Մոտ երկու ամիս առաջ պատիվ ունեցա ծանոթանալու ռուս նշանավոր գրող Վիկտոր Երոֆեևի հետ: Խոսք էր գնում մշակութային փոխազդեցությունների մասին, և գրողն ասաց, թե հպարտ Է, որ իր վեպը` «Լավ Ստալինը», թարգմանվել է հայերեն: Բնական է, որ այդ հաճելի փաստը դրդեց ինձ տվյաւ գիրքը կարդալ:
Համակարգչային մեկ էջի սահմաններում հնարավոր չէ վեպը վերաշարադրել` քաղաքականություն չէ, որտեղ կես բառից ամեն ինչ պարզ է: Հենց Երոֆեևի այս գրքում կա այդպիսի միտք, քաղաքականությունն իր էությամբ միանշանակ է` բարեկամներ, թշնամիներ, ժամանակավոր դաշնակիցներ, ժամանակավոր մրցակիցներ և այլն: Մշակույթը շատ ավելի բազմազան է ու բազմաշերտ, և այդ է պատճառը, որ ցանկացած իսկական մշակույթ այս կամ այն չափով մարտահրավեր է ցանկացած քաղաքական համակարգի, ցանկացած ոեժիմի: Վեպն, ի վերջո, մարտահրավերի պատմություն է. այդպիսին էր «Մետրոպոլ» հայտնի գրական ժողովածուն, որով 1979-ին ոուս գրողները ցանկանում էին հակադրվել խորհրդային գրաքննությանը: Սակայն շատ ավելի կարևոր է, որ այդպիսին էր նաև գրողի հայրը, որն ազնվորեն ծառայում էր խորհրդային պետությանը, հավատում էր կոմունիզմին և «լավ Ստալինին», բայց լինելով դիվանագետ և շփվելով արևմտյան մշակույթի հետ` չէր կարող իր սեփական երկրի համակարգի համար ամբողջությամբ «յուրային» լինել: Իսկ գրքի գլխավոր գաղափարը, իմ կարծիքով, հետևյալն է. ի տարբերություն Լենինի, Տրոցկու, Հիտլերի, որոնք անցել են պատմության գիրկը, Ստալինն անմահ է. մասնավորապես, այն պատճառով, որ ցանկացած ռուս [խորհրդային] «նաչալնիկի» մեջ փոքրիկ «ստալին» է նստած, ցանկացած ոուսաստանցի [խորհրդային] ոստիկան իրեն պատկերացնում է որպես «Գուլագի» պատվիրակ` անկախ այն հանգամանքից, թե լսե՞լ է նա երբևէ ճամբարների այդ ցանցի մասին, թե՞ ոչ: [Գիրքը գրվել է 2004-ին, երբ պուտինյան Ռուսաստանը արդեն «գցել էր իր կամուրջը» դեպի ստալինյան դարաշրջան]: Իսկ այդ ամենի հիմքում ընկած է այն փաստը, որ Ռուսաստանի [նախկին Խորհրդային Միության] բնակչության մեծամասնությունը շարունակում է ապրել «ուժեղ ձեռքի» առասպելով, շարունակում է հավատալ, որ կգա ժողովրդի մի հայր, որն ամեն ինչ կկարգավորի, վստահ են, որ հնարավոր է հակառակ մարդկանց կամքի` «զոռով» երջանկացնել նրանց: Այդ առասպելն ապրում է և փոխանցվում է սերնդեսերունդ` ի հեճուկս ստալինյան չարագործությունների բազմաթիվ սահմռկեցուցիչ բացահայտումների: Ահա թե ինչու ազատական գաղափարներն ու ազատական հասարակական հոսանքները երկրագնդի 1/6-ում դժվարությամբ են ճանապարհ հարթում, պարբերաբար նահանջում են, ծաղրի են ենթարկվում:
Գուցե ես է՞լ իմ հարցում մոլորության մեջ եմ, և ինձ միայն թվում է, թե ես ազատական եմ, իսկ իրականում իմ մեջ նո՞ւյնպես փոքրիկ «ստալին» է նստած:

Առավոտ