2013 թվականի բյուջեի նախագծի, գիտությանը հատկացվելիք ֆիննանսական միջոցների և այս ոլորտի մի շարք այլ խնդիրների շուրջ զրուցեցինք ֆիզմաթ. գիտությունների դոկոտոր, ԳԱԱ թղթակից անդամ Արթուր Իշխանյանի հետ:

Խորհրդարանական ընտրություններին գրեթե բոլոր կուսակցությունները ջանք ու եռանդ չխնայեցին գիտության հետ կապված խոստումներ տալիս։ Ըստ Ձեզ, ո՞ր քաղաքական ուժն է, կամ ուժերն են արդարացրել իրենց՝ այս առումով։

— Դե, սկզբունքորեն, բոլոր ուժերն էլ մինչև այս պահը ինչ-որ քայլեր կատարել են. շատ, թե քիչ։ Համենայն դեպս, տեսեք, անգամ ՀՀԿ էլ ինչ-որ քայլեր կատարել է: Ճիշտ է, սպասվածից նկատելիորեն քիչ եղավ ԲՀԿ ի ակտիվությունը, որովհետև կոնկրետ առանձին առաջարկություններով հանդես չեկան, չնայած կարելի էր մի մեծ փաթեթ ներկայացնել, բայց դե ասում են, որ ընդհանուր առաջարկով հանդես կգան՝ գիտության ֆիննանսավորման համար առաջարկելով ՀՆԱ-ի 1,25 տոկոս նվազագույն շեմ հասատատելու ուղությամբ: Իհարկե, ՊԳՖԱ-ի երիտասարդները սպասում էին, որ կլինեն կոնկրետ առաջարկներ՝ կոնկրետ առանձին կետերով, որովհետև այդ կետերը ներկայացվել էին:Իհարկե, դեռ ժամանակ կա, միգուցե առանձին պատգամավորներ դա կանեն:

ԱԺ գլխադասային հանձնաժողովի առաջարկների վերջնական փաթեթում ներգրավվեց նաև ՊԳՖԱ-ի առաջարկը՝ բյուջեով 1,3 միլիարդ լրացուցիչ գումար հատկացնելու, որը հասցեագրված և մրցույթային ձևով կհատկացվի առավել ակտիվ գործող գիտական խմբերին:

Բյուջեի քննարկումներից հետո ծավալվեց երիտասարդ գտանականների ակտիվ հանդիպումների շղթա քաղաքական ուժերի և անհատների հետ. արդյո՞ք  նրանք իսկապես մտահոգ են, թե պարզապես իրենց  իմիջի բարձրացման խնդիր ունեն։

-Գիտեք, ես կարող եմ միայն իմ անձնական կարծիքն ասել. ես գտնում եմ, որ մարդիկ իրոք մտահոգ են, ես չգիտեմ՝ մտահոգ են իրենց համոզմունքներից ելնելով, թե ոչ, բայց երբ մենք ներկայացնում էինք խնդիրներ և ցույց էինք տալիս վիճակը, ապա նկատվում էր ազնիվ անհանգստություն: Հիմա՝ թե որքան վճռական կլինեն պատգամավորները գործելու հարցում՝ ես չգիտեմ, բայց կարծում եմ, որ անհանգստությունը համընդհանուր է և ազնիվ է. ես դրանում համոզված եմ: Հանդիպումները պատկան մարմինների և կուսակացությունների ներկայացուցիչների հետ առավել տեսանելի են դարձնում խնդիրները և դրանք առավել հասանելի ձևով են ներկայացվում, և երբ ծանոթանում են դրանց, անհանգստանում են: Մեր առաջարկներն ընդունում են, ցանկանում են օգնած լինել և հանդես գալ համապատասխան առաջարկներով:

Գիտության ֆինանսավորման ավելացման հետ կապված՝ 2013 թվականի բյուջեն նկատի ունենալով, դուք կարծես տվել եք խնդրի լուծման բանաձևը. ֆինանսները որտեղի՞ց վերցնել, որքա՞ն վերցնել և ինչպե՞ս բաշխել։ Մի փոքր կմանրամասնե՞ք։

— Բոլոր դեպքերում, երբ մենք քննարկում ենք գիտության ֆիննանսավորման խնդիրները, բնականաբար, ընդհանուր տրամաբանության տեսակետից հարց է ծագում՝ որքա՞ն վերցնել, որտեղի՞ց վերցնել, և կոկրետ ի՞նչ ուղությամբ է պետք այդ գումարներն ուղղել: Բնականաբար, եթե ելնենք համաշխարհային պրակտիկայից, ապա պետբյուջեից պետք է հատկացնել այնքան գումար, որը մոտավորապես հավասար լինի ՀՆԱ-ի մեկ տոկոսին. սա ընդհանուր մոտեցումն է:

Բայց ելենելով նրանից, որ մեր բյուջեն խիստ սահմանափակ է, ըմբռնումով մոտնալով այդ հարցին, պետք է փնտրել փուլային լուծումներ, այսինքն, բանականաբար, միանգամից փորձել նման գումար հատկացնել, ես կարծում եմ, տեխնիկապես հնարավոր չէ, բայց շոշափելի արդյունք կարելի է ստանալ համեմատաբար փոքր գումարներով: Իսկ նվազագույն գումարներ, ըստ իս, կարելի է հայթայթել տարբեր տեղերից, տարբեր ներքին ռեսուրսներ փնտրելով:

Այս դիտարկմամբ էր պայմանավորված իմ առաջարկը: Սրա էությունն այն է, որ տարբեր գերատեսչություններ փորձեն գտնել ներքին ռեսուրսներ և երկու եղանակով օժանդակեն գիտությանը: Առաջին եղանակը անուղղակի մասհանումներն են, երբ գումարները շարունակում են գնալ տվյալ գերատեսչության խողովակներով, բայց ուղղվում են գիտությանը, և երկրորդ ուղությունը՝ ուղղակի մասհանումներն են, որոնց էությունն այն է, որ գերատեսչությունները որոշակի գումարից հրաժարվում են՝ ի օգուտ Գիտության պետական կոմիտեի ֆինանսական միջոցների ավելացմանը:

Այս առումով ես շատ բնութագրական օրինակ կարող եմ բերել. Սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարությունը ուղիղ կոչված է աջակցելու երիտասարդներին, իսկ երիտասարդ գիտնականները երիտասարդության կարևորագույն բաղադրիչներից մեկն են, ու կարևոր է, որ այդ բաղադրիչը  երիտասարդության ինտելեկտուալ հատվածի մասն է կազմում: Այդ պատճառով ես կարևոր մի առաջարկ եմ արել առ այն, որ Սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարության պաշտոնյաները հանդիպեն երիտասարդ գիտնականների հետ ու համատեղ մշակեն հեռահար ծրագրեր։ Մասնավորապես, այդ ծագրերից մեկը կարող է լինել այն, որ նախարարությունն ամեն տարի իր միջոցներից հատկացնի շոշափելի գումարներ երիտասարդ գիտնականների տնօրինությանը, ճիշտ այնպես, ինչպես դա արեց ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, երիտասարդ գիտնականներին հատկացնելով 100 միլիոն դրամ գումար: Այս ձևաչափով երիտասարդները սեփական հայեցողությամբ կկարողանան իրականացնել փորձարկային (պիլոտային) ծրագրեր. նրանք կկարողանան իրականացնել այնպիսի ծրագրեր, որոնք գիտության պետական կոմիտեի ձևաչափով դժվար է անել։ Առաջարկված ձևաչափով մենք օգնում ենք նաև երիտասարդների ինքնակազմակերպմանը, գիտության կազմակերպման առաջնորդների ձևավորմանը, նրանց համախմբմանը որոշակի խնդիրների լուծման ուղղությամբ, երիտասարդ գիտնականներից բաղկացած գիտական խմբերի ձևավորմանը և այլն: Սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարությանը ես կոչ եմ անում լրջորեն ոշադրություն դարձնել երիտասարդ գիտնակնների հարցերին։ Դա կարելի է անել տաբեր ուղղություններով. օրինակ, կարելի է անել կազմակերպելով երիտասարդ գիտնականների ամառային հանգիստը՝ տարատեսակ ճամբարների և հանգստյան տների հնարավորություն ընձեռելով, համատեղելով այդ հանգիստը տարատեսակ գիտաժողովների հետ: Իհարկե, մնացյալ բոլոր գերատեսչությունները ևս կարող են լուրջ ռեսուրսներ ուղղել գիտությանը:

Այսօր փաստորեն ակնհայտ է, որ գիտության խնդիրների լուծումը մնում է զուտ հայտարարությունների մակարդակի, արդյո՞ք գիտական հանրությունը պատրաստ է իր պայքարը տեղափոխել փողոց՝ երթեր, ցույցեր, գործադուլ և այլն։

-Ես, ճիշտ ասած, դժվարանում եմ նման հարցի պատասխանել։ Կարող եմ միայն ասել իմ անձնական տեսակետն այն մասին, որ գիտնականները ակադեմիական հանրություն են և նրանց դիմումները բողոքները պետք է այդ ոճի մեջ լինեն: Ես չեմ ենթադրում, որ նման բաներ կարող են լինել: Կարծում եմ, որ գիտական հանրության և կառավարության միջև պետք է ընթանա շատ նորմալ երկխոսություն, շատ ակադեմիական ոճով, փաստարկված, լսելով միմյանց տեսակետները, և կարծում եմ, որ անպայման լուծումներ կգտնվեն: Համենյան դեպս, ես կզարմանամ,  եթե այդպես չլինի, բոլոր քննարկումները վերջին շաբաթների ընթացքում ասում են, որ եթե համապատասխան լուծումներ կառավարությունը չգտնի, ապա դա լրջագույն համակարգային սխալի մասին կվկայի, իսկ թե ինչպիսի զարգացումներ կարող են լինել այդ պարագայում, ես ձեռնպահ կմնամ պատասխանելուց: Սա ավելի շատ հասարակագետների քննարկելու հարց է, նրանք կարող են վերլուծել, թե ինչպիսի զարգացումներ կլինեն այս խնդիների հետ կապված:

Շուշան Գալստյան