Գոռ Հայրապետյանը Երևանի պետական համալսարանի Ֆիզիկայի ֆակուլտետի Մոլեկուլային ֆիզիկայի ամբիոնի 3-րդ տարվա ասպիրանտ է: Գիտական հետաքրքրություններն ընդգրկում են կենսապոլիմերների վիճակագրական ֆիզիկան, մասնավորապես, ԴՆԹ-ի և ՌՆԹ-ի կոնֆորմացիոն անցումների տեսական հետազոտությունը: Գոռն աշխատում է երկպարույր ԴՆԹ-ի և միաշղթա ՌՆԹ-ի երկրորդային կառուցվածքային անցումների վրա` հետերոգենության և օղակային գործոնի ազդեցության  խնդիրների վրա, ստացած հիմնական արդյունքները տպագրված են տեղական և միջազգային գիտական պարբերականներում (ընդհանուր թվով ունի 12 հոդված և 5 գիտաժողովի զեկույց): Ատենախոսության թեման է՝ «Օղակային գործոնը նուկլեինաթթուների կոնֆորմացիոն անցումներում»` կենսաֆիզիկա մասնագիտությամբ ֆիզ.-մաթ. գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճանի հայցման համար:

–Գոռ, կարո՞ղ եք մի քանի նախադասությամբ ասել, թե ի՞նչն է Ձեզ ձգում գիտության մեջ, ինչո՞ւ որոշեցիք գիտնական դառնալ։

–Գիտությամբ որոշել էի զբաղվել դեռ դպրոցում, երբ միջուկային ֆիզիկայի մասին կարդացի դպրոցական հանրագիտարանում: Սակայն դեռ այն ժամանակ կասկածով էի վերաբերվում այդ որոշմանը՝ համարելով, որ այդ ուղղությունը մնաց խորհրդային անցյալում: Սակայն, երբ բարձր դասարաններում այցելեցի ֆիզիկայի ֆակուլտետը և բացահայտեցի, որ մենք ունենք միջուկային ֆիզիկայի ամբիոն, որոշեցի՝ հենց այդ բաժինը դիմել: Հետագայում փոխեցի մասնագիտացումս՝ ընտրելով մոլեկուլային ֆիզիկայի ամբիոնը: Դա պայմանավորված էր իմ՝ կենսաբանության և քիմիայի նկատմամբ ունեցած հետաքրքրությամբ, քանի որ այդ ամբիոնում հիմնականում ուսումնասիրվում են կենսապոլիմերներ (սպիտակուցներ, ԴՆԹ, ՌՆԹ և այլն): Կարելի է ասել՝ վերադարձա կենսաբանությանը, որոշ չափով՝ քիմիային, քանի որ կենսաֆիզիկան միջդիսցիպլինար ուղղություն է և պահանջում է թե՛ կենսաբանության, թե՛ քիմիայի  և թե՛ ֆիզիկայի իմացություն: Բացի գիտությունից, սիրում եմ նվագել (բաս կիթառ, կիթառ, շրթհարմոն), ինչպես նաև զբաղվել սպորտով և մարտարվեստներով (aikido, capoeira), սակայն վերջին շրջանում ժամականովորապես դադարեցրել եմ պարապմունքները: Պատրատվում եմ նորից վերսկսել, ցանկալի է՝ մի նոր սպորտաձև կամ մարտարվեստ ընտրելով:

–Ի՞նչ միջազգային գիտաժողովներում ու այլ գիտական ֆորումներում եք ներկայացրել Ձեր աշխատանքները, ինչպիսի՞ արձագանքներ են դրանք ստացել։

–Մասնակցել եմ 4 ամառային դպրոցի (Ավստրիայում, Խորվաթիայում, Գերմանիայում և Իսպանիյում)  և 3 գիտաժողովի (Հայաստանում և Թայվանում), որոնց ժամանակ ներկայացրել եմ մեր գիտական խմբի կողմից ստացված արդյունքները՝ ստանալով գիտական հանրության դրական կարծիքներ: 2009 թ. Խորվաթիայում կայացած FEBS-ի ամառային դպրոցում իմ պաստառային զեկույցը ճանաչվեց լավագույնը, և արժանացա  մրցանակին:  Հաճելի է, իհարկե, արժանանալ մրցանակի, բայց նոր ընկերներ և հայտնի գիտնականների հետ ծանոթություններ ձեռք բերելն ավելի եմ կարևորում։

–Ի՞նչ միջազգային գիտական համագործակցություններում եք ընդգրկված։ Ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում գործող գիտնականների, գիտական խմբերի միջև։

–Volkswagenstiftung դրամամաշնորհի շրջանակնեերում մեր գիտական խումբը համագործակցում է Բեռլինի համալսարանի մի խմբի հետ, ինչպես նաև տպագրել ենք հոդվածների շարք՝ Դուբնայում (ՌԴ) գտնվող մեկ այլ խմբի հետ: Բացի այդ, մենք համագործակցում ենք նաև Թայպեյում  (Թայվան) գտնվող գիտական խմբի հետ: Ինչ վերաբերում է ներքին համագործակցությանը, ապա այն իրոք կարող է ավելի ինտենսիվ լինել, և դրանից գիտությունը միայն կշահի: Միջազգային դրամաշնորհների վերաբերյալ ասեմ որ, ինչպես արդեն հուշում է անվանումը, ցանկալի է, որ դիմող գիտական խումբը նույնպես լինի միջազգային, այդ դեպքում դրամաշնորհ ստանալու շանսերը էապես աճում են:

–Ի՞նչ գիտական մրցանակներ և դրամաշնրհներ եք ստացել։

–FEBS YTF grant (2009); JINR Program “Smorodinsky – Ter-Antonyan” (2010-2012);  Volkswagenstiftung “Between Europe and the Orient” grant: Equilibrium and nonequilibrium behavior of single- and double-stranded biological molecules (2011); ANSEF_condmatth-3087 (2013)։

–Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները։ Ըստ Ձեզ, ինչո՞ւ է այդպես ստացվել, և ի՞նչ պետք է անել՝ վիճակը շտկելու համար։

–Ակնհայտ է, որ գրեթե բոլոր ոլորտներների ֆինանսավորումը թերի է, բայց գիտության և կրթության ոլորտում ցավալին այն է որ բավականին մեծ գումարներ ցաղվում են այսպես կոչված բարելավումների վրա, որոնք իրականում է՛լ ավելի են ապակայունացնում իրավիճակը: Այն միջոցները, որոնք ուղղվում են նոր դասագրքեր տպագրելու և մեր կրթական համակարգը վերջնականապես քանդելու վրա, կարելի էր ուղղել դպրոցական պայմանների բարելավմանը և ուսուցիչների աշխատավաձերի ավելացմանը: Պետք չէ նաև մոռանալ, որ հավելյալ մեկ-երկու դպրոցական տարիները հավելյալ ֆինանսական ծանրաբեռնվածություն են աշակերտների ծնողների համար: Դպրոցը պետք է ապահովի որակյալ կրթություն: Ցավոք, այ դա գրեթե բացակայում է:

 Համալսարանում նույնպես բախվում ենք այդ անիմաստ բարեփոխումենրին՝ կրեդիտային համակարգի տեսքով, որը բերում է դասաժամերի կրճատման և հետևաբար՝ դասընթացների կրճատման: Կրեդիտային համակարգի կիրառմանը Հայաստանը դեռ պատրաստ չէ, քանի որ դրա հիմնական նպատակներից է ուսանողի ազատ տեղաշարժը (միջազգային մասշտաբով), ինչը հիմանականում հնարավոր է իգական սեռի ուսանողների համար՝ պաշտպանության նախարարության ներկա զորահավաքային քաղաքականության «շնորհիվ»: Արդյունքում, հանալսարաններում նույպես կրթության մակարդակը ընկնում է: Ասպիսով, հիմնական պատճառներից է՝ հատկացվող գումարների բաշխման սխալ ուղղվածությունը:

Ինչ վերաբերվում է խորքային հարցերին, ապա մեր հասարակությունը սոսկալի վիճակում է, քանի որ ունի խեղված արժեհամակարգ, ըստ որի՝ կարևորվում է անհատի ֆինանսական եկամուտը, և նրա նկատմամբ վերբերմունքը ձևավորվում է՝ ըստ համապատասխան նորմերի: Հայտնի է, որ գիտնականները սովորաբար ավելի քիչ են վաստակում (երևի բացառություն էր կազմում Խորհրդային միությունը), քան, օրինակ, արդյունաբերական, բժկական և ՏՏ ոլորտներում աշխատող մասնագետները, սակայն գիտնականի նկատմամբ վերաբերմունքը ռադիկալ տարբերվում է Հայաստանում առկա վերաբերմունքից, որը առկա համատարած գավառական մտածելակերպի արդյունք է: Արդյունքում, լինել գիտնական՝ ոչ՛ պատվաբեր է, ոչ՛ ֆինանսապես ձեռնտու:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում տարատեսակ մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին, որոնք վերջին երկու տարվա ընթացքում սկսեցին իրականացվել։

–Բնական է, որ լավ եմ վերաբերվում նման տիպի դրամաշնորհներին և մրցանակներին, սակայն դրանք կայուն եկամուտ չեն:

–Ի՞նչ կարծիքի եք այն մասին, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվի տպագրությունների ամսագրերի նորմավորված ազդեցության գործակիցը (ԱԳ)՝ ըստ բնագավառնեի, այսինքն` ազդեցության գործակիցը բաժանվի տվյալ բնագավառի առավելագույն ԱԳ—ի վրա։

–Համարում եմ, որ որպես հիմք պետք է ընդունել մասնագետների կարծիքը: Սակայն մի բան պարզ է, որ  եթե գնահատում ենք երիտասարդ գիտնականին՝ ըստ նրա տպագրած հոդվածների ամսագրերի ԱԳ-ների, ապա նաև պետք է հաշվի առնել նրա գիտական ղեկավարի և ընդհանրապես գիտական խմբի ներդրումը: «Երիտասարդ գիտնական» տերմինը սովորաբար սխալ է ընկալվում, քանի որ երիտասարդ գիտնականը դա կայացած, ինքնուրույն գիտնականն է, որը հարաբերականորեն երիտասարդ է: Համարել երիտասարդ գիտնական ասպիրանտին կամ ատենախոսությունը նոր պաշտպանած թեկնածուին, կարծում եմ, սխալ է:

– ի՞նչ պետք է անել, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվող չափորոշիչներն անհավասար պայմանների մեջ չդնեն տեսաբաններին և փորձարարներին՝ նկատի ունենալով այն, որ մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է։

–Ես ինքս տեսաբան եմ: Ուզում եմ հիշեցնել որ ազդեցության մեծ գործակիցներ ունեցող ամսագրերում միտում կա առաջին հերթին տպագրել փորձնական աշխատանքներ, այլ կերպ ասած՝ փորձարարական արդյունքներն ավելի հեշտ են տպագրվում (նույն իրավիճակը առկա է նոբելյան մրցանակների բաշխման դեպքում): Այդքանով անհավասարությունը վերանում է:

–Որո՞նք են Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրները, տեսնո՞ւմ եք լուծման ճանապարհներ։

–Հիմնական խնդիրը ֆինանսականն է: Սակայն հասարակության և պետության վերաբերմունքը նույնպես կարևոր խնդիր է: Գիտությունն առանց արդյունաբերության դժվար է զարգացնել: Հաճախ կարելի է լսել այսպիսի հարցադրում՝ ի՞նչ է տալիս գիտությունը մեր երկրին: Բայց ի՞նչ եք դուք պահանջում, որ այն տա: Պահանջեք և դրեք խդիրներ, և գիտնականները կաշխատեն դրանց վրա: Իսկ եթե չկա պահանջարկ, ապա գիտությունը ընթանում է՝ ըստ առանձին անհատների նախասիրությունների, որոնք լավագույն դեպքում պայմանավորված են միջազգային տենդեցներով:

–Տեսնո՞ւմ եք արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում։

–Այո, դրական միտումներ տեսնում եմ: Սակայն պետք է այդ դրական փոփոխություններն օբյեկտիվ գնահատել, և կտեսնենք, որ դեռևս շատ հիմնարար հարցեր բաց են մնում:

–Որքա՞ն է տարածված գիտական աշխարհում կոռուպցիան։

–Բարեբախտաբար, բնական գիտությունների ոլորտում նման երևույթները գրեթե բացակայում են:

–Աշխատե՞լ եք արտասահմանում։ Ի՞նչ հիմնական տարբերություններ կթվարկեք Հայաստանում և դրսում գիտական աշխատանքով զբաղվելու հարցում։

–Արտասահմանյան այցերս կարճաժամկետ են եղել. հիմնականում մեկ-երկու շաբաթ, հարաբերականորեն երկար  աշխատել եմ Թայվանում (մեկ ամիս) և Դուբնայում (երկու ամիս): Կարճաժամկետ այցերով եղել եմ Ավստրիայում, Գերմանիայում, Խորվաթիայում և Իսպանիայում: Հիմնական տարբերությունը նրանում է, որ այդ երկներում (նույնիսկ ՌԴ-ում) աշխատանքային պայմաններ են ստեղծված՝ շաբաթը յոթ օր շուրջօրյա աշխատելու համար, ի տարբերություն մեր համալսարանների և ինստիտուտների, որոտեղ հատուկ պետք է դիմել՝ շաբաթ կամ կիրակի օրերին լաբորատորիայում գտնվելու համար: Մեր համալսարաններում բացակայում են պարզագույն բաներ՝ արագ ինտերնետ կապ,  արդի ուսումնական լաբորատորիաներ, որակյալ և մատչելի ճաշարաններ: Կարծես ենթադրվում է, որ ուսանողը պետք է համալսարան գա՝ միայն դասախոսություններ լսելու համար:

–Գիտական աշխարհում գենդերային խնդիր կա՞, սեռը որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա Հայաստանում կամ արտասահմանում։

–Կարծում եմ, որ նման խնդիր չկա, հատկապես վերջին տարիներին նկատել եմ, որ իգական սեռի ուսանողներն ավելի ակտիվ են ներգրավվում գիտական աշխատանքի մեջ: Միգուցե դրան նպաստում է զինապարտ չլինե՞լը: Սակայն չեմ կարծում, որ դա է հիմնական պատճառը: Ամեն դեպքում, առկա միտումը ողջունելի է:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում հետթեկնածուական կարգավիճակի (PostDoc)  համակարգին։ Արդյո՞ք մասնագիտական աճի հեռանկարների տեսակետից պետք չէ  արագորեն ներդրնել այն Հայաստանում։

–Շատ լավ եմ վերաբերվում, համարում եմ, որ դա շատ կարևոր փորձ է՝ որպես գիտանական կայացման համար: Ինչպես նշել է Ձեր զրուցակիցների մեկը, այն արդեն մասամբ ներդրված է: Ուրիշ հարց՝ թե ինչպես են դրան վերաբերվում: Հաճախ Հայաստանից մեկնելը դիտվում է՝ որպես դավաճանություն, չնայած որ ամբողջ աշխարհում դա ընդունված պրակտիկա է: Նույնիսկ պրոֆեսոր դառնալու նկապատակով գիտնականները փոխում են իրենց բուհը, քանի որ, կարիերան կառուցել նույն տեղում, համարվում է անպատվաբեր:

–Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում Ձեր ապագան, մասնագիտական հետագա աճը, թե՞ արտասահմանում։

–Ակնհայտ է, որ տաս-քսան տարի անց Հայաստանում գիտական ոլորտի կոլապս է լինելու, եթե մենք մինչ այդ չունենանք գիտնականների նոր սերունդ: Ուստի, դժվարանում եմ պատասխանել Ձեր հարցին, բայց կարծում եմ՝ պետք է շահագրգռել, որ արտերկրում կայացած հայ գիտնականների գոնե մի մասը գիտական գործունեություն ծավալի Հայաստանում: Այդ դեպքում իմաստ կունենա գիտական ապագան կապել Հայաստանի հետ:

–Ի՞նչ կկամենայիք մաղթել երիտասարդ գիտնականներին։

–Կկամենայի հիշեցնել, որ գիտությունը միջազգային երևույթ է: Կարևոր չէ, թե որտեղ ես զբաղվում գիտությամբ, կարևորը՝ դա անել նվիրումով: Կայանալ՝ որպես գիտանական, դեռ երիտասարդ տարիքում: Մի խոսքով, մաղթում եմ` լինել իսկական երիտասարդ գիտնական:

Մանե Հակոբյան