Այսօրվա գրողների կարգավիճակը. հարցազրույց գրող –հրապարակախոս Սևանի Վազգենյան հոգևոր դպրանոցի դասախոս  Հրաչ Բեգլարյանի հետ

-Մտավորական մարդու Ձեր բնորոշումը

-Ուղղակի ուզում եմ բառը բացել և ասել՝ մտքի մարդ: Մարդ, որ մտքի մշակ է կամ միտք մշակող, ինչպես կուզեք:

— Մենք ունե՞նք մտավորականություն:

-Մտավորականությու՞ն,,, Իհարկե ունենք և լավ մտավորականություն ունենք: Մենք էն գլխից մտավորական ազգ ենք եղել, այսինքն մտքի ազգ, միտք արարողների ազգ և այդպիսին ենք նաև այժմ:

-Ի՞նչը կարող է միավորել մտավորականներին:

-Դժվար հարց է: Իմ կարծիքով մտավորականությանը կարող է միավորել միայն այն գաղափարը, որը համահայկական է, չնայած դրան էլ եմ կասկածում: Բայց չմիավորվելու պատճառը բնավ էլ հայ մտավորականության յուրահատկությունը չէ կամ նրա թերությունը, ինչպես հաճախ փորձում են ներկայացնել: Մտավորականությունը իր բնույթով է այդպիսին: նախ կասկածոտ է, ապա և՝ ամեն ինչ չէ, որ նրան կարող է համախմբել, բացի այդ յուրաքանչյուր հարցի վերաբերյալ ամեն մի մտավորական ունի  սեփական կարծիքը և այդ կարծիքը հաճախ հակառակ կարող է լինել մյուսների կարծիքին: Այնպես որ,,,

-Ին՞չը կոտրեց միասնականությունը:

-Ո՞ր միասնականության մասին է հարցը: Եթե մտավորականության, ապա՝ ասացի: Իսկ հայ մտավորականության ազգային միասնության գաղափարից ինչ-որ չափով հեռու կանգնելը միֆ է: Հայ մտավորականն այսօր էլ ազգային միասնականության ջատագովն է: Չգիտես ինչու շատերը կարծում են, թե հայ մտավորականն իներտ է, կամ չեզոք: Դա երևութական է: Նախ  եթե չեք ուզում, որ այդպիսին լինեն, հաշվի առեք նրանց կարծիքը: Մի մոռացեք, որ մտավորական մարդը ոչ կառչուն-կպչունություն ունի, ոչ էլ, մանավանդ, ժամանակ: Պարզապես նրա մտքի արգասիքը օգտագործող է հարկավոր: Ճիշտ օգտագործող:

-Ին՞չն է տարանջատում մտավորականությանը

-Տարանջատու՞մ,,, Նախ հարկավոր է միասնական լինել: Իսկ այդ միասնությունը երբեք էլ չի եղել: Ղարաբաղյան շարժման ժամանակ կար որոշ միասնություն, բայց այն ուժերը, որոնց համար հարմար չէր մտավորականությունը, հարմար չէր նրա փշոտ դիրքորոշումը, հարմար  չէր նրա ոչ միանշանակ մոտեցումը, այնպես արեցին, որ մտավրականությունը հեռացավ: Հեռացավ առաջին հերթին իր բնույթին հավատարիմ լինելով, քանի որ մտավորականությունը ոչ այդքան ժամանակ ունի, ոչ էլ կառչուն-կպչունություն… Բացի այդ, նորմալ հասարակությունների մեջ մտավորականությունն ունի իր դերն ու կշիռը և նրա դրքորոշումն էլ ինչ-որ տեղ հաշվի առնվում է,  իսկ Հայաստանի նման երկրում չինովնիկական ապարատն այնպես է անում, որ մտավորականությունը չեզոքանում, հեռանում է: Եվ դառնում է սայլի հինգերորդ անիվ: Խոսքն այստեղ բնավ էլ պահեստային անիվի մասին չէ կամ <զապաս պակրիշկայի>:

Պահեստային անիվն անհրաժեշտություն է: Պետական ապարատը, եթե անհրաժեշտություն լինի, նաև կանվանարկի մտավորականությանը, միայն թե սեփական շահերը պաշտպանված լինեն, միայն թե վերարտադրվելու հնարավորություն ունենա: Եվ այդ պայքարում մտավորականն ու մտավորականությունը շատ թույլ հակառակորդ են նրա համար:

-Հավատու՞մեք, որ կգան համախմբման ժամանակները:

-Եվ հավատում եմ, և ոչ: Այդ հարցի պատասխանը ես աշխատեցի տալ վերևում:

-Ին՞չ հասարակական պահանջ է դրված մտավորական մարդու առջև:

-Մեր հասարակության մեջ՝ ոչ մի պահանջ: Մեր հասարակությունը միայն քննադատել գիտի: Այնպես, ինչպես որ շատերը, առանց այսօրվա որևէ գրողի կարդացած լինելու հայտարարում են, թե գրականություն չկա, այդպես էլ առանց մտավորականի ու մտավորականության էութայն մեջ խորամուխ լինելու հայտարարում են, թե մտավորականությունը վախկոտ է, մտավորականությունը անտարբեր է, մտավորականությունը,,,

-Ո՞րն է մտավորականի տեղը:

-Ես ասացի. հիմա էլ կրկնում եմ՝ մտավորականի տեղը իր գրասեղանը, իր աշխատասենյակը, իր գիտական լաբորատորիան է, քանի որ եթե չզբաղվի նրանով, ինչի համար որ նրան ստեղծել է Աստված, ապա նա կդադարի մտավորական կոչվել: Նա պիտի միտք արարի,  գաղափար երկնի, գյուտ անի, գիրք գրի, այլապես ի՞նչ մտավորական: Իսկ եթե ցանկանում են, որ ես հրապարակներում լինեմ, դա ուրիշ հարց է: Ես չեմ ցանկանա այնպիսի ժամանակներ լինեն, որ մտավորականությունը ստիպված լինի փողոց ելնել: Եթե ազգի ու ժողովրդի համար շատ կարևոր պահ լինի, անպայման, մտավորականությունը դուրս կգա, բայց այնպես,,, Ես չմոռանամ ասել, որ ոչ ոք ինձ չի լիազորել հանդես գալ մտավորականության անունից: Ես խոսում եմ իմ անունից: Եվ ասում եմ: Ես որպես մտավորական իմ ասելիքն ասում եմ իմ գրքերի մեջ, ասում եմ իմ հոդվածներում ,ասում եմ իմ հարցազրույցներում, բոլորվին այլ բան է՝ դա որևէ մեկին հետաքրքրու՞մ է, թե՞ ոչ:

-Ին՞չն է Ձեզ ամենից առավել   անհանգստացնում մեր երկրում:

-Ամենաթողությունը: Իր չարածն ուրիշի վրա գցելը: Հարուստների ու աղքատների անչափ տարանջատված լինելը: Նրանց շահերն այնքան տարբեր են, այնքան հակասական, որ կարծես նույն երկրի ու նույն ազգի ներկայացուցիչներ չլինին: Վերջերս Ազգային ժողովի մի պատգամավոր բողոքում էր, թե իր աշխատավարձն այնքան քիչ է, որ ինքը չի կարողանում այնպիսի բաճկոն գնել, որ Ադրբեջանի պատվիրակների հագուստին համարժեք լինի… Բան չեմ ասում, մարդն իրավունք ունի այդպիսի բաճկոն պահանջելու, գուցե թե դա անհրաժեշտություն է, բայց ինչ ասես, երբ նրա կողքին կա անօթևան ու անհաց ընտանիք և արյունաքամ եղող երկիր… Անհանգստացնում է արտագաղթը: Երիտասարդության անգործ ու պարապ լինելը, որի պատճառը բնավ էլ այն չէ, որ մեր երիտասարդներն անբան են, այլ այն, որ աշխատանք չկա, որը արժանապատիվ կյանք ապահովի: Պետական ապարատի կաշառված ու կոռումպացված լինելն է անհանգստացնում: Նայեք Ձեր շուրջը և ցույց տվեք մի բնագավառ, որտեղ գործերը լավ են գնում և որտեղ չկա կաշառակերություն: Իսկ դա ներսից քանդում- քայքայում է մեզ: Մեր հարուստներին ես նմանեցնում եմ այն մարդուն, որ նստել է ճյուղի վրա ու կտրում է այն: Կտրում է աչքերը փակած, թքած ունենալով, որ ինքն էլ է տապալվելու…

-Մի՞թե  Հրաչ Բեգլարյանը  հիասթափված է:

-Ոչ, Հրաչ Բեգլարյանը հիասթափված չէ: Նախ նա քրիստոնյա է, իսկ մեր Տերը մեզ պատվիրում է չհիասթափվել: Սա մեկ, երկրորդ, ես էությամբ լավատես մարդ եմ, երրորդ՝ ավելի շատ կարելի է ասել, որ Հրաչ Բեգլարյանը իր երկրի ձախուծուռ բաները տեսնելով պայքարում է: Պայքարում է խոսքով, քանի որ նա գրող է, իսկ գրողի ամենամեծ զենքը, համաձայնեք, խոսքն է: Հենց երեկ վերջացրի մի գրքի մաքրագիրը, որի մեջ անդրադառնում եմ Ձեր առաջ քաշած բազում հարցերի: Միայն թե չգիտեմ՝ ե՞րբ կտպագրվի, քանի որ իմ գրականության մեծ մասն անտիպ է: Եթե չչափազանցեմ, ապա կասեմ, որ ունեմ տպագրելու մի 15 գիրք…

-Ին՞չ երազանքներ ունեք:

-Երազանքնե՞ր: Եթե մեծ մասշտաբի երազանքների մասին խոսեմ, ապա կասեմ, որ կուզենայի ազգս բախտավոր ու հզոր հայրենիք ունենար: Կուզենայի, որ ամեն մի երիտասարդ մարդ, կամ  հայ մարդ առհասարակ, իրեն ապահով ու պահանջված զգար սեփական հայրենիքում: Իսկ անձնական երազանքներս,,, Դրանք շատ են՝ սկսած նոր գործեր գրելուց, դրանք տպագրված ու կարդացված տեսնելուց, մինչև թոռնիկիս մեծացած տեսնելն ու նրա հարսանիքին պարելը… Առանց երազանքի էլ ի՞նչ մարդ: Ասեմ նաև այն երազանքներիս մասին, որոնք դժվար թե իրականություն դառնան: Օրինակ՝ Մասիսի գագաթ բարձրանալը, օրինակ՝ օվկիանոսի հատակ իջնելը, օրինակ՝ Վանա լճի ափին ճգնարան ունենալը, օրինակ՝  Բասենի գավառի Ազատ գյուղում  իմ նախնյաց տները վերակառուցելն ու այնտեղ ապրելը… Շարունակե՞մ:

-Ձեր կարծիքով ինչպիսի՞ կարգավիճակում են գտնվում մեր երկրի երիտասարդ գրողները:

-Նույն կարգավիճակում, ինչ կարգավիճակում որ գտնվում են ավագ կամ միջին սերնդի գրողները: Ես տարբերություն չեմ տեսնում: Նրանք էլ են անպաշտպան, մենք էլ: Ասեմ, որ ես տարանջատմանը դեմ եմ: Գրողը գրող է: Իմ և երիտասարդ գրողի տարբերությունն այն է, որ նրա երազանքները նոր են, իմը՝ մի քիչ հնացած: Սա կատակի կարգով, իսկ  ընդհանրապես, ես երիտասարդներին շատ եմ սիրում: Բայց չեմ ընդունում նրանցից ոմանց իրենց նպատակին հասնելու ճանապարհին ոչ մի բանի առաջ կանգ չառնելու խոտելի հատկությունը: Կարող են ոտնատակ տալ, արմունկներով հարվածել, կարող են մոռանալ դեմք ու դիրք, տարիք ու հարգանք: Ես չեմ ժխտում, որ տաղանդը և խելքը ոչ թե տարիքի մեջ են, այլ գլխի ու սրտի…

Իմ կարծիքով գրականությունը, և ստեղծագործությունն առհասարակ, սահման չունի : Ավելի պարզ ասեմ. ամեն գրող աշխարհ է գալիս իր ասելիքով և նա ոչ մեկի տեղը չի զբաղեցնում և չի կարող զբաղեցնել արևի տակ: Ամեն ոք բերում է իր գույնը կամ երանգը: Եվ Աստծո համատարած գունապնակի մեջ ոչ մեկի գույնը կամ երանգը մոռացված չէ: Ուստի պետք չէ առաջկտրուկի խաղալ, պետք է աշխատել: Ամեն մեկը իրեն տված շնորհքը պետք է իրացնի: Ես ասեմ, որ վախենում եմ տաղանդ կամ հանճար բառերը գործածել և ասում եմ՝ ամեն ստեղծագործող պիտի իրեն տված շնորքը տեղ հասցնի: Թե չէ ամեն մեկիս թվում է, թե մեր գտածը ադամանդ է և երբ մեկնումեկն ասում է, թե դա ոչ թե ադամանդ է, այլ գարեջրի շշի կոտրված բեկոր, աշխարհն իրար ենք խառնում: Ես գիտեմ, որ աշխատել է հարկավոր: Մի բան ասեմ, չեք հավատա: ես իմ <Հրապարակ> վեպը գրել կամ արտագրել եմ 4 անգամ. երկու անգամ գրիչով, մի անգամ գրամեքենայով, մի անգամ համակարգչով: Այդպես նաև <Մարախի տարին>,  <Թլոլ Դավիթը>, <Մղձավանջները>, <Փետրափոխումը>…

Իսկ մեր ավանդույթների հետ ինչպե՞ս վարվենք:

-Մեր ավանդույթները պահպանենք: Հայը չի կարող այնպես ապրել, ինչպես, ասենք անգլիացին, ֆրանսիացին, հոլանդացին… Այդ ավանդույթները ստեղծվել են դարերով և անպայման կյանքի փորձից ելնելով: Եվրոպական ամեն բան չէ, որ մեզ հարմար է: Ես առաջավորի կողմնակից եմ, բայց եկեք չմոռանանք, որ ասենք հայի ամենաուժեղ կողմերից մեկը նրա ընտանիքն է, հայկական ընտանիքը, նրա լեզուն, Առաքելական եկեղեցին… Այս ավանդույթները հանիր հայի միջից և նա կդառնա ոչինչ կամ կվերանա արդեն երկրորդ սերդնում: Դրա համար, առաջավորը ընդունելով, մեր կարևոր ավանդույթներին հավատարիմ պետք է մնալ:

— Խոսք ուղղված հայ մտավորականներին:

— Ասված է, չէ՞.<Ինձ ո՞վ դատավոր ընտրեց>: Ես մեր մտավորականությանը դիմելու լիազորություն չունեմ: Ես հարգում եմ յուրաքանչյուր մշակի՝ լինի նա հողի, մտքի, թե՞ հոգու մշակ: Իմ կարծիքով մտավորականությունը մտքի մշակ  է: Ուստի կուզենամ, որ յուրաքանչյուր մշակ ուշադիր լինի, որ իր արորը սուտվար չտա:

— Կա՞մի բան, որ չասել չեք կարող:

-Ես մինչև այժմ էլ ասել եմ այն, ինչ հարցրել են կամ ինչ ես եմ անհրաժեշտ համարել: Իսկ այս պահին ոչ ուսուցչի կեցվածք եմ ուզում ընդունել, ոչ մարգարեի կերպար առնել, մանավանդ, որ բերանս երբևէ չեն փակել: Իսկ եթե փորձել են բռնել բերանս ու թույլ չտալ խոսել, ես իմ ասելիքն ասել եմ մի այլ ճանապարհով:

-Ձեր խրատը այսօրվա երիտասարդներին:

-Ես չեմ սիրում, երբ ավագ սերունդը սկսում է քննադատել երիտասարդներին: Խրա՞տ… Եթե ինձ լսեն, կասեմ քրիստոնյա եղեք և մի արեք դիմացինին այն, ինչ չեք ուզում, որ ձեզ անեն:  Իսկական, դաստիարակված երիտասարդները մեզանում շատ են: Լավերը շատ են: Իսկ լավերը հավատարիմ են իրենց ավանդներին և առաջավորի կողմնակից: Ես ինքս շատ բան ունեմ նրանցից սովորելու, այնպես որ…

-Որքա՞ն հաճախակի եք ունենում գրքերի շնորհանդեսներ ու հանդիպում գրողների միության ներկայացուցիչների հետ:

-Գրքերի շնորհանդեսներ չեմ անում և չեմ արել երբևէ: Պարզապես չեմ սիրում, չնայած շատ եմ սիրում գրքի ծնունդը: Վերջին գիրքս՝ «Հրապարակ» վեպը, լույս է տեսել անցած տարի: Այս տարի չեմ տպագրել, չնայած որ տպագրելու գործեր կան: Տպագրել եմ մի քանի պատմվածք, մի քանիսը թարգմանվել են անգլերեն, ռուսերեն, մի պատմվածք էլ՝ ֆրանսերեն, բայց գիրք չեմ տպագրել: Պատճառը հասկանալի է, ֆինանսական է: Ինչ վերաբերվում է  հարցի 2-րդ մասին, ապա ասեմ, որ կան գրողներ, ում հետ կապեր ունեմ, բայց ես այն ակտիվ գրողներից չեմ, ովքեր շատ են մասնակցում Գրողների միության կյանքին: Ես նրանց չեմ քննադատում, ամեն մարդ ինքը գիտե իր անելիքը: Պարզապես ես ժամանակ չունեմ: Նախ հարկավոր է օրվա հացը աշխատել: Կարծեմ բոլորը գիտեն, որ Հայաստանում գրականությամբ տուն չես պահի: Ես իմ օրվա հացը վաստակում եմ մանկավարժությամբ: Աշխատում եմ Սևանի Վազգենյան հոգևոր դպրանոցում: Իսկ մնացած ժամանակը անց եմ կացնում իմ փոքրիկ գրասեղանի առջև, քանի որ դարձյալ կրկնեմ՝ մտավորականի տեղը իր գրասեղանն է:

Զրուցեց Գարիկ Ավետիսյանը