Կոմունիստական իշխանության տապալումից հետո, Տարոն Մարգարյանն Երևանի 12-րդ քաղաքապետն է: Իհարկե, այս 23 տարիների ընթացքում քաղաքապետերը պաշտոնավարել են տարբեր կարգավիճակներով:

Մինչև 1995թ-ի սահմանադրության ընդունումը՝ գործում էր մայրաքաղաքի կառավարման խորհրդային մոդելը. ժողովուրդը մեծամասնական ընտրակարգով ընտրում էր քաղաքային խորհուրդ, որն էլ իր հերթին ընտրում էր գործադիր կոմիտե և դրա նախագահին: Սահմանադրական փոփոխություններից հետո, Երևանը դարձավ տարածքային կառավարման սուբյեկտ, քաղաքապետարանը նույնացվեց մարզպետարանների կարգավիճակին, ըստ այդմ՝ Երևանի քաղաքապետը նշանակվում էր հանրապետության նախագահի կողմից:

2005թ-ի սահմանադրական փոփոխություններից հետո, Երևանն այլևս տեղական ինքնակառավարման մարմին է. երևանցիներն ընտրում են Ավագանի՝ բացառապես համամասնական ընտրակարգով, որն էլ իր կազմից ընտրում է մայրաքաղաքի ղեկավարին:

Տարբեր են եղել նաև քաղաքապետերի նշանակման մոտիվացիան, քաղաքական կշիռը, հետեաբար՝ պաշտոնանկության պատճառները:

Երրորդ հանրապետությունը շատ բան ժառանգեց խորհրդային Հայաստանից: «Հարուստ օժիտի» մեջ էր նաև Երևանի քաղխորհրդի նախագահ Արտաշես Գեղամյանը: Եթե չլիներ սովետների քայքայումը, Գեղամյանի համար քաղխորհրդի նախագահի պաշտոնը դեպի կենտկոմի բարձր կաբինետներ տանելու երանելի ճանապարհ կդառնար: Սակայն ՀՀՇ-ի կողմից ձևավորած նոր իշխանության և Գեղամյանի ջրերը նույն առվով չգնացին և արդեն 1990թ-ի քաղխորհրդի ընտրություններից հետո Գեղամյանը հրաժեշտ տվեց իր պաշտոնին: Բայց սրանով Գեղամյանի քաղաքական կենսագրության մեկնարկը տրվեց արդեն նոր Հայաստանում: 90-ականների վերջին, 2000-ականների սկզբին նա թունդ ընդդիմադիր էր, այն ժամանակվա իշխանության դե ֆակտո երկրորդ մարդուն՝ Սերժ Սարգսյանին մեղադրում էր բոլոր հնարավոր և անհնար մեղքերում: Ի վերջո, նա արժանացավ Սարգսյանի կոշտ արձագանքին՝ ամփոփված մեկ բառով. Դհոլ: Բոլորն են ասում, որ Սերժ Սարգսյանը հատուկ հակում ունի երաժշտության, այն ստեղծող գործիքների հանդեպ: Հավանաբար հենց այս պատճառով Ա. Գեղամյանը 2012թ-ի խորհրդարանական ընտրություններում ընդգրկվեց ՀՀԿ համամասնական ցուցակի անցողիկ տեղերում և դարձավ պատգամավոր: Բախտն այսպիսի բան է. Գեղամյանը կոմունիստական շրջանում երազում էր կենտկոմի առաջին քարտուղար դառնալու մասին, հիմա ստիպված է զբաղվել մեր օրերի «կենտկոմի քարտուղարի» փառաբանմամբ:

1990թ-ի քաղխորհրդի ընտրություններից հետո քաղաքապետ դարձավ «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ Համբարձում Գալստյանը: Նրա պաշտոնավարման շրջանի հետ է ասոցացվում Հանրապետության հրապարակում գտնվող Լենինի արձանի ապամոնտաժումը: Սակայն Գալստյանին չհաջոցվեց երկար պաշտոնավարել. Նա աստիճանաբար կորցրեց կենտրոնական իշխանության վստահությունը, անընդհատ բախումների մեջ էր քաղաքականցաված քաղխորհրդի հետ: 1992-ին նա հրաժարական տվեց, իսկ երկու տարի հետո դարձավ դավադիր կրակոցների զոհ:

Համբարձում Գալստյանին փոխարինեց Վահագն Խաչատրյանը, որը կարողացավ հարաբերությունները կարգավորել քաղխորհրդի հետ և պաշտոնավարեց մինչև 1996թ-ի փետրվարը: Խաչատրյանի քաղաքական հավակնությունները ի հայտ եկան քաղաքապետի պաշտոնը թողելուց շատ տարիներ անց: 1998-ին, նա այն գործիչներից էր, որ իշխանությունը լքեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ և ցայսօր նրա հավատարիմ զինակիցներից մեկն է: Ի դեպ, հատկանշական է, որ Երևեանի ավագանու առաջիկա ընտրություններում հենց Խաչատրյանն է գլխավորում առաջին նախագահի ղեկավարած ՀԱԿ նախընտրական ցուցակը:

Վերադառնանք, սակայն, 1996թ-ի փետրվար: Արդեն փոխվել էր մայրաքաղաքի կառավարման մոդելը, և նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, իր հրամանագրով, քաղաքապետ նշանակեց Աշոտ Միրզոյանին: Ասում են, որ ի սկզբանե նախատեսված էր, որ նա կարճ է պաշտոնավարելու և մարաքաղաքի թիվ մեկ պաշտոնյա է դարձել զուտ այն պատճառով, որ վերևներում կոմպրոմիս չի ձևավորվել նոր քաղաքապետի անձի շուրջ:

Արդեն տարեվերջին կոմպրոմիսը երևի գտնվեց և քաղաքապետի պաշտոնում հայտնվեց Տեր-Պետրոսյանի կառավարման շրջանի ամենաազդեցիկ դեմքերից մեկը՝ Վանո Սիրադեղյանը: Բայց քաղաքապետի պաշտոնը դարձավ Վանոյի քաղաքական մայրամուտի սիմվոլը: Ներիշխանական հակասությունները երկրում ճգնաժամ հարուցեցին. Տեր-Պետրոսյանի թիմից առաջինը հրաժարական տվեց հենց Սիրադեղյանը՝ կանխորոշված դարձնելով նաև երկրի նախագահի հրաժարականը: Իրադարձությունների հետեգա ընթացքը ստիպեց, որ Վանոն լքի Հայաստանը՝ խույս տալով նոր իշխանության հետապնդումներից:

Ռոբերտ Քոչարյանի նախագահության շրջանի առաջին քաղաքապետը Սուրեն Աբրահամյանն էր, ով պաշտոնավարեց մեկ տարի՝ 1999թ-ի խորհրդարանական ընտրություններից հետո նշանակվելով ՆԳ նախարար Վազգեն Սարգսյանի կաբինետում: Սակայն 1999թ-ի հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունը սասանեց Աբրահամյանի դիրքերն իշխանության ճամբարում: Շուտով նա ինքնադրսևորվեց որպես հրապարակային ընդդիմադիր գործիչ:

Նույն ճակատագիրն էր սպասում նաև քաղաքապետի պաշտոնում նրան փոխարինած Ալբերտ Բազեյանին, ով ազդեցիկ դեմք էր Վազգեն և Արամ Սարգսյանների կաբինետներում, սակայն վերջինիս պաշտոնանկությունից հետո՝ ամբողջովին կորցրեց իր ազդեցությունը՝ պաշտոնանկ արվելով 2001թ-ի հունվարին:  Բազեյանը առանձանակի հաջողություններ չարձանագրեց նաև ընդդիմադիր դաշտում:

2001-ին Ռոբերտ Քոչարյանն արդեն դուրս էր եկել «անգլիական թագուհու» կարգավիճակից և ամբողջովին վերահսկում էր իշխանության բուրգը: 2001-2009թթ-ին նա Երևանի ղեկավարումը վստահեց տեխնոկրատների, սկզբում՝ Ռոբերտ Նազարյանին, ապա՝ Երվանդ Զախարյանին: Երկուսն էլ ադմինիստրատիվ աշխատանքի հարուստ փորձ ունեին և, անշուշտ, որոշակի բարեփոխումներ իրականացրեցին, սակայն հենց նրանց պաշտոնավարման օրոք էապես խաթարվեց մայրաքաղաքի քաղաքաշինական, ճարտարապետական դիմագիծը:

Արդեն Սերժ Սարգսյանի նախագահության շրջանում փոխվել էր Երևանի կառավարման համակարգը և առաջին անգամ տեղի ունեցան Երևանի ավագանու ընտրություններ՝ բացառապես համամասնական համակարգով: Դրանցում հաղթանակ տարավ նախագահի կուսակցությունը՝ ՀՀԿ-ն, որի ցուցակը գլխավորող Գագիկ Բեգլարյանն էլ ընտրվեց քաղաքապետ: Ասում են՝ Բեգլարյանն անսահմանորեն նվիրված է նախագահին, սակայն տեսակով ինքնուրույն մարդ է: Շատերը պնդում են, որ հենց այս հանգամանքը գլխավորապես դարձավ նրա հրաժարականի պատճառը 2010թ-ի դեկտեմբերին: Թև ֆորմալ առումով՝ Բեգլարյանը հրաժարական տվեց նախագահի աշխատակազմի աշխատողներից մեկին ծեծելու պատճառով: «Տաշած քարը» գետնին չի մնա. Բեգլարյանը հիմա զբաղեցնում է կապի և տրանսպորտի նախարարի պաշտոնը:

Բեգլարյանին քաղաքապետի պաշտոնում փոխարինեց ՀՀԿ համասնական ցուցակի 5-րդ համարում գտնվող Կարեն Կարապետյանը՝ «ՀայՌուսգազարդի» տնօրենը: Նա ուներ մենեջերական հատկություններ, սակայն, կարծես թե, չէր նույնացվում հանրապետական մեծամասնության, նախագահի շրջապատի հետ: Թերև սա է պատճառը, որ նա լքեց պաշտոնը, երբ գործնական գրավիչ առաջարկ ստացավ Մոսկվայից:

2011թ-ի հոկտեմբերից Երևանի քաղաքապետարանը ղեկավարում է Տարոն Մարգարյանը, ով նախագահ Սարգսյանի բոլոր հանձնարարություններն անվերապահորեն կատարողի իմիջ ունի և դարձյալ հավակնում է քաղաքապետության մայիսի 5-ի ընտրություններում:

Սուրեն Սուրենյանց