Ալլա Ալեքսանյանը կենսաբանական գիտությունների թեկնածու է։ Աշխատում է ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտում՝ որպես գիտաշխատող, ինստիտուտի երիտասարդ գիտնականների խորհրդի նախագահն է։ Թեկնածուական ատենախոսության վերնագիրն է՝ «Հարավային Հայաստանի լայնատերև արիդային նոսրանտառների ֆլորան և բուսականությունը»։

–Ալլա, ի՞նչն է Ձեզ ձգում գիտության մեջ, ինչո՞ւ որոշեցիք գիտնական դառնալ։

–Սիրում եմ իմ մասնագիտությունը, իմ գիտական միջավայրն ու, առանց այս ոլորտում աշխատելու, ինձ չեմ պատկերացնում: Չնայած, երկրորդ մասնագիտություն էլ ունեմ (հասարակայնության հետ կապեր), սակայն այն էլ ձգտում եմ համատեղել ու ծառայեցնել այս ոլորտին:

-Ի՞նչ նախասիրություններ ունեք, ուրիշ ինչո՞վ եք հետաքրքրվում կյանքում։

–Նախասիրություններս շատ են ու բազմազան: Դրանք հաճախ են փոխվում տրամադրության, կյանքի տարբեր դրվագների ու ժամանակի հետ:  Նախասիրություններս ավերջ թվարկելու փոխարեն ասեմ, որ աշխատում եմ ուսումնասիրել ու տիրապետել, զբաղվել այն ամենով, ինչ ինձ հետաքրքրում է տվյալ պահին:

-Իսկ նախասիրած ասույթներ ունե՞ք, և դրանցից ո՞րն է ուղեցույց հանդիսանում Ձեր կյանքում։

–Իհարկե, ունեմ նախընտրած ասույթներ: Կնշեմ միայն դրանցից երեքը, որոնք  ավելի հաճախ եմ առիթ ունենում հիշելու, ահա՝ «Ամբոխի գերնպատակն է՝ սպանել անհատականություններին», «Եթե փոփոխություն ես ուզում ապագայում, դարձիր այդ փոփոխությունը այսօր ինքդ», նաև այս մեկը՝ «Ժամանակը միակ բանն է, որտեղ ժլատությունը գովելի է»:

-Ո՞րոնք եք համարում Ձեր կյանքի ամենաշրջադարձային պահերը, իսկ մասնագիտական կարիերայի՞։

–Հույս ունեմ, որ կյանքիս գլխավոր շրջադարձային պահերին դեռ նոր եմ հանդիպելու: Իսկ կարիերայում ամենաշրջադարձային պահը՝ այս ուղղությամբ շարունակելու որոշումն էր, որին հաջորդեցին մի շարք հաջողություններ ու առաջընթաց, ինչի արդյունքում էլ այսօր զբաղվում եմ իմ սիրելի գործով: 

–Կոնկրետ ի՞նչ գիտական խնդիրների վրա եք աշխատել և աշխատում, ի՞նչ տպագրություններ, ինչպիսի՞ հաջողություններ ունեք ընդհանրապես։

–Անցած 5 տարիների ընթացքում, աշխատելով ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտի երկրաբուսաբանության և բույսերի ֆիզիո-էկոլոգիայի բաժնում, զբաղվել եմ բավականին լայն սպեկտրի խնդիրների ուսումնասիրությամբ և լուծմամբ: Հատկապես կուզենայի նշել՝ Հայաստանի արիդային նոսրանտառների ֆլորայի և բուսականության բազմակողմանի ուսումնասիրությունները, ինչպես նաև, մի շարք ուսումնասիրություններ՝ կապված կլիմայի փոփոխության և դրա ազդեցությունը բուսականության և ֆլորայի վրա, տարբեր բնապահպանական և երկրաբուսաբանական այլ խնդիրներ: Տպագրած 11 հոդված  ունեմ՝ հանրապետական ու միջազգային տարբեր ամսագրերում: Մասնակցել եմ բազմաթիվ միջազգային գիտաժողովների՝ դեռևս ուսանողական տարիներից: Բոլոր աշխատանքների վերաբերյալ ստացել եմ դրական արձագանքներ ու կարծիքներ, քանի որ բոլոր այն ուղղությունները, մոտեցումներն ու մեթոդները, որոնք այսօր ընդգրկված են իմ ուսումնասիություններում, շատ արդիական են՝ ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ շատ առաջատար երկրներում: Ստացել եմ միջազգային նախագծերում ընդգրկվելու և համագործակցելու մի շարք առաջարկներ:

– Ի՞նչ միջազգային գիտական համագործակցություններում եք ընդգրկված։

–Ներկայումս մենք ակտիվ համագործակում ենք Ավստրիայի, Գերմանիայի, ԱՊՀ երկրների, Վրաստանի, Շվեդիայի, ԱՄՆ-ի ու մի շարք այլ երկրների առաջատար գիտական հաստատությունների հետ: Սակայն, գտնում եմ, որ ձեռք բերած կապերը բավարար չեն՝ թե՛ ինստիտուտի զարգացման, թե,՛ առավել ևս, երիտասարդ գիտնականների առաջընթացի համար: Իսկ զարգացման հեռանկարներն ու նախադրյալները շատ են, և, համոզված եմ, որ շուտով մեր համագործակցությունների աշխարհագրությունը զգալիորեն ընդալնվելու է:

-Իսկ ի՞նչ կասեք ներքին համագործակցության մակարդակի վերաբերյալ։

–Այսօր ներքին համագործակցության մակարդակը անհամեմատ աճել է: Դրանք նպաստում են տարբեր կազմակերպությունների ու կառույցների ակտիվ գործունեությունը: Հատկապես կուզեի նշել ՀՀ ԳԱԱ երիտասարդ գիտնականների խորհուրդը, որը, համախմբելով ՀՀ ԳԱԱ բոլոր երիտասարդ գիտականներին, հնարավորություն է ընձեռում համագործակցել, տեղակատվություն փոխանցել ու համատեղ ծրագրեր կյանքի կոչել: Օրինակ, այս տարի մայիսին ՀՀ ԳԱԱ Բուսաբանության ինստիտուտի և ՀՀ ԳԱԱ Կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնի   երիտասարդ գիտնականները համատեղ կազմակերպում են միջազգային գիտաժողով՝  նվիրված ՀՀ ԳԱԱ 70-ամյակին: Եվ իհարկե սա ներքին համագործակության միակ օրինակը չէ: Անշուշտ համատեղ ծրագրերով հանդես գալը և՛ օգտակար է, և՛ առավել արդյունավետ, իսկ արդյունքում ներկայացված ծրագրերն ունենում են ավելի բարձր որակ և մակարդակ:

–Ի՞նչ գիտական մրցանակներ և դրամաշնրհներ եք ստացել։

–Ուսանողական տարիներին արժանացել եմ գիտական կրթաթոշակի, սակայն, լինելով  երիտասարգ մասնագետ մի ասպարեզում (բուսաբանություն), որտեղ շնորհվող  գիտական մրցանակներն և դրամաշնորհները, ի տարբերություն գիտության այլ ճյուղերի, այնքան էլ շատ չեն, դեռևս չեմ ստացել մրցանակներ:

–Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված, և որքա՞ն մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։

–Գիտական աշխատանքներից միայն մեկում ունեմ 4 համահեղինակ, քանի որ հոդվածը նվիրված է համատեղ կատարված աշխատանքի, մնացած աշխատանքներում միակ հեղինակը ինքս եմ, քանի որ այս աշխատանքները ներկայացնում են իմ անձնական աշխատանքի արդյունքները: 

–Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները։

–Միանշանակ գնահատական տալը դժվար է: Կարող եմ միայն ասել, որ չնայած այսօր դժվար է հենց երիտասարդ գիտնականի համար, սակայն մեղադրանքներ ներկայացնելն ու երկրի տնտեսական իրավիճակի հետ հաշվի չնստելը ևս սխալ կլինի: Թերֆինանսավորման իրական պատճառներն ու խորքային արմատները պետք է ներկայացնի կառավարությունը, այլ ո՛չ երիտասարդ գիտնականը:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում տարատեսակ մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին, որոնք վերջին երկու տարվա ընթացքում սկսեցին իրականացվել։

–Միայն դրական, ինչքան շատ լինեն նմանատիպ նախաձեռնություններն, այնքան՝ ավելի լավ: Սակայն դրանք ոչ թե դեպի գիտություն ուղղորդելու նպատակ ունեն, այլ կատարված աշխատանքը գնահատելու: Հետևաբար, պետք է զարգացնել՝ գիտությունն ավելի հրապուրիչ դարձնելու, և հասարակությանը՝ գիտությամբ զբաղվելու առավելությունների ճիշտ և բավարար լուսաբանման հիմնախնդիրները լուծելու ուղղությունները:

–Մրցանակաբաշխության արդյունքներն ամփոփելիս, որպես հիմք, ընդունել միջազգային ազդեցության գործակից ունեցող կամ գիտական շտեմարաններում ինդեքսավորվող ամսագրերում տպագրությունների քանա՞կը, թե՞ հղումների թիվը։

–Կարծում եմ, շատ ավելի ճիշտ, ավելի թափանցիկ ու հաշվելի են արդյունքները, երբ հիմք են ընդունվում գիտական շտեմարաններում ինդեքսավորվող ամսագրերում տպագրությունների քանակը, այնպես որ՝ կողմ եմ ա՛յս սկզբունքին: Այն  լուրջ խթան է՝ տպագրվող աշխատանքների որակի բարձրացման համար:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն բանին, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվի տպագրությունների ամսագրերի նորմավորված ազդեցության գործակիցը՝ ըստ բնագավառների, այսինքն` ազդեցության գործակիցը բաժանվի տվյալ բնագավառի առավելագույն ԱԳ-ի վրա։ Տեխնիկապես, ինչպե՞ս կարելի է դա իրականացնել։

–Կարծում եմ, դա ավելի է խճճելու իրավիճակը: Այս փուլում դա ցանկալի չէ: Արդարացի չի լինի՝ նախապատվությունը տալ արդիական որևէ ճյուղ ներկայացնող երիտասարդ գիտականի և չխրախուսել մեկ որիշին՝ միայն ո՛չ այնքան արդիական ուղղություն ներկայացնելու համար: Ներկայումս Հայաստանում, առաջնահերթ, պետք է խրախուսել աշխատանքը, այլ ո՛չ ուղղությունը, և պետք է գնահատել՝ ըստ աշխատանքի ծավալի ու որակի՝ չմոռանալով ժամանակին համահունչ քայլելու պահանջը:

–Փորձարարները երբեմն բողոքում են, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվող չափորոշիչներն անհավասար պայմանների մեջ են դնում տեսաբաններին և փորձարարներին, ու քանի որ մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է, ապա սովորաբար շահում են տեսաբանները։ Ի՞նչ կասեք, ի՞նչ պետք է անել, որ պայմաններն ավելի ընդունելի դառնան։

–Լիովին համաձայն եմ և գտնում եմ, որ պարզապես պետք է մշակել առանձին սկզբունքներ և չափորոշիչներ՝ տեսաբաններին և փորձարարներին գնահատելու համար: Անհրաժեշտ է հավասար պայմաններ ստեղծել բոլորի համար: Հետևաբար, առավել նպատակահարմար կլինի առանձնացել մրցանակաբաշխությունները:

–Միշտ դժվարություն է առաջանում՝ կոլաբարացիաների շրջանակներում կատարված աշխատանքները գնահատելիս։ Ի՞նչ կարող եք ասել՝ գիտաչափական ինչպիսի՞ մոտեցում է պետք այս հարցում, ինչպիսի՞ չափորոշիչներ է պետք կիրառել։ Ի՞նչ կարծիքի եք՝ h-ինդեսքն այս դեպքում օգտակա՞ր է։

–Սա շատ բարդ խնդիր է: Բացի այդ,  h-ինդեքսն առավել կիրառելի է կայացած գիտնականի աշխատանքնների համար: Իսկ նման մոտեցումը, երիտասարդ գիտականների դեպքում, այնքան էլ տեղին չէ:

–Որո՞նք են այսօր Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրները, ինչպե՞ս եք տեսնում դրանց լուծման ճանապարհները։

–Գիտության առջև ծառացած խնդիրները այսօր շատ-շատ են, իսկ երիտասարդ գիտականների համար դրանք է՛լ ավելի են: Գլխավորն ու ամենաբարդը դրանցից միանշանակ գիտության թերֆինանսավորումն է և սոցիալական խթանների բացակայությունը:  Անշուշտ,  կարճ ժամանակահատվածում իրավիճակն ուղղելը գրեթե անհնար է, սակայն բարելավմանն ուղղված ծրագրերը միանաշանակ կարող են իրավիճակը փոխել: Հուսով եմ, ժամանակի ընթացքում կվերանան երիտասարդ գիտնակաների առաջ ծառացած բոլոր առկա դժվարությունները:

–Ինչպե՞ս եք վերաբերվում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։

–Ի՞նչ խոսք, դրանք լրացուցիչ հնարավարություններ են ընձեռում՝ խնդիրների ու մտահոգությունների մասին արտահայտվելու համար, սակայն, կարծում եմ, որ սա միակ և ամենաճիշտ ճանապարհը չէ: Չնայած նման ճանապարհներով էլ բազմաթիվ խնդիրներ ստացել են իրենց լուծումը կամ գոնե ուշադրության են արժանացել: Շատ դեպքերում, հենց գիտնականները պետք է լինեն նոր գաղափարների ու նախաձեռնությունների առաջին շարքերում, իսկ երիտասարդները առավել ևս պետք է ներգրավված լինեն հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում՝ չմոռանալով գիտության մասին:

–Տեսնո՞ւմ եք արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում։

–Միանշանակ այո, տեսնում եմ, և դա շատ գովելի է: Այսօր երիտասարդների և մասնավորապես երիտասարդ գիտնականների համար բազմաթիվ նոր հնարավորություններ են ստեղծվում: Կուզենայի հատկապես նշել ԵԳԱԾ-ը, որի շնորհիվ բազմաթիվ երիտասարդ գիտանականներ հնարավորություն ստացան մասնակցել տարբեր միջազգային գիտաժողովների, կազմակերպել գիտաժողովներ և դպրոցներ, ստանալ անհատական դրամաշնորհներ և, ի վերջո, մասնակցել մրցանակաբաշխության: Ճիշտ է, այսքանը դեռևս բավարար չէ՝ կայուն իրավիճակ ստեղծելու համար, սակայն, հուսով եմ, որ հեռու չէ այն օրը, երբ մեր երկրում էլ երիտասարդ գիտնականը հնարավորություն կունենա՝ լիարժեք զբաղվել գիտությամբ, ունենալ անհրաժեշտ ֆինանսավորում և կյանքի բավարար պայմաններ: 

–Որքա՞ն է  տարածված կոռուպցիան գիտական աշխարհում։ Արդյո՞ք Դուք ևս տուժել եք դրանից։ Շահագործո՞ւմ են արդյոք երիտասարդ գիտնականների աշխատանքը տիտղոսակիր կամ պաշտոնատար անձինք՝ գրվելով համահեղինակ աշխատանքներում, իրենց վերագրելով կատարված աշխատանքը։

–Ընդհանուր առմամբ, կարծում եմ, այնքան էլ լայն տարածում չունի: Անձամբ իմ ոլորտում ես ոչ միայն նման դեպքերի չեմ հանդիպել, այլ երբեք չեմ էլ լսել: Ինչ վերաբերում է երիտասարդ գիտնականների շահագործմանը, ինձ թվում է՝ շատ անգամ ավագ սերնդի հետ համագործակցությունն  ու շահագործումը թյուրիմացաբար խառնում են: Իսկ համատեղ աշխատանքներ կատարելը միանգամայն նորմալ է և նույնիսկ անհրաժեշտ:

–Գիտական աշխարհում գենդերային խնդիր կա՞. սեռը որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա Հայաստանում կամ արտասահմանում։

–Կարծում եմ, որ անգամ այն ոլորտներում, որտեղ աշխատանքը կանանց համար ավելի շատ դժվարություններ է ստեղծում, նման խնդիր չկա և ոչ մի տեսակ խտրականություն չի դրվում՝ ո՛չ Հայաստանում, ո՛չ արտերկրում:

–Երկարաժամկետ տեսլականով՝ Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում Ձեր ապագան, մասնագիտական հետագա աճը, թե՞ արտասահմանում։

–Դժվար է այսօր խոսել երկարաժամկետ հեռանկարների մասին: Ցանկալի կլիներ, որ և՛ սոցիալական, և՛ մասնագիտական ոլորտները հնարավորություն տային՝ ապրել ու աշխատել սեփական հայրենիքում: Ես լավատես եմ ու հույս ունեմ, որ հենց այդպես էլ լինելու է մոտ ապագայում:

–Ի՞նչ կկամենայիք մաղթել երիտասարդ գիտնականներին ու ընդհանրապես գիտական հանրությանն այս տարի։

–Իմ երիտասարդ գործընկերներին առաջին հերթին մաղթում եմ լավատեսություն, համբերություն և իհարկե նոր ձեռքբերումներ: Հուսով եմ՝ այս տարում շատ ու շատ հայ գիտնականներ հնարավորություն կունենան հանրապետական ու արտասահմանյան հարթակներից բարձրաձայնել՝ նոր, արժեքավոր հայտնագործությունների ու նախաձեռնությունների մասին:

Մանե Հակոբյան