՝ ուղդափառ եղբայրներին օգնելու, կամավորներ ուղարկելու: Ահա թե ինչ է գրում Տոլստոյը այդ շարժման մասին՝ դիտարկելով այն հերոսներից մեկի աչքերով.

«Նա տեսնում էր, որ սլավոնական հարցը դարձել էր այն մոդայիկ գայթակղություններից մեկը, որոնք իրար փոխելով՝ զբաղեցնում են հասարակությանը, տեսնում էր նաև, որ շատ էին մարդիկ, որոնք այդ գործով զբաղվում էին շահամոլ, փառասիրական նպատակներով:

Նա ընդունում էր, որ թերթերն այդ առիթով բազմաթիվ ավելորդ և չափազանցված բաներ էին գրում՝ իրենց վրա ուշադրություն դարձնելու և ավելի բարձր գոռալու միակ նպատակով: Նա տեսնում էր, որ հասարակության այդ ընդհանուր վերելքի պայմաններում առաջ են մղվել և բոլորից բարձր են գոռում բոլոր անհաջողակներն ու վիրավորվածները՝ գլխավոր հրամանատարներ՝ առանց բանակի, նախարարներ՝ առանց նախարարությունների, կուսակցականներ՝ աոանց կուսակցությունների»:

Այդ տողերը գրվել են մոտ 140 տարի առաջ, երբ չկային համացանցն ու «Ֆեյսբուքը», բայց հասարակական հոգեբանության կարևոր հատկանիշները գրողը կարողացել է ըմբռնել և նկարագրել: Կարելի է ասել, որ 19-րդ դարի 70-ական թվականներին (իսկ գուցե միշտ) կարևորն ու անկարևորը, անկեղծն ու կեղծավորը, իրական մտահոգությունն ու «մուտիլովկան» այնքան են իրար խաոնվել, որ հասարակությունը ի վիճակի չէ դրանք տարբերել: Մասնավորապես, նման իրավիճակում կորում է իրադարձությունների մասշտաբի զգացողությունը: Այսօրվա Հայաստանի պարագայում վճարովի ավտոկանգաոները, Լիսկայի որդուն ու թիկնապահին պատասխանատվությունից «պլստացնելը», Մաքսային միության մեջ մտնելը դիտարկվում են մեկ հարթության վրա:

Եվ եթե նույնիսկ գիտակցվում է վերջին հարցի կարևորությունը, ապա մարդիկ ինչ-որ բաներ են գոռում՝ ձգտելով իրենց վրա ուշադրություն դարձնել և գոռալ ավելի բարձր, ինչ-որ «ավելորդ և չափազանցված» բաներ են գրում, և արդյունքում պարզ չէ, թե բուն ասելիքը որն է: Ո՞րն է նրանց առաջարկած այլընտրանքը:

Որպես մտորելու թեմա մի հարց եմ առաջարկում՝ ե՞րբ է կատարվել ճակատագրական ընտրությունը: 2013-ի սեպտեմբերի 3-ի՞ն: Թե՞ 90-ականներին, երբ մտանք ԱՊՀ և ռուսական ոազմաբազա տեդադրեցինք: Գուցե 1988-ի՞ն կամ 1920 թվականի նոյեմբերի 29-ի՞ն: Կամ թերևս 1828-ի՞ն: Իսրայել Օրու ժամանա՞կ: Թե՞ այն Ժամանակ, երբ զերադասեցինք Բյուգանդական կայսրությունը:

Առավոտ