«Առավոտը» զրուցել է ՀՀ Ազգային անվտանգության ծառայության պետի նախկին տեղակալ Գուրգեն Եղիազարյանի հետ Հայաստանի ՔԿՀ–ներում տիրող վիճակի ու իրենց խեղող բանտարկյալների մասին Արդարադատության նախարար Հրայր Թովմասյանի հայտնի մեկնաբանության հետ կապված։ Ներկայացնում ենք հոդվածը չնչին կրճատումներով.

«Արդարադատության նախարարն ընդամենը արտաքին փայլն է ներկայացնում, գրագետ խոսելու, Եվրոպայից եկած տարբեր հորթերի ընդունելու և պատասխանելու համար։ Ես երբևիցե չէի պատկերացնի, որ ես՝ նախարարությունում տարբեր տեսակի օպերատիվ միջոցառումներ անցկացնող մարդս, մի օր կհայտնվեի բանտախցում։ Ուրեմն ասեմ Հրայրին՝ ինքն էլ կհայտնվի։ Ուրիշի ցավը տղամարդն է հասկանում։ Լաց լինող տղամարդու արցունքն արճիճ է, եթե դու տղամարդ չես։ Հրայր Թովմասյանը գաղափար չի ունեցել՝ ինչի մասին է խոսում, փորձել է մի այնպիսի բան ասել, որ իբր ինքը ամեն ինչից տեղյակ է, և խոսքն ընդամենը մի քանի հոգեկան հիվանդի մասին է, ու ինքը ոչինչ անել չի կարող»,- ասաց ԱԱԾ նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյան։

Եղիազարյանը կարծում է, որ արդարադատության նախարարությունում հենց վերահսկողության վարչության պետի և նախարարի տեղակալներից մեկի ձեռքին է իրական իշխանությունը, ովքեր «կոորդինացնում» են ՔԿՀ-ները նայողներին։

«Երբ մարտի 1-ին ինձ ու իմ ընկերներին կալանավորեցին, «Կարմիր գաղութում»՝ Վարդաշեն ՔԿՀ-ում, շուրջ երկու ամիս կոյուղաջրերը գտնվում էին առաջին հարկի խցերում։ Այդ խցերում կար ութ մահճակալ, որոնց վրա տեղավորում էին 12-14 հոգու։ Հերթով էին քնում։ Կալանավորները, երբ ոտքները մահճակալից ցած էին դնում, դնում էին կղկղանքի մեջ, «աֆրիկյան փոս» էր»։ Նստել չէր լինի, մարդիկ կանգնած ու այդտեղ հաց էին ուտում»,- ասում է նախկին քաղբանտարկյալը։ Ըստ նրա՝ ամենադաժան քրեակատարողական հիմնարկները լինում են զարգացող՝ Հայաստանի նման երկրներում. «Աֆրիկյան երկրներում քրեակատարողական հիմնարկներ, որպես այդպիսին, չկան։ Խորը փոսեր են փորում, մարդկանց գցում են դրանց մեջ. մարդիկ պարզապես խեղդամահ են լինում գազերից։ Մեր քրեակատարողական հիմնարկները աֆրիկյան չեն, մարդիկ փոսերի մեջ չեն։ Բայց ես կասեի՝ հայաստանյան քրեակատարողական հիմնարկները «աֆրիկյան փոսեր են»։ Նրա կարծիքով՝ հենց քրեակատարողական հիմնարկի մակարդակը, կենսամակարդակը, սպասարկումն են տվյալ հասարակության լավագույն ցուցանիշը։ Հետևաբար՝ համարում է, որ ՀՀ քրեակատարողական հիմնարկներին պետք է նայել ՀՀ-ում բնակվող մեկ միլիոն 200 հազար աղքատների պրիզմայով։ Այս համատեքստում մեր զրուցակիցը որոշ մանրամասներ է պատմում գաղութային իրականությունից. «Ամեն խուց, ամեն բարաք իր «նայողն» ունի։ Իսկ ՔԿՀ-ն ունի իր գլխավոր «նայողը»՝ «բաժնի վարիչներ և վարչության պետ»։ Իշխանություններին զուգահեռ՝ ներսում կառավարման նոր համակարգ է ստեղծված, որը գտնվում է «նայողների» հսկողության ներքո, իսկ «նայողները» ՀՀ օրենսդրություն չեն կիրառում, այլ «գողական»։ Ու դա պարզ նպատակ ունի. այդ կառավարման համակարգը հսկողներին և նրանց վերահսկիչներին աստղաբաշխական գամարներ է բերում։ Ամեն կալանավորից ամսական 100 դոլար է գանձվամ, որ ինքն իրավունք ունենա հեռախոսից օգտվելու ու ընդհանրապես՝ կալանավայրում ապահովի իր գոյությանը որպես մարդ։ Կալանավորը մշտապես ճնշված է «ճշտի» և «սխալի» արանքում։ Իսկ «ճիշտն» ու «սխալը» մնում են «նայողի» հայեցողությանը։ Ու եթե «սխալ» է, բացի ամսական 100 դոլարից, կալանավորը պարտավոր է «այլ մուծումներ» կատարել՝ «շյոտչիկը միացնում են», «տոկոս ա գալիս»։ Հակառակ դեպքում նրա կյանքը կվերածեն դժոխքի։ Այսինքն՝ 10 հազար կալանավորները մինիմում ամսական մեկ միլիոն դոլար են վճարում, ու դա՝ կալանավորի ընտանիքի, երեխայի հաշվին, որ մի քանի տզրուկ հարստանան, արտասահմանում տներ ու կղզիներ գնեն»։

Մեր զրուցակիցը հաստատում է, որ կալանավորների անկողինը, օճառը, հագուստը և կենսագործունեության ցանկացած միջոց բերվում է «դրսից»՝ հարազատների կողմից։ Տեղի միայն հացն է օգտագործվում։ Եվ հռետորական հարց է հնչեցնում՝ եթե ՀՀ մեկ միլիոն 200 հազար քաղաքացիների եկամուտը չի գերազանցում ամսական 35 հազարը, ինչպե՞ս կարող են ամսական 100 դոլար տալ «տուլիկին»՝ իր կալանավորին ուղարկվելիք ծանրոցին։ Նա վստահեցնում է նաև, որ կալանավայրերի հաշվին խոզի Ֆերմաներ և թռչնաբուծական ֆաբրիկաներ են պահվում, քանի որ այդ ճաշ կոչվածը, միևնույն է, եփվում է, բայց ոչ ոք չի օգտվում։ «Ներսի գտնվողների համար կապ չունի, թե մյուսի հարազատներն ինչ վիճակում են։ Իսկ վերջիններս էլ ստիպված վաճառում են անգամ բնակարանները, միայն ապահովեն նեղության մեջ գտնվող իրենց հարազատին։ Այդ գումարները մսխվում է էդ «շան ծիծ կերած» հիմնարկում՝ Արդարադատության նախարարությունում…»։

Ու հենց վերոնշյալով է Գուրգեն Եղիազարյանը պայմանավորում այն, որ կալանավորը կալանավայրից դուրս գալով՝ առանձնապես դաժանությամբ է վերադառնում հասարակություն՝ իմանալով, որ իր «նեղության մեջ» եղած ժամանակ ի՜նչ զրկանքներ են կրել նաև հարազատները։ Ի դեպ, մեր զրուցակցի հավաստմամբ՝ կալանավայրերում գտնվողների 50 տոկոսը անմեղ մարդիկ են, ու այդ գործերն անհապաղ պետք է վերանայվեն։ «Եթե մարդը նստել է գողության համար, դուրս գալուց հետո անպայման ավազակային հարձակում կանի, որպեսզի իր պարտքերը տա, երեխաների համար տանիք ապահովի։ Եթե ավազակային հարձակման համար էր նստել՝ այս անգամ կանի ավազակային հարձակում՝ սպանությամբ։ Մենք գործ ունենք մի հսկայական մասսայի հետ, որը ամեն օր անցնելով «այդ դարբնոցով»՝ հասարակության է վերադառնամ որպես գայլ»։ ԱԱԾ նախկին պաշտոնյայի համոզմամբ՝ իրավիճակը շտկելու համար ընդամենը երեք օր է պահանջվում։ Ու այս համատեքստում դիտարկելով ՀՀ կալանավայրերում տեղի ունեցած վերջին դեպքերը՝ ընդհուպ մինչև ճկույթի կտրում, բերանի և աչքերի կոպերի կարում, մեր զրուցակիցը դրանք համարում է ճիչ. «Աչքի կոպերը կարելը, իրենց խեղանդամ անելը խոսում է դժոխքի մասին։ Անմեղ մարդուն բանտ են տեղափոխում, որոշ ժամանակ անց իմանում է, որ իր տունը վաճառվել է, որպեսզի սրանց փայ տա։ Սա սարսափ է, հոգու ճիչ»։

Ես այսպես՝ աբստրակտ պատկերացնում եմ, որ եթե Հրայր Թովմասյանը մի օր հայտնվի մի կալանավայրում, վստահեցնում եմ, որ առաջին հինգ րոպեում երկու ականջներին պիրսինգ կանեն, կքնի պառաշի (զուգարան) մոտ։ էլ չեմ ասում մնացած կալանավորների ճղճիմ սեռական ցանկությունները իրագործելու մասին»։

«Առավոտի» հարցին՝ խնդիրների լուծման առումով ի՞նչ կտա պատգամավորների այցելությունները կալանավայրեր, Գուրգեն Եղիազարյանը պատասխանեց. «Պատկերացրեք, որ գնում ենք ՔԿՀ և հարցնում ենք՝ ինչպե՞ս եք, ինչո՞վ օգնենք, սնունդը վա՞տն է, Ձեզ ծեծո՞ւմ են։ Կանգնած է «նայողը» ու լավ իմանալով, որ գիշերը դատաստան կլինի՝ կբռնաբարեն կամ խեղանդամ կանեն, մնացած կալանավորները միաբերան պատասխանելու են՝ ինչի՞ մասին է խոսքը, այստեղ ավելի լավ ենք ապրում, քան մեր տանը։ Իսկ եթե կալանավորին առանձին հրավիրեն զրույցի, նա էլի մենակ չի, նրան ուղեկցելու է կալանավայրի աջխատակազմից մեկը, ու ինքը լավ գիտի, որ պատերն էլ ականջ ունեն, ամեն ինչ կհասնի «նայողին»։ Իրավիճակը շտկելու հաճար մեր զրուցակիցը մեկ բան է առաջարկում՝ կալանավայրը դիտարկել որպես մարդուն ազատությունից զրկելու վայր, ոչ թե վրեժխնդրության վայր։ Գիտակցել, որ կալանավորը հայր է, մայր է, եղբայր ու քույր և վաղը վերադառնալու է հասարակություն. ինչպես իրեն կվերաբերվենք՝ դրա քառակուսին մեզ կվերադարձնի. «Իսկ այսօր իրողությունն այն է, որ մենք կալանավորին վերաբերվում ենք անասունից վատ»։