Սիրելի ընթերցող այսօրվանից հատվածաբար Ձեզ կներկայացնենք Սոմերսեթ Մոեմի հրաշալի գործերից մեկը՝ «Ամենագետը» պատմվածքը:

Ես հակակրեցի Մաքս Քելադային, թեև նրան չէի ճանաչում :

Պատերազմը նոր էր վերջացել, և ճանապարհորդական նավերը խիստ ծանրաբեռնված էին ուղևորներով: Չափազանց դժվար էր նավի վրա տեղ գտնել: Շռայլություն էր առանձին խցիկ ակնկալելը, իսկ երկտեղանոց  խցիկի համար պետք էր անչափ շնորհակալ լինել: Բայց տրամադրությունս ընկավ, երբ իմացա ուղեկցիս անունը (Քելադա անունը հուշում էր հարևանիս արևելյան ծագումը):  Ուրիշի հետ նույն խցիկում  տասնչորս օր ապրելը (մանավանդ` արևելցու հետ) ենթադրում էր միշտ փակ պատուհան, և բացառված էր նույնիսկ գիշերային մաքուր օդը: Թերևս տրամադրությունս ավելի բարձրանար, եթե ուղեկցիս անունը Սմիթ կամ Բրաուն լիներ:

Երբ նավ բարձրացա, պարոն Քելադայի իրերն արդեն խցիկում էին: Դրանց տեսքն ինձ դուր չեկավ:  Բազմաթիվ պիտակներով ճամպրուկները բավականին մեծ էին: Ուղեկիցս  արդեն հանել էր հարդարանքի առարկաները, որոնց վրա նկատեցի  «Կոտի» մակնիշը: Լողասենյակում դրված էին նրա օծանելիքները, մազի յուղն ու օճառը: Պարոն Քելադայի հակինթե կոթով խոզանակներն իրենց ոսկյա մակագրություններով, իմ կարծիքով, ավելի հարմար էին հատակը քերելու և փայլեցնելու համար: Ինչևէ, այդ մարդուն նախապես չհամակրեցի:

Խցիկից դուրս գալով ուղղվեցի խաղասենյակ, պահանջեցի խաղաթղթեր և սկսեցի «պասիանս» բացել: Հազիվ էի  սկսել խաղը, երբ մեկը մոտեցավ ինձ, և, անունս տալով, ներկայացավ:

-Ես պարոն Քելադան եմ,- ասաց նա լայն ժպտալով, ցուցադրելով փայլուն ատամնաշարը և նստեց:

…………….

-Կարծեմ երկուսս էլ նույն խցիկն ենք զբաղեցնում:

-Ինչպիսի զուգադիպություն:Երբեք չես կարող կռահել, թե  ում հետ բախտ կվիճակվի ճանապարհորդել: Չափազանց ուրախացա երբ լսեցի, որ անգլիացի եք: Ես  միշտ  կողմանկից եմ,  որ մենք` անգլիացիներս, արտասահմանում համախմբված  լինենք: Անշուշտ, դուք  հասկանում եք, թե ինչ եմ ուզում  ասել:

Ես աչքերով  հավանության  նշան արեցի:

-Դուք  անգլիացի՞ եք,- հարցրեցի:

-Հապա ինչպես: Հո չե՞ք կարծում,  որ ամերիկացու տեսք  ունեմ: Ոտից գլուխ անգլիացի եմ:

Իր ասածն ապացուցելու համար պարոն Քելադան ծոցագրպանից  հանեց  անձնագիրն  ու մեծամտորեն  ճոճեց քթիս առաջ:

Այդ րոպեին մտածեցի,  որ Անգլիացի Ջորջ թագավորը  շատ տարօրինակ հպատակներ ունի: Պարոն Քելադան կարճահասակ  էր ու հաստլիկ, թխամորթ, մաքուր սափրած  այտերով  մսոտ ու կեռ քթով, մեծ ու փայլուն, ջարակալած  աչքերով: Նրա  երկար ու սև մազերը  գանգուր էին, յուղված և այդ պատճառով ` լպրծուն: Նա խոսում էր արագ, սակայն    ոչ սահուն անգլերենով ,և առհասարակ , աչքի էր ընկնում  հարուստ շաժուձևով: Ես  համոզված էի, որ եթե մանրակրկիտ զննվեր  նրա անգլիական անձնագիրը , ապա կպարզվեր  պարոն Քելադայի` ավելի կապույտ երկնքի տակ ծնված լինելու փաստը:

-Ի՞նչ կցանկանայիր խմել,- հարցրեց նա:

Ես տարակուսանքով նայեցի  նրան: Որքան ինձ հայտնի էր, ոգելից խմիչքների  վաճառքն արգելված  էր,  և նավի վրա, ըստ երևույթին ոչ մի ըմպելիք չպետք է լիներ:Բացի այդ, երբ  ծարավ չեմ լինում, դժվարանում  եմ ասել, որ խմիչքն է ինձ  դուր գալիս: Սակայն  պարոն  Քելադան ինձ ուղղեց իր արևելյան քաղցրալիր ժպիտը.

-Վիսկի` սոդայո՞վ, թե՞  մարտինի: Ասացեք, որն  է ձեզ  դուր գալիս:

………………

Նա    գրպաններից երկու շիշ հանեց և դրեց իմ առաջ, սեղանի վրա: Ես գերադասեցի մարտինին, իսկ նա կանչեց մատուցողին և սառույց ու  երկու բաժակ  պահանջեց:

-Հիանալի կոկտեյլ, — ասացի:

-Օ, դեռ այնքան կա:Եթե նավի վրա ընկերներ ունեք, կարող եք չկասկածել.բոլորին էլ կհյուրասիրենք ամեն տեսակի  խմիչքով:

Պարոն Քելադան ասող-խոսող մարդ էր: Նա պատմեց Նյու Յորքից և Սան Ֆրանցիսկոյից, քննարկեց պիեսներ ու կինոնկարներ, անցավ քաղաքականության: Հայրենասեր էր ու մարդամոտ,բայց միևնույն է, ինձ դուր չէր գալիս: Սկզբում ես մի կողմ էի դրել խաղաթղթերը, բայց, երբ զրույցը շատ երկարեց, նորից սկսեցի խաղալ:

-Երեքը չորսի վրա,-ասաց պարոն Քելադան:

-«Պասիանս » խաղալիս ավելի  զայրացնող բան չկա, քան այն, երբ  հուշում են:

-Ստացվում է, ստացվում է,-բացականչեց նա,-տասնոցը վալետի վրա:

Ես բարկացած վերջացրի  խաղը և սրտումս ատելություն զգացի նրա նկատմամբ:

-Խաղաթղթի  ձեռնաճարպկություն սիրում ե՞ք,-ասաց նա` վերցնելով խաղաթղթերը:

-Ոչ, չափազանց ատում եմ,-պատասխանեցի:

-Դե լավ, միայն մեկը ցույց կտամ:

Ցույց տվեց երեքը: Ասացիոր ուզում եմ ճաշարան գնալ` տեղ զբաղեցնելու:

-Հիանալի է,-պատասխանեց նա:-Ես  արդեն զբաղեցրել եմ ձեր տեղը: Մտածեցի, քանի որ միասին ենք ապրում,կարելի է նաև միևնույն սեղանի շուրջը նստել:

Չսիրեցի այդ պարոն Քելադային:

Մենք ոչ միայն  նույն խցիկում էինք միասին և օրը երեք անգամ ուտում էինք միևնույն սեղանից, այլև անհնար էր զբոսնել տախտակամածի վրա` առանց նրա ընկերության: Տարօրինակն այն էր, որ չէր էլ կասկածում, թե իր ներկայությունը կարող է ինձ տհաճ լինել: Ավելի քան վստահ էր,որ ինքը հաճելի ընկերակից է: Եթե տանդ լինեիր, կարող էիր աքացի տալ և աստիճաններով վար գլորեր կամ երեսին փակել: Բայց այս դեպքում ոչինչ անել հնարավոր չէր:

Ուղեկիցս չափազանց մարդամոտ էր և ընդամենը երեք  օրում ծանոթացավ նավի բոլոր ուղևորների հետ: Ղեկավարում էր աճուրդները, դրամ էր հավաքում սպորտային խաղերի համար, կազմակերպում էր մրցումներ, համերգներ ու պարահանդեսներ: Իմ կարծիքով, նավի ամենաչսիրված ուղևորն էր: Անունը պարոն  «Ամենագետ»  էին դրել և նունիսկ երեսին էին ասում, որն ընդունվում էր իբրև հաճոյախոսություն: Ամենից անտանելին ճաշի ժամն էր, երբ մոտ մեկ ժամ  իր զոհն էինք: Անընդհատ խոսում էր, ծիծաղում և վիճում: Իրեն համարում էր ամենտեղյակ մարդը, և եթե  չէիր համաձայնում նրա որևէ խոսքին, վիրավորում էր: Ինչքան էլ նյութն անկարևոր լիներ, օձիքդ  բաց չէր թողնում, մինչև չհանգեիր իր կարծիքին: Մտքովն  իսկ չէր անցնում, որ կարող է սխալվել:

…………….

Մեր սեղանի շուրջ նստում էր նաև մի մարդ, որի անունը Ռամզեյ էր: Նա ատում էր արևելցու ինքնավստահությունը և անընդհատ վեճի էր բռնվում նրա հետ: Ռամզեյն ամերիկյան հյուպատոսարանի աշխատակից էր  և բնակվում էր Կոբեյում: Նա ծնվել էր Միացյալ Նահանգների միջին արևմտյան շրջանում, հաղթանդամ էր, մարմնեղ և թվում էր, թե հագուստն  ուր որ է կպատռվի: Նյու Յորք կատարած այցելությունից հետո  նա վերադառնում է իր աշխատանքին: Նյու Յորք էր գնացել  կնոջը բերելու, որ մեկ տարի հյուրընկալվել էր ծնողների մոտ: Տիկին Ռամզեյը փոքրակազմ, գեղեցիկ էակ էր, հաճելի շարժուձևերով և հումորի զգացումով: Հյուպատոսարանի աշխատակցի վարձատրությունը ցածր էր , և տիկին Ռամզեյը հագնվում էր հասարակ , սակայն զգացվում էր, որ հագնվելու մեծ ճաշակ ունի ու միշտ տպավորիչ էր: Նա աչքի զարնող մի հատկանիշ ուներ` չափազանց համեստ էր: Մի հատկանիշ, որ զարդարում  և հրապուրիչ էր դարձնում նրան:

Մի երեկո ընթերցելիս զրույցը պատահաբար ծավալվեց մարգարիտների շուրջ: Թերթերն այդ օրերին շատ էին գրում խորամանկ ճապոնացիների պատրաստած արհեստական մարգարիտների մասին, որոնք, անկասկած, կիջեցնեին իսկական մարգարիտների արժեքը, քանի որ գնալով կատարելագործվում էին: Ինչպես միշտ, այս անգամ էլ զրույցը վարում էր պարոն Քելադան. նա մարգարիտների մասին պատմեց այն ամենը, ինչ հնարավոր էր: Ինձ թվում էր, թե Ռամզեյն այնքան էլ տեղյակ չէր այդ նյութին, բայց բռնվել էր արևելցուն հակաճառելու կրքով և շուտով մի տաք վիճաբանություն սկսվեց: Այս անգամ պարոն Քելադան չափազանց գրգռված էր, և երբ  Ռամզեյն ինչ որ բան ասաց, նա ձեռքով հարվածեց սեղանին և բացականչեց.

—         Ես գիտեմ, թե ինչ եմ ասում: Այժմ էլ մեկնում եմ Ճապոնիա, հենց մարգարիտների գործով: Ես այդ արհեստով եմ զբաղվում և ինչ որ ասում եմ, ճշմարտացի է, ոչ ոք չի կարող հակաճառել ինձ: Ես գիտեմ աշխարհի բոլոր լավագույն մարգարիտները և եթե կան այնպիսինները, որոնց անտեղյակ եմ, ուրեմն դրանք անարժեք են:

Նրա հայտարարությունը մեզ համար նորություն էր, քանի որ մինչ այդ անտեղյակ էինք պարոն Քելադայի զբաղմունքին: Միայն աղոտ կերպով գիտեինք, որ Ճապոնիա էր մեկնում առևտրական գործերով: Նա մի հաղթական հայացք նետեց սեղանակիցների վրա և ասաց.

—         Ինձ նման մասնագետը մի հայացքով կարող է որոշել մարգարտի իսկական կամ կեղծ լինելը:

Եվ մատնացույց անելով տիկին Ռամզեյի վզի մարգարտաշարն , ասաց.

—         Լավ հիշեցեք իմ խոսքերը, տիկին Ռամզեյ, մարգարիտների այն շարը, որ զարդարում է ձեր վիզը, երբեք չի կորցնի իր արժեքը, նույնիսկ մեկ ցենտով:

………….

Տիկին Ռամզեյն իրեն հատուկ համեստությամբ մի փոքր կարմրեց  և մարգարտաշարն աննկատ տեղավորեց հագուստի օձիքի տակ: Պարոն Ռամզեյն առաջ թեքվեց, մի հայացք նետեց սեղանակիցների վրա: Նրա աչքերը փայլեցին:

-Գեղեցիկ չէ՞ տիկին Ռամզեյի մարգարտաշարը…

—    Անշուշտ, ես անմիջապես նկատեցի, — պատասխանեց պարոն Քելադան,- և ասացի ինքս ինձ. «Ա՛յ քեզ իսկական մարգարիտներ…»:

—   Ես չեմ գնել այդ շարանը, բայց ինձ շատ է հետաքրքրում նրա արժեքը:

—  Այդ շարանը մարգարիտով զբաղվող արհեստավորների համար կարժենա տասնհինգ հազար դոլար, իսկ եթե դրանք գնվել են Հինգերորդ պողոտայում, չեմ զարմանա, եթե լսեմ, որ վճարված է երեսուն հազար դոլար:

Պարոն Ռամզեյն անողոք քրքջաց:

—   Դուք, անշուշտ, շատ կզարմանաք, եթե լսեք, որ տիկին Ռամզեյը գնել է սա քաղաքի հանրախանութներից մեկում, Նյու Յորքից մեկնելուց մեկ օր առաջ և վճարել է ընդամենը տասնութ դոլար:

Պարոն Քելադան զայրացավ:

— Հիմարություն: Դրանք ոչ միայն իսկական են, այլև մեծությամբ լավագույններից են, որ ես երբևէ հանդիպել եմ:

—  Գրազ եմ գալիս հարյուր դոլարով, որ դրանք արհեստական են:

—   Համաձայն եմ:

—  Օ՛, Էլմեր, չարժե գրազ գալ այն բանի վրա, որին չափազանց վստահ ես,- թեթևակի ժպտալով և մի փոքր առարկող տոնով ասաց տիկին Ռամզեյը:

—  Ինչո՞ւ չարժե: Եթե կարելի է հեշտությամբ փող վաստակել, ապա դրանից միայն հիմարը կհրաժարվի:

—         Բայց ինչպե՞ս ապացուցել…

—         Թույլ տվեք մոտիկից ուսումնասիրել, և եթե արհեստական է, անմիջապես կասեմ: Ի վերջո, այնքան էլ մեծ բան չէ 100 դոլար կորցնելը:

—         Հանիր վզիցդ շարանը, սիրելիս, թող պարոնն ուզածի չափ նայի:

Տիկին Ռամզեյը մի պահ տատանվեց և ձեռքը տարավ ամրակցիչը:

—  Չի բացվում,- ասաց նա,- ըստ երևույթին, պարոն Քելադան պիտի բավարարվի իմ ասածով, ուրիշ միջոց չկա:

Հանկարծ ինձ պաշարեց տարօրինակ մի զգացում. ինձ թվաց, թե հիմա անպայման մի բան պետք է կատարվի:

Ռամզեյը տեղից վեր թռավ:

—   Ես ինքս կարձակեմ:

Նա մարգարտաշարը տվեց պարոն Քելադային:

Արևելցին գրպանից հանեց խոշորացույցը:

…………..

Նրա ողորկ և թուխ դեմքին հաղթական ժպիտ տարածվեց: Եւ այն րոպեին, երբ վերադարձնելով շարանը,  ուզում էր հայտնել իր կարծիքը, նկատեց տիկին Ռամզեյի ուշագնացության աստիճան գունաթափ դեմքը: Տիկինը նայում էր Քելադային այնպիսի ակնապիշ և աղերսող արտահայտությամբ, որ զարմանալի էր, թե ամուսինը ինչպես չէր նկատում: Պարոն Քելադան կանգ առավ բերանը բաց և կարմրատակած:

Նա ճիգ գործադրեց տիրապետելու իրեն և ասաց.

-Սխալվեցի, շատ հաջող արհեստական մարգարիտներ են, որոշեցի միայն խոշորացույցով նայելիս: Ես էլ եմ կարծում, որ տասը դոլարից ավելի չարժե:

Այնուհետև պարոն Քելադան դրամապանակից հանեց հարյուր դոլար և անխոս հանձնեց Ռամզեյին:

-Գուցե սա քեզ համար դաս լինի, երիտասարդ բարեկամ, որ այլևս այդքան ինքնավստահ չլինես,- ասաց պարոն Ռամզեյը, վերցնելով թղթադրամը: Ես նկատեցի, որ Քելադայի ձեռքերը հուզմունքից դողում էին:

Այդ լուրն անմիջապես տարածվեց նավով մեկ: Այդ երեկո Քելադան բավական շատ հեգնանք հանդուրժեց: Մարդիկ գոհ էին, որ, վերջապես, մերկացվել էր պարոն «Ամենագետը» :

Այդ երեկո գլխացավը պատճառաբանելով, իր շքեղ համարում փակվեց տիկին Ռամզեյը:

Հաջորդ առավոտ, երբ վեր կացա և սկսեցի հագնվել, պարոն Քելադան դեռևս պառկած ծխում էր: Հանկարծ ինչ-որ մեկը քսվեց դռանը և ճեղքից մի ծրար ներս խցկեց: Դուռը բացեցի, ոչ ոք չկար: Ծրարը հասցեագրված էր Մաքս Քելադային, որի անունը գրված էր տպագիր մեծատառերով: Ծրարը հանձնեցի Քելադային:

-Ու՞մից է…- նա բացեց և միայն արտասանեց,- Օ…

Ծրարից հանեց ոչ թե նամակ, այլ` հարյուր դոլարանոց մի թղթադրամ: Նայեց ինձ և նորից կարմրեց, հետո ծրարը պատառոտեց:

-Նեղություն չե՞ք կրի պատուհանից դուրս նետել:

Կատարեցի խնդրանքը և ժպտալով նայեցի նրան:

-Անտանելի բան է, երբ մարդուն կատարյալ հիմարի տեղ են դնում:

-Մարգարիտներն իրակա՞ն էին:

-Եթե ես փոքրիկ, սիրունիկ կին ունենայի, երբեք նրան Նյու Յորքում մենակ չէի թողնի,- ասաց նա:

Այդ պահին ես այլևս չէի հակակրում պարոն Քելադային: Նա հանեց ծոցատետրը և զգուշությամբ տեղավորեց հարյուր դոլարանոց թղթադրամը: